Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία 1 Μπαρμπόπουλος Γεώργιος, Α.Μ. 124 Πανεπιστήμιο Πατρών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης.

Παρουσίαση με θέμα: "Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία 1 Μπαρμπόπουλος Γεώργιος, Α.Μ. 124 Πανεπιστήμιο Πατρών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία 1 Μπαρμπόπουλος Γεώργιος, Α.Μ. 124 Πανεπιστήμιο Πατρών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης Υπολογιστικά Μαθηματικά και Πληροφορική Τεχνολογίες Πληροφορικής και Εκπαιδευτικό Λογισμικό Επιβλέπων καθηγητής: Μ.Α. Μπουντουρίδης Διπλωματική εργασία Μελέτη Κοινωνικών Δικτύων στην Τηλεκπαίδευση

2 2 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σκοπός της Μελέτης Ο σκοπός της μελέτης αυτής είναι να εξετάσουμε πώς οι φοιτητές μιας τάξης του Ε.Α.Π., που παρακολουθήσαμε, αλληλεπιδρούν με διάφορα μέσα (e-mail, IRC, τηλέφωνο και κατά πρόσωπο – face-to- face – επαφές) κι αναπτύσσουν διάφορες σχέσεις μεταξύ τους (που είναι οι σχέσεις συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, ανταλλαγής τεχνικής βοήθειας και συναισθηματικής στήριξης), σε τρεις χρονικές φάσεις κατά τη διάρκεια ενός εξαμήνου των σπουδών τους.

3 3 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Μεθοδολογία Η αναλυτική βάση της μεθοδολογίας των κοινωνικών δικτύων είναι ένας γράφος, με τον οποίον αναπαρίσταται ένα κοινωνικό δίκτυο ως εξής: Οι κόμβοι του γράφου αναπαριστούν τους δράστες του δικτύου, δηλαδή, τα άτομα μιας ομάδας που με τη δράση τους έρχονται σε διάφορες σχέσεις μεταξύ τους. Οι συνδέσεις μεταξύ ζευγαριών κόμβων απεικονίζουν ποια ζευγάρια δραστών κάνουν κάτι από κοινού.

4 4 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πολυσύνθετα Δίκτυα Στη μελέτη μας εξετάζουμε συνδέσεις μεταξύ (ζευγαριών) φοιτητών που είναι δυο τύπων: συνδέσεις ως προς τις σχέσεις επικοινωνίας που αναπτύσσουν οι φοιτητές (π.χ., συνεργασία, κοινωνικοποίηση, τεχνική βοήθεια και συναισθηματική υποστήριξη) και συνδέσεις ως προς τα μέσα επικοινωνίας που χρησιμοποιούν οι φοιτητές (π.χ., e-mail, IRC, τηλέφωνο, κατά πρόσωπο συναντήσεις).

5 5 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Δυναμικά Δίκτυα Τα κοινωνικά δίκτυα των φοιτητών, που μελετούμε, είναι δυναμικά ή, καλύτερα, χρονικώς μεταβαλλόμενα. Πιο συγκεκριμένα, δουλεύουμε με τρία διαφορετικά πολυσύνθετα κοινωνικά δίκτυα (και τα τρία όμως για το ίδιο σύνολο φοιτητών) σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους.

6 6 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Η Έννοια της Πυκνότητας Ένας απλός τρόπος για να συγκρίνουμε τα κοινωνικά δίκτυα είναι να δούμε σε πόση μεγάλη έκταση αλληλοσυνδέονται οι κόμβοι τους, δηλαδή, να μετρήσουμε τον αριθμό των συνδέσεων ανάμεσα στους κόμβους. Γενικώς, από την άποψη αυτή, ένα δίκτυο μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ δυο άκρων. Στο ένα άκρο έχουμε το πλήρως συνδεδεμένο δίκτυο, στο οποίο όλοι οι κόμβοι συνδέονται με όλους τους κόμβους, και στο άλλο άκρο έχουμε το πλήρως απομονωμένο δίκτυο, στο οποίο κάθε κόμβος είναι απομονωμένος, δηλαδή, δεν έχει καμία σύνδεση.

7 7 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πυκνότητα Δικτύου Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα δίκτυο αποτελούμενο από N κόμβους. Αν ήταν πλήρες, θα είχαμε συνολικά Ν(Ν-1)/2 συνδέσεις, που φυσικά αποτελούν το μέγιστο πιθανό αριθμό ζευγαριών που συνδέονται στο δίκτυο αυτό. Η πυκνότητα ρ ενός δικτύου ορίζεται σαν το πηλίκο του συνολικού αριθμού των συνδέσεων που υπάρχουν με το μέγιστο αριθμό των συνδέσεων που μπορούν να υπάρξουν: όπου σ είναι ο συνολικός αριθμός των συνδέσεων που υπάρχουν στο δίκτυο αυτό.

