ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Ζητήματα σχεδιασμού εικονογραφημένων παιδαγωγικών λεξικών για αλλόγλωσσους μαθητές Τόκας Δημήτριος Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Ιορδανίδου Άννα ΠΑΤΡΑ, ΜΑΙΟΣ 2015

Μέρος Ι: Η Ελληνική Γλώσσα η Διδασκαλία της και ο Αλλόγλωσσος Μαθητής Γλώσσα Επικοινωνία Κοινωνικό Περιβάλλον και Σκέψη Η Εκμάθηση της Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας Οι Αλλόγλωσσοι Μαθητές στην Ελλάδα Μητρική και Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα Διγλωσσία και Διπλή Ημιγλωσσία Εκμάθηση της Ελληνικής Γλώσσας ως Δεύτερης ή Ξένης και Σχολική Διαρροή των Αλλόγλωσσων Μαθητών

Η Διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας σε Αλλόγλωσσους Μαθητές α. Θεσμοθετημένες μακρόχρονες παρεμβάσεις σε επίπεδο σχολείου: Αναδιαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών (ΑΠΣ & ΔΕΠΠΣ), λειτουργία Διαπολιτισμικών Σχολείων, Τάξεων Υποδοχής, Φροντιστηριακών Τμημάτων, Τμημάτων Ενισχυτικής Διδασκαλίας, Τμημάτων Ένταξης, και των Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας Ζ.Ε.Π.). β. Οι παρεμβάσεις σε επίπεδο τάξης, όπως οι προσπάθειες εκπαιδευτικών και σχολικών μονάδων με διάφορα αποτελέσματα. Τέτοιες είναι η εξατομικευμένη διδασκαλία, η παράλληλη στήριξη, η ενισχυτική διδασκαλία και η φοίτηση σε μικρότερες τάξεις από αυτές που κανονικά αντιστοιχούν στην ηλικία τους.

γ. Οι παρεμβάσεις με προγράμματα που είχαν την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως τα προγράμματα ΕΠΕΑΕΚ (Επιχειρησιακά προγράμματα εκπαίδευσης και αρχικής κατάρτισης) 1. «Ένταξη Τσιγγανοπαίδων στο σχολείο» (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) με πανελλήνιο επιχειρησιακό ορίζοντα. 2. «Εκπαίδευση Παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών» (Πανεπιστήμιο Αθηνών) με πανελλήνιο επιχειρησιακό ορίζοντα. 3. «Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων» (Πανεπιστήμιο Αθηνών). Απευθύνεται σε μαθητές που έχουν την τουρκική ως μητρική γλώσσα και επιχειρησιακό ορίζοντα Θράκη, Ροδόπη και Εύρο. 4. «Παιδεία Ομογενών» (Πανεπιστήμιο Κρήτης) με διεθνή επιχειρησιακό ορίζοντα. Από τα παραπάνω προγράμματα εκπονήθηκε πλούσιο και αξιόλογο εκπαιδευτικό λεξικό συμπεριλαμβανομένων και λεξικών για αλλόγλωσσους μαθητές.

Δυσκολίες και Στόχοι της Διδασκαλίας της Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας σε Αλλόγλωσσους Μαθητές Κριτήρια της Επιλογής Εκμάθησης και Χρήσης της Ελληνικής Γλώσσας ως Ξένης Αλλόγλωσσων Εκτός Συνόρων Ο Cooper (1982, σελ ), υποστηρίζει ότι τα κυριότερα κριτήρια είναι τα εξής: α) Το κόστος σε χρόνο, χρήμα και κόπο. Όσο πιο κοντινή είναι η γλώσσα σε αυτή του ομιλητή το κόστος αυτό μειώνεται. β) Το μέγεθος του κέρδους (οικονομικού, κοινωνικού, συναισθηματικού κτλ.) που αναμένεται να αποκομίσει από την εκμάθηση αυτής της γλώσσας. γ) Η δυνατότητα για δοκιμαστική χρήση της χωρίς να αισθάνεται άσχημα. δ) Η δυσκολία και η πολυπλοκότητα της γλώσσας η οποία λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας και σπάνια ως πρόκληση για την εκμάθησή της. ε) Η πιθανότητα χρήση της στο μέλλον. Δηλαδή η συχνότητα με την οποία πρόκειται να τη χρησιμοποιήσει. Σε αυτά τα κριτήρια μπορεί να προστεθούν το ίδρυμα, ο εκπαιδευτής, οι ιδιαίτερες θρησκευτικές, πολιτικές, ιδεολογικές ή άλλες ανησυχίες του υποψήφιου ομιλητή και τα πρότυπά του. Από τα σημαντικότερα είναι ο τρόπος διδασκαλίας της και τα μέσα που χρησιμοποιούνται στα οποία συγκαταλέγεται και το κατάλληλο ή τα κατάλληλα λεξικά.

