Τμήματος Ψυχολογίας- Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης

Παρουσίαση με θέμα: "Τμήματος Ψυχολογίας- Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τμήματος Ψυχολογίας- Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Π.Μ.Σ. «ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Του: Βασίλη Κουλιούμπα ΘΕΜΑ: «Φύλο και σχολικός εκφοβισμός σε διαπολιτισμικά σχολεία του κέντρου της Αθήνας» ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΟΝΟΜΑ Όλγα Θεμελή ΒΑΘΜΙΔΑ Επίκουρη Καθηγήτρια ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τμήματος Ψυχολογίας- Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ / ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ Πολεμικός Νικήτας Καθηγητής Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Πανεπιστημίου Αιγαίου ΜΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Χριστίνα Παπαηλιού Αναπληρώτρια Καθηγήτρια

2 Περίληψη Με τη συγκεκριμένη διπλωματική εργασία προσπαθούμε να εξετάσουμε διεξοδικά το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού σε πέντε δημοτικά σχολεία του κέντρου της Αθήνας για να διερευνήσουμε αν υπάρχει συσχέτιση της όποιας μορφής εκφοβισμού με την εθνικότητα.

3 Λέξεις κλειδιά: Σχολικός εκφοβισμός, δράστες, θύματα, εθνικότητα

4 Εισαγωγή Τελευταία όλο και περισσότερο αναδεικνύεται  στη χώρα μας το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού. Μια πτυχή του προβλήματος η οποία  χρήζει  εντατική και μεθοδευμένη μελέτη αφορά την περίπτωση που η εκφοβιστική συμπεριφορά συνδέεται με ζητήματα εθνικής και πολιτισμικής ετερότητας. Εκλαμβάνοντας λοιπόν, το σχολικό εκφοβισμό ως κοινωνικό-πολιτισμικό φαινόμενο, η προσοχή στρέφεται στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και την ανάγκη διαμόρφωσης των προϋποθέσεων ανάπτυξης σεβασμού απέναντι στη διαφορετικότητα.

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Σχολικός εκφοβισμός
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Σχολικός εκφοβισμός Ο πρωτοπόρος, λοιπόν, του σχολικού εκφοβισμού Dan Olweus τον ορίζει ως εξής: «Ένας μαθητής γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού ή θυματοποιείται όταν υποβάλλεται, κατ’ επανάληψη και κατ’ εξακολούθηση, σε αρνητικές ενέργειες από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές» (Olweus, 2009, σελ.29). O σχολικός εκφοβισμός μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται: ο άμεσος ή σωματικός εκφοβισμός, ο λεκτικός εκφοβισμός, ο έμμεσος ή κοινωνικός εκφοβισμός, ο εκβιασμός, ο οπτικός εκφοβισμός, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying),ο σεξουαλικός εκφοβισμός, ο ρατσιστικός εκφοβισμός (Boulton, Καρέλλου, Λανίτη, Μανούσου & Λεμονή, 2001, Espelage & Swearer, 2003, Sharp & Smith, 1994).

6 Θύματα και θύτες

7 Το προφίλ των παιδιών ως θύματα και θύτες του σχολικού εκφοβισμού- bullying
H σκιαγράφηση των στοιχείων που περιγράφουν το χαρακτήρα των παιδιών-θυτών αλλά και των παιδιών-θυμάτων θεωρείται σημαντικός άξονας στον ακριβή προσδιορισμό της έκτασης του φαινομένου (Χαντζή & συν., 2000).

8 Θύτες Τα παιδιά που εμπλέκονται σε εκφοβιστικές συμπεριφορές τα χαρακτηρίζει ένα πρότυπο επιθετικής αντίδρασης σε συνδυασμό με σωματική αλκή -ιδίως τα αγόρια-. Τα παιδιά που εκφοβίζουν φαίνεται να έχουν ελάχιστη ανασφάλεια και άγχος, μεγάλη, συνήθως, αυτοεκτίμηση και έλλειψη της αίσθησης του μέτρου. Είναι παρορμητικοί, νευριάζουν εύκολα και συμμορφώνονται δύσκολα στους κανόνες. Δε επιδεικνύουν ενσυναίσθηση απέναντι στα θύματα. Έχουν μεγαλύτερη σωματική δύναμη σε σχέση με τους συμμαθητές τους, είναι καλοί στις αθλητικές δραστηριότητες και είναι λίγο μεγαλύτεροι ή στην ίδια ηλικία με τα θύματα. Από μικρή ηλικία κάποιοι από αυτούς συναναστρέφονται με «κακές παρέες» και πολλές φορές έχουν αντικοινωνική συμπεριφορά. Η δημοτικότητα τους είναι μέτρια ή κάτω από το μέσο όρο, έχοντας κάποιες φορές την υποστήριξη από κάποιους συνομήλικους τους. Έχουν σε έντονο βαθμό το αίσθημα της υπερηφάνειας.

