Χαράλαμπος Ριζόπουλος Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Ε.Κ.Π.Α.

 Ubiquitous computing  Pervasive computing  Ambient Intelligence (AmI)  Interactive spaces  Intelligent environments ... Βασικές διαστάσεις  Διάχυση  Πολυαισθητηριακή είσοδος / έξοδος  Νοημοσύνη  Δικτύωση

 Γνωστική ψυχολογία  Εργονομία  Περιβαλλοντική ψυχολογία ◦ Περιβαλλοντική αξιολόγηση ◦ Διέγερση / προσαρμογή ◦ «Χώρος» [space] – «τόπος» [place]  Θεωρία της επικοινωνίας ◦ Κοινός τόπος / πλαίσιο ◦ Μη λεκτική επικοινωνία & συμπεριφορά  Διαπροσωπική απόσταση [proxemics] (Συμβατική θεώρηση)

 Η ασυμμετρία αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό κάθε είδους επικοινωνίας  Ασυμμετρία μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή: τάσεις «γεφύρωσης του χάσματος» ◦ Αξιοποίηση του χώρου ◦ Επίγνωση πλαισίου [context awareness] ◦ Δυνατότητα πολυαισθητηριακής αλληλεπίδρασης SENDER RECEIVER Intentions Information selection TRANSMISSION MEDIA RECEPTION COMMUNICATION - STIMULUS

 Διάκριση μεταξύ μη λεκτικής επικοινωνίας [nonverbal communication] και μη λεκτικής συμπεριφοράς [nonverbal behaviour] ◦ Τεχνητός διαχωρισμός (η συμπεριφορά περιλαμβάνει την επικοινωνία) SOCIAL BEHAVIOUR LINGUISTIC VERBAL NON LINGUISTIC HAPTICSPROXEMICSPARALINGUISTICKINESICS

 Τάση σύγκλισης στην επικοινωνιακή ικανότητα μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή  Διαστάσεις επικοινωνιακής ικανότητα ◦ Ικανότητα στην κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση μηνυμάτων ◦ Ικανότητα στη ρύθμιση της επικοινωνίας και τον έλεγχο της επικοινωνιακής συμπεριφοράς ◦ Ικανότητα στην επιλογή και αξιοποίηση των κατάλληλων εκφραστικών μέσων ◦ Ικανότητα ερμηνείας συγκινησιακών καταστάσεων  Η επικοινωνία αποτελεί «επιδέξια παράσταση» (Hargie 2006)  Παραλληλισμός κινητικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων

 Ικανότητα [ability] : ◦ Γνώση [knowledge]: οι πληροφορίες που απαιτούνται για την υποστήριξη της επιδέξιας συμπεριφοράς (επικοινωνία: το πλαίσιο) ◦ Κίνητρο [motivation]: η βούληση εκδήλωσης επιδέξιας συμπεριφοράς ◦ Δεξιότητα [skill]: η ικανότητα του ατόμου να υιοθετήσει την επιθυμητή επιδέξια συμπεριφορά με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων Επομένως, η γνώση ή η δεξιότητα δεν ταυτίζονται από μόνες τους με την ικανότητα

 Γενικοί ορισμοί ◦ McCullough (2004): ταυτότητα και τοποθεσία ατόμων ◦ Schillit et al. (1994): τόπος («που»), άτομα («ποιος / ποιοί», «με ποιόν / ποιους»), διαθέσιμοι πόροι [resources] ή μέσα εκτέλεσης ενεργειών ◦ Dey et al. (1999): πέντε βασικά ερωτήματα («ποιος», «που», «πότε», «τι» και «γιατί») ◦ Dey (2009), Ferscha (2009): οποιαδήποτε πληροφορία η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί προκειμένου να χαρακτηρίσει την κατάσταση [situation] μιας οντότητας σε σχέση με την αλληλεπίδραση μεταξύ ενός χρήστη και μιας εφαρμογής, συμπεριλαμβανομένων των ιδίων ◦ Jansson (2009): «γνώση περί του πλαισίου» [contextual knowledge] περί των υλικών ιδιοτήτων του χώρου, πληροφορίες περί των χρηστών, πληροφορίες περί της εκτελούμενης εργασίας, καθώς και πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των μηχανισμών που χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση γνώσης περί του πλαισίου μεταξύ των διαφόρων στοιχείων του περιβάλλοντος

Lahlou 2009: 3 επίπεδα του πλαισίου 1. Υλικό → affordances 2. Νοητικό → ερμηνεία των affordances ως βημάτων εκπλήρωσης στόχων 3. Θεσμικό → ισχύοντες κοινωνικοί και πολιτισμικοί κανόνες και συμβάσεις Πουρκός 1997: διαστάσεις / τύποι πλαισίου  Ιστορικό – προσεχές πλαίσιο: τι έχει προηγηθεί και τι έπεται (ιστορικό και πιθανό μέλλον)  Πλαίσιο δραστηριότητας / έργου: το είδος της εκτελούμενης δραστηριότητας  Χωροχρονικό πλαίσιο: χρόνος και τόπος εκτέλεσης μιας πράξης  Διαπροσωπικό πλαίσιο: τα άτομα που εμπλέκονται σε μια επικοινωνιακή πράξη και η μεταξύ τους σχέση  Πραγματιστικό πλαίσιο: το μη πληροφοριακό νόημα μιας επικοινωνιακής πράξης  Πολιτιστικό πλαίσιο: Αξίες και πεποιθήσεις μιας πολιτισμικής ομάδας, τα οποία δυνητικά επηρεάζουν την ερμηνεία μιας επικοινωνιακής πράξης Η θεώρηση του πλαισίου θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και την έννοια του «κοινού τόπου» [common ground]

 Σχηματική απεικόνιση των διαστάσεων του πλαισίου αναφορικά με την κινητή υπολογιστική (Schmidt et al. 1999)

 Μετατροπή interface σε χώρο (και αντιστρόφως)  Βασική θεώρηση: B = f (P, E)  Βασικές έννοιες περιβαλλοντικής ψυχολογίας ◦ Περιβαλλοντική αξιολόγηση ◦ Περιβαλλοντικό άγχος ◦ Συναισθηματικός δεσμός με τον χώρο  «Χώρος» vs. «τόπος» ◦ Οικολογική προσέγγιση & φαινομενολογία  Παρεχόμενες δυνατότητες [affordances]  Ιεραρχία περιβαλλοντικών μονάδων  «Πλαίσια συμπεριφοράς» [behaviour setting] (Barker)  Το περιβάλλον θεωρείται φορέας επικοινωνίας (Rapoport 1990)

 «Περιβαλλοντική προτίμηση» [environmental preference]  Υλική / κοινωνική διάσταση ◦ Berlyne ◦ Küller ◦ Kaplan & Kaplan ◦ Burgoon & Saine ◦ Knapp & Hall ◦ Canter  Ενσωμάτωση της έννοιας της περιβαλλοντικής προτίμησης στην αξιολόγηση χωρικών αλληλεπιδραστικών συστημάτων

DIMENSIONBerlyneKüllerKaplan & KaplanCanter (1990) Knapp & Hall Burgoon & Saine Other Pleasure[implied]Pleasantness[implied] Ευχαρίστηση Άνεση (άνετο - άβολο, τεντωμένο – χαλαρό, στριμωγμένο – ευρύχωρο) [implied] Degree of organization Complexity Congruence (inferred: reversed incongruity) Information rate - Complexity - Unity Coherence Predictability Legibility Complexity (-) Comprehensibility Lack of surprise (inferred; reversed surprise) Responsiveness (Evans & McCoy) Familiarity / predictability AffectionFamiliarity Novelty / unpredictability NoveltyOriginalityMystery (essentially: predictability reversed)

DIMENSIONBerlyneKüllerKaplan & KaplanCanter (1990)Knapp & HallBurgoon & Saine Καθαρότητα (καθαρό – βρώμικο, αρμονικό – μη αρμονικό, εξαρτημένο – ανεξάρτητο) Surprise Incongruity (-) ProtectionEnclosedness Φιλικότητα (φιλικό – εχθρικό) Privacy Freedom of actionPotency (-)Constraints (-) Natural elements Social cuesSocial status Formality Warmth Distance (psychological) Physical characteristics Distance (physical)Volume Arrangement of objects Materials used Colour Linear perspective Temperature Noise Sensory stimulation

 Στοιχεία του περιβάλλοντος ως αγχογόνα ερεθίσματα [stressors] ◦ Κατακλυσμικά γεγονότα ◦ Προσωπικές πηγές άγχους ◦ Παρασκηνιακές πηγές άγχους  Καθημερινές οχλήσεις [daily hassles]  Περιβαλλοντικές πηγές άγχους [ambient stressors]  Κριτήρια αξιολόγησης αγχογόνων ερεθισμάτων του περιβάλλοντος ◦ Αναγνωρισιμότητα [salience]: τα άμεσα αναγνωρίσιμα ερεθίσματα αντιμετωπίζονται ευκολότερα ◦ «Πρόσημο» [valence]: το ήπιο άγχος μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα ◦ Ελεγξιμότητα [controllability]: η απουσία ελέγχου αξιολογείται αρνητικά ◦ Προβλεψιμότητα [predictability]: τα προβλέψιμα ερεθίσματα ελέγχονται και αντιμετωπίζεται ευκολότερα ◦ Αναγκαιότητα [necessity]: μια σημαντική πηγή άγχους γίνεται ανεκτή ευκολότερα ◦ Διάρκεια και περιοδικότητα [duration and periodicity]: τα μακράς διαρκείας και μη περιοδικά επαναλαμβανόμενα ερεθίσματα αντιμετωπίζονται δυσκολότερα ◦ Απόδοση ευθυνών [accountability]: ένα αγχογόνο ερέθισμα γίνεται λιγότερο ανεκτό όταν η ευθύνη για την εμφάνισή του αποδίδεται σε κοινωνικές οντότητες

 Συστημική θεώρηση του περιβαλλοντικού άγχους ◦ Γραφική παράσταση «αντεστραμμένου U» (Yerkes – Dodson) ◦ Ισορροπία / ανισορροπία  Απόκλιση από το ιδεατό σημείο ισορροπίας [equilibrium] → τάση επαναφοράς αυτής  Προσαρμογή [adaptation]: στρατηγική αντιστάθμισης της μετατόπισης από το βέλτιστο σημείο  Αποτυχία προσαρμογής: αρνητικές συγκινησιακές εκδηλώσεις και (τελικά) «οικειοθελής αδυναμία» [learned helplessness]

 Πιθανή αναγωγή προβλημάτων ευχρηστίας σε προβλήματα περιβαλλοντικού άγχους  Το περιβαλλοντικό άγχος είναι εγγενές χαρακτηριστικό της δράσης εντός ενός περιβάλλοντος (βλ. θόρυβος, θερμοκρασία κ.τ.λ.)  Ζήτημα προς διερεύνηση ◦ Σχέση μεταξύ διαστάσεων περιβαλλοντικού άγχους και διαστάσεων περιβαλλοντικής αξιολόγησης (αναφορικά με χωρικά αλληλεπιδραστικά συστήματα) ◦ Επίδραση περιβαλλοντικού άγχους στην ποιότητα και τον χαρακτήρα της επικοινωνίας με το σύστημα

Κατηγορίες διαπροσωπικής απόστασης (Edward Hall)  Οικεία (0 – 40 cm)  Προσωπική (40 cm – 1,20 m)  Κοινωνική / συμβουλευτική (1,20 – 3,60 m)  Δημόσια (> 3,60 m) Δύο ζώνες ανά κατηγορία (εγγύς, μακρινή) Λειτουργίες διαπροσωπικής απόστασης  Ένδειξη του είδους της σχέσης μεταξύ των συμμετεχόντων  Ένδειξη των διαθέσιμων επικοινωνιακών / εκφραστικών μέσων

Ερωτήματα  Πώς επηρεάζει η διαπροσωπική απόσταση την αλληλεπίδραση με έναν διαμεσολαβημένο χώρο; ◦ Αν δεν υπάρχουν εμφανή ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά, εμφανίζουν οι χρήστες παρόμοιες συμπεριφορές; ◦ Αναφορικά με ποιο σημείο του χώρου;  Πώς επηρεάζεται η αξιολόγηση ενός χωρικού συστήματος που επιδεικνύει χωρική συμπεριφορά; ◦ Πώς αξιολογείται επικοινωνιακά η συμπεριφορά του χρήστη και του συστήματος;

 «Προσωπικός χώρος» [personal space] & «προστατευόμενες περιοχές» [territories] ◦ Προσωπικός χώρος: μετακινούμενος με το άτομο ◦ Προστατευόμενη περιοχή: σταθερή, αποτελεί χαρακτηριστικό του χώρου και των αντικειμένων που περιέχονται σε αυτόν  Πιθανή σύγκλιση μεταξύ της έννοιας της προστατευόμενης περιοχής και της προσέγγισης CASA (π.χ. παραβιάσεις προσωπικών περιοχών από το σύστημα)  Οι προστατευόμενες περιοχές υπόκεινται σε μια διαδικασία οικειοποίησης / εξατομίκευσης [personalization] ◦ Η πλαστικότητα του χώρου ευνοεί την οικειοποίηση ◦ Η πλαστικότητα μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στο υλικό όσο και στο ψηφιακό σκέλος ενός τεχνολογικά διαμεσολαβημένου χώρου ◦ Η δυνατότητα προσαρμογής του συστήματος επεκτείνεται και στη χωρική διάταξη

 Αυξομείωση ποιότητας οπτικών αναπαραστάσεων (Greenberg et al. 2011, Vogel & Balakrishnan 2004 κ.τ.λ.)

 Proxemic Face: εξομοίωση συγκινησιακών εκδηλώσεων (Ballendat et al. 2011)

 Χώρος: η υλική διάσταση του περιβάλλοντος  Τόπος: ο χώρος που έχει επενδυθεί με κοινωνικό νόημα (ατομικό και συλλογικό) Η αίσθηση του τόπου είναι υποκειμενική: ο ίδιος χώρος έχει διαφορετική σημασία για διαφορετικά άτομα Relph (1976): οι τόποι είναι «χώροι με αξία» – βλ. επίσης genius loci (Norberg-Schultz), dwelling (Heidegger) Τόπος: ο χώρος που ικανοποιεί τις ανάγκες του ατόμου (Scannell & Gifford 2010) Ο τόπος χαρακτηρίζεται από έναν συναισθηματικό δεσμό [place attachment / “topophilia” – Tuan] ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη ικανοποίησης [satisfaction] από το σύστημα Η δημιουργία ενός τόπου προϋποθέτει και επισύρει μια διαδικασία οικειοποίησης Πώς αναπτύσσεται η αίσθηση του place attachment με ένα χωρικό αλληλεπιδραστικό σύστημα;

Scannell & Gifford (2010): τριμερές μοντέλο του place attachment (εξαρτάται από υλικούς, πολιτισμικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες) Physical environment Cultural environment Social environment ENVIRONMENT INDIVIDUAL SENSE OF PLACE

 Συγκρότηση πλαισίου αξιολόγησης βάσει θεωριών περιβαλλοντικής ψυχολογίας και θεωρίας της επικοινωνίας  Συγκρότηση ενός συνόλου «συνιστώμενων πρακτικών» για τον σχεδιασμό χωρικών αλληλεπιδραστικών συστημάτων  Ουσιαστικά, ο σχεδιασμός χωρικών συστημάτων αποτελεί πράξη σχεδιασμού τόπου (και όχι χώρου)  Κυρίαρχο ρόλο στην εμπειρία του χώρου στο πλαίσιο της ΑΑΥ διαδραματίζει η έννοια της οικειοποίησης (ερμηνευόμενη ως δυνατότητα προσαρμογής)