Μάθημα: Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία

Παρουσίαση με θέμα: "Μάθημα: Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Μάθημα: Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία
ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ   ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥ, Αναπλ. Καθηγήτρια ΠΔΜ Νεότερη Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμός

2 ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Στην έρευνα αυτή αναζητούμε τις οπτικές αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας στην εικονογράφηση του σχολικού εγχειριδίου Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου (Γ’ Γενικού Λυκείου - Γενικής Παιδείας)

3 Περιγραφή Ειδικότερα αναζητούμε τις αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας στα είδη της εικόνας που επιλέγονται με στόχο την ανάδειξη των σημαινομένων/κοινωνικών αξιών που προκύπτουν όσον αφορά: α) στις μεταβλητές του πομπού/προέλευσης της εικόνας: εθνικότητα καλλιτέχνη, β) στην αναφορά σε ιστορικό γεγονός/έννοια/ιδέα, γ) στο ρόλο της εικόνας στην ιστορική αφήγηση και σε συνάρτηση με τις θεματικές του εγχειριδίου Μεθοδολογικά ακολουθούμε τα μοντέλα έρευνας και ανάλυσης για τα σχολικά εγχειρίδια και την διδακτική της ιστορίας

4 Εισαγωγικά Η ιδέα της παιδικής ηλικίας ως ξεχωριστής περιόδου στη ζωή του ανθρώπου αποτελεί κατασκευή των νεότερων χρόνων: η βασική θέση του Aries ( ) είναι ότι: «η παιδικότητα, ως ξεχωριστό κομμάτι ζωής εκτεινόμενο από τις άμεσα φοβικές ανάγκες βοήθειας του βρέφους και του μικρού παιδιού…. «ανακαλύφθηκε μεταξύ του 16ου και 18ου αιώνα» Είχε εντυπωσιαστεί από την απεικόνιση παιδιών στην πρώιμη μεσαιωνική τέχνη ως μικρογραφία ενηλίκων, υποδηλώνοντας ότι σε εκείνη την περίοδο της ιστορίας οι άνθρωποι δεν είχαν επίγνωση της παιδικής ηλικίας. Στον μεσαιωνικό και νεώτερο κόσμο (12ος-16ος αιώνας) το παιδί θεωρείτο ένας ενήλικας σε μικρογραφία (homunculus)

5 Εισαγωγικά Σύμφωνα με τον Qvortrup (2011), η κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας στηρίζεται σε δύο βασικές συνιστώσες: τη δομική και ατομική προσέγγιση. Αυτό που φαίνεται να επικρατεί είναι η μελέτη των παιδιών ως ατομικώς δρώντων Με αυτόν τον τρόπο ο Qvortrup (2011) επαναφέρει την παλαιά διαμάχη της επιστημολογικής προσέγγισης στο χώρο της παιδικής ηλικίας. Όπως επισημαίνει, οι έρευνες που διεξάγονται σήμερα μπορούν να πληροφορήσουν για τον ενεργό ρόλο των παιδιών μέσα στην ιστορία και την κοινωνία. Όμως, είναι λάθος να πιστέψουμε ότι τα παιδιά έχουν αποφασιστική επίδραση στην κοινωνική αλλαγή και με τον τρόπο αυτό, στην κατασκευή της παιδικής ηλικίας

6 Εισαγωγικά Η Diana Gittins (1997) στηρίζεται σε συνδυασμό τριών διαφορετικών αναλύσεων: α) μέσα από της έννοιες του φύλου, της τάξης, της εθνικότητας και του έθνους β) τις συμβολικές αναπαραστάσεις των 'παιδιών' στη φαντασία και τα κείμενα και γ) τις ιδέες, σκέψεις και αντιλήψεις από την προσωπική εμπειρία ως παιδιά Ο Neil Postman (2011) εντοπίζει τη διαφορά μεταξύ των εννοιών «νέος» και «παιδί» και διαπιστώνει μια σημαντική διαφοροποίηση της έννοιας του παιδιού Αναφέροντας παραδείγματα από τους αρχαίους κλασσικούς (Ηρόδοτος, Πλάτων, Πλούταρχος) θεωρεί ότι η έννοια της παιδικής ηλικίας δεν ήταν προσδιορισμένη άμεσα στην αρχαιότητα, αλλά έμμεσα μέσω της έννοιας της «εκπαίδευσης»

