«Εγώ» και «εμένα»: Ο αναδυόμενος εαυτός (James, 1890)

Παρουσίαση με θέμα: "«Εγώ» και «εμένα»: Ο αναδυόμενος εαυτός (James, 1890)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Εγώ» και «εμένα»: Ο αναδυόμενος εαυτός (James, 1890)
Η Έννοια του Εαυτού «Εγώ» και «εμένα»: Ο αναδυόμενος εαυτός (James, 1890)

2 Η έννοια του εαυτού αποτελεί αντικείμενο μελέτης και αναζωπυρωμένου ενδιαφέροντος τα τελευταία χρόνια, χωρίς όμως να έχει διατυπωθεί μέχρι πρόσφατα ένας οροθετημένος εννοιολογικός και λειτουργικός ορισμός, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται εναλλακτικά με όρους οι οποίοι θεωρήθηκαν ταυτόσημοι. Ουσιαστικά αφορά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται κανείς τον εαυτό του (Burns, 1982, Harter, 1999, Hattie, 1992) και αποτελεί μια ψυχολογική έννοια ανωτέρου ιεραρχικά επιπέδου, η οποία έχει επιμέρους εκφάνσεις, όπως είναι η αυτο-αντίληψη, η αυτο-εκτίμηση, η αυτο-αποτελεσματικότητα, η αυτο-εικόνα, κ.ά. (βλ. Byrne, 1996).

3 Υπάρχει μια γενική παραδοχή πως ο εαυτός αποτελεί ένα ενιαίο και πολύπλοκο φαινόμενο και οι θεωρητικές προσεγγίσεις τονίζουν είτε το ένα είτε το άλλο χαρακτηριστικό (Harter, 1983, James, Marsh, Rosenberg, 1972, Shavelson, Hubner & Stanton, 1976). Οι σύγχρονες έρευνες συγκλίνουν στη θεώρηση της πολυδιάστατης φύσης της έννοιας του εαυτού, καθώς η αντίληψη του εαυτού λαμβάνεται ως ένα πολυδιάστατο σύστημα, με ποικίλες πτυχές και αυτο-εικόνες που αντανακλούν τις γνωστικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές καταστάσεις στις οποίες βασίζονται (Λεονταρή, 1996). Ομοκεντρικό και Ιεραρχικό Μοντέλο οργάνωσης των δαστάσεων της αυτο-αντίληψης

4 «Εγώ» και «εμένα»: Ο αναδυόμενος εαυτός (James, 1890)
Από τους πρώτους οι ερευνητές James και Mead κάνουν διάκριση μεταξύ του "εγώ" ("I") και του "εμένα" ("me") και δίνουν διαφορετικούς ορισμούς στις δύο αυτές συμπληρωματικές έννοιες του εαυτού. Το "εμένα", το αντικείμενο δηλαδή της παρατήρησης, θεωρείται ιδιαίτερα λειτουργικό για τη διατήρηση της υψηλής αυτοεκτίμησης (Harter,1992). Έρευνα σε βρέφη αποδεικνύει πως το καθρέπτισμα του εαυτού παρέχει στο αναπτυσσόμενο βρέφος πληροφορίες σχετικές με αναδυόμενες ικανότητες και χαρακτηριστικά τόσο για το "εγώ" του εαυτού όσο και για το "εμένα".

5 ΒΑΣΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ
Βασικές συνιστώσες της έννοιας του εαυτού κατά τη Harter (1988), είναι: (α) η αυτοαντίληψη ή αυτο-εικόνα, οι γνωστικές δηλαδή πλευρές της έννοιας του εαυτού, με συγκεκριμένα περιγραφικά χαρακτηριστικά συγκεκριμένων ικανοτήτων και αντιλήψεων για τον εαυτό. (β) η αυτο-εκτίμηση ή σφαιρική αυτο-αξία, οι οποίες αντανακλούν τις συναισθηματικές πτυχές της αξιολόγησης της σημαντικότητας του εαυτού. Η αυτοεκτίμηση δηλώνει το βαθμό ικανοποίησης του ατόμου από την αξιολόγηση του εαυτού, περιλαμβάνει τα βασικά συναισθήματα της αυτο-αποδοχής, της αυταρέσκειας και αυτοσεβασμού και απεικονίζει τη σχέση μεταξύ του ιδανικού εαυτού (προσωπικές φιλοδοξίες) και της πραγματικής εικόνας του εαυτού, όπως γίνεται αντιληπτή από το άτομο. Ωστόσο, οι γνωστικές-περιγραφικές πτυχές και οι συναισθηματικές πτυχές της έννοιας του εαυτού αλληλοκαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό, καθώς μοιράζονται και οι δύο στοιχεία αξιολόγησης και εκτίμησης της αξίας του εαυτού ( Μακρή-Μπότσαρη, 2001).