8 8 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Η Έννοια της Κεντρικότητας Αν έχουμε ένα δίκτυο, στο οποίο οι δράστες (κόμβοι) συνδέονται με διάφορους τρόπους μεταξύ τους, πώς μπορεί να συσχετισθούν οι συνδέσεις των δραστών αφενός με τη σημαντικότητα του ρόλου που παίζουν στο δίκτυο κι αφετέρου με την αίσθησή τους ότι συμμετέχουν σημαντικά στο δίκτυο; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό που δίνεται από τη θεωρία των κοινωνικών δικτύων είναι ότι πρέπει να ληφθεί υπόψη η θέση του ατόμου στο δίκτυο, δηλαδή, να εξετασθεί σε κατά πόσο καλή θέση βρίσκεται ένα άτομο ως προς τις επικοινωνιακές και αλληλεπιδραστικές δυνατότητές του με τα άλλα άτομα του δικτύου.

9 9 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κεντρικότητα ως προς Βαθμό Ο πρώτος και απλούστερος τρόπος να ορίσουμε την κεντρικότητα ενός κόμβου είναι να τη μετρήσουμε μέσω του αριθμού των απευθείας συνδέσεων που αυτός ο κόμβος έχει με άλλους κόμβους στο δίκτυο. Ο αριθμός αυτός, στη θεωρία των γράφων, ονομάζεται βαθμός του κόμβου και συμβολίζεται ως d(i) (για τον κόμβο i). Έτσι, ορίζεται η κεντρικότητα ως προς το βαθμό (degree centrality) C D (i) του κόμβου i: C D (i) = d(i).

10 10 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κεντρικότητα ως προς την Εγγύτητα Η διαδρομή ελαχίστου μήκους μεταξύ δυο κόμβων ονομάζεται γεωδαιτική διαδρομή. Το μήκος της γεωδαιτικής διαδρομής ονομάζεται γεωδαιτική απόσταση και συμβολίζεται ως d(i,j) (για τους κόμβους i και j). Τότε, ορίζεται η κεντρικότητα ως προς την εγγύτητα (closeness centrality) C C (i) του κόμβου i: όπου V συμβολίζει το σύνολο των κόμβων του γράφου.

11 11 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κεντρικότητα ως προς την Ενδιαμεσότητα Στη θεωρία των γράφων, συμβολίζουμε με g jk τον αριθμό των γεωδαιτικών διαδρομών που συνδέουν τους κόμβους j και k και με g jk (i) τον αριθμό των γεωδαιτικών διαδρομών που συνδέουν τους κόμβους j και k και περνάνε ενδιαμέσως από τον κόμβο i. Τότε, ορίζεται η κεντρικότητα ως προς την ενδιαμεσότητα (betweenness centrality) C B (i) του κόμβου i: για όλους τους κόμβους j,k ≠ i

12 12 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Έστω G ένας γράφος (που περιέχει Ν κόμβους) κι έστω wij το βάρος της σύνδεσης των κόμβων i και j. Αρχικά ορίζουμε έναν πίνακα (ΝxN) A ως εξής: Τα διαγώνια του στοιχεία είναι: aii = 1 + d(i), όπου d(i) το σύνολο των βαρών όλων των συνδέσεων που διέρχονται από τον κόμβο i και τα μη διαγώνια του στοιχεία ορίζονται ως: aij = 1, όταν οι κόμβοι i και j δεν συνδέονται απευθείας, aij = 1 – wij, όταν οι κόμβοι i και j συνδέονται απευθείας. Έστω C = A -1, Τ = και R = Πληροφοριακή Κεντρικότητα Τότε, ορίζεται η πληροφοριακή κεντρικότητα (information centrality) ως εξής:

13 13 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Η Μελέτη ως προς τις Σχέσεις Οι φοιτητές ρωτήθηκαν πόσο συχνά, κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα, είχαν τις εξής σχέσεις επικοινωνίας (με τον καθένα ξεχωριστά από τους άλλους συμφοιτητές τους στην τάξη): 1.Συνεργάζονταν (για εκπαιδευτικά θέματα) με κάθε άλλο μέλος της τάξης. 2.Κοινωνικοποιούνταν. 3.Αντάλλασσαν (έδιναν ή έπαιρναν) πληροφορίες ή συμβουλές για τεχνικά θέματα (π.χ., χρήση υπολογιστών, προγραμμάτων κ.λ.π.). 4.Αντάλλασσαν (έδιναν ή έπαιρναν) συναισθηματική στήριξη.

14 14 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Η Μελέτη ως προς τα Μέσα Επιπλέον, κάθε ερωτούμενος φοιτητής ζητιόταν να καθορίσει ποια από τα παρακάτω μέσα επικοινωνίας χρησιμοποιούσε – και πόσες φορές – στις επαφές του με όλους τους άλλους συμφοιτητές του με τους οποίους επικοινωνούσε: 1. Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail). 2. Internet Relay Chat (IRC). 3. Τηλέφωνο. 4. Ζωντανές (κατά πρόσωπο) συναντήσεις.

15 15 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Δεδομένα Tα δεδομένα της μελέτης μας είναι η συχνότητα επικοινωνίας για κάθε ζευγάρι φοιτητών, ως προς κάθε σχέση επικοινωνίας (από τις θεωρούμενες τέσσερις), μέσω κάθε μέσου επικοινωνίας (από τα θεωρούμενα τέσσερα), σε τρεις μηνιαίες φάσεις. Τα δεδομένα της μελέτης συγκεντρώθηκαν από 22 φοιτητές μιας τάξης του Ε.Α.Π. (100%), οι οποίοι σχημάτιζαν 462 ζευγάρια. Οι απαντήσεις δόθηκαν από 75 ζευγάρια φοιτητών (16,23%) στην πρώτη φάση και 76 ζευγάρια (16,45%) σε κάθε μια από τις άλλες δύο επόμενες φάσεις.

16 16 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Οι Τέσσερις Ομάδες Στην τάξη που εξετάσαμε υπήρχαν τέσσερις ομάδες με σκοπό όπως οι φοιτητές κάθε ομάδας να εργάζονταν μαζί στις εργασίες που τους δίνονταν. Οι ομάδες αυτές και τα αντίστοιχα μέλη τους είναι: Ομάδα ΑΟμάδα ΒΟμάδα ΓΟμάδα Δ Φ11, Φ15, Φ18, Φ19, Φ21 Φ1, Φ5, Φ6, Φ10, Φ16, Φ20 Φ2, Φ7, Φ9, Φ13, Φ14, Φ17 Φ3, Φ4, Φ8, Φ12, Φ22

17 17 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Μέση επικοινωνία Πίνακας 1. Μέση επικοινωνία για ζευγάρια κατά χρονική περίοδο. Στην πρώτη φάση επικοινωνούσαν μεταξύ τους 75 ζευγάρια, στη δεύτερη φάση 76, στην τρίτη φάση πάλι 76 και συνολικά, σ’ όλη την περίοδο, 77 ζευγάρια. Σε όλη την τάξη, οι 22 φοιτητές (συνολικά 462 ζευγάρια, αν επικοινωνούσαν όλοι με όλους) διατήρησαν κατά μέσο όρο 2,45 (ενδιάμεσος 3) σχέσεις, 1,83 (ενδιάμεσος 2) μέσα και 35,19 (ενδιάμεση 18,99) συχνότητα επικοινωνίας σ’ όλο το εξάμηνο.

18 18 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σχέσεις Επικοινωνίας Ζευγάρια Ο αριθμός των ζευγαριών, που διατήρησαν τις πρώτες τρεις σχέσεις (συνεργασίας, κοινωνικοποίησης και τεχνικής βοήθειας) αυξάνεται σε κάθε φάση – από την φάση 1 προς την 3. Η σχέση της συναισθηματικής υποστήριξης δείχνει αύξηση στη φάση 2 αλλά επανέρχεται στα επίπεδα της φάσης 1 κατά την φάση 3. Πίνακας 2. Ζευγάρια και συχνότητες κατά σχέση επικοινωνίας.

19 19 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σχέσεις Επικοινωνίας Συχνότητες Η συχνότητα της επικοινωνίας δείχνει μείωση για τις σχέσεις που αφορούν τη συνεργασία και την τεχνική βοήθεια Όσον αφορά τις σχέσεις κοινωνικοποίησης, αυτές παραμένουν στο ίδιο περίπου επίπεδο δείχνοντας μια μικρή αύξηση στη φάση 2 και μικρότερη στη φάση 3 (ως προς τη φάση 1), ενώ η συναισθηματική στήριξη μειώνεται στη φάση 2 και επανέρχεται περίπου στα επίπεδα της φάσης 1 κατά την φάση 3. Πίνακας 2. Ζευγάρια και συχνότητες κατά σχέση επικοινωνίας.

20 20 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πολυσυνθετότητα Σχέσεων Ζευγάρια Δέκα ζευγάρια συντήρησαν μόνο μία σχέση, 24 ζευγάρια 2 σχέσεις, 41 ζευγάρια 3 σχέσεις και μόνο 2 ζευγάρια συντήρησαν και τις 4 σχέσεις επικοινωνίας. Για όλα τα ζευγάρια που ανέφεραν μία τουλάχιστον σχέση, αυτή η σχέση είναι η συνεργασία Πίνακας 3: Αριθμός ζευγαριών και συχνοτήτων κατά σχέση επικοινωνίας.

21 21 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πολυσυνθετότητα Σχέσεων Συχνότητες Όταν αυξάνεται ο αριθμός των σχέσεων που διατηρεί ένα ζευγάρι φοιτητών, η συχνότητα συνεργασίας και κοινωνικοποίησης αυξάνει, ενώ η συχνότητα ανταλλαγών τεχνικής βοήθειας έχει μια μικρή ελάττωση και η συχνότητα συναισθηματικής υποστήριξης υφίσταται μια πιο αισθητή ελάττωση (καθώς, για τις δυο τελευταίες σχέσεις, ο αριθμός τους αυξάνει από 3 σε 4). Πίνακας 3: Αριθμός ζευγαριών και συχνοτήτων κατά σχέση επικοινωνίας..

22 22 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συσχετίσεις Συχνότητες-Σχέσεις Η συχνότητα επικοινωνίας συσχετίζεται σε μικρό όμως βαθμό (0,43, 0,39, 0,30 στις φάσεις 1, 2, 3 αντίστοιχα) με την πολυσυνθετότητα ως προς τις σχέσεις σε κάθε φάση Σχέσεις-Μέσα Βρίσκουμε ότι υπάρχουν κάποιες μικρές επίσης συσχετίσεις (0,20, 0,41, 0,34 στις φάσεις 1, 2, 3 αντίστοιχα) μεταξύ της πολυσυνθετότητας ως προς σχέσεις και της πολυσυνθετότητας ως προς τα μέσα Συχνότητες-Μέσα Η συχνότητα επικοινωνίας συσχετίζεται και αυτή σε μικρό βαθμό (0,33, 0,38, 0,38 στις φάσεις 1, 2, 3 αντίστοιχα) με την πολυσυνθετότητα ως προς μέσα Πίνακας 4: Συντελεστές συσχέτισης Pearson για συχνότητες, σχέσεις και μέσα επικοινωνίας.

23 23 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πυκνότητες ως προς τις Σχέσεις Επειδή οι σχέσεις επικοινωνίας, με τις οποίες συνδέονται οι φοιτητές, είναι διαφορετικές και οι πυκνότητες ως προς τις σχέσεις κάθε δικτύου ποικίλουν Οι πυκνότητες στις 3 από τις τέσσερις σχέσεις – πλην της Συναισθηματικής Στήριξης στην οποία παρατηρείται μείωση από τη φάση 2 στη φάση 3 – αυξάνονται σε κάθε φάση. Πίνακας 5: Πυκνότητες ως προς τις σχέσεις επικοινωνίας.

24 24 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κατά πρόσωπο Επαφές Οι κατά πρόσωπο επαφές επηρέασαν σημαντικά όλες τις σχέσεις. Οι κατά πρόσωπο επαφές λειτούργησαν ως καταλύτης στο δίκτυο των σχέσεων της κοινωνικοποίησης. Πίνακας 6: Πυκνότητες ως προς σχέσεις για τις κατά πρόσωπο επαφές (μόνο φάση 2).

25 25 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σχέσεις ως προς Μέσα Για όλες τις σχέσεις επικοινωνίας, οι τηλεφωνικές και οι κατά πρόσωπο επαφές συνέδεαν τα περισσότερα μέλη της τάξης και μετά ακολουθούσε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Το IRC συνέδεε 3 μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας, κυρίως για λόγους συνεργασίας και ανταλλαγής τεχνικών συμβουλών και λιγότερο για λόγους κοινωνικοποίησης Πίνακας 7: Πυκνότητες ως προς σχέσεις για τα μέσα επικοινωνίας.