7 Εισαγωγικά Στο πεδίο αυτών των διεπιστημονικών προβληματισμών αναζητούμε στο σχολικό εγχειρίδιο της ιστορίας τις εικαστικές/οπτικές αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας σε συνάρτηση με ιστορικά γεγονότα, ιστορικές έννοιες και κοινωνικές αξίες Στην περίπτωση που μελετούμε τα παιδιά (και όχι οι νέοι) αποτελούν τόσο τους δέκτες, αλλά και μία θεματική στο εγχειρίδιο της ιστορίας- ως ιστορική πληροφορία και μήνυμα Η διαπίστωση που προκύπτει από έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (2010) ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες δεν έχουν ιστορικές γνώσεις και δεν αγαπούν την Ιστορία αναδεικνύει την δυσκολία του συγκεκριμένου μαθήματος και την ανάγκη τόσο για την οπτικοποίηση της ιστορικής αφήγησης, αλλά και για την ανάδειξη της ιστορίας των παιδιών, της γνώσης δηλαδή για την συμμετοχή τους στα ιστορικά γεγονότα Στη γενικότερη προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών που προσφέρονται στους μαθητές για την εκμάθηση της Ιστορίας περιλαμβάνονται οι αλλαγές των σχολικών εγχειριδίων από το

8 Ο αναστοχασμός για την αναπαράσταση των παιδιών στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας θεωρούμε ότι συμβάλλει στην πρόσληψη του μαθήματος και στην ευαισθητοποίηση των κινήτρων για την ανάδειξη της ιστορίας της παιδικής ηλικίας  Η αντίληψη ότι η σχολική Ιστορία μαθαίνει στα παιδιά ό,τι έγινε στο παρελθόν, θεωρείται μάλλον απλοϊκή (Lee 1991, Moniot 2002), διότι παρόλο που η διδασκαλία της Ιστορίας, απλουστευτικά σημαίνει την μετάδοση της γνώσης, σε ένα δεύτερο επίπεδο αφορά σε ζητήματα που προκύπτουν για τo είδος της γνώσης που επιλέγεται να διδαχθεί και τα κριτήρια με τα οποία ορίζεται η επιλογή Η φρονηματιστική διάσταση της Ιστορίας ως μαθήματος έμμεσης πολιτικής και εθνικής αγωγής, εναρμονίζεται με τον εθνοποιητικό ρόλο που θεωρείται ότι οφείλει να έχει η ιστορική επιστήμη. Έτσι, η εθνική Ιστορία φαίνεται να βρίσκεται συνεχώς σε διαλεκτική σχέση με την «εθνική πολιτική» (Κουλούρη, 1988)

9 Η εικόνα ως ιστορική πηγή
Είναι ευρέως αποδεκτό σήμερα ότι η εικόνα αποτελεί ένα πολλαπλά χρήσιμο εργαλείο για την διδασκαλία της Ιστορίας, επειδή: συμβάλλει αποφασιστικά στη δραστηριοποίηση των κινήτρων μάθησης (Spink, 1990: , Βρεττός, 1994: 7-15) Προτείνει πιο αποτελεσματικούς τρόπους μάθησης από αυτούς της συμβατικής κειμενοκεντρικής διδασκαλίας (Spink, 1990: ), περιορίζει τα προβλήματα των μαθητών που μειονεκτούν στην ανάγνωση (Rogers, 1984: 158), ενισχύει την βιωματική μάθηση Η ιδιότητα της εικόνας να απευθύνεται αμεσότερα στο συναισθηματικό κόσμο του δέκτη δημιουργεί ουσιαστικές προϋποθέσεις για τον «εξανθρωπισμό» της Ιστορίας στη συνείδηση των μαθητών, ιδιαίτερα όσον αφορά τις κοινωνικές της εκφάνσεις (Λεοντσίνης, 1999)