9 Θύματα Είναι άτομα αγχώδη, ευαίσθητα, ήσυχα, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αντιδρούν με κλάμα και φυγή σε αυτούς που τους επιτίθενται. Συχνά θεωρούν τον εαυτό τους αποτυχημένο, διακατέχονται από συναισθήματα ντροπής και αισθάνονται άχαροι και ανόητοι. Επιπλέον κάποιες διαφορές, παραδείγματος χάριν στην προφορά ή στο χρώμα, μπορεί να θεωρηθούν ως χαρακτηριστικά κάποιας κοινωνικής τάξης ή φυλής, και σε κάποια περιβάλλοντα μπορεί να έχει ως συνέπεια τα παιδιά να υποστούν και εκφοβισμό από τα φυσιολογικά παιδιά

10 Μάρτυρες Τα παιδιά-παρατηρητές συμβάντων εκφοβισμού και βίας χωρίζονται σε εκείνους που: Δεν παραμένουν στο χώρο που διεξάγεται το περιστατικό και κάνουν ότι δεν είδαν τίποτα. Τρομοκρατούνται, θυματοποιούνται, «παγώνουν». Δεν ξέρουν τι να κάνουν, είναι σε αμφιθυμία και δεν παίρνουν θέση. Παροτρύνουν το θύτη με χειροκροτήματα, γέλια και άλλες μορφές επιδοκιμασίας. Καταβάλουν προσπάθεια ώστε να βοηθήσουν το θύμα, αποδοκιμάζουν το θύτη και σπεύδουν να φέρουν βοήθεια.

11 Διεθνείς έρευνες για το bullying
Μελέτες από την Ολλανδία σε τρεις ομάδες Τούρκων, Μαροκινών και Σουριναμέζων. Έρευνα των Ahmad και Smith (1994) με αριθμό παιδιών μεγαλύτερο από στη Βρετανία, μας δίνουν χρήσιμα δεδομένα για το φυλετικό εκφοβισμό. Περίπτωση ρατσιστικού εκφοβισμού που βιώνουν οι ιθαγενείς Αυστραλοί. Πραγματοποίηση έρευνας στον Καναδά που διαπιστώθηκε ότι όλα τα είδη θυματοποίησης που δέχονται οι μαθητές είναι τραυματικά γι’ αυτούς. Έρευνα των Verkuyten και Thijs (2002),όπου τα ευρήματα της έδειξαν ότι τα κορίτσια και τα αγόρια που κατάγονται από την Τουρκία και ζουν στην Ολλανδία, αποτελώντας έτσι μειονότητα, θυματοποιούνται το ίδιο. Τέλος σε έρευνα που επιτελέστηκε στη Νορβηγία (Fandrem, Ertesvag, Strohmeier & Roland, 2010), παρατηρήθηκε ότι μαθητές που δεν ήταν Νορβηγοί και που προέρχονταν από άλλο πολιτισμικό υπόβαθρο ήταν πολύ συχνότερα θύτες.

12 Έρευνες σε εθνικό-πολιτιστικό πλαίσιο
Έρευνα που διεξήχθη από τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς Το 2006 το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) πραγματοποίησε έρευνα που είχε τίτλο «Μεγαλώνοντας στην Αθήνα». Οι Ψάλτη και Κωνσταντίνου (2007) μελετώντας περισσότερο το φαινόμενο του εκφοβισμού στο ελληνικό σχολείο από την πλευρά της εθνο-πολιτισμικής προέλευσης. Έρευνα που διεξήχθη στα αρχεία Συμβουλευτικών Σταθμών Νέων. Έρευνα των Ντάνου και Παπαδόπουλος (2010) διεξήγαγαν έρευνα με αντιπροσωπευτικό δείγμα από μαθητές των δημοτικών σχολείων των νομών Άρτας (Άρτα) και Πρέβεζας (Φιλιππιάδα).