6 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ
Η αντίληψη του εαυτού οδηγεί στη διαμόρφωση μιας εικόνας που φαίνεται να επηρεάζει καθοριστικά την επεξεργασία των πληροφοριών, τα κίνητρα για επίτευξη και δράση και λειτουργεί διαμεσολαβητικά στον προσδιορισμό της κατεύθυνσης της μελλοντικής μας συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τους Bandura (1977), Convington & Beary (1976), Burns (1981), Kihlstom & Klein (1994), και πολλούς άλλους ερευνητές, η προσωπική εικόνα θεωρείται εστιακό στοιχείο προσωπικότητας και αποτελεί θεμελιακό παράγοντα για την ψυχική υγεία.

7 Από την άλλη πλευρά, άτομα με αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους υιοθετούν μια περισσότερο αμυντική στάση προς τον εαυτό και προς τους άλλους. Υποτιμούν τις προσωπικές τους ικανότητες, αποφεύγουν τον ανταγωνισμό και τον κίνδυνο αποτυχίας (Λεονταρή,1996). Η θετική εικόνα του εαυτού φαίνεται να συνυφαίνεται με την καλή προσαρμογή, δημοτικότητα, χαμηλό βαθμό άγχους, ανεξαρτησία από την ομάδα, καλές διαπροσωπικές σχέσεις, υψηλούς μελλοντικούς στόχους. Τα άτομα αυτής της κατηγορίας έχουν υψηλά ποσοστά αυτο-αποδοχής και εμπιστοσύνης στις προσωπικές τους ικανότητες.

8 ΘΈΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

9 Βασικές θεωρίες αυτο-αντίληψης
ΣΥΜΒΟΛΙΚΟΣ ΙΝΤΕΡΑΞΙΟΝΙΣΜΟΣ Έννοια κοινωνικού εαυτού Θεωρία καθρεπτιζόμενου εαυτού (Cooley, 1902) 2. ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΟΦΡΟΥΔΙΣΤΩΝ – ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ FREUD 3. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ (Rogers, 1951) 4. ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΤΟΥ KELLY (1955) 5. ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ EPSTEIN (1973, 1992) ΚΑΙ ΤΩΝ MARCUS και NURIUS (1986)

10 ΕΑΥΤΟΣ…….. Διχογνωμίες εμφανίζονται ανάμεσα σε ομάδες ερευνητών που πρεσβεύουν ότι ο εαυτός είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα, φτιαγμένο από τις αντιλήψεις των άλλων (Cooley, 1902), και σε ομάδες που υποστηρίζουν πως η αντίληψη του εαυτού αντιπροσωπεύει το εγγενές δυναμικό του κάθε ατόμου (Horney, 1950). Κάποιοι θεωρητικοί τέλος, καταλήγουν να συμπεραίνουν πως ο ορισμός της αυτο-εικόνας είναι ακατόρθωτος (Hume, 1978) ξεκινώντας από τη βασική θέση της θεωρίας του Freud πως το "υποσυνείδητο", ως βασική δομή της προσωπικότητας και του "εγώ" του κάθε ατόμου, δεν του επιτρέπει να έχει πλήρη επίγνωση των αντιλήψεων και της συμπεριφοράς του, με αποτέλεσμα η αυτογνωσία να αποτελεί σε τη διάρκεια της ζωής μια συνεχή επίτευξη.

11 Ο Cooley (1902) υποστηρίζει πως η εικόνα του ατόμου για τον εαυτό του μοιάζει με έναν κοινωνικό καθρέπτη ("looking glass self" - καθρεπτιζόμενος εαυτός), δεδομένου ότι η εικόνα μας συνίσταται από τις εντυπώσεις των άλλων. Σύμφωνα με τον Cooley, ο εαυτός αποτελείται από τις αντανακλώμενες επιδοκιμασίες και αποδοκιμασίες των σημαντικών άλλων. Σύμφωνα με την Harter (1985), οι σημαντικοί άλλοι απαρτίζονται από τους γονείς, τους δασκάλους, τους στενούς φίλους, τους ερωτικούς συντρόφους, τους συναδέλφους, κ.α. Η ιεραρχική τους σημαντικότητα μεταβάλλεται ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο ζωής του κάθε ατόμου (Trent, Cooney & Russel, 1996).

12 Η ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

13 Η πλειοψηφία των ερευνών φανερώνει ότι η αντίληψη του εαυτού γίνεται εφικτή κατά την αισθησιο-κινητική περίοδο της ζωής του ατόμου, όταν γίνεται αντιληπτή και η μονιμότητα των αντικειμένων. Σύμφωνα με τον Freud (1946), η συμβιωτική σχέση μητέρας-βρέφους είναι ύψιστης σημαντικότητας για τη συνειδητοποίηση της έννοιας του εαυτού, από μέρους του παιδιού.

14 Φάσεις ανάπτυξης της έννοιας του εαυτού
18 μηνών: τα βρέφη αρχίζουν να αποκτούν την αίσθηση του εαυτού. 21-24 μηνών: χρησιμοποιούν σωστά την προσωπική αντωνυμία Πρώτη παιδική ηλικία: περιγραφή φυσικών χαρακτηριστικών Παιδική ηλικία: έμφαση σε κοινωνικά και σε συναισθηματικά χαρακτηριστικά. 8-11 χρονών: Κοινωνική σύγκριση

15 Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας και των πρώτων τάξεων του δημοτικού αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως φυσική ύπαρξη και τον περιγράφουν βασισμένα σε εξωτερικά χαρακτηριστικά εμφάνισης και σε δραστηριότητες. Τα παιδιά που είναι πιο κοινωνικά έχουν περισσότερο ανεπτυγμένη αυτo-αντίληψη (Harter, 1983). Η ανάπτυξη της αίσθησης του εαυτού μετέρχεται μία σημαντική μετατόπιση αντίστοιχη των αλλαγών που συμβαίνουν στη γνωστική ανάπτυξη και στην κοινωνική συμπεριφορά, κατά την περίοδο 5-7 ετών (Harter, 1995)

16 Επίπεδο Αυτο-αντίληψης Βασιζόμενος σε δραστηριότητες
Σωματικός Βασιζόμενος σε δραστηριότητες Κοινωνικός Ψυχολογικός 1.Ταύτιση κατά κατηγορίες (4-7 χρονών) Έχω γαλάζια μάτια. Είμαι 6 χρονών. Παίζω μπέιζμπολ Παίζω και διαβάζω πολύ. Είμαι καθολική Είμαι φίλη της Σάρας Μερικές φορές έχω παράξενες ιδέες. Είμαι ευτυχισμένη 2. Συγκριτικές εκτιμήσεις (8-11 χρονών) Είμαι ψηλότερη από τα περισσότερα παιδιά. Έχω πραγματικά ανοιχτόχρωμο δέρμα γιατί είμαι Σκανδιναβή. Δεν είμαι πολύ καλή στο σχολείο. Είμαι καλή στα μαθηματικά, αλλά όχι και τόσο καλή στα θεωρητικά. Μου αρέσει όταν η μαμά μου και ο μπαμπάς μου με βλέπουν να παίζω μπέιζμπολ. Δεν είμαι τόσο έξυπνη όσο τα περισσότερα παιδιά. Θυμώνω πιο εύκολα από τα άλλα τα παιδιά. Πηγή: Damon & Hart, 1988

17 Επίπεδο Αυτο-αντίληψης Σωματικός Βασιζόμενος σε δραστηριότητες
Κοινωνικός Ψυχολογικός 3.Διαπροσωπικές συνεπαγωγές (12-15 χρονών) Φοράω γυαλιά Όλοι με κοροϊδεύουν Έχω ξανθά μαλλιά, πράγμα καλό γιατί αρέσουν στα αγόρια. Ασχολούμαι με τον αθλητισμό, πράγμα πολύ σημαντικό γιατί οι αθλητές αρέσουν σε όλα τα παιδιά. Φέρομαι καλά στον κόσμο, έτσι θα έχω φίλους όποτε τους χρειαστώ. Τα πάω καλά στο σχολείο, επειδή οι γονείς μου με σέβονται γι΄ αυτό. Είμαι έντιμο άτομο, έτσι οι άνθρωποι με εμπιστεύ-ονται. Είμαι πολύ ντροπαλή, έτσι δεν έχω πολλούς φίλους. Καταλαβαίνω τους ανθρώπους, έτσι έρχονται να ου πουν τα προβλήματά τους. Είμαι το είδος του ανθρώπου που του αρέσει να είναι με φίλους. Με κάνουν να νιώθω καλά που είμαι εγώ. Πηγή: Damon & Hart, 1988

18 Κοινωνική Σύγκριση Μία διεργασία κατά την οποία τα παιδιά αυτο-προσδιορίζονται σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους. Η κοινωνική σύγκριση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον προσδιορισμό της αυτο-αντίληψης κατά την μέση παιδική ηλικία (κυρίως μετά από τα 7 χρόνια). Πείραμα Ruble et al., (1980).Τα παιδιά αξιολογούνται συνεχώς και συγκρίνονται συνεχώς μεταξύ τους κατά τα χρόνια της μέσης παιδικής ηλικίας. Επιπτώσεις αυτής της διεργασίας.

19 Πολυδιάστατη φύση της αυτοαντίληψης κατά την Παιδική Ηλικία (8-12 χρονών, Harter, 1985)
1. Σχολική ικανότητα 2. Κοινωνική αποδοχή 3. Σωματική ικανότητα 4. Διαγωγή-Συμπεριφορά 5. Σφαιρική Αυτο-αξία

20 Αυτο-εκτίμηση Συναισθηματικό-Αξιολογικό χαρακτηριστικό της αντίληψης του εαυτού που περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων τα βασικά συναισθήματα της αυτο-αποδοχής, της αυταρέσκειας και του αυτο-σεβασμού. Δείκτης ψυχικής υγείας. Συσχετίζεται θετικά με το αίσθημα της ικανοποίησης και ευτυχίας στη μετέπειτα ζωή. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με αυξημένο άγχος, κατάθλιψη, κακή προσαρμογή στο σχολείο και σε κοινωνικές συνθήκες με φίλους.

21 Αξιολόγηση αυτo-εκτίμησης (Harter &Pike, 1984) (4-5, 6-7 χρονών)
1. Γνωστική Επάρκεια 2. Σωματική Ικανότητα 3. Αποδοχή από τους συνομήλικους 4. Αποδοχή από τη μητέρα ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΠΟΔΟΧΗ

22 Αξιολόγηση αυτo-εκτίμησης (Harter &Pike, 1984) (8-12 χρονών)
Τα παιδιά κάνουν πιο διαφοροποιημένες αυτο-αξιολογήσεις. Διακρίσεις μεταξύ γνωστικών, σωματικών και κοινωνικών ικανοτήτων. Αξιολόγηση της συνολικής αξίας του εαυτού. Μια συνολική αίσθηση του εαυτού εμφανίζεται στα 8 περίπου χρόνια. Περιορισμένη σε τομείς αξιολόγηση και συνολική αξιολόγηση του εαυτού: σημασία και επιπτώσεις

23 ΑΥΤΌ-ΕΚΤΙΜΗΣΗ 1. Φυσική ασφάλεια
Η αίσθηση εμπιστοσύνης και ικανοποίησης από τον εαυτό 2. Συναισθηματική σιγουριά 3. Ταυτότητα 4. Αίσθηση του ανήκειν 5. Επάρκεια 7-8 χρονών: Ανησυχία για επάρκεια 8-9 χρονών: Ή αξιολόγηση του εαυτού και των ικανοτήτων αγγίζει τις αξιολογήσεις των εκπαιδευτικών (Beck, 1997)

24 ΑΥΤΌ-ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑ
1. Σχολική Επάρκεια S. Harter (1993): Παράγοντες κρίσιμοι για την αυτο-εκτίμηση του παιδιού 2. Αθλητική Επάρκεια 3. Κοινωνική Αποδοχή 4. Συμπεριφορά/ Διαγωγή 5. Φυσική Εμφάνιση Τα παιδιά παρουσιάζουν ένα αμφιταλαντευόμενο προφίλ σχετικά με την επάρκεια τους στους σημαντικούς τομείς. Η αυτο-εκτίμηση εξαρτάται από τους τομείς που το ίδιο το παιδί θεωρεί σημαντικούς.

25

26 ΑΛΛΑΓΕΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Οι αυτό περιγραφές μετατρέπονται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε περιεκτικές έννοιες υψηλότερου επιπέδου. Μεγαλύτερη ποικιλία χαρακτηριστικών Πλαίσιο καθορισμού του εαυτού Πολλαπλοί εαυτοί (“Possible Selves”) ΠΟΙΟΣ ΠΟΙΑ ΕΙΜΑΙ;

27 ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Καθώς κυλούν τα χρόνια της εφηβείας, οι διαφορετικοί και ίσως αντιφατικοί εαυτοί που εμφανίζονται σε διαφορετικά πλαίσια απαρτιώνονται σε ένα σύνολο (Harter & Monsour, 1992) Μου αρέσει ο εαυτός μου; Φυσική Γοητεία Αποδοχή Συνομήλικων Αναπτυξιακή πορεία Αυτο-εκτίμησης

28 Έρευνα για τη δομή και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης σε ελληνικό πληθυσμό 2105 παιδιών έκτης δημοτικού, α΄ και γ΄ γυμνασίου, β΄ και γ΄ λυκείου με χρησιμοποίηση της κλίμακας Harter για την αυτοαντίληψη της εφηβικής ηλικίας, καταλήγει στα ακόλουθα συμπεράσματα: (Μπότσαρη - Μακρή, 1997) α) Τα παιδιά κάθε ομάδας ηλικιών είναι σε θέση να κάνουν σαφείς διακρίσεις μεταξύ ειδικών τομέων της αυτοαντίληψης. β) Η αυτοαντίληψη της φυσικής εμφάνισης και της σφαιρικής αυτο-αξίας εμφανίζουν βαθμιαία πτώση από την έκτη δημοτικού έως την τρίτη γυμνασίου και σταθεροποιούνται στα κατώτερα επίπεδα στα χρόνια του λυκείου.

29 γ) Σε όλη την περίοδο της εφηβείας η αυτοαντίληψη της φυσικής εμφάνισης σχετίζεται στο υψηλότερο επίπεδο με τη σφαιρική αυτο-αξία από ότι οι άλλοι ειδικοί τομείς και η συσχέτιση αυτή σταθεροποιείται με το πέρασμα του χρόνου. δ) Η αυτοαντίληψη της διαγωγής μειώνεται με το πέρασμα των παιδιών από το γυμνάσιο στο λύκειο, ενώ ο κοινωνικός τομέας είναι εκείνος που εμφανίζει τη δεύτερη υψηλότερη συσχέτιση με τη σφαιρική αυτο-αξία, με πρώτο πάντα τον τομέα της φυσικής εμφάνισης, που ίσως μας οδηγεί στον προβληματισμό, κατά πόσο η αυτοαντίληψη είναι "επιδερμική", και κατά πόσο στα χρόνια της εφηβείας υπάρχει η τάση της συναγωγής θετικών εσωτερικών χαρακτηριστικών από εξωτερικά εμφανισιακά όμορφα χαρακτηριστικά. (Harter 1992).

30 Αυτο-εκτίμηση και γονείς
Γονεϊκά χαρακτηριστικά που συνδέονται με υψηλή αυτo-εκτίμηση (Coopersmith, 1967) Αποδοχή παιδιών Σαφώς καθορισμένα όρια Σεβασμός στην ατομικότητα Αυτο-εκτίμηση: Είναι μεταδοτική; Αυτo-εκτίμηση και στόχοι επίτευξης

31 Έννοια του εαυτού και συναισθηματικοί παράγοντες
Η έννοια του εαυτού παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή λειτουργικότητα των ανθρώπων, επηρεάζοντας πρώτιστα τη διάθεση, κάνοντάς την να κυμαίνεται από την πιο χαρούμενη έως την πιο καταθλιπτική (Harter, 1992), και κατά συνέπεια τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ατόμων (Myers, Watson, Clark, & Tellegen, 1988). Σημαντικές συναισθηματικές εμπειρίες που συνδέονται με την αυτοεκτίμηση, συσχετίζονται με ένα σημαντικό αριθμό προβλημάτων συμπεριφοράς, όπως διαταραχές διατροφής, παραβατικότητα (συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής σε συμμορίες), αντικοινωνική συμπεριφορά και εφηβική εγκυμοσύνη (Harter & Marold, 1993).

32 Έννοια του εαυτού και συναίσθημα προς τον εαυτό
Η θετική εικόνα του εαυτού φαίνεται να συνυφαίνεται με την καλή προσαρμογή, δημοτικότητα, χαμηλό βαθμό άγχους, ανεξαρτησία από την ομάδα, καλές διαπροσωπικές σχέσεις, υψηλούς μελλοντικούς στόχους. Τα άτομα αυτής της κατηγορίας έχουν υψηλά ποσοστά αυτο-αποδοχής και εμπιστοσύνης στις προσωπικές τους ικανότητες. Από την άλλη πλευρά, άτομα με αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους υιοθετούν μια περισσότερο αμυντική στάση προς τον εαυτό και προς τους άλλους: υποτιμούν τις προσωπικές τους ικανότητες, αποφεύγουν τον ανταγωνισμό και τον κίνδυνο αποτυχίας (Λεονταρή, 1996).

33 Έννοια του εαυτού και αυτο-υπονόμευση
Η αυτο-υπονόμευση αφορά συμπεριφορές που εκδηλώνει το παιδί πριν από την ενασχόληση του με ένα έργο, με στόχο την προστασία της αυτοεκτίμησης σε περίπτωση αποτυχίας. Τα παιδιά που υιοθετούν στρατηγικές αυτό-υπονόμευσης επιζητούν ή δημιουργούν εμπόδια στον εαυτό τους έτσι ώστε σε περίπτωση αποτυχίας να αποδοθεί η αποτυχία στα εμπόδια αυτά και όχι σε κάποιο σημαντικό προσωπικό χαρακτηριστικό, όπως είναι η ικανότητα (Beglas & Jones, 1978). Βασικό κίνητρο της αυτο-υπονόμευσης είναι ο φόβος της αποτυχίας και ο φόβος να φανεί κάποιος λιγότερο ικανός από τους άλλους.

34 Έννοια του εαυτού και αυτό-υπονόμευση
Οι μαθητές και οι μαθήτριες που χρησιμοποιούν την ακαδημαϊκή αυτo-υπονόμευση σε τακτή βάση έχουν χαμηλότερη σχολική επίδοση και δεν εμπιστεύονται τις ικανότητες τους( Elliot & Church, Martin, Marsh & Dedrut, 2001). Πέρα από την συσχέτιση με τη χαμηλή επίδοση, η αυτο-υπονόμευση συνδέεται με την απόσυρση από τη σχολική δουλειά, με απαισιόδοξη αντίληψη για τη μελλοντική απόδοση και με χαμηλά επίπεδα αυτό-εκτίμησης (Urban & Midgley, 2001).

35 Έννοια του εαυτού και αυτο-υπονόμευση
Μία από τις αιτίες της αυτο-υπονομευτικής συμπεριφοράς πηγάζει από μία αβέβαιη αίσθηση αυτο-αξίας (Rhodewalt & Tragakis, 2002). Η αυτο-υπονόμευση βραχυπρόθεσμα ενισχύει την αυτοεκτίμηση (προστασία εικόνας του εαυτού με αποδόσεις που δεν αφορούν την ικανότητα. Μακροπρόθεσμα όμως την υπονομεύει και συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα αρνητικής διάθεσης.

36 Ακαδημαϊκή Αυτο-αντίληψη και σχολική επίδοση
Θετική συσχέτιση Η αυτο-αντίληψη ακαδημαϊκής ικανότητας σε έναν τομέα παρουσιάζει υψηλότερη συνάφεια με το αντίστοιχο μάθημα. Αιτιακή διασύνδεση: αντιφατικά δεδομένα. Αλληλεπιδραστική σχέση με σημαντικό παράγοντα την ηλικία (Bryne, 1996).

37 Αντιλήψεις για τον εαυτό μαθητών/τριών με δυσκολίες μάθησης
Ανασκόπηση 61 ερευνών (Bear, Minke & Manning, 2002): Τα παιδιά με δυσκολίες μάθησης έχουν χαμηλότερες αυτοαντιλήψεις ως προς την ακαδημαϊκή αυτοαντίληψη σε σχέση με τους συμμαθητές τους που δεν αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα. Διαφορές όμως δε βρέθηκαν ως προς τις κοινωνικές δεξιότητες, τη συμπεριφορά και την αυτοεκτίμηση. Παιδιά με δυσκολίες μάθησης και ΔΕΠ-Υ έχουν πιο αρνητικές αντιλήψεις για την κοινωνική τους επάρκεια στη σχέση με συνομηλίκους σε σύγκριση με τα παιδιά με δυσκολίες μάθησης (Tabassam & Grainger, 2002)

38 Αντιλήψεις για τον εαυτό μαθητών/τριών με δυσκολίες μάθησης
Η αντιλαμβανόμενη χρήση στρατηγικών μάθησης διαμεσολαβεί στη σχέση μεταξύ προβλημάτων μάθησης και ανάπτυξης μιας θετικής εικόνας για τον ακαδημαϊκό εαυτό. Χρήση στρατηγικών συσχετίζεται με την αυξημένη καταβολή προσπάθειας για την επίτευξη έργου. Γ΄ Δημοτικού έως Γ΄ Γυμνασίου: Σχεδιασμός και εφαρμογή 6μηνου προγράμματος με διδασκαλία χρήσης στρατηγικών (Meltzer et al., 2004)

39 Αιτιακές αποδόσεις μαθητών/τριών με δυσκολίες μάθησης
Αιτιακές αποδόσεις: (1) έδρα ελέγχου (2) σταθερότητα (3) ελεγξιμότητα Διαφορά ερμηνείας μεταξύ μαθητών/τριών με δυσκολίες μάθησης και τυπικής επίτευξης. Οι μαθητές και μαθήτριες με ΔΜ τείνουν να αποδίδουν τις αποτυχίες τους κυρίως σε εσωτερικούς, σταθερούς, μη ελέγξιμους παράγοντες (πχ. ικανότητα). Η απόδοση της επιτυχίας γίνεται σε εξωτερικούς, μεταβαλλόμενους και πάλι μη ελέγξιμους παράγοντες από το ίδιο το άτομο (π.χ. τύχη, έυνοια, δυσκολία έργου)

40 “Θετική Ψευδαίσθηση” (Taylor & Braun, 1994)
Που αποδίδονται οι ανακριβείς εκτιμήσεις που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους; “Θετική Ψευδαίσθηση” (Taylor & Braun, 1994) Μεταγνωστικές αδυναμίες των παιδιών με ΔΜ, σε επίπεδο ανάλυσης των έργων στα κρίσιμα χαρακτηριστικά του και στο σχεδιασμό λύσης αλλά και σε επίπεδο ενημερότητας για τον εαυτό ως λύτη προβλημάτων ευθύνονται για τη διαμόρφωση μη ρεαλιστικών προσδοκιών για την επίτευξη (Γωνίδα, Klassen, 2002). Θετικά σχόλια εκπαιδευτικών, εκτίμηση καταβαλλόμενης προσπάθειας Υπερεκτίμηση ακαδημαϊκών δεξιοτήτων: αυτοπροστασία

41 Συνέπειες ανακριβών εκτιμήσεων
Περιορισμένα ερευνητικά δεδομένα Υπερεκτίμηση ακαδημαϊκών δεξιοτήτων: χαμηλότερες επιδόσεις, φτωχές κοινωνικές δεξιότητες, προβλήματα συμπεριφοράς Η υπερεκτίμηση μπορεί να λειτουργεί θετικά για την προστασία της αυτο-εκτίμησης, αρνητικά όμως για τη μαθησιακή επίδοση και αποτέλεσμα Σχεδιασμός Παρεμβατικών προγραμμάτων Μείωση πεποιθήσεων αυτό-αποτελεσματικότητας ή βελτίωση μεταγνωστικών δεξιοτήτων; Pazares(1996): ενίσχυση μεταγνωστικών δεξιοτήτων

42 Αυτο-αντίληψη και νοητική ανεπάρκεια
Τα ερευνητικά δεδομένα είναι λιγοστά λόγω περιορισμένου αριθμού αξιόπιστων εργαλείων μέτρησης και αμφισβήτησης της εγκυρότητας των αυτο-αναφορών. Τα άτομα με νοητική υστέρηση φαίνεται να έχουν παρόμοια ακολουθία και δομή ως προς την ανάπτυξη της αυτο-αντίληψης συγκρινόμενα με τα τυπικώς αναπτυσσόμενα , αν εξισωθούν ως προς την ηλικία (Zigler & Hoddap, 1986). Εφηβεία Μόνο τα άτομα που γνωστικά έχουν τη δυνατότητα της κοινωνικής σύγκρισης (Ν.Η. 8 χρονών και άνω) μεταβαίνουν σε μία περισσότερο ρεαλιστική αυτο-αντίληψη και έχουν τη δυνατότητα επίγνωσης της αναπηρίας τους. Βρεφική ηλικία Αναγνώριση του εαυτού Προσχολική ηλικία Ανακριβείς, Υπερεκτιμημένες και μη ρεαλιστικές αυτο-αντιλήψεις

43 Το δίλημμα της ρεαλιστικής αυτοαντίληψης
Η πλειοψηφία των σχετικών ερευνών τονίζουν ότι η θετική εκτίμηση του εαυτού σχετίζεται θετικά με την ψυχική ισορροπία και βοηθά το άτομο να κατακτήσει τους στόχους του. Θετική προκατάληψη προς τον εαυτό και προς τα αγαπημένα πρόσωπα. Οι έρευνες συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η ακριβής αντίληψη του εαυτού φαίνεται να σχετίζεται με κατάθλιψη και με άλλες μορφές ψυχολογικών προβλημάτων (αγχώδεις διαταραχές), ενώ τα άτομα που τείνουν να υπερεκτιμούν τον εαυτό τους παρουσιάζουν σαφώς λιγότερα προβλήματα ψυχοπαθολογίας.

44 "Ο καθένας από εμάς έχει μια εικόνα για τον εαυτό του που βασίζεται πάνω σε αντιλήψεις σχετικά με το τι σκεφτόμαστε, πώς είμαστε και το πώς μας βλέπουν οι άλλοι γύρω μας. Όταν κοιταζόμαστε στον καθρέπτη γνωρίζουμε ότι αυτό που βλέπουμε είναι μόνο μία αντανάκλαση. Ωστόσο, παρόλο που η αυτο-εικόνα μας έχει ίδια απατηλή ιδιότητα, συχνά πιστεύουμε πως είναι αληθινή. Η πίστη σε αυτή την εικόνα προέρχεται από στοιχεία της ίδιας της φύσης μας. Επειδή η αυτο-εικόνα είναι αυτό που επιθυμούμε να είμαστε ή αυτό που φοβόμαστε πως είμαστε ή πώς ο κόσμος θα θέλαμε να μας βλέπει, μας προστατεύει από το να δούμε καθαρά τον εαυτό μας”(Tarthang Tulku , Harter, 1992).

45 ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ: ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ;
ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΕΝΟ ΣΥΝΟΛΟ

46 Επιτεύγματα της μέσης παιδικής ηλικίας
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Συμμετοχή σε ομάδες συνομηλίκων Παιχνίδια που βασίζονται σε κανόνες Σκόπιμη εκπαίδευση Απαρχές ηθικής του χρυσού κανόνα Συν-ρύθμιση Κοινωνική σύγκριση ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Μείωση του εγωκεντρισμού και ανάληψη της προοπτικής των άλλων Συμβαδίζουν γνωστικά επιτεύγματα: Μνημονική ικανότητα Συγκεκριμένες λογικές πράξεις Λογική ταξινόμηση ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Γρήγορη ανάπτυξη μετωπιαίων λοβών και συνολικού μεγέθους του εγκεφάλου Αύξηση συνοχής του ΗΕΓ