Χαρακτηριστικά της ανθρώπινης γλώσσας (design features, Hockett 1963)

Παρουσίαση με θέμα: "Χαρακτηριστικά της ανθρώπινης γλώσσας (design features, Hockett 1963)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Χαρακτηριστικά της ανθρώπινης γλώσσας (design features, Hockett 1963)
πώς μεταβιβάζεται το μήνυμα; τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στη λέξη και το αντικείμενο αναφοράς της; πώς κατακτάται η γλώσσα; πώς ορίζεται η δομή της γλώσσας; πώς χρησιμοποιούν τη γλώσσα οι μετέχοντες σε μια γλωσσική πράξη;

2 Το γλωσσικό σημείο είναι συμβατικός συνδυασμός
Συμβατικότητα: δεν έχει η επιλογή του σημαίνοντος αιτιακή σχέση με το σημαινόμενο. Η επιλογή είναι αναιτιολόγητη. Η συμβατικότητα περιορίζεται μέσα στο ίδιο το γλωσσικό σημείο, στη σχέση σημάνσεως, την εσωτερική σχέση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου. Επιχειρήματα υπέρ: Ποικιλία φυσικών γλωσσών/ όχι μία πανανθρώπινη γλώσσα Μεταβλητότητα γλωσσικού σημείου Ίδια σημασία/ άλλη ακουστική εικόνα Ίδια ακουστική εικόνα/ άλλη σημασία 2

3 Σχετική αιτιότητα Στις λέξεις ‘εικοσιένα’, ‘διπλωματούχος’, ‘ουρανοξύστης’, ‘διαστημόπλοιο’, υπάρχουν στοιχεία που αίρουν τα περί συμβατικότητας του γλωσσικού σημείου; «21» /ikosiéna/ σημαινόμενο σημαίνον 3

4 Σχετική αιτιότητα: παραγωγή – σύνθεση
Αιτιολογείται χωριστά η προέλευση κάθε μέρους χωριστά (σημασίας ή μορφής). Άρα, πρόκειται για μια «οριζόντια» αιτιολόγηση. Δεν αιτιολογείται η ουσιαστική σχέση μεταξύ των δύο μερών του γλωσσικού σημείου μεταξύ τους: η «κατακόρυφη» σχέση. Η σχέση αυτή παραμένει συμβατική, αφού συμβατική είναι η σχέση καθενός από τα γλωσσικά σημεία που τη συνιστούν, όσον αφορά στη σημασία και τη μορφή τους 4

5 Βαθμοί «αυθαιρετότητας»
Αν όλα τα γλωσσικά σημεία ήταν απολύτως αυθαίρετα, η γλώσσα δεν θα ήταν σύστημα και η επικοινωνιακή της λειτουργία θα ήταν υπό κατάρρευση. Μια γλώσσα δεν είναι εντελώς αυθαίρετη, γιατί το κάθε σύστημα έχει τη δική του λογική. Η θεμελιώδης αρχή περί του αυθαιρέτου των γλωσσικών σημείων δεν μας απαγορεύει από το να διακρίνουμε ανάμεσα σε αυτά τα σημεία που είναι εγγενώς αυθαίρετα/ απολύτως αναίτια και σε αυτά που είναι μόνο σχετικά αυθαίρετα. Η «αυθαιρετότητα» είναι τελικά μια παράδοξη αρχή. Συνιστά την πραγματική βάση του γλωσσικού συστήματος, ενώ την ίδια στιγμή η «συστηματικότητα» του συστήματος την υποβάλλει σε αυστηρότατους περιορισμούς. 5

6 Διακριτότητα της γλώσσας
Στο γλωσσικό περιβάλλον _ino για το σύστημα της Ελληνικής πόσα στοιχεία μπορείτε να τοποθετήσετε για να αποκτήσει διαφορετικό κάθε φορά περιεχόμενο; Όλες οι λέξεις που διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους ως προς τη μορφή, έχουν ουσιαστική διαφορά ως προς τη σημασία τους. Η ανθρώπινη γλώσσα έχει ψηφιακό χαρακτήρα. Αποτελείται από στοιχεία που διακρίνονται το ένα από το άλλο.