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Κατοικούν κοντά μας. Ποιοι είναι;
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Κατοικούν κοντά μας. Ποιοι είναι; Ο κύριος αριθμός των αλλοδαπών μαθητών που φοιτούν στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση προέρχεται από την Αλβανία. (περίπου το 83%). Το υπόλοιπο ποσοστό κατανέμεται ανάμεσα σε αυτούς που προέρχονται από τη Σοβιετική Ένωση (οι οποίοι απαρτίζουν τη δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα 8,5%), τους υπόλοιπους Ευρωπαίους (4,91%) και τους Ασιάτες (2,40%). Η εξασφάλιση επιτυχούς ή συγκρουσιακής σχέσης με το περιβάλλον του σχολείου καθορίζει αποφασιστικά το μέλλον των παιδιών αυτών.

14 Η μετανάστευση στην Ελλάδα
Η μετανάστευση είναι οδυνηρή κατάσταση για τα άτομα που τη ζουν γιατί περιλαμβάνει έναν αριθμό από διαδικασίες που προξενούν ψυχολογική ένταση. Η Ελλάδα μέχρι τη δεκαετία του 1960 ήταν μια χώρα εξαγωγής μεταναστών. Η εξέλιξη, λοιπόν, της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής μεταναστών άρχισε μόλις κατά τη δεκαετία του ʼ90. Στη χώρα μας η πρωτεύουσα και προπαντώς ο Δήμος Αθηναίων παρουσιάζει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση αλλοδαπών μεταναστών.

15 Μετανάστευση και εκπαίδευση
Αν και η Ελλάδα κλείνει σύντομα μια εικοσαετία εμπειρίας ως χώρα υποδοχής οικονομικών μεταναστών, η εκπαιδευτική πολιτική που σχετίζεται με τα παιδιά από οικογένειες αλλοδαπών ή παλιννοστούντων είναι ακόμα ελάχιστα προηγμένη και πολλαπλά ανεπαρκής. Σε αρκετά σχολεία στην καρδιά της Αθήνας η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών αποτελείται από παιδιά αλλοδαπών. Το στοίχημα που οφείλει η παιδεία μας να κερδίσει δεν είναι η προσαρμογή αυτών των αλλοδαπών μαθητών αλλά η δική της προσαρμογή στα νέα δεδομένα.

16 Πολυπολιτισμικότητα Οι όροι πολυπολιτισμικότητα και διαπολιτισμικότητα δεν είναι ταυτόσημοι. Η πολυπολιτισμικότητα είναι το δεδομένο, ενώ η διαπολιτισμικότητα είναι το ζητούμενο. Η διαπολιτισμικότητα προϋποθέτει την πολυπολιτισμικότητα, αλλά δεν πηγάζει αυτόματα από αυτή. Οι όροι «διαπολιτισμικός» και «πολυπολιτισμικός» αντικατοπτρίζουν πραγματικότητες που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τις μεταναστεύσεις.

17 Μοντέλα διαχείρισης της πολυπολιτισμικότητας
Μοντέλα διαχείρισης της πολυπολιτισμικότητας   Τα μοντέλα διαχείρησης της πολυπολιτισμικότητας είναι τα εξής: Το αφομοιωτικό μοντέλo Το μοντέλο της ενσωμάτωσης Το πολυπολιτισμικό μοντέλο Το αντιρατσιστικό μοντέλο Το διαπολιτισμικό μοντέλο

18 Πολυπολιτισμική εκπαίδευση
Πολυπολιτισμική εκπαίδευση   Η πολυπολιτισμική εκπαίδευση δεν έχει έναν και μόνο ορισμό. Η πολυπολιτισμική εκπαίδευση θα ήταν ικανή να συμπεριλάβει εμπειρίες οι οποίες ενισχύουν την ανάπτυξη αξιολογικών και αναλυτικών ικανοτήτων για τον περιορισμό ή την πρόληψη προβλημάτων, όπως ισότητα της ισχύος, συμμετοχική δημοκρατία, ρατσισμός και σεξισμός.

19 Πολυπολιτισμικότητα στο ελληνικό σχολείο
Αποτελεί πλέον κοινοτυπία η διαπίστωση ότι οι σχολικές τάξεις γίνονται όλο και πιο ανομοιογενείς, με μαθητές διαφορετικών ικανοτήτων, αναγκών και ενδιαφερόντων, προερχόμενους από διάφορα πολιτισμικά, εθνικά και κοινωνικά περιβάλλοντα. Η αλλαγή της μαθητικής σύνθεσης δε βρίσκει προετοιμασμένους τόσο τους ελληνικούς κρατικούς φορείς, όσο και το εκπαιδευτικό σύστημα. Η κατανόηση της πολιτισμικής ετερότητας και η άνθιση των ικανοτήτων που δίνουν τη δυνατότητα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές να οργανώσουν την κοινωνική αλληλεπίδραση στη σχολική τάξη με όρους αποδοχής, αλληλοσεβασμού, συνεργασίας αποτελούν καίριες προκλήσεις για το τωρινό, σύγχρονο ελληνικό σχολείο.

20 Το προφίλ του αλλοδαπού μαθητή Προβλήματα που αντιμετωπίζει
Το προφίλ του αλλοδαπού μαθητή Προβλήματα που αντιμετωπίζει Το μεταναστόπουλο θρηνεί στη χώρα υποδοχής. Θρηνεί γι’ αυτό που άφησε πίσω του, που του έχει αφήσει σημάδια και του λείπει. Το πόσο καιρό θα θρηνεί είναι συνάρτηση τόσο της δικής του προσωπικότητας και ηλικίας όσο και των ιδιαίτερων συνθηκών που βρίσκει στη χώρα υποδοχής. Εξαιτίας του ότι δεν μπορεί να εκφραστεί στην ξένη γλώσσα, εμφανίζει συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από επίδειξη «πνεύματος» ή δύναμης. Αρκετά παιδιά αντιμετωπίζουν το καθεστώς νομικής αβεβαιότητας και προσωρινότητας των γονιών τους στην Ελλάδα, ενώ κάποια άλλα παιδιά διαμένουν σε ξενώνες ή μετακινούνται συχνά. Έρχονται αντιμέτωπα με τα οξυμένα προβλήματα από την οικονομική κρίση που μαστίζει τις οικογένειές τους.

21 Περιορισμοί έρευνας-προτάσεις
Μεθοδολογία έρευνας Μέθοδος Δείγμα Εργαλεία Διαδικασία Περιορισμοί έρευνας-προτάσεις

22 Αποτελέσματα ερευνητικού Συμπεράσματα έρευνας

23 Δείγμα Το δείγμα μας αποτελείται από (ένα πλήθος) 109 μαθητές που φοιτούν σε σχολεία της περιοχής της Αθήνας. Ο πληθυσμός από τον οποίο αντλήσαμε το δείγμα μας ανέρχεται στους 315 μαθητές. Κριτήριο επιλογής αυτών το σχολείων είναι είναι το αυξημένο ποσοστό αλλοδαπών μαθητών που φοιτούν σε αυτά. Πρόκειται για δείγμα ευκολίας. Το δείγμα μας αποτελείται από 52,3% (57) παιδιά Ελληνικής υπηκοότητας και 47,7% (52) ξένης υπηκοότητας.

24 Εργαλεία Το ερωτηματολόγιο το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη μέτρηση του σχολικού εκφοβισμού (bullying) ανάμεσα στους μαθητές είναι το αναθεωρημένο ερωτηματολόγιο του καθηγητή Dan Olweus Νταή/θύματος (Revised Olweus Bully/Victim questionnaire, 1996).

25 Διαδικασία Οι παρακάτω ενέργειες ακολουθήθηκαν για την διεξαγωγή της πρωτογενούς έρευνας: Καθορισμός μεγέθους και χαρακτηριστικά δείγματος. Προσδιορισμός θεματικής ερωτηματολογίου με βάση τις ανάγκες – στόχους της μελέτης.

26 Πιο συγκεκριμένα ως προς την θεματική του ερωτηματολογίου οι ερωτήσεις αποσκοπούσαν όχι μόνο στο να ερευνηθεί η έκταση και το μέγεθος του σχολικού εκφοβισμού αλλά και να απαντηθούν τα παρακάτω δύο ερευνητικά ερωτήματα: αντιστοιχήθηκαν οι παρακάτω ερωτήσεις στους στόχους της έρευνας: 1ο Οι αλλοδαποί μαθητές θυματοποιούνται συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών λόγω του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού 2ο Οι αλλοδαποί μαθητές εμφανίζουν συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών συμπεριφορά εκφοβισμού ή ταλαιπωρίας άλλων μαθητών Έγινε επεξεργασία των ερωτηματολογίων με το στατιστικό πακέτο SSPS, ανάλυση, ταξινόμηση και συσχέτιση των αποτελεσμάτων