Η Ελληνική Πολιτική Διάχυσης της Γλώσσας Συμπεράσματα Α Μέρους Η γλώσσα, γραπτή η προφορική, είναι ο κατεξοχήν τρόπος που επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου. Στην ελληνική κοινωνία, που η δημογραφική σύστασή της κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει ριζικά, οι αλλόγλωσσοι μαθητές αντιμετωπίζουν την πρόκληση πέρα από την κατάκτηση της μητρικής τους γλώσσας (Γ1) να μάθουν και την ελληνική (Γ2) ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα. Ο βαθμός στον οποίο θα καταφέρουν το παραπάνω καθορίζει όχι μόνο τη σχολική ή την ακαδημαϊκή τους εξέλιξη αλλά την κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική τους διαδρομή. Για να μπορέσουν να επιτύχουν κάτι τέτοιο θα πρέπει να αλλάξει ο προσανατολισμός του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και το διδακτικό υλικό το οποίο χρησιμοποιείται για το συγκεκριμένο σκοπό. Μέρος αυτού του υλικού είναι και τα παιδαγωγικά λεξικά που απευθύνονται σε μη φυσικούς ομιλητές της ελληνικής ως χρήστες. Παράλληλα, αυτά τα νέα διδακτικά εργαλεία μπορούν να συμβάλλουν κατά πολύ στην ελληνική πολιτική διάδοσης της ελληνικής γλώσσας εξυπηρετώντας τους στόχους της ελληνικής γλωσσικής πολιτικής διάχυσής της.

Μέρος ΙΙ: Τα Λεξικά και οι Χρήστες τους Λεξικό και Γλώσσα «…Τ ὸ πρ ῶ τον βιβλίον ἑ κάστου ἔ θνους ε ἶ ναι τ ῆ ς γλώσσης του τ ὸ Λεξικόν, ἤ γουν ἡ συνάθροισις κα ὶ ἔ ρευνα τ ῶ ν συμβόλων μ ὲ τ ὰ ὁ πο ῖ α ἐ κφράζει τ ὰ ς ἰ δέας του…» Η Ανάγκη Καταγραφής της Γλώσσας Σύμφωνα με τους Hartman & James (1998), στην Κίνα, οι πρώτες λεξικογραφικές καταγραφές απαντώνται στην Κίνα και χρονολογούνται πριν από χρόνια. Υπάρχουν περιπτώσεις γλωσσών που η καταγραφή τους είναι σχεδόν αδύνατο να είναι γραπτή. Για παράδειγμα η νοηματική γλώσσα. Οι Καταγραφές της Ελληνικής Γλώσσας – Τα Πρώτα Λεξικά της Ελληνικής Στον ελλαδικό χώρο τα πρώτα στοιχειώδη λεξικά παρουσιάζονται με τη μορφή γλωσσαρίων (Γλώσσαι), που είναι καταγραμμένες οι λέξεις των Ομηρικών επών με τη σειρά που απαντώνται σε αυτά. Σημαντικότερη σωζόμενη είναι το Ομηρικό Λεξικό του Απολλώνιου Σοφιστή (1 ος αι. μ. Χ.) «Λεξικόν κατά στοιχείον της τε Ιλιάδος και Οδυσσείας», το οποίο είχε εκδοθεί στη Γερμανία το 1833 και πρόσφατα στην Ελλάδα, υπό την επιμέλεια του Γ. Λαθήρη.

Τα Λεξικά της Ελληνικής Σήμερα - Είδη Λεξικών Ως προς το περιεχόμενο: Ερμηνευτικά, ορθογραφικά, ετυμολογικά κτλ. Ως προς το είδος των λημμάτων: Λεξικά ορολογίας (π.χ. οικονομικών, ιατρικών, φιλοσοφικών, ή άλλων όρων), διαλεκτικά λεξικά (διαφόρων διαλέκτων όπως η κρητική ή η ηπειρώτικη διάλεκτος), μορφημάτων κ.ά. Ως προς τον τρόπο ταξινόμησης των λημμάτων: Κατ’ αλφαβητική σειρά αύξουσα ή φθίνουσα (αντίστροφα λεξικά), ή λεξικά τυχαίας ή άλλης ταξινόμησης. Ανάλογα με τη σημασία των λέξεων: Σημασιολογικά, αναλογικά, ιδεολογικά, εννοιολογικά. Ως προς το χρόνο που καλύπτουν, όπως τα διαχρονικά–ιστορικά λεξικά που έχουν σκοπό να εξετάσουν την εξέλιξη μιας λέξης από την πρώτη εμφάνισή της, χρησιμοποιώντας επιλεγμένες περικοπές από λογοτεχνικές και μη πηγές. Ως προς τον αριθμό των τόμων: επίτομα, δίτομα, πολύτομα. Ως προς τον αριθμό των γλωσσών: μονόγλωσσα, δίγλωσσα, πολύγλωσσα. Ανάλογα με τη μορφή τους: έντυπα, ηλεκτρονικά, εικονογραφημένα ή μη. Ως προς τον χρήστη στον οποίο απευθύνονται: Ως προς τη γλώσσα του (φυσικός ή μη ομιλητής), ως προς την ιδιότητα (μαθητής, φοιτητής επαγγελματίας), ως προς την ηλικία κτλ.