7 Δομική ιεραρχία γλωσσικών μονάδων
Από τις απλούστερες μονάδες βαίνουμε στις σύνθετες και συνθετότερες. Καθαρώς υλικά στοιχεία (φθόγγοι) λειτουργούν ως φορείς διαφορετικής υποστάσεως στοιχείων (άυλων), των σημασιών. Κάθε επίπεδο δομείται με στοιχεία του αμέσως κατώτερου και παρέχει τα στοιχεία για να δομηθεί το αμέσως ανώτερο επίπεδο. Η γλώσσα είναι ένας ψηφιακός μηχανισμός που δίνει τη δυνατότητα στις μονάδες του να συνδυάζονται με ποικίλους τρόπους δημιουργώντας έτσι ένα μη πεπερασμένο σύστημα. ΚΕΙΜΕΝΟ imanaponaitapedjatisceskeftetetiborinakanikalitero ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ponaitokefalimou ΦΡΑΣΕΙΣ tokefalimu ΛΕΞΕΙΣ ponos ΜΟΡΦΗΜΑΤΑ pono-s ΦΩΝΗΜΑΤΑ p,o, n, o, s ΦΘΟΓΓΟΙ p, o, n, s, k, c, e, i

8 Πώς κατακτάται η ανθρώπινη γλώσσα; Σχέση γλώσσας και εγκεφάλου
Πλευρική άποψη του αριστερού ημισφαιρίου του ανθρώπινου εγκεφάλου που δείχνει τη θέση των περιοχών Broca και Wernicke – δύο σημαντικές περιοχές του φλοιού που σχετίζονται με την επεξεργασία της γλώσσας

9 Δείγμα από παραγωγή αφασικών
Τυπωμένη λέξη Ελευθερία Καναρίνι Εξωτερικό Μεγάλο Κοντός Ψηλός Λέξη που προφέρει Λευτεριά Παπαγάλος Υπερπόντιο Μακρύ Μικρός Μακρύς

10 Δείγματα παραγωγής αφασικών
Τύπου Broca Λέξεις…λέξεις… λέξεις… δύο τέσσερις έξι οκτώ λάμπουν είμαι τον Λοιπόν… ηλιοβασίλεμα…εεε…άλογα εννιά, όχι,εεε, δύο, ουρές θέλουν κούνημα. Τύπου Wernicke Καληνύχτα και στον πανσέ δεν μπορώ να πω, αλλά στην πορτούλα μπορείς να το δεις. Α… αν μπορούσα θα το έκανα, και ένας άρρωστος γέρος αποδιαρρύθμισε ένα πέτρωμα μέτρωμα.

11 Τι σημαίνει «γνωρίζω μια γλώσσα»;;;
Φθόγγοι (ήχοι) Λέξεις (φθόγγοι + σημασίες) Κανόνες Περιορισμένο μήκος Πεπερασμένος αριθμός Παραγωγή και κατανόηση άπειρου αριθμού προτάσεων Προϊόν γλωσσικής κατάκτησης 11

12 Γλωσσική ικανότητα και γλωσσική πραγμάτωση
Κάθε φυσικός ομιλητής γνωρίζει ποικίλες πληροφορίες για τις μονάδες της μητρικής του γλώσσας και τους τρόπους με τους οποίους αυτές συνδυάζονται. Η γνώση αυτή συνιστά τη γλωσσική ικανότητα του ομιλητή. Η εφαρμογή της γνώσης αυτής σε πραγματικές συνθήκες παραγωγής και κατανόησης (φυσιολογικοί/ ψυχολογικοί περιορισμοί) συνιστά τη γλωσσική πραγμάτωσή της. 12

13 Ιεραρχική οργάνωση στη γλώσσα
Τι προϋποθέτει η γλωσσική μας ικανότητα; Ιεραρχική οργάνωση στη γλώσσα αμφισημία Η Αστυνομία απαγόρευσε την κυκλοφορία μετά τα μεσάνυχτα. Κοινή σημασία Ο Λάνθιμος θα κερδίσει το Όσκαρ. Το Όσκαρ θα κερδηθεί από τον Λάνθιμο. αναφορά Ο Γιώργος χτύπησε το πόδι του. Ο αδερφός του Γιώργου τον χτύπησε αλύπητα. Ο Γιώργος τον χτύπησε.