26 26 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σχέσεις ως προς Μέσα Μια υψηλή συσχέτιση παραμένει μεταξύ των συνεργατικών- συναισθηματικών και κοινωνικών-συναισθηματικών δικτύων με την βασική όμως διαφορά ότι η υψηλή αυτή συσχέτιση αφορά μόνο τις επικοινωνίες μέσω τηλεφώνου και τις κατά πρόσωπο επαφές και όχι τον ηλεκτρονικό τρόπο επικοινωνίας (e-mail και IRC) πράγμα που ισχύει στις συνεργατικές- κοινωνικές σχέσεις. Πίνακας 8: Οι συντελεστές συσχέτισης Pearson ως προς τις σχέσεις και τα μέσα.

27 27 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συσχετίσεις Σχέσεων Παρατηρούμε ότι οι συσχετισμοί και στις 3 φάσεις ανάμεσα στις σχέσεις συνεργασίας, κοινωνικοποίησης και συναισθηματικής υποστήριξης παραμένουν σε αρκετά ψηλά επίπεδα, από 0,726 στη φάση 2 μεταξύ των σχέσεων συνεργασίας και συναισθηματικής υποστήριξης μέχρι 0,890 στη φάση 3 μεταξύ των σχέσεων συνεργασίας και κοινωνικοποίησης Πίνακας 9: Οι συσχετίσεις Pearson για όλες τις σχέσεις.

28 28 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κοινωνιογράμματα Ο σχηματισμός ομάδων είναι φανερός ανάμεσα σε αυτούς που ανέφεραν ότι επικοινώνησαν πάνω από 8 φορές το μήνα (2 φορές τη βδομάδα) κατά τη διάρκεια του τελευταίου μήνα του εξαμήνου, όπως δείχνουν τα κοινωνιογράμματα αυτών των δικτύων Σχήμα 1: Επικοινωνία για συνεργασία πάνω από 2 φορές τη βδομάδα στη φάση 3. Σχήμα 2: Επικοινωνία για κοινωνικοποίηση πάνω από 2 φορές τη βδομάδα στη φάση 3.

29 29 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Μέσα Επικοινωνίας Ζευγάρια Τα μέσα επικοινωνίας, που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι φοιτητές, είναι το τηλέφωνο σε ποσοστό 85,71% επί του συνόλου των ζευγαριών και η ζωντανή επικοινωνία κατά πρόσωπο σε ποσοστό 68,83%. Το e-mail χρησιμοποιήθηκε από το 20,78% των ζευγαριών σε όλη τη περίοδο και το IRC από το 7,79%. Ο αριθμός των ζευγαριών, που έρχονται σε κατά πρόσωπο (ζωντανές) συναντήσεις, είναι περίπου σταθερός (γύρω στα 50 από τα 77 ζευγάρια) και αποτελείται κυρίως από φοιτητές που μένουν στη Πάτρα. Πίνακας 10: Ζευγάρια και συχνότητες κατά μέσο επικοινωνίας.

30 30 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Μέσα Επικοινωνίας Συχνότητες Η συχνότητα της επικοινωνίας με το IRC παραμένει σχετικά υψηλή, αλλά σταθερή με μέσο όρο περίπου τρεις φορές την εβδομάδα. Αυτό δείχνει ότι η σύγχρονη επικοινωνία ίσως να ήταν πιο σημαντική για τα συγκεκριμένα ζευγάρια, σε αντίθεση με το e-mail – ασύγχρονη επικοινωνία – όπου έχουμε συχνότητα επικοινωνίας περίπου μία φορά την εβδομάδα. Η συχνότητα της επικοινωνίας με το Τηλέφωνο εμφανίζει την αμέσως επόμενη σχετικά υψηλή συχνότητα περίπου δύο φορές την εβδομάδα Πίνακας 10: Ζευγάρια και συχνότητες κατά μέσο επικοινωνίας.

31 31 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πολυσυνθετότητα Μέσων Τα ζευγάρια που χρησιμοποιούν μόνο ένα μέσο, επικοινωνούν κυρίως με τηλέφωνο, όσα χρησιμοποιούν δύο μέσα, χρησιμοποιούν κυρίως τηλέφωνο και ζωντανή επικοινωνία κατά πρόσωπο. Τα ζευγάρια με περισσότερο πολυσύνθετα μέσα χρησιμοποιούν σαν τρίτη επιλογή το e-mail. Πίνακας 11: Αριθμός ζευγαριών και συχνοτήτων κατά μέσο επικοινωνίας.

32 32 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πολυσυνθετότητα Μέσων Η συχνότητα επικοινωνίας για το τηλέφωνο και τις προσωπικές επαφές, μειώνεται όταν οι σχέσεις αυξάνονται από 2 σε 3 με αποτέλεσμα να επιβεβαιώνεται προηγούμενο συμπέρασμα από τον Πίνακα 4 που δεν δίνει υψηλή συσχέτιση συχνότητας-μέσων. Πίνακας 11: Αριθμός ζευγαριών και συχνοτήτων κατά μέσο επικοινωνίας.

33 33 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Πυκνότητες ως προς τα Μέσα Το τηλέφωνο και η κατά πρόσωπο επικοινωνία αποτελούν τον πρωταρχικό μηχανισμό επικοινωνίας της ομάδας και χρησιμοποιούνται σαν γενικό υπόβαθρο επικοινωνίας, ενώ το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και το IRC χρησιμοποιούνται από συγκεκριμένα μέλη της ομάδας. Πίνακας 12: Πυκνότητες ως προς τα μέσα επικοινωνίας.

34 34 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Τηλέφωνο – Κατά Πρόσωπο Επικοινωνία Εξετάζοντας τα δίκτυα τηλεφώνου και κατά πρόσωπο επαφών βλέπουμε ότι και τα δύο αυτά δίκτυα συνδέουν σχεδόν όλα τα μέλη της τάξης μεταξύ τους Σχήμα 3: Επικοινωνία μέσω τηλεφώνου στη φάση 3 (όλες οι σχέσεις). Σχήμα 4: Επικοινωνία με κατά πρόσωπο επαφές στη φάση 3 (όλες οι σχέσεις).

35 35 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία IRC – Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο Εξετάζοντας τα δίκτυα IRC και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου βλέπουμε ότι, ενώ η χρήση του IRC γίνεται από συγκεκριμένους φοιτητές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου (Φ3, Φ4 και Φ22), τα δίκτυα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι πιο γενικά, συνδέοντας μεταξύ τους τα μέλη των ομάδων που εργάζονται μαζί στα θέματα και τις εργασίες της τάξης τους Σχήμα 5: Επικοινωνία μέσω IRC στη φάση 3 (όλες οι σχέσεις). Σχήμα 6: Επικοινωνία μέσω e-mail στη φάση 3 (όλες οι σχέσεις).

36 36 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συσχετίσεις ως προς τα Μέσα Οι συσχετισμοί ανάμεσα στα δίκτυα των τεσσάρων μέσων επικοινωνίας δείχνουν ότι συσχετίζονται σημαντικά μεταξύ τους αφενός το IRC με το e-mail και αφετέρου η κατά πρόσωπο επικοινωνία με το τηλέφωνο Πίνακας 13: Οι συντελεστές συσχέτισης Pearson για όλα τα μέσα.

37 37 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κεντρικότητα και Υπαγωγή σε Ομάδες Κεντρικότητα ως προς τις Σχέσεις Η Ομάδα Δ′ και τα μέλη της αναδεικνύονται ως τα πιο κεντρικά πρόσωπα στην τάξη (η πιο υψηλή κεντρικότητα). Η Ομάδα Α′ και τα μέλη της είναι τα πιο περιφερειακά (πιο χαμηλή κεντρικότητα). Τα μέλη των ομάδων Β′ και Γ′ γενικά εμφανίζονται στο μέσον της κλίμακας της κεντρικότητας. Πίνακας 14: Κεντρικότητα ως προς σχέσεις για όλη την περίοδο.

38 38 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Κοινωνιόγραμμα Στο Σχήμα 7 φαίνονται καθαρά οι δομές των ομάδων, ανάμεσα στους φοιτητές που επικοινώνησαν πάνω από 36 φορές στη διάρκεια του εξαμήνου (δηλαδή, 3 φορές τη βδομάδα σε τρεις μηνιαίες περιόδους). Δύο μέλη της Ομάδας Β′ (Φ1, Φ20) εμφανίζονται μαζί στην κορυφή του διαγράμματος του δικτύου, η Ομάδα Γ′ (πλην του Φ9) εμφανίζεται στο αριστερό τμήμα του διαγράμματος, η Ομάδα Δ′ στο χαμηλότερο δεξιό τμήμα, ενώ απουσιάζει η Ομάδα Α′. Σχήμα 7: Το κοινωνιόγραμμα για όλες τις επαφές (ως προς σχέσεις και μέσα) πάνω από τρεις φορές τη βδομάδα στο εξάμηνο

39 39 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συσχετίσεις μεταξύ Σχέσεων Οι συσχετίσεις του Spearman για το βαθμό κεντρικότητας μέσα σε κάθε δίκτυο σχέσεων δείχνουν την υψηλότερη συσχέτιση ανάμεσα στις παρακάτω σχέσεις: συνεργασίας και κοινωνικοποίησης.συνεργασίας και κοινωνικοποίησης Οι πιο ασθενής συσχέτιση είναι ανάμεσα στη τεχνική βοήθεια και στη συναισθηματική στήριξη.τεχνική βοήθεια και στη συναισθηματική στήριξη Πίνακας 15: Οι συσχετίσεις Spearman μεταξύ σχέσεων.

40 40 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Χρονικές Μεταβολές Στη φάση 1, ενώ κάποια μέλη της ομάδας Δ′ ήδη έχουν θέσεις υψηλής κεντρικότητας (οι Φ4 και Φ22), οι περισσότερες θέσεις κεντρικότητας είναι σχετικά διασκορπισμένες για τα πιο πολλά μέλη των ομάδων. Συγκεκριμένα, τα μέλη της ομάδας Α′ δείχνουν σχετικά χαμηλή κεντρικότητα. Στη φάση 2, οι δομές των ομάδων γίνονται πιο επιβλητικές, καθώς οι ομάδες αναπτύσσουν το κέντρο και την περιφέρειά τους και οι φοιτητές γενικά υποτάσσονται στις θέσεις των ομάδων τους. Στη φάση 3, τα μέλη κάθε ομάδας βρίσκονται κοντά το ένα στο άλλο ως προς τις θέσεις κεντρικότητας που καταλαμβάνουν. Πίνακας 16: Κεντρικότητα με την πάροδο του χρόνου.

41 41 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σχέσεις σε Κάθε Φάση Από τα δύο δίκτυα, που προσανατολίζονται στην εργασία (συνεργασίας και παροχής τεχνικής βοήθειας), οι σχέσεις συνεργασίας δείχνουν να υπάγονται περισσότερο στις δομές των ομάδων (δείτε Πίνακα 17 και Πίνακα 18). Το δίκτυο τεχνικής βοήθειας, ίσως επειδή οι δραστηριότητες που το αφορούν σχετίζονται και με δραστηριότητες εκτός ομάδων, δεν υπάγεται τόσο έντονα στις δομές των ομάδων, αν και η τάση αυτή είναι ισχυρή. Πίνακας 17: Πληροφοριακή κεντρικότητα για σχέσεις συνεργασίας. Πίνακας 18: Πληροφοριακή κεντρικότητα για σχέσεις τεχνικής βοήθειας.

42 42 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Σχέσεις σε Κάθε Φάση Η κεντρικότητα στα δίκτυα κοινωνικοποίησης συνδέεται λιγότερο με την υπαγωγή στις ομάδες σε όλες τις φάσεις. Το δίκτυο συναισθηματικής υποστήριξης δείχνει την ελάχιστη προσκόλληση στις ομάδες από τις 4 σχέσεις επικοινωνίας μεταξύ των φοιτητών Πίνακας 19: Πληροφοριακή κεντρικότητα για σχέσεις κοινωνικοποίησης. Πίνακας 20: Πληροφοριακή κεντρικότητα για συναισθηματικές σχέσεις.

43 43 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συσχετίσεις μεταξύ Φάσεων για Κάθε Σχέση Οι δικτυακές συνδέσεις για τις σχέσεις συνεργασίας και κοινωνικοποίησης σταθεροποιούνται στη δεύτερη φάση. Οι συσχετίσεις των θέσεων στα δίκτυα συνεργασίας και κοινωνικοποίησης είναι πιο πολύ στενές μεταξύ των φάσεων 2 και 3 για απ’ όσο μεταξύ των φάσεων 1 και 2 ή 1 και 3.δίκτυα συνεργασίας κοινωνικοποίησης Στην πράξη, αυτό είναι εύλογο, αφού οι φοιτητές πρέπει πρώτα να φτιάξουν τις ομάδες για τις εργασίες τους και μετά να αρχίσουν να παράγουν έργο στη φάση 2. Πίνακας 21: Συσχετίσεις Spearman μεταξύ φάσεων για κάθε σχέση.

44 44 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συσχετίσεις μεταξύ Φάσεων για Κάθε Σχέση Για κάθε σχέση επικοινωνίας, ο μέσος όρος της κεντρικότητας αυξάνει από τη φάση 1 στη φάση 2 και πέφτει ξανά κατά τη φάση 3. Αυτό δείχνει ότι ο διαχωρισμός των κεντρικών από τους περιφερειακούς φοιτητές επιταχύνεται στη δεύτερη φάση. Ιδιαίτερα μεγάλες πτώσεις από τη φάση 2 στη φάση 3 παρατηρούνται στις σχέσεις τεχνικών συμβουλών και στις σχέσεις συναισθηματικής υποστήριξης. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι όλες οι αλληλεπιδράσεις σ’ αυτήν την περίοδο εστιάσθηκαν στην επικοινωνία για τη συνεργασία και τη κοινωνικοποίηση ενώ οι αλληλεπιδράσεις των τεχνικών συμβουλών και της συναισθηματικής στήριξης των ατόμων περιορίσθηκαν. Πίνακας 22: Η μέση τιμή κεντρικότητας κατά σχέση και φάση.

45 45 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Μέσα επικοινωνίας Γενικώς, παρατηρώντας τον πίνακα αυτό, βλέπουμε μια μάλλον ασθενή διατήρηση των δομών των ομάδων. Η δομή της ομάδας Δ′ είναι ιδιαίτερα εμφανής για το e-mail και κάπως πιο ευέλικτη, δηλαδή, λιγότερο φανερή, για τις τηλεφωνικές και τις κατά πρόσωπο ζωντανές επαφές. Για τις ομάδες Α′ και Β′, εμφανίζεται η αντίστροφη εικόνα, δηλαδή, η δομή τους είναι πιο φανερή στις κατά πρόσωπο και τις τηλεφωνικές επαφές και λιγότερο στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Για το IRC, δεν τίθεται θέμα, γιατί σ’ αυτό συμμετέχουν μόνο μέλη της ομάδας Δ′, τα οποία σε γενικές γραμμές τείνουν να καταλαμβάνουν κεντρικές θέσεις ανεξαρτήτως μέσου επικοινωνίας από την αρχή του εξαμήνου. Πίνακας 23: Πληροφοριακή κεντρικότητα για τηλέφωνο, IRC, e-mail και κατά πρόσωπο επαφές (φάση 3).

46 46 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συμπεράσματα Η συχνότητα επικοινωνίας συσχετίζεται σε μικρό βαθμό - κάτω του 0,5 – αφενός με τη διατήρηση πιο πολλών σχέσεων και αφετέρου με τη χρήση πιο πολλών μέσων. Ιδιαίτερα σημαντική, μεταξύ των σχέσεων, αναδεικνύεται η σχέση της συνεργασίας των φοιτητών έτσι ώστε οι άλλες τρεις σχέσεις (κοινωνικοποίησης, ανταλλαγής τεχνικής βοήθειας και συναισθηματικής στήριξης) να χρειάζεται να οικοδομηθούν πάνω σ’ αυτήν.

47 47 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συμπεράσματα Όσον αφορά τα μέσα επικοινωνίας των φοιτητών, χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν από όλη την τάξη το τηλέφωνο και σε μικρότερο βαθμό - από τους μισούς περίπου φοιτητές - το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail). Όμως υπήρχαν 3 φοιτητές, οι οποίοι έκαναν επίσης χρήση των συζητήσεων στο Διαδίκτυο μέσω του IRC. Η κατά πρόσωπο επικοινωνία, που γινόταν μία φορά το μήνα στο χώρο του Ε.Α.Π., φαίνεται να είχε καταλυτική επίδραση στην ανάπτυξη της κοινωνικοποίησης και της συναισθηματικής στήριξης των φοιτητών. Η συσχέτιση σχέσεων-μέσων είναι επίσης μικρή-κάτω του 0,5.

48 48 Μελέτη κοινωνικών δικτύων στην τηλεκπαίδευσηΔιπλωματική εργασία Συμπεράσματα Οι θέσεις των φοιτητών στις σχέσεις συνεργασίας και κοινωνικοποίησης είναι, σε γενικές γραμμές, παρόμοιες. Το γεγονός αυτό δείχνει την αναγκαιότητα των σχέσεων κοινωνικοποίησης να λειτουργούν υποβοηθητικά στην υλοποίηση των εκπαιδευτικών εργασιών. Οι θέσεις των φοιτητών στις σχέσεις συναισθηματικής στήριξης και τεχνικής βοήθειας τοποθετούν διαφορετικά άτομα στο κέντρο και την περιφέρεια. Τα πρότυπα αλληλεπιδράσεων σε ομάδες έγιναν λιγότερο ευέλικτα με τη πάροδο του χρόνου, με τις δικτυακές θέσεις στις σχέσεις συνεργασίας και κοινωνικοποίησης να σταθεροποιούνται περίπου στα μισά της συνολικής περιόδου.