Η Δομή του Λεξικού Η μακροδομή (macrostructure) σχετίζεται με το είδος και τον αριθμό των λημμάτων που θα περιλαμβάνονται και ο τρόπος παρουσίασής τους (αλφαβητική σειρά ή σύμφωνα με θεματικά, ή μορφολογικά, ή άλλα κριτήρια). Η μικροδομή (microstucture) αφορά το πώς είναι σχεδιασμένη και πώς παρουσιάζεται κάθε λεξικογραφική εγγραφή. Το εξωτερικό υλικό ή εξωτερικό μέρος (outside matter) είναι ό,τι προηγείται, συμπεριλαμβάνεται ή έπεται σε αυτό. Χωρίζεται σε εισαγωγικό μέρος (front matter) ένθετο υλικό (middle matter) και επίμετρο (back matter) και εξαρτάται άμεσα από το σχεδιασμό της μακροδομής Η μεγαδομή (megastructure) είναι συνολικά όλο το υλικό του λεξικού. Δηλαδή η μακροδομή και το εξωτερικό μέρος. Εισαγωγικό μέρος (πρόλογος, συντομογραφίες, οδηγίες κτλ), ένθετο μέρος (λήμματα, θεματικοί πίνακες, εικόνες) και τελευταίο μέρος ή επίμετρο (κατάλογοι με ονόματα, παροιμίες, ευρετήριο) (Hartman, 2001, σελ ).

Παιδαγωγικά λεξικά Ως προς τον αριθμό των γλωσσών στις οποίες είναι γραμμένα: Μονόγλωσσα (monolingual), δίγλωσσα (bilingual) Γ1 & Γ2 κτλ. Μια ενδιάμεση κατηγορία είναι τα διγλωσσοποιημένα (bilingualised dictionaries) τα οποία θεωρούνται «υβριδικά» λεξικά. Ως προς τη μορφή τους: Έντυπα (printed) ή ηλεκτρονικά (electronic). Ως προς την ηλικία ή τη βαθμίδα εκπαίδευσης των χρηστών για τους οποίους προορίζονται: Σχολικά (school dictionaries), κολεγιακά (college), παιδικά για μαθητές προσχολικής ή πρώτης σχολικής ηλικίας (children’s) κτλ. Ως προς τη γλώσσα και το επίπεδο ελληνομάθειας που μιλούν οι χρήστες στους οποίους απευθύνονται

Ρόλος της Εικόνας και του Σκίτσου Ο Bruner συγκεκριμένα διέκρινε τα εξής: α) το στάδιο δραστηριοτήτων (πραξιακό) β) το επίπεδο της εικόνας (εικονικό) και γ) το συμβολικό στάδιο κατά το οποίο ο μαθητής έχει περάσει πια στο χειρισμό συμβόλων και αφαιρετικών εννοιών. Όσο πιο χαμηλό είναι το στάδιο τόσο πιο εύκολη είναι η μάθηση, κάτι που σημαίνει ότι η χρήση εικόνας ή παραστάσεων στο λεξικό μπορεί να γίνει πιο εύκολα αντιληπτή από τον χρήστη με πιο γρήγορα αποτελέσματα (οικονομία χρόνου). Ωστόσο, αυτή δεν παύει να είναι μια μάθηση κατώτερου επιπέδου και όχι πραγματικά ανακαλυπτική (Sequeira, & Duarte, 1991, σελ. 35). Η Χρήση Εικονογραφημάτων (Comics) Στα σύγχρονα σχολικά εγχειρίδια συνηθίζεται η χρήση «εικονογραφημάτων» (comics). Πρόκειται για εικονογραφημένες ιστορίες οι οποίες μέσα από μια σειρά συνδεδεμένων σκίτσων και συνοδευτικών διαλόγων αποδίδουν κατά τρόπο ζωντανό διάφορες ιστορίες. (Γρόσδος Σ, & Ντάγιου Ε. 1999).

Λεξικά της Ελληνικής ως Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας Λεξικά για τον Μαθητή της Προσχολικής και Πρώτης Σχολικής Ηλικίας Η χρήση εικόνας στα λεξικά. Ενδεικτικά αναφέρονται τα λεξικά Το μικρό μου λεξικό 1,2,3,4 και το Λέξεις και εικόνες του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, Κέντρου Διαπολιτισμικής Αγωγής (ΚΕΔΑ). Το μικρό μου λεξικό 1 (Καρακώστας, 2007) Το μικρό μου λεξικό 2 (Παπακωνσταντίνου, 2003α) Το μικρό μου λεξικό 3 (Παπακωνσταντίνου, 2003β) Το μικρό μου λεξικό 4 (Παπακωνσταντίνου, 2003γ) Λέξεις και εικόνες (ΛκΕ) (Παπακωνσταντίνου, 2004) Λεξικά για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ελληνοτουρκικό Λεξικό Πολυμέσων 6000 λημμάτων για παιδιά και εφήβους (Τζεβελέκου, 2002) Λεξικό της ελληνικής ως ξένης γλώσσας για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Ιορδανίδου, 2007)

Ηλεκτρονικά Λεξικά Ιστορική Αναδρομή Κατά τους Lew & De Shryver (2014), η εισαγωγή των υπολογιστών στη λεξικογραφία θεωρείται η μεγαλύτερη επανάσταση που έγινε ποτέ στο χώρο. Η χρήση του υπολογιστή όμως ήταν σταδιακή και εξαρτήθηκε από την πορεία της εξέλιξής του. Σύμφωνα με τον Pruvost (2000, σελ. 188), o Cerquiglini διακρίνει τα ακόλουθα στάδια: Καταγραφή και αποθήκευση έντυπων λεξικών σε μαγνητικές ταινίες υπολογιστών. Μηχαναγνώσιμα λεξικά (machine readable dictionaries (MRDs). Υποβοηθούμενη από τον υπολογιστή έντυπη λεξικογραφία όπου η σύνταξη των λεξικού γίνεται με τη βοήθεια του υπολογιστή (computer-assisted (paper) lexicography). Δημιουργία Υπολογιστικών Λεξικών (computational lexicons) στα οποία συνέβαλε η δυνατότητα χρήσης συστημάτων επεξεργασίας φυσικής γλώσσας ΕΦΓ(natural language processing/NLP). Σχεδιασμός και δημιουργία πρωτογενών ηλεκτρονικών λεξικών. Ηλεκτρονικά λεξικά (Electronic dictionaries) για ανθρώπους (human readable dictionaries) σχεδιασμένα εκ νέου για το ηλεκτρονικό περιβάλλον.

Καινοτόμα Χαρακτηριστικά των Ηλεκτρονικών Λεξικών Ο De Shryver (2003, σελ ), αναφέρει ότι οι άξονες των καινοτόμων χαρακτηριστικών των ηλεκτρονικών λεξικών είναι: α) ο χώρος αποθήκευσης και η δομημένη οργάνωση της πληροφορίας, β) η προσβασιμότητα στη μακροδομή, μικροδομή και μεσοδομή του λεξικού, γ) η φιλικότητα στην παρουσίαση και δυνατότητα εξατομίκευσης του περιεχομένου τους. Η Πολυτροπικότητα στα Ηλεκτρονικά Λεξικά Η ψυχολογία επισημαίνει ότι τα αισθητηριακά αντικείμενα που προκαλούν εύκολα την προσοχή μας έχουν ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω χαρακτηριστικά (Τομασίδης, 1982, σελ.137· Slavin, 1994): α. Διακρίνονται για τη μεγάλη τους ένταση ή το μέγεθός τους. β. Αποκλίνουν σημαντικά από το κανονικό. γ. Έχουν το στοιχείο της κίνησης. δ. Έχουν το στοιχείο της εναλλαγής ή της ποικιλίας.

Οι δεξιότητες των χρηστών στη χρήση των λεξικών Αν και οι δεξιότητες των χρηστών είναι δύσκολο να προσδιοριστούν εμπειρικά (Hartman, 1999), σύμφωνα με το Lew (2013, σελ ), τα πορίσματα των ερευνών συνοψίζουν τις δεξιότητες σε 30 και θα μπορούσαν να χωριστούν σε τέσσερα στάδια. α) Πριν από τη μελέτη και πριν την επιλογή του κατάλληλου λεξικού (2 δεξιότητες) 1) Τι λεξικά υπάρχουν; 2) Τι πληροφορίες διαθέτουν: β) Πριν τη εύρεση του λήμματος (6) 3) Αν αξίζει η διαβούλευση με το λεξικό. 4) Τι θα πρέπει να ψάξει; 5) Να βρει την κατάλληλη μορφή του λήμματος. 6) Να βρει πιο λεξικό είναι πιο κοντά στο να βρει αυτό που τον ενδιαφέρει. 7) Να κατανοεί ή να υποθέτει την πληροφορία που δίνει το λεξικό. 8) Να κατανοήσει τον τύπου της λέξης.

γ) Κατά τη χρήση του (8) 9) Να αναγνωρίσει τη μακροδομή του λεξικού. 10) Την αλφαβητική διάταξη. 11) Κατανόηση γραφο-φωνολογικής αντιστοιχίας. 12) Κατανόηση της χρήσης των Μπαλαντέρ (Wild cards). 13) Η επιλογή μεταξύ ομωνύμων. 14) Η εύρεση της προέλευσης ενός λήμματος. 15) Η εύρεση πολυλεκτικών συνόλων. 16) Να αντιλαμβάνεται τη λειτουργία αντιστοίχισης (cross-referencing system) στα έντυπα και τις υπερσυνδέσεις στα ηλεκτρονικά λεξικά.

δ) Διαχείριση των πληροφοριών (14) 17) Διάκριση των μερών του λεξικού. 18) Διάκριση της σχετικής από την άσχετη πληροφορία. 19) Πληροφορίες για την ορθογραφία των λέξεων. 20) Αναγνώριση τυπογραφικών συμβάσεων και τη χρήση συμβόλων. 21) Αναγνώριση προφοράς ) Ετυμολογία, μορφή και σύνταξη, ορισμό ή μετάφραση, πληροφορίες. σχετικά με συμφραζόμενα, ιδιώματα, να αντλεί πληροφορίες από τα παραδείγματα, περιοριστικούς όρους. 29) Να αντιλαμβάνεται τις πρόσθετες πληροφορίες, πίνακες περιεχομένων, παραρτήματα, υπερσυνδέσεις (hypertext links). 30) Να μπορεί να χρησιμοποιήσει την πληροφορία στο δικό του κείμενο.

Η αναζήτηση στα λεξικά Τρόποι αναζήτησης λημμάτων σε ηλεκτρονικά λεξικά σύμφωνα με τους Engelberg & Lemnitzer (2009, σελ ), είναι οι παρακάτω: Επιπρόσθετη αναζήτηση (Incremental search): Ο χρήστης αρχίζει να πληκτρολογεί και η λέξη συμπληρώνεται αυτόματα. Είναι αρκετά διαδεδομένη τεχνική, έχει εμφανιστεί σε πρώιμα ηλεκτρονικά λεξικά, σε ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες και μηχανές αναζήτησης (π.χ. Wikipedia), όπως και σε μερικά από τα καλύτερα σχεδιασμένα λεξικά (ιδίως στο Macmillan English Dictionary Online). Αναζήτηση μπαλαντέρ (Wildcard search): Αναζήτηση βάσει της οποίας κάποιοι χαρακτήρες ή ένα μέρος της λέξης ή της φράσης μπορεί να αντικατασταθούν με σύμβολα όπως: «*» (0 ή περισσότεροι χαρακτήρες), «?» (οποιοσδήποτε (1 ή περισσότεροι χαρακτήρες πριν τη λέξη), « » τέλος λέξης, «,» πλήθος συμπτώσεων κ.α.

Δυαδική αναζήτηση (Boolean search): Στην περίπτωση αυτή η αναζήτηση γίνεται με τη χρήση παραπάνω από μια λέξεων οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με σύζευξη «και» ή «&» (and), διάζευξη «ή» ή «Ι» (or), άρνηση «όχι», ή «~», ή «!», ή «-» (not). Η δυνατότητα αυτή έχει εφαρμοστεί στις μηχανές αναζήτησης και στα πρώτα ηλεκτρονικά λεξικά, και προϋποθέτει τη γνώση των σχετικών συμβόλων για την κάθε περίπτωση όπως και εντολών «όλες οι λέξεις» (all the words) ή «οποιαδήποτε λέξη» (any word). Φιλτραρισμένη αναζήτηση (Filtered search): Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται φίλτρα που κατατάσσουν τα λήμματα σε κατηγορίες (επιστήμη, αργκό, χιούμορ, εκπαίδευση κ.ά.). Ηχητική αναζήτηση (Sound search): Φωνολογική ή φωνημική αναζήτηση που γίνεται με «είσοδο» της φωνής από εξωτερικό μικρόφωνο. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχει προηγηθεί η διαδικασία αντιστοίχισης της φωνής του χρήστη σε φωνήματα, ώστε να αναγνωρίζεται από τον υπολογιστή. Άλλος τρόπος είναι πληκτρολογώντας στο πληκτρολόγιο γράμματα τα οποία έχει οριστεί να αντιστοιχούν σε φωνήματα.

Η αναζήτηση στα λεξικά Τρόποι αναζήτησης λημμάτων σε ηλεκτρονικά λεξικά σύμφωνα με τους Engelberg & Lemnitzer (2009, σελ ), είναι οι παρακάτω: Επιπρόσθετη αναζήτηση (Incremental search): Ο χρήστης αρχίζει να πληκτρολογεί και η λέξη συμπληρώνεται αυτόματα. Είναι αρκετά διαδεδομένη τεχνική, έχει εμφανιστεί σε πρώιμα ηλεκτρονικά λεξικά, σε ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες και μηχανές αναζήτησης (π.χ. Wikipedia), όπως και σε μερικά από τα καλύτερα σχεδιασμένα λεξικά (ιδίως στο Macmillan English Dictionary Online). Αναζήτηση μπαλαντέρ (Wildcard search): Αναζήτηση βάσει της οποίας κάποιοι χαρακτήρες ή ένα μέρος της λέξης ή της φράσης μπορεί να αντικατασταθούν με σύμβολα όπως: «*» (0 ή περισσότεροι χαρακτήρες), «?» (οποιοσδήποτε (1 ή περισσότεροι χαρακτήρες πριν τη λέξη), « » τέλος λέξης, «,» πλήθος συμπτώσεων κ.α. Αναζήτηση ασαφούς ορθογραφίας (Fuzzy-spelling search): Όταν το πρόγραμμα εντοπίζει ορθογραφικά σφάλματα και παρεμβαίνει με το ερώτημα «εννοείτε» προτείνοντας εναλλακτικές επιλογές λέξεων. Τακτική γνωστή στους περισσότερους κειμενογράφους με τη χρήση διορθωτών κειμένου (grammar checkers).

Αναζήτηση αναγραμματισμένων λημμάτων (Anagram search): Αναζήτηση αναγραμματισμένων λέξεων. Σε μια τέτοια αναζήτηση συνήθως προβαίνουν χρήστες, οι οποίοι ασχολούνται με παιχνίδια τέτοιου τύπου. Αναζήτηση με βάση την κλίση του λήμματος (Inflected form search): Χρησιμοποιείται για λέξεις οι οποίες κλίνονται και αναζητούμε τον αρχικό (αναζήτηση προς τα πάνω) ή τον παράγωγο τύπο (αναζήτηση προς τα κάτω). Αναζήτηση που βασίζεται σε δείκτες (Index-based search): Θυμίζει την αναζήτηση στα έντυπα λεξικά με τη διαφορά ότι τα λήμματα εμφανίζονται κατά την πληκτρολόγηση (as you type). Μπορεί να περιέχονται όχι μόνο μονολεκτικά λήμματα (λέξεις κεφαλές) αλλά και πολυλεκτικά σύνολα. Αναζήτηση βασισμένη σε εξωτερικό κείμενο (External-text-based search): Λεξικογραφική υποστήριξη κατά την οποία ο χρήστης έχει τη δυνατότητα κάνοντας κλικ πάνω σε λέξεις ηλεκτρονικών κειμένων, όπως στην περίπτωση του ενσωματωμένου λεξικού της Google (Google dictionary plug-in στην εφαρμογή Chrome browser) να μεταβαίνει στο ανάλογο λήμμα. Αναζήτηση βασισμένη στην εικόνα (Picture-based search): Εικόνες που παραπέμπουν σε λέξεις και αντίστροφα. Scanner-based αναζήτηση (Scanner-based search): Βασίζεται σε συσκευές σάρωσης που μετατρέπουν τα έντυπα κείμενα σε ηλεκτρονικά χρησιμοποιώντας τη λειτουργία αναγνώρισης χαρακτήρων.

Ηλεκτρονικό ή Έντυπο Λεξικό; Λεξικό - Γονείς και Μαθητές Θέματα Δεοντολογίας Προβλήματα κατά τη Δημιουργία Παιδαγωγικών Λεξικών Προβλήματα Σχεδιασμού Μακροδομής Προβλήματα Σχεδιασμού Μικροδομής Η σημασία και ο ορισμός Προβλήματα Σχεδιασμού Μεγαδομής Προβλήματα Σχεδιασμού Ηλεκτρονικού Λεξικού Προβλήματα Σχεδιασμού Παιδαγωγικών Λεξικού για μη Φυσικούς Ομιλητές της Ελληνικής Γλώσσας Εκπαίδευση στη Χρήση του Λεξικού – Λεξογραφικές Ασκήσεις και Διδασκαλία

Το λεξικό και ο Χρήστης του Όπως επισημαίνει η Bejoint (1994, σελ. 140), κατά τις προηγούμενες δεκαετίες το θέμα του χρήστη δεν απασχολούσε ιδιαίτερα τη διεθνή λεξικογραφία. Από τότε έως σήμερα παρατηρείται ένας «χρηστοκεντρικός» προσανατολισμός και έχουν γίνει πλήθος μελετών μελέτες που αφορούν τη σχέση του χρήστη και το λεξικό. Μάρκετινγκ στην Εκπαίδευση Μάρκετινγκ στην Εκπαίδευση (ΜσΕ) (Marketing in education), Εκπαιδευτικό Μάρκετινγκ ή Μάρκετινγκ Εκπαίδευσης (Educational marketing) είναι μια διαδικασία κατά την οποία ένα εκπαιδευτικό σύστημα, ή μια ή περισσότερες εκπαιδευτικές μονάδες ή υπηρεσίες, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες μεθόδους, διακρίνουν, προβλέπουν και ικανοποιούν τις επιθυμίες, τα ενδιαφέροντα και προπαντός τις παροντικές και μελλοντικές ανάγκες των εκπαιδευόμενων. Λαμβάνουν υπ’ όψη τους τις δυνατότητες και τις ιδιαιτερότητές τους και προσαρμόζουν τις υπηρεσίες που παρέχουν με τρόπο επωφελή και αποδοτικό για τους αποδέκτες τους και το κοινωνικό σύνολο.

Διαδικασία Σχεδιασμού Παιδαγωγικών Λεξικών α) Καθορισμός του σκοπού που θα εξυπηρετεί το λεξικό (παιδικό, σχολικό, γραφείου κτλ). β) Καθορισμός της χρήσης του λεξικού. γ) Καθορισμός του χρήστη του λεξικού. δ) Καθορισμός των αρχών, μεθόδων αλλά και πορισμάτων της σύγχρονης λεξικογραφίας που θα ακολουθηθούν. ε) Καθορισμός του είδους του λεξικού (ηλεκτρονικό, εικονογραφημένο κτλ). στ) Καθορισμός των μέσων που θα χρησιμοποιηθούν (ανθρώπινοι και υλικοί πόροι) και του τρόπου ζ) Καθορισμός της τελικής μορφής του.

Η Αναγκαιότητα της Έρευνας Η αναλογία φυσικών και μη φυσικών ομιλητών της ελληνικής σήμερα Η πρόκληση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας απαιτεί κατάλληλα διαμορφωμένα λεξικογραφικά εργαλεία. Η εισαγωγή των λεξικών και η διανομή τους στο δημοτικό σχολείο τα τελευταία χρόνια, ενδέχεται να έχει αλλάξει τα δεδομένα στη χρήση του από τους μαθητές και ιδιαίτερα από τους μη φυσικούς ομιλητές. Οι εκπαιδευτικοί σήμερα είναι πιθανό να ακολουθούν διαφορετικές πρακτικές Η ραγδαία εξέλιξη στις νέες τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα στον τομέα της κινητής τηλεφωνίας εισάγουν νέες προοπτικές. Ο έως τώρα σχεδιασμός των λεξικών, ο χρόνος εισαγωγής τους ως εγχειρίδια στο σχολείο αλλά και ο τρόπος με τον οποίο διδάσκεται η χρήση τους από τους εκπαιδευτικούς σήμερα, αποτελούν ένα μεγάλο προβληματισμό, και ίσως να υπάρχει εξαιρετικά μεγάλο χάσμα μεταξύ του τι πιστεύουν οι λεξικογράφοι και του τι πραγματικά γίνεται στην τάξη.

Έρευνα Μεθοδολογία Δείγμα:

Αποτελέσματα Ποσοστό αλλόγλωσσων μαθητών στις τάξεις των εκπαιδευτικών

Εκπαίδευση, επιμόρφωση ή ειδίκευση εκπαιδευτικών στη Διαπολιτισμική Αγωγή

Σχολιασμός. Παρά το ότι ο αριθμός των ελληνικών τάξεων που δεν έχουν κανένα αλλόγλωσσο μαθητή είναι μικρός η εκπαίδευση του Έλληνα εκπαιδευτικού, και ιδιαίτερα του φιλόλογου στη διαπολιτισμική αγωγή, κατά κύριο λόγο είναι ανύπαρκτη ή περιορίζεται σε σεμινάρια.

Εκπαίδευση, επιμόρφωση ή ειδίκευση εκπαιδευτικών στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας

Σχολιασμός. Η εκπαίδευση του Έλληνα εκπαιδευτικού και ειδικά του φιλόλογου στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης η ξένης γλώσσας είναι περιορισμένη. Οι μισοί δάσκαλοι και τα 2/3 των φιλολόγων δεν έχουν ποτέ εκπαιδευτεί σε αυτή και η επιμόρφωση των υπολοίπων περιορίζεται σε σεμινάρια.

Πόσο θεωρείται απαραίτητη η εκπαίδευση, επιμόρφωση ή ειδίκευση εκπαιδευτικών στη διδασκαλία χρήσης λεξικού;

Σχολιασμός: Παρά το ότι οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί κρίνουν απαραίτητη την εκπαίδευσή τους στη διδασκαλία χρήσης του λεξικού ο αριθμός αυτών που έχουν λάβει κάποια σχετική επιμόρφωση ή εκπαίδευση σε αυτή είναι πολύ μικρός. Το μεγαλύτερο έλλειμμα εντοπίζεται στην ειδικότητα των φιλολόγων που το 57,1% δεν έχει εκπαιδευτεί καθόλου ή έχει εκπαιδευτεί ελάχιστα.

Σημαντικότητα της χρήσης λεξικού από αλλόγλωσσους μαθητές στην τάξη

Σχολιασμός: Οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι η χρήση του λεξικού από αλλόγλωσσους στην τάξη είναι αρκετά ως πάρα πολύ σημαντική.

Χρήση λεξικού από αλλόγλωσσους μαθητές στην τάξη

Σχολιασμός: Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η χρήση του λεξικού κατά τη διάρκεια του μαθήματος παρουσιάζεται εξαιρετικά μειωμένη σε σχέση με το δημοτικό.

Διδασκαλία και εκμάθηση χρήσης λεξικού σε δημοτικό και γυμνάσιο- λύκειο

Σχολιασμός: Ο μαθητής διδάσκεται να χειρίζεται το λεξικό κατά κύριο λόγο στο δημοτικό. Αυτή η διδασκαλία όμως δεν επαρκεί γιατί τελικά οι περισσότεροι μαθητές μαθαίνουν τη χρήση του λεξικού μόνοι τους ή από τους γονείς τους.

Καθοδήγηση αλλόγλωσσων μαθητών από εκπαιδευτικούς στην επιλογή λεξικού

Σχολιασμός: Υπάρχει σημαντικό έλλειμμα στην καθοδήγηση των αλλόγλωσσων μαθητών από εκπαιδευτικούς, και ιδιαίτερα από φιλόλογους, για επιλογή εξωσχολικού λεξικού προσαρμοσμένο στις δικές τους ανάγκες, επιθυμίες, ενδιαφέροντα και δεξιότητες.

Σχέση αλλόγλωσσων μαθητών με το λεξικό της Γ1

Σχολιασμός: Το 54,8% των αλλόγλωσσων μαθητών διαθέτει στο σπίτι του λεξικό της μητρικής του γλώσσας. Η χρήση του όμως είναι περιορισμένη. Πάνω από τους μισούς δεν το χρησιμοποιούν ποτέ και 18,8% από τους υπόλοιπους το χρησιμοποιούν σπάνια, ανεξάρτητα από το φύλο τους, το επίπεδο γνώσης της ελληνικής και τη βαθμίδα εκπ/σης στην οποία φοιτούν.

Σχέση αλλόγλωσσων μαθητών με το λεξικό της ξένης γλώσσας που διδάσκονται στο σχολείο

Σχολιασμός: Οι περισσότεροι φυσικοί και μη φυσικοί ομιλητές της ελληνικής διαθέτουν λεξικό της ξένης γλώσσας που διδάσκονται εντός ή εκτός σχολείου (αγγλική, γαλλική, γερμανική). Η χρήση του αυξάνει ανάλογα με την τάξη που φοιτούν με μέγιστη τιμή στη φοίτησή τους στο λύκειο.

Σχέση αλλόγλωσσων μαθητών με το λεξικό της ελληνικής γλώσσας του σπιτιού τους

Σχολιασμός: Το 67% αλλόγλωσσων μαθητών και μη διαθέτει στο σπίτι του λεξικό της ελληνικής γλώσσας. Η χρήση αυτού του λεξικού κρίνεται περιορισμένη.

Σχέση μαθητών με το λεξικό της ελληνικής γλώσσας του σπιτιού τους & του σχολείου τους

Σχολιασμός: Οι μαθητές χρησιμοποιούν και τα δυο λεξικά (λεξικό του σπιτιού και λεξικό σχολείου) ανεξαρτήτου φύλου και βαθμίδας εκπαίδευσης. Διαφοροποίηση παρατηρείται μόνο μεταξύ φυσικών ομιλητών της ελληνικής και αλλόγλωσσων μαθητών. Οι αλλόγλωσσοι προτιμούν να χρησιμοποιούν το λεξικό του σχολείου. Η προτίμηση αυτή των αλλόγλωσσων μαθητών ίσως εξηγείται από το ότι το σχολικό λεξικό αποτελεί σχολικό εγχειρίδιο και παράλληλα γνωρίζουν τη χρήση του καλύτερα γιατί την έχουν διδαχθεί.

Δυσκολία στη χρήση λεξικού αλλόγλωσσων και μη μαθητών

Σχολιασμός: Πάνω από τους μισούς μαθητές δηλώνουν ότι δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα στη χρήση του λεξικού. Οι αλλόγλωσσοι μαθητές όμως φαίνεται να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη δυσκολία σε σχέση με τους φυσικούς ομιλητές. Για τα άλλα χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία κτλ) δεν παρατηρήθηκε κάποια αξισημείωτη διαφοροποίηση.

Οι λόγοι για τους οποίους οι μαθητές χρησιμοποιούν λεξικό

Επίλυση λεξογραφικών ασκήσεων

Σχολιασμός: Οι λόγοι που οι μαθητές χρησιμοποιούν το λεξικό κατά σειρά είναι: α) για να βρουν τη σημασία των λέξεων ή φράσεων β) για να λύσουν ασκήσεις και γ) για ορθογραφικό έλεγχο. Σπάνια οι μαθητές ανοίγουν το λεξικό μόνο από περιέργεια.

Για ποιο λόγο οι μαθητές χρησιμοποιούν το λεξικό και τα χαρακτηριστικά του μαθητή

Επίλυση λεξογραφικών ασκήσεων

Σχολιασμός: Οι λόγοι για τους οποίους οι μαθητές χρησιμοποιούν το λεξικό οι αλλοδαποί μαθητές κατά σειρά είναι α) για να βρουν τη σημασία των λέξεων ή φράσεων (σε μεγαλύτερο βαθμό από τους φ. ομιλητές) β) για να λύσουν ασκήσεις και γ) για να προβούν σε ορθογραφικό έλεγχο. Οι αλλόγλωσσοι μαθητές χρησιμοποιούν το λεξικό από περιέργεια σε μικρότερο βαθμό από τους φυσικούς ομιλητές.

Πρόταση για ένα αποτελεσματικό λεξικό για αλλόγλωσσους μαθητές

Προτάσεις εκπαιδευτικών και μαθητών για ένα παιδαγωγικό λεξικό για αλλόγλωσσους μαθητές Ι Παρατήρηση: Με εκθέτη σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές σχέσεις

Προτάσεις εκπαιδευτικών και μαθητών για ένα παιδαγωγικό λεξικό για αλλόγλωσσους μαθητές ΙΙ

Προτάσεις εκπαιδευτικών για τη μικροδομή παιδαγωγικού λεξικού για αλλόγλωσσους μαθητές

Ίσως το «λεξικό του αύριο» ξεπερνά κατά πολύ τις προσδοκίες μας κι όχι μόνο με το να καλύπτει τις ανάγκες μας απαντώντας σε αυτό που το ρωτάμε απλά, σωστά κατανοητά, γρήγορα και με σαφήνεια αλλά και, όπως αναφέρει ο Varantola στο De Shryver (2003, σελ. 189), με το «…να μπορεί να δίνει ικανοποιητικές απαντήσεις ακόμα και στις ερωτήσεις που ξέχασα να κάνω». Επίμετρο

Ο χρόνος που θα χρειάζεται ο «χρήστης του αύριο» για να βρει το λήμμα και την πληροφορία που αναζητά, χρησιμοποιώντας ένα από τα ηλεκτρονικά λεξικά στα οποία έχει πρόσβαση με το «έξυπνο» τηλέφωνό του, να την επεξεργαστεί, να την εκτυπώσει και να την προωθήσει σε κάποιον άλλο, ίσως να είναι πιο σύντομος από το χρόνο που θα χρειαστεί να φθάσει στη βιβλιοθήκη του σπιτιού του και να βρει το κατάλληλο λεξικό.