14 Τι προϋποθέτει η γλωσσική μας ικανότητα;
Δημιουργικότητα της γνώσης της γλώσσας: Ποια είναι η μεγαλύτερη δυνατή πρόταση; Τι προϋποθέτει η γλωσσική μας ικανότητα; Η Γλωσσολογία είναι μια ενδιαφέρουσα επιστήμη. Ξέρω ότι η Γλωσσολογία είναι μια ενδιαφέρουσα επιστήμη Ξέρεις ότι ξέρω ότι η Γλωσσολογία είναι μια ενδιαφέρουσα επιστήμη Η Μαρία ξέρει ότι ξέρεις ότι ξέρω ότι η Γλωσσολογία είναι μια ενδιαφέρουσα επιστήμη Είναι γεγονός ότι η Μαρία, η φίλη μου που έχει ένα κοριτσάκι που το λένε Διώνη της οποίας τα γενέθλια ήταν τον Σεπτέμβριο και η οποία την περασμένη εβδομάδα υπέφερε από ωτίτιδα για την οποία δεν υπάρχει άλλη θεραπεία από τη λήψη αντιβιοτικού το οποίο συστήνουν οι περισσότεροι γιατροί οι οποίοι ασχολούνται με τα παιδιά, ξέρει ότι ξέρεις ότι ξέρω ότι η Γλωσσολογία είναι μια ενδιαφέρουσα επιστήμη 14 14

15 Δημιουργικότητα της γνώσης της γλώσσας: Ποια είναι η μεγαλύτερη δυνατή πρόταση;
Όσο μεγαλύτερες είναι οι προτάσεις, τόσο σπανιότερο να τις ακούσουμε ή να τις εκφωνήσουμε. Ωστόσο, θεωρητικά τόσο η παραγωγή όσο και η κατανόησή τους είναι δυνατές. Η απλή απομνημόνευση όλων των δυνατών προτάσεων μιας γλώσσας είναι αδύνατη. Οι ομιλητές όλων των γλωσσών έχουν την ικανότητα να παράγουν και να κατανοούν έναν απεριόριστο αριθμό προτάσεων. Παράλληλα, έχουν τη δυνατότητα να σχηματίζουν απεριόριστα μεγάλες προτάσεις. Η δημιουργικότητα είναι καθολικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων γλωσσών. 15 15

16 Προτάσεις και μη προτάσεις Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις θα χαρακτηρίζατε «παράξενες» ή «λάθος» για έναν ομιλητή της Ελληνικής; Η Διώνη έσπασε το ξύλινο καράβι που της έκανε δώρο στα γενέθλια η θεία Αρετή. Που της έκανε δώρο στα γενέθλια η θεία Αρετή έσπασε η Διώνη το ξύλινο καράβι. Ο Γιάννης είναι δύσκολο να φαγωθεί. Είναι δύσκολο να φας τον Γιάννη. Η Μαρία είναι αποφασισμένη να τα παρατήσει. Είναι αποφασισμένο να τα παρατήσει τη Μαρία. Ο Γιάννης, που είναι φοιτητής, απέτυχε στις εξετάσεις. Εξετάσεις στις απέτυχε φοιτητής είναι που Γιάννης ο.

17 Δημιουργικότητα/ παραγωγικότητα
Εκείνο το ηλιόλουστο πρωί, στη ζούγκλα με τις ροδακινιές, τα μπαλονόδεντρα και τις μυστικές σπηλιές, τα ρακετοκοράκια παίζανε τένις με το βυσινό κουφέτο τους...η Κουκουνίτα λάδωνε με γάλα καρύδας τον έλικα του ελικοπτεροκροκόδειλου...ο Φονφόν το ξεσκονόπουλο ξεσκόνιζε τη ζούγκλα και ο Λούκουλος κολυμπούσε στη λίμνη με τα πεταλουδόψαρα. «Το κολύμπι μου άνοιξε την όρεξη, σκέφτηκε. Τι να φάω; Δεν τρώω βότσαλα;» Έφαγε εκατόν πενήντα βότσαλα. Και τι έγινε; Έγινε ο πιο βαρύς ελέφαντας του κόσμου. (Ευγένιος Τριβιζάς «Ο Λούκουλος τρώει βότσαλα»)

18 Κατάκτηση μητρικής γλώσσας (Γ1)
Καθολικότητα (μηχανισμός γλωσσικής κατάκτησης) Ομοιομορφία (παράλληλα αναπτυξιακά στάδια) Ταχύτητα εκμάθησης (0-5 χρόνια) Πολυπλοκότητα γλωσσικού συστήματος ΠΑΡΑ τη διαφοροποίηση των περιβαλλοντικών δεδομένων («πρόβλημα του Πλάτωνα» ) ΑΡΑ, η βασική φύση της γλώσσας είναι έμφυτη. Οι λεπτομέρειες κατακτώνται μέσω της εμπειρίας στο πλαίσιο μιας κρίσιμης περιόδου.

19 Δομική ιεραρχία γλωσσικών μονάδων
Από τις απλούστερες μονάδες βαίνουμε στις σύνθετες και συνθετότερες. Καθαρώς υλικά στοιχεία (φθόγγοι) λειτουργούν ως φορείς διαφορετικής υποστάσεως στοιχείων (άυλων), των σημασιών. Κάθε επίπεδο δομείται με στοιχεία του αμέσως κατώτερου και παρέχει τα στοιχεία για να δομηθεί το αμέσως ανώτερο επίπεδο. Η γλώσσα είναι ένας ψηφιακός μηχανισμός που δίνει τη δυνατότητα στις μονάδες του να συνδυάζονται με ποικίλους τρόπους δημιουργώντας έτσι ένα μη πεπερασμένο σύστημα. ΚΕΙΜΕΝΟ imanaponaitapedjatisceskeftetetiborinakanikalitero ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ponaitokefalimou ΦΡΑΣΕΙΣ tokefalimu ΛΕΞΕΙΣ ponos ΜΟΡΦΗΜΑΤΑ pono-s ΦΩΝΗΜΑΤΑ p,o, n, o, s ΦΘΟΓΓΟΙ p, o, n, s, k, c, e, i

20 Τελικά, πόσο «ελεύθεροι» είμαστε μέσα στην ανθρώπινη γλώσσα;
Στον συνδυασμό των γλωσσικών μονάδων φαίνεται ότι υπάρχει μια ανοδική κλίμακα ελευθερίας. Στον συνδυασμό των διαφοροποιητικών χαρακτηριστικών στα φωνήματα η ελευθερία του ομιλητή είναι μηδενική: ο κώδικας έχει εκ των προτέρων θέσει όλες τις δυνατότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη συγκεκριμένη γλώσσα. Η ελευθερία να συνδυάζει κανείς φωνήματα σε λέξεις περιορίζεται στην περιθωριακή μόνο κατάσταση της δημιουργίας καινούργιων λέξεων. Στον συνδυασμό λέξεων για τον σχηματισμό προτάσεων ο ομιλητής είναι λιγότερο περιορισμένος. Και τέλος, στον συνδυασμό προτάσεων για την παραγωγή κειμένων, η ενέργεια των υποχρεωτικών συντακτικών κανόνων παύει και η ελευθερία του ομιλητή να δημιουργεί καινούργια συμφραζόμενα αυξάνει δραματικά, αν και δεν θα πρέπει να παραβλέψει κανείς τις πολυάριθμες στερεοτυπικές φόρμουλες που μας επιτρέπουν να επικοινωνούμε με αποτελεσματικότητα μέσα σε συγκεκριμένες νόρμες. (Jakobson & Halle, 1956: 74) 20

21 Πώς χρησιμοποιούν τη γλώσσα οι μετέχοντες σε μία γλωσσική πράξη;
Έλεγχος: εκούσια χρήση Εξειδίκευση ήχων/σημείων αποκλειστικά για γλωσσική χρήση Αυθόρμητη/ αυτοσχέδια χρήση Εναλλαγή ρόλων Φαντασία/ υπεκφυγή/ ψεύδος Αυτοαναφορικότητα