10 Η εικόνα ως ιστορική πηγή
Η μεθοδική μελέτη των εικόνων μπορεί να αποκαλύψει πολύτιμα στοιχεία για το πώς αντιλαμβάνονταν οι άνθρωποι κάθε εποχής τον εαυτό τους στο παρελθόν ή με ποιο τρόπο επιθυμούσαν να χαραχθούν στη συλλογική μνήμη στο μέλλον (Μαυροσκούφης, 2001) Η αξία των εικόνων στη διδακτική της Ιστορίας ορίζεται ως πολυδιάστατα σημαντική. Ωστόσο η χρήση τους είναι περιορισμένη ή περιστασιακή και σε κάθε περίπτωση χωρίς μεθοδικότητα, εξαιτίας των ανεπαρκειών της σχολικής εκπαίδευσης

11 Η εικόνα ως ιστορική πηγή
Το διακύβευμα της «δύναμης» των εικόνων είναι οι μαθητές να μείνουν στην αναπαράσταση; έτσι όμως το σημείο κινδυνεύει να χάσει το σημαινόμενο; (Ζωγραφίδης, 1998, 93). Παρόλο που είναι κοινή παραδοχή ότι οι εικόνες συνιστούν μια «παγκόσμια γλώσσα, θα ήταν εξαιρετικά απατηλή η πεποίθηση ότι στην Ιστορία θα μπορούσε κανείς να προσεγγίσει με τα ίδια οπτικά κριτήρια και εργαλεία, με την ίδια «ματιά» π.χ., ένα άγαλμα της κλασικής εποχής και ένα γλυπτό του Μιχαήλ Αγγέλου (Ανδρέου, 2005: 200 στο επιμ. Ανδρέου, 2007).

12 Στόχος Στόχος της παρούσας έρευνας είναι η αναζήτηση των αναπαραστάσεων της παιδικής ηλικίας σε επιλεγμένες εικόνες του σχολικού εγχειριδίου της ιστορίας της Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας με στόχο την ανάδειξη των σημαινομένων/κοινωνικών αξιών που προκύπτουν όσον αφορά: στις μεταβλητές του πομπού/προέλευσης της εικόνας: εθνικότητα καλλιτέχνη, στην αναφορά σε ιστορικό γεγονός/έννοια/ιδέα, στο ρόλο της εικόνας στην ιστορική αφήγηση σε συνάρτηση με τις θεματικές του εγχειριδίου

13 Μεθοδολογικά Για την επίτευξη του στόχου, η έρευνα υιοθετεί το μοντέλο σημειωτικής ανάλυσης του Greimas (1966, 2005), έτσι όπως εφαρμόστηκε από τους Lagopoulos & Boklund–Lagopoulou (1992), Boklund-Λαγοπούλου (1980, 1982, 1986), Χριστοδούλου (2007, 2013) Η ανάλυση βασίστηκε σε γλωσσολογική ανάλυση περιεχομένου (με αναφορές σε ποσοτικά στοιχεία) στο πλαίσιο της δομικής σημασιολογίας (structural semantics) ώστε να γίνουν φανεροί οι μηχανισμοί παραγωγής του νοήματος Βασική έννοια της δομικής σημαντικής είναι η ισοτοπία, που προέρχεται από την ομαδοποίηση σε κατηγορίες των μονάδων στις οποίες αναλύεται ο λόγος με βάση έναν κοινό σημασιολογικό πυρήνα. Δηλαδή, η ανάλυση ξεσκεπάζει τους μηχανισμούς παραγωγής του νοήματος του κειμένου Η έννοια της αφήγησης στον Greimas διερευνά ‘τις βασικές δομές σημασίας’ σε ένα σημειωτικό επίπεδο αφήγησης και είναι επιστημολογικές, καθώς αξιώνει τον τρόπο με τον οποίο οι έννοιες ανήκουν σε ισοτοπίες, παρά για τη φύση ή τους τρόπους με τους οποίους οι έννοιες αυτές προκύπτουν

14 Μεθοδολογικά Τo πλαίσιο (συγκείμενο) είναι ένα εσωτερικό περιβάλλον για το κείμενο και για αυτόν τον λόγο κείμενο και πλαίσιο συνδέονται σε μια συνταγματική σχέση. Ο Greimas & Courtés (1979:66-67, όπως αναφέρεται στο Lagopoulos 2007: και Lagopoulos 2009) χωρίζουν το πλαίσιο σε γλωσσικό και σε εξω-γλωσσικό (extra-linguistic) Ένα κείμενο δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως ή έστω μερικώς ή και καθόλου εάν δεν ερμηνευτεί μέσα στο συγκείμενο (πλαίσιο). Η απομόνωση ενός κειμένου από το πλαίσιό του όχι μόνο οδηγεί στην αποδυνάμωσή του, αλλά είναι και μια συνειδητή στρατηγική με σκοπό να δοθεί άλλη σημασία σε ένα κείμενο Η παρούσα μελέτη αναλύει τα κείμενα ως φορείς αξιών με μια σημειωτική προσέγγιση

15 Το ερευνητικό υλικό Το εγχειρίδιο της Ιστορίας της Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας έχει τίτλο «Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου (1815 έως σήμερα)» και εκδόθηκε το Διδάσκεται ως μάθημα στην Γ΄ τάξη του Γενικού και στην Δ΄ του Εσπερινού Λυκείου δύο ώρες εβδομαδιαίως και είναι ένα από τα τέσσερα μαθήματα επιλογής ως πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα Οι ιστορικές μαρτυρίες που μελετούμε ανήκουν στο οπτικό/εικονογραφικό υλικό του σχολικού εγχειριδίου. Σε σύνολο 272 εικόνων – έργων, 13 έργα-εικόνες περιλαμβάνουν τα παιδιά με συμμετοχή τους στα ιστορικά γεγονότα Πρόκειται για εικόνες του 19ου, 20ου, 21ου με σημαίνοντα και σημαινόμενα την κατασκευή της παιδικής ηλικίας σε κάθε εποχή και συγκυρία και αναφορές στην πολιτική διαμαρτυρία, στην κοινωνική ταυτότητα: έτσι συγκροτείται μια ξεχωριστή, παράλληλη, αλλά και συμπληρωματική αφήγηση, την οποία οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να «ενεργοποιήσουν» εκπαιδεύοντας το βλέμμα των μαθητών/τριών

16 Ερευνητικό υλικό Εικόνα 1. Eugene Delacroix, , «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό» 1830, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι Εικόνα 2. Eugene Delacroix, «Η σφαγή της Χίου, 1824», Μουσείο Λούβρου, Παρίσι Εικόνα 3. Peter von Hess, , «Η άφιξη του βασιλιά Όρθωνα στο Ναύπλιο», Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, Αθήνα Εικόνα 4-Ο Όθων, δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α' αναγορεύθηκε βασιλιάς της Ελλάδας με τη συνθήκη της 7ης Μάιου Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα Εικόνα 5- Απεικόνιση της ανατίναξης της μονής Αρκαδίου (1866). Εικόνα 6- Gustave Dore, , «Φτωχογειτονιά του Λονδίνου» Γαλλική Γκραβούρα εποχής με φωτορεαλιστική απόδοση της εργατικής τάξης και των παιδιών ως μικρών-ενηλίκων που μετέχουν στην κοινωνική και οικονομική κρίση της βιομηχανικής εποχής. Πολλοί κριτικοί αποδοκίμασαν το έργο, γιατί εστιάζει στην οικονομική φτώχεια που μάστιζε εκείνη την εποχή το Λονδίνο. Εικόνα 7-Αλληγορική λαϊκή εικόνα της εποχής, που απεικονίζει συμβολικά την Ελλάδα να πατάσσει το «τέρας» της παλαιοκομματικής συναλλαγής. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα Εικόνα 8-Σκαρίφημα. Η Κοινωνία των Εθνών έτοιμη να γίνει Βορά άγριων ζώων Εικόνα 9-Edouard Manet, , «Μουσική στους κήπους του Κεραμεικού», 1862, 0,76X1,18 μ., Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο Εικόνα 10-Εικόνα Georges Seurat, , «Κυριακάτικο απόγευμα στο νησί Γκραντ Ζαν», 1886, 2,07X3,08 μ., Ινστιτούτο Τέχνης, Σικάγο Εικόνα 11-Νικηφόρος Λύτρας ( ), «Το ψαριανό μοιρολόι», 1880, 0,94X1,40 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα Εικόνα 12-Νικόλαου Γύζη ( ), «Τα αρραβωνιάσματα», 1,03X1,55 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα Εικόνα 13-Έργο του Γιαννούλη Χαλεπά ( ), «Σάτυρος που παίζει με τον Έρωτα», 1877, μάρμαρο, ύψος 1,35 μ., Εθνική Γλυπτοθήκη, Αθήνα

17 Το ερευνητικό υλικό Είναι εμφανές ότι τόσο ο γλωσσικός, όσο και ο εικονικός τρόπος προσέγγισης του ιστορικού μαθήματος υπηρετούν τον ίδιο σκοπό: την απόδοση του ιστορικού γεγονότος Τόσο στην γλωσσική, όσο και στην εικονική ανάλυση εντοπίζουμε τις σημασιολογικές μονάδες ή τις αναφορές που αφορούν στην απόδοση της παιδικής ηλικία Η παιδικότητα αναπαρίσταται καταδηλωτικά και συμπαραδηλωτικα σε εικαστικά έργα, φωτογραφίες, γελοιογραφίες και κόμικ σε καθημερινή, συναισθηματική, μητρική, οικογενειακή, αλλά και θυματοποιημένη απόδοση με σημαίνουσα τη τραγικότητα του πολέμου, την δυναμική της επανάστασης και της εκμετάλλευσης

18 Το ερευνητικό υλικό Εικόνα 1. Eugene Delacroix, , «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό» 1830, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι [[1]]. [1]. Το εικονομήνυμα- ερμήνευμα στο σχολικό εγχειρίδιο παράγει επίσης ιστορική αφήγηση: Η προσωποποιημένη Ελευθερία καθοδηγεί τον λαό κραδαίνοντας την τρίχρωμη σημαία της Γαλλικής Επανάστασης. Ο πίνακας είναι εμπνευσμένος από την Ιουλιανή Επανάσταση του Παρισιού (1830), που απέβλεπε στην αποκατάσταση του δημοκρατικού καθεστώτος μετά την πτώση των Βουρβόνων. Η επανάσταση έθεσε τέλος στην απόλυτη μοναρχία του Καρόλου Ι' και εγκαθίδρυσε την Ιουλιανή Μοναρχία του Λουδοβίκου-Φιλίππου, που αποτελούσε μια μορφή συμβιβασμού ανάμεσα στην επανάσταση και την παλινόρθωση, πιο κοντά στις επιδιώξεις των φιλελεύθερων αστών.

19 Φιλελληνική Ζωγραφική
Το παιδί παρουσιάζεται ως μικρός ενήλικας με ενδυματολογικό κώδικα εργαζόμενου και κίνηση/χειρονομία επαναστάτη που οπλοφορεί και πρωτοστατεί ενάντια στην φεουδαρχία και μοναρχία Σημειωτικά το παιδί αναφέρεται στην ελευθερία-μητέρα-γυναίκα σε κεντρικό πλάνο και σε μετωπιαία απόδοση προσβλέποντας στους θεατές, ενώ η κεντρική μορφή γυναίκα-ελευθερία αποδίδεται πλάγια συμμετέχοντας στο σενάριο της σύνθεσης (Κress, 1996) Ενώ ο Rousseau και οι Ρομαντικοί ποιητές πίστευαν ότι τα παιδιά χρειάζονται προστασία από τους ενήλικες και τον πολιτισμό, η κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα οδηγούσε τους εκπαιδευτές της εποχής περισσότερο στην διδασκαλία δεξιοτήτων για ενήλικες και λιγότερο στην επαφή τους με την φύση Η νέα αγορά που διαμορφώθηκε από την αστικοποίηση απαιτούσε την ανάπτυξη της αγωγής και της εκπαίδευσης: από τα μέσα του 18ου οι εκδότες ανακάλυψαν την παιδική ηλικία/την παιδικότητα και διαμόρφωσαν νέες ανάγκες των αναγνωστών/γονέων και κηδεμόνων

20 Το ερευνητικό υλικό Η ιστορική αφήγηση που ακολουθεί το έργο στο σχολικό εγχειρίδιο προσφέρει ιστορικό, γνωστικό υλικό με αφόρμηση την οπτικοποίηση του ιστορικού γεγονότος και ερμηνευτική ανάλυση του έργου. Τα παιδιά/βρέφη παρουσιάζονται γυμνά ως θύματα του πολέμου, σε σωματική εξάρτηση και αναζήτηση προστασίας από τις μητέρες, οι οποίες με το σώμα και το βλέμμα αναφέρονται στους άντρες-αγωνιστές. Σημειωτικά διαβάζουμε τα παιδιά να αναπαρίστανται ως συνέχεια της ζωής που δεν αγγίζει ο θάνατος σε αναφορά και εξάρτηση από τις μητέρες. Eugene Delacroix, «Η σφαγή της Χίου, 1824», Μουσείο Λούβρου, Παρίσι [[1]]. [1] Το εικονομήνυμα- ερμήνευμα στο σχολικό εγχειρίδιο παράγει επίσης ιστορική αφήγηση. Το γεγονός της σφαγής της Χίου (1822) συντάραζε τον φιλελληνικό κόσμο και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες. Εδώ η προβολή της ωμότητας και της ασχήμιας του πολέμου και της καταστροφής αποκτά διαστάσεις εθνικής έξαρσης, αλλά και διαμαρτυρίας με καθολικό περιεχόμενο.

21 Το ερευνητικό υλικό Peter von Hess, , «Η άφιξη του βασιλιά Όθωνα στο Ναύπλιο», Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, Αθήνα [[1]]. [1] Το εικονομήνυμα- ερμήνευμα στο σχολικό εγχειρίδιο παράγει επίσης ιστορική αφήγηση: Ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας καταφθάνει στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου/6 Φεβρουαρίου Ο ελληνικός λαός, ταλαιπωρημένος από την εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια, τον υποδέχεται με αισθήματα ενθουσιασμού και ανακούφισης.

22 Το ερευνητικό υλικό Ωραιοποιημένες, εξιδανικευτικές φιλελληνικές αποδόσεις της ελληνικής και βαυαρικής παιδικής ηλικίας σε ηγεμονική εικόνα ισχύος (Βαμβακίδου, Κυρίδης, 2008). Η έμφαση δίνεται στον ενδυματολογικό κώδικα και στην αντίθεση του εθνικού/αγωνιστικού vs του ευρωπαϊκού/αστικού. Σημειωτικά διαβάζουμε στα έργα αυτά τα παιδιά να τοποθετούνται στο κέντρο της σύνθεσης και το μοναδικό πορτρέτο στο σχολικό εγχειρίδιο με παιδί-βασιλέα σε απόδοση μικρού ενήλικα που σημαίνει την ευρωπαικότητα. Εικόνα 4. Ο Όθων, δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α' αναγορεύθηκε βασιλιάς της Ελλάδας με τη συνθήκη της 7ης Μάιου Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα

23 Παρατηρήσεις Με βάση την ανάλυση στα 13 έργα παρατηρούμε ότι οι αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας ποικίλουν, καθώς προβάλουν κοινωνικές αξίες της εκάστοτε εποχής

24 αξίες η διαφορετική και ρευστή ‘αξία των αξιών’ είναι ένα φαινόμενο όχι μόνο κοινωνικό αλλά και ψυχολογικό, υποκειμενικό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κατά καιρούς να δίνεται διαφορετική βαρύτητα και προτεραιότητα σε αξίες με βάση το εκάστοτε ιστορικό ή άλλο πλαίσιο

25 ο κώδικας της παιδικότητας συσχετίζεται τόσο στα ελληνικά όσο και στα ευρωπαϊκά έργα με οικογενειακή, συναισθηματική εξάρτηση και σχέση με την ζωή και τον έρωτα υπό την προστασία της μητέρας και της οικογένειας, σημαίνοντας την ιστορία της καθημερινής ζωής και των νοοτροπιών.

26 Στα πολεμικά, επαναστατικά, πολιτικά έργα το παιδί αναπαρίσταται επίσης συνοδευτικά στον αγώνα και στην προσωποποίηση ιστορικών εννοιών, της ελευθερίας, επανάστασης, πατρίδας που αποδίδονται στην ιστορία της εικονογράφησης/ στερεοτυπικά ως Γυναίκα (Βαμβακίδου, 2004) Η θέση του στα έργα είναι περιφερειακή στη διάταξη του χώρου, εκτός του ηγεμονικού πορτρέτου (Όθωνας) και του σκαριφήματος για την ΚΤΕ και αυτό σημαίνει την απουσία ενασχόλησης στο σχολικό εγχειρίδιο με την ιστορία της παιδικής ηλικίας ως ευδιάκριτης θεματικής ενότητας

27 Ιστοριογραφικά προκύπτει ότι τα παιδιά μετέχουν ενεργά τόσο σε πολιτικά και πολεμικά επεισόδια εθνικά και ευρωπαϊκά, αλλά και στις προσωποποιήσεις ιστορικών και πολιτικών όρων

28 Τα παιδιά φαίνεται επίσης να συμμετέχουν στην πολιτισμική ιστορία των συναισθημάτων, όπου η ιστορία των συναισθημάτων βιβλιογραφικά στην ιστοριογραφία συνδέεται με τους Peter Gay, Theodore Zeldin και τον Peter και την Carol Stearns Πρόκειται για την “κρυφή ιστορία’’ της φιλοδοξίας, της αγάπης, της ανησυχίας και άλλων συναισθημάτων σε διεπιστημονική σχέση με την ψυχανάλυση, την ιστορία της διανόησης, την ψυχο - ιστορία της αγάπης και του μίσους (Burke, 2004)

29 στο συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας προβάλλεται κυρίως η θέση των κοινωνιολόγων για το παιδί που «υφίσταται» τις κοινωνικές αλλαγές που συνέβησαν πάνω από τα κεφάλια και πίσω από τις πλάτες τους χωρίς να ελέγχουν ή να ορίζουν τις επιλογές η θέση της Diana Gittins για την ερμηνεία της έννοιας της παιδικής ηλικίας και του παιδιού α) μέσα από τις έννοιες του φύλου, της τάξης, της εθνικότητας και του έθνους, β) μέσα από τις συμβολικές αναπαραστάσεις των παιδιών και γ) μέσα από τις αντιλήψεις μας (Postman,1996) αναδεικνύεται στο υλικό που παρουσιάζουμε όσον αφορά στις αναπαραστάσεις και τη συμμετοχή των παιδιών στην ιστορική δράση

30 Συμπερασματικά Ο σημειωτικός μηχανισμός, όσον αφορά στην παιδικότητα στα 13 έργα, έχει έναν αξιακό προσανατολισμό προς: (α) οικογένεια (συναισθηματική εξάρτηση από τη μητέρα) + καθημερινός χώρος (σπίτι, σχολείο, αυλή) (β) κοινωνική τάξη (αστός ή μη) + ταυτότητα (Έλληνας, ευρωπαίος) (γ) λανθάνουσα εξουσία (αγωνιστής, βασιλιάς) + σύμβολα (χαιρετισμός, σημαία, όπλο) + εξωτερικός χώρος (πεδίο μάχης) (δ) έρωτας + παιχνίδι

31 Έτσι, το παιδί εντός του καθημερινού χώρου μετασχηματίζεται σε παιδί-αγωνιστή εκτός του καθημερινού χώρου, στη βάση των κοινωνικών αναγκών και του περιβάλλοντός του Η σχέση, αυτή τείνει προς μια εξισορρόπηση η οποία περιγράφει την δυναμική της ανάπτυξης του παιδιού εκτός του καθημερινού του χώρου σε ανάλογες ιστορικές περιόδους και τον μετασχηματισμό του σε λανθάνοντα ήρωα

32 Βιβλιογραφικές αναφορές
Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου: Αναστοχασμοί για την Παιδική Ηλικία Ανδρέου, Α., Κασβίκης, Κ. (2007). Το μετέωρο βήμα της σχολικής Ιστορίας στα νέα εγχειρίδια για το Δημοτικό Σχολείο. Στο επιμ. Ανδρέου, Α. Η διδακτική της Ιστορίας στην Ελλάδα και η έρευνα στα σχολικά εγχειρίδια. Αθήνα: Μεταίχμιο Βαμβακίδου, Ι., Κυρίδης, Α.  (2008). Η νεοελληνική ταυτότητα στις φιλελληνικές οπτικές μαρτυρίες (19ος αιώνα): από την αντιληπτική ομοιότητα προς τις εννοιολογικές ομοιώσεις στο  Διαπολιτισμικότητα, παγκοσμιοποίηση και ταυτότητες, Ελληνική Σημειωτική Εταιρεία, επιμ. Ε. Χοντολίδου, Γ. Πασχαλίδης, Κ. Τσουκαλά, Α. Λάζαρης, Αθήνα: Gutenberg, Χριστοδούλου Α. (2007). Σημειωτική και σχολικά εγχειρίδια. Οι έννοιες του χώρου και του χρόνου στα εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Χριστοδούλου, Α. (2013). Παιδεία, εκπαίδευση, αξίες. Σημειωτική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Burke, P. (2004). What is cultural History? Cambridge. Qvortrup, J., Corsaro, W.A., Hogin, M.S (2011). The Palgrave Handbook of Childhood Studies. Palgrave Macmilan. Μαυροσκούφης, Α. (2001). Το πρόβλημα των σχολικών βιβλίων: Προσπάθεια οριοθέτησης και περιγραφής. Στο Σύνδεση Τριτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευση, Πρακτικά Α΄ Πανελληνίου Συνεδρίου, 30 Μαρτίου-1 Απριλίου, Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Ζήτη, σσ

33 Gittins, D. (1997). The Child in Question. New York: St. Martin’s Press.
Greimas A.J. & J. Courtés (1982). Semiotics and Language. An analytical Dictionary. Bloomington: Indiana University Press. Greimas Α.-J. (1966). Sémantique structural. Recherche de method. Paris: Larousse. Kress, G. & Leeuwen, V. (1996). Reading Images. The Grammar of Visual design. London & N.Y.: Routledge  Παπανικολάου, Μ. (2005). Η ελληνική Τέχνη του 18ου και 19ου αιώνα. Θεσσαλονίκη: Βάνιας. Stearns, C.J., ‎Stearns, P. (1989). Anger: The Struggle for Emotional Control in America's History. University of Chicago Press. Zeldin, T. (1995). An Intimate History of Humanity. London: Kindle edition. Ηλεκτρονικές πηγές Κόκκινος, Γ. (28/2/2012). Ιστορία της παιδικής ηλικίας, στο: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2010). Οι αντιλήψεις των καθηγητών για το μάθημα της Ιστορίας στο Λύκειο: Πρόγραμμα Σπουδών - Διδακτική Μεθοδολογία - Αξιολόγηση του μαθήματος – Επιμόρφωση, στο: