Πολιτισμικη Ετεροτητα στην Εκπαιδευση

Παρουσίαση με θέμα: "Πολιτισμικη Ετεροτητα στην Εκπαιδευση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Πολιτισμικη Ετεροτητα στην Εκπαιδευση
Ξάνθη, 16/6/ Τρικκαλιώτη Ειρήνη

2 Ταυτοτητα & Ετεροτητα Σχεση του «εαυτου» με τον «ετερο»
Κάθε πλάσμα θεωρείται «μοναδικό και αναντικατάστατο». Η ταυτότητα απαρτίζεται από πολλές υπαγωγές (ρόλους) ωστόσο, είναι αναγκαίο να τη βιώνουμε ως ένα «όλον» (Μααλούφ,1999,36). Κάποιες υπαγωγές της ταυτότητας μας ενδέχεται να μας «δένουν» με τον «άλλο», όμως όσο περισσότερες υπαγωγές συνυπολογίσουμε, η ταυτότητά μας τείνει να ξεχωρίζει (Μααλούφ, 1999:27,29). Σύμφωνα με το Smith (2000) κάθε ρόλος - πτυχή του εαυτού μας, βασίζεται σε κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις οι οποίες είναι δυνατό να τροποποιηθούν ή και να αναιρεθούν».

3 Το «εγώ» δε λειτουργεί αυτόνομα, αλλά αποκτά υπόσταση μέσω της επικοινωνιακής σχέσης του με τον «άλλο» (Γκόβαρης, 2001). Σύμφωνα με τον Μπαχτίν «δεν μπορώ να γίνω ο εαυτός μου χωρίς κάποιον άλλο. Πρέπει να βρω τον εαυτό μου μέσα σε κάποιον άλλο βρίσκοντας κάποιον άλλο μέσα μου (σε αμοιβαίο αντικατοπτρισμό και με αμοιβαία αποδοχή)» (Τζιόβας, 2007:24). Ο άλλος λειτουργεί σαν ένα διαδραστικό κάτοπτρο μέσω του οποίου κάποιος έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί και να διαμορφώνει συνεχώς το εγώ - τον εαυτό του (δυναμική και παλίμψηστη ταυτότητα).

4 Ο εαυτός προσδιορίζεται όχι μόνο με την αποδοχή στοιχείων που δείχνουν τι είναι κάποιος ή τι θεωρεί ότι είναι, αλλά και με την απόρριψη στοιχείων που δείχνουν τι δεν είναι ή τι θεωρεί ότι δεν είναι. Ο Bogdan (1986) περιγράφοντας τη θεωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, συνδέει την εικόνα που σχηματίζουμε για το «εγώ» μας και τις δυνατότητες μας - την οριοθέτηση του «εαυτού», με την οπτική βάσει της οποίας μας βλέπουν οι «άλλοι» και τις «αντιδράσεις» τους ως προς εμάς, στις μεταξύ μας αλληλεπιδράσεις.

5 Η νοηματοδότηση του εγώ ή του εμείς, γίνεται είτε συμπληρωματικά είτε σε αντιδιαστολή με τον άλλο ή με τους άλλους. Η διαπραγμάτευση του εαυτού και του άλλου όταν λειτουργεί συμπληρωματικά αποτελεί δομικό συστατικό της σύνθεσης προσωπικής ταυτότητας, ενώ όταν αντιδιαστέλλεται με τη μορφή ετερότητας, τότε προκύπτουν κατηγοριοποιήσεις και αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος, συλλογικές μορφές ταυτότητας (Κωνσταντοπούλου, 2000). Με τον τρόπο αυτό κατασκευάζονται οι ομάδες.

6 Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι διαχωρίζοντας τα οικεία από τα ξένα οι άνθρωποι δημιουργούν πρότυπα για την αξιολόγηση της πραγματικότητας και συγχρόνως δομούν και νοηματοδοτούν ατομικές και συλλογικές μορφές της ταυτότητάς τους (Γκόβαρης, 2001).

7 Εαυτός + Άλλος = Εμείς – Άνθρωποι με τους οποίους ταυτιζόμαστε
ταυτότητα ετερότητα Άλλος ∉ Εαυτός = Διαφορετικές Ομάδες – Κατηγοριοποίηση της εικόνας του ξένου Εαυτός + Άλλος = Εμείς – Άνθρωποι με τους οποίους ταυτιζόμαστε

8 Πολυπολιτισμικεσ κοινωνιεσ
Οι μετακινήσεις πληθυσμών (εκούσιες/ακούσιες) έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πλουραλιστικών – πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Ως πολυπολιτισμικότητα, ορίζεται η ύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών στα όρια της ίδιας εδαφικής επικράτειας. Στην ουσία του όρου όμως, φτάνει κανείς όταν προσπαθήσει να ερευνήσει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αυτών των πολιτισμών και γενικά τους τύπους αλληλεπίδρασής τους (Δαμανάκης 2007).

9 Επιπολιτισμοσ Η έννοια του επιπολιτισμού, όπως υποστηρίζει ο Berry, (1997), προσδιορίζει τη διαδικασία του να εισαχθεί ένα υποκείμενο σε ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον και να αλληλεπιδράσει με άτομα της κυρίαρχης ομάδας, με τα οποία διαφέρει σε πολλά ή λιγότερα σημεία. Αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης είναι η αλλαγή του αρχικού πολιτισμικού μοτίβου του επιπολιτιζόμενου (πολιτισμός καταγωγής) ή του γηγενούς πληθυσμού ή και των δύο πλευρών.

10 Ανάλογα με το βαθμό αναγνώρισης και αποδοχής των έτερων προς εμάς ως ισότιμων με εμάς, εφαρμόζουμε και την αντίστοιχη «πολιτική» αντιμετώπισής τους. Δηλαδή, δεν υπάρχει ενιαία κοινωνική και εκπαιδευτική προσέγγιση - διαχείριση του φαινομένου των πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Παρόμοια σχηματίζεται και η στάση των έτερων προς εμάς, ανάλογα με το αν επιθυμούν και επιδιώκουν την αλληλεπίδραση μαζί μας ή όχι.

11 Στρατηγικεσ επιπολιτισμου
ΘΕΜΑ 1 Θεωρείται σημαντικό να διατηρηθούν η ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου; ΝΑΙ ΟΧΙ ΘΕΜΑ 2 Θεωρείται σημαντικό ΝΑΙ να διατηρηθούν σχέσεις με την ευρύτερη κοινωνία; ΟΧΙ Ένταξη Αφομοίωση Διαχωρισμός/Αποκλεισμός Περιθωριοποίηση

12 Μοντελα διαχειρισησ τησ πολιτισμικησ ετεροτητασ στην εκπαιδευση
Στη βιβλιογραφία αναλύονται πέντε βασικά μοντέλα εκπαιδευτικής διαχείρισης της πολιτισμικής ετερότητας (Νικολάου, 2000): Αφομοιωτικό: Βασικό αξίωμα της πολιτικής αυτής, θεωρείται η απορρόφηση των νεοεισελθουσών ομάδων από τον ντόπιο πληθυσμό, προκειμένου να υπάρξει ομοιογένεια και ισότητα ευκαιριών. Ενσωμάτωσης: Με την εφαρμογή του παρόντος μοντέλου δίνεται σημασία στην εκμάθησης της γλώσσας της χώρας υποδοχής, όμως δεν παραγκωνίζονται βασικά πολιτισμικά στοιχεία του παιδιού, όπως για παράδειγμα η θρησκεία του. Η αποδοχή της ετερότητας παύει να υφίσταται αν διαπιστωθεί πως παρεμποδίζεται η ενσωμάτωση και τίθενται υπό αμφισβήτηση οι αρχές και η ομοιογένεια της κοινωνίας.

13 Πολυπολιτισμικό: Προωθεί την ισοτιμία των διαφορετικών πολιτισμών καθώς και τον αλληλοσεβασμό μεταξύ τους, ώστε να επιτευχθεί η ανάπτυξή τους σε ένα κλίμα αλληλοϋποστήριξης, χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η συνοχή τους. Βέβαια, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι το μοντέλο αυτό αμφισβητήθηκε από πολλούς, καθώς θεωρείται ότι απλοποιεί σε υπερβολικό βαθμό τα διάφορα φαινόμενα του επιπολιτισμού και παρουσιάζει με απόλυτη οπτική κάποιες καταστάσεις, αναιρώντας την αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτισμών. Έτσι προκύπτει ο κίνδυνος απλής συνύπαρξης των πολιτισμών με ενδεχόμενο αποτέλεσμα την απομόνωση και «γκετοποίηση» κάποιων «μη εκλεκτών» πολιτισμών (Κεσίδου, 2008:26).

14 Αντιρατσιστικό: Η αδυναμία του πολυπολιτισμικού μοντέλου να θίξει το ζήτημα του θεσμικού ρατσισμού οδήγησε στην ανάπτυξη του αντιρατσιστικού μοντέλου, σύμφωνα με το οποίο το σχολείο οφείλει να καταπολεμήσει τις προκαταλήψεις και τις ακροδεξιές δραστηριότητες (Τσιάκαλος, 2000). Το μοντέλο αυτό υπερασπίζεται την ίση αντιμετώπιση όλων των μαθητών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, τη συμμετοχή σε όλα τα κοινωνικά αγαθά και την αλληλεπίδραση των διαφορετικών ομάδων σε πνεύμα δικαίου. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι το μοντέλο αυτό «κινείται στα πλαίσια της κριτικής, κοινωνικής θεωρίας και συνδέεται με αντίστοιχα πολιτικά κινήματα, κυρίως στον αγγλοσαξωνικό χώρο» (Δαμανάκης, 1997). Για το λόγο αυτό αμφισβητήθηκε, καθώς θεωρήθηκε από κάποιους ότι ενέχει ιδιαίτερα έντονη πολιτική χροιά.

15 Διαπολιτισμικό (Διεπιστημονικό πεδίο) : ο Essinger (Νικολάου, 2000:130) ορίζει τέσσερις βασικές αρχές, τις οποίες το μοντέλο αυτό προωθεί μέσω κοινωνικοπολιτικών αντιλήψεων και εκπαιδευτικών πρακτικών. Οι αρχές αυτές είναι: η ενσυναίσθηση (κατανόηση των άλλων μέσα από την τοποθέτηση του εαυτού μας στη θέση τους), η αλληλεγγύη (ανάπτυξη συλλογικής συνείδησης και εξάλειψη των κοινωνικών αδικιών), ο σεβασμός (διαπολιτισμικός σεβασμός που αντιστοιχεί στην αποδοχή της διαφορετικότητας και στην αλληλεπίδραση με τον έτερο προς εμάς επί ίσοις όροις), η αποδυνάμωση και αν είναι δυνατόν η απόρριψη εθνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων, ώστε να οδηγηθούμε στον ανοιχτό διαπολιτισμικό διάλογο.

16 Το μοντέλο της διαπολιτισμικότητας δέχτηκε κριτική, καθώς δεν παρουσίασε ενιαίο θεωρητικό πλαίσιο, αλλά η εννοιολογική προσέγγιση του όρου έγινε με βάση δύο αντιτιθέμενες θεωρητικές προσεγγίσεις του πολιτισμού. Η πρώτη προσέγγιση αφορά στον πολιτισμικό οικουμενισμό, ενώ η δεύτερη στον πολιτισμικό σχετικισμό, (Γκόβαρης 2001). Ένας τρόπος να ξεπεραστεί το θεωρητικό χάσμα που υπάρχει στο μοντέλο αυτό, σύμφωνα με τον Taguieff, είναι η επικέντρωση του ενδιαφέροντος σε αξίες όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, που αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα στην Ευρώπη και παρουσιάζονται ως εν δυνάμει οικουμενικές (Γκόβαρης 2001).

17 Υπέρβαση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων
Σεβασμός της πολιτισμικής ετερότητας χωρίς να θίγονται βασικές πανανθρώπινες αξίες Πολιτισμικός Οικουμενισμός Υπέρβαση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων Πολιτισμικός Σχετικισμός Δεν μπορούν να αναπτυχθούν οικουμενικά κριτήρια αξιολόγησης των πολιτισμών

18 αρχεσ - προτασεισ Αλλαγή σε στάσεις και αξίες – καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού με σκοπό την ενσωμάτωση όλων στη σχολική τάξη και στην κοινωνία. Ευαισθητοποίηση για τις πολιτισμικές διαφορές στο ευρύτερο πλαίσιο της ετερότητας (η οποία δεν είναι έννοια στατική), αλλά απόρριψη της εμμονής στην ανάδειξη των διαφορών. Λειτουργία της εκπαίδευσης ως «σταυροδρόμι πολιτισμών» - «εύρεση σημείων συνάντησης» των πολιτισμών.

19 Εκπαίδευση στις αξίες (πανανθρώπινες αξίες/κοινωνικές αδικίες) – «ηθική εκπαίδευση». Ο εκπαιδευτικός καλείται να αναδείξει τα κοινά στοιχεία των μαθητών του (της ομάδας της τάξης), ανεξαρτήτως του πολιτισμού στον οποίο ανήκουν. Η σχέση που αναπτύσσει ο εκπαιδευτικός με τους μαθητές του κρίνεται ζωτικής σημασίας για την εκπαίδευση στις αξίες. Σπουδαίο ρόλο στην επίγνωση των αξιών διαδραματίζει η οικογένεια, καθώς εντός του θεσμού της οικογένειας βιώνει κανείς καταστάσεις (θετικές/αρνητικές) σχηματίζοντας το δικό του κώδικα αξιών. Για το λόγο αυτό το σχολείο οφείλει να είναι ανοιχτό στους γονείς και να επιδιώκει τη συνεργασία μαζί τους.

20 Εκπαίδευση του υπεύθυνου πολίτη
Εκπαίδευση του υπεύθυνου πολίτη. Ανάπτυξη αισθήματος ευθύνης για τους άλλους, καθώς όλοι είμαστε μέλη μιας πανανθρώπινης κοινότητας. Δεν αρκεί λοιπόν μια μορφή αδιάφορης ανοχής προς τον άλλο, διότι τότε «ο κόσμος θρυμματισμένος μοιάζει να είναι φτιαγμένος από εκατομμύρια πινελιές ιμπρεσιονιστή ζωγράφου, σε έναν πίνακα πουαντιλισμού (στιγματογραφία) που συντίθεται από εκατομμύρια ατομικότητες. Η κάθε όμως πινελιά – ατομικότητα διεκδικεί την ολότητα, ισχυρίζεται πως μόνη της είναι ένας αυτοτελής πίνακας» φετιχοποιώντας το εγώ της (Τσιρώνης, 2003:354). Εκπαίδευση για την ενεργό «πολιτειότητα». Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για την εικόνα της κοινωνίας (τα προβλήματα δε δημιουργούνται από συγκεκριμένες μόνο ομάδες), οπότε όλοι οφείλουμε να συνδράμουμε για την αλλαγή της, με αμοιβαία κατανόηση και σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου (Ruiz & Sanchez, 2011:4-6)

21 Διαπολιτισμική ενσυναίσθηση
Διαπολιτισμική ενσυναίσθηση. Η μορφή αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται μεταξύ δασκάλου και μαθητών (αλλά και μεταξύ συμμαθητών) αποδεικνύεται ως παράγοντας ζωτικής σημασίας για τη μαθητική πρόοδο. Αξιοποίηση του πολιτισμικού κεφαλαίου των αλλοδαπών μαθητών (παρουσίαση εμπειριών τους στην τάξη, συνεργασία με την οικογένεια) και χρήση της μητρικής τους γλώσσας (όχι διδασκαλία), ώστε να τους δοθούν οι απαιτούμενες ευκαιρίες ενδυνάμωσης των υπό διαπραγμάτευση ταυτοτήτων τους και προόδου στο χώρο της εκπαίδευσης. (Cummins, 2005)

22 Οι προαναφερθείσες μετασχηματιστικές αλλαγές στο περιβάλλον του σχολείου προβάλλουν ως προαπαιτούμενο για την εφαρμογή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και την ορθή διαχείριση της πολυπολιτισμικής τάξης τη Διαπολιτισμική Επίγνωση/Επάρκεια (από πλευράς εκπαιδευτικών). Στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα στόχος της μάθησης πρέπει να είναι ο συνεχής διαπολιτισμικός διάλογος, η ισότιμη αναγνώριση των έτερων, η ανάπτυξη ανεκτικότητας προς αυτούς. Επομένως, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να γνωρίζουν ζητήματα που αφορούν στη διαχείριση της ετερότητας διεκδικώντας την επιμόρφωσή τους (Ανδρούτσου, 2009) πάνω σε αυτά και την υποστήριξη της πολιτείας με ουσιαστικές μεταρρυθμιστικές αλλαγές (στα εκπαιδευτικά υλικά και μέσα).

23 «Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση είναι μια διαδικασία μεταρρύθμισης με τελικό στόχο το μετασχηματισμό του σχολείου και της κοινωνίας, ώστε να παρέχονται σε όλους τα μέσα να εκφραστούν ως άτομα και ως συλλογικές προσωπικότητες, να προβάλλουν τις δικές τους πολιτισμικές απαιτήσεις και να έχουν την υποστήριξη και τη συνεργασία του κράτους στην αναζήτηση πολιτισμικής ταυτότητας». (Μάρκου, 1997:73-74)

24 Συνοπτικη αναφορα Παραδειγματων Εκπαιδευτικων εφαρμογων (δικων μου και συναδελφων μου)
Λογοτεχνία - διαφορετικές γλώσσες και πολιτισμοί «Μπριφ Μπρουφ Μπραφ», Τζ. Ροντάρι («Παραμύθια από το τηλέφωνο») – Δραστηριότητες δραματοποίησης και αλλαγής της ροής του παραμυθιού, με το καπέλο του παραμυθά. «Το χαρούμενο λιβάδι», Κ. Τσιούμης («Ο μικρός άλλος») – Διαπραγμάτευση της έννοιας της ετερότητας - ενσυναίσθηση– εννοιολογικοί χάρτες - φύλο εργασίας με αφήγηση της παπαρούνας για τις πρώτες μέρες της ζωής της στο λιβάδι – καταγραφή εμπειρίας - (σκοπός: η διερεύνηση των αιτιών που οδηγούν στην απόρριψη του διαφορετικού -ανάδειξη της προσφοράς όλων). Καλωσόρισμα Καλωσόρισμα ενός παιδιού από διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον – τα παιδιά γράφουν ή ζωγραφίζουν κάτι με σκοπό να κάνουν το νέο συμμαθητή τους να αισθανθεί όμορφα και οικεία στην τάξη. Έπειτα ο συντονιστής της ομάδας παρουσιάζει με παντομίμα αυτό που ετοίμασε η ομάδα του και τα υπόλοιπα παιδιά προσπαθούν να ερμηνεύσουν ό,τι βλέπουν. Με τον τρόπο αυτό εισάγουμε στην ομάδα της τάξης το νέο μαθητή που ενδεχομένως αντιμετωπίζει προβλήματα με την ελληνική γλώσσα.

25 Ανάδειξη της αξίας της ετερότητας
Κύκλοι που τέμνονται στοιχεία κοινά και διαφορετικά με το διπλανό μου (είτε γράφοντας είτε ζωγραφίζοντας). Χρήση κάποιων ασυνήθιστων εικόνων – ιστορία πίσω από τις εικόνες (διαφορετική ερμηνεία) – η αξία της διαφορετικότητας ζωγραφίζω συνεργατικά με το ένα χέρι εναλλάξ με το συμμαθητή μου ή πλάθω κάτι με πλαστελίνη, πάλι εναλλάξ. Ο εκπαιδευτικός μοιράζει μήλα. Τα παιδιά πρέπει να δουν προσεκτικά το μήλο τους, ώστε όταν αργότερα τα μπερδέψει ο εκπαιδευτικός να μπορούν να τα βρουν (ακόμα και τα μήλα, που φαινομενικά είναι ίδια, διαφέρουν μεταξύ τους).

26 Καταπολέμηση στερεοτύπων Παιχνίδι ταμπού
Εικόνες διαφόρων προσώπων για τα οποία τα παιδιά πρέπει να μαντέψουν προέλευση, επαγγελματική ιδιότητα, μορφωτικό επίπεδο, να καταγράψουν τις σκέψεις τους και να δηλώσουν αν θα ήθελαν τον εικονιζόμενο για γείτονά τους. Δημιουργία Animation ή βίντεο Πρόγραμμα αδελφοποίησης τάξεων (ανάπτυξη διαπολιτισμικού διαλόγου) – αφήγηση εμπειριών – ανάδειξη πολιτισμικών στοιχείων της κάθε ομάδας – θρησκευτική ελευθερία. Καταπολέμηση ρατσιστικών φαινομένων στην τάξη Διερεύνηση αιτιών ρατσισμού – παιχνίδι με κουτί στο οποίο έχουν χαραχτεί συγκεκριμένες τρυπούλες, όπου δε χωράνε όλα τα σχήματα, ενσυναίσθηση (θύτης-παρατηρητής - θύμα) –μπουγάδα συναισθημάτων (χρήση και της μητρικής). Τέλος, με μια αυτοσχέδια ιστοριούλα ο εκπαιδευτικός αναδεικνύει η αξία του κάθε σχήματος που έμεινε εκτός τάξης και τελικά εξάγεται το συμπέρασμα ό,τι όλοι έχουμε κάτι ξεχωριστό και χρήσιμο (οπότε με κατευθυνόμενες ερωτήσεις τα παιδιά καταλήγουν να βγάλουν το καπάκι και να ανοίξουν το κουτί, ώστε να μπουν τα σχήματα που αρχικά αποκλείστηκαν.

27 Εκπαιδευτικα σεναρια του υπουργειου
Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

28 Τεσσερα μεγαλα διαπολιτισμικα προγραμματα του υπουργειου παιδειασ
Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά – Το πρόγραμμα Παιδεία Ομογενών Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών

29 Εκπαιδευτικοι οδηγοι

30 Εκπαιδευτικοι οδηγοι – Χρησιμοι συνδεσμοι

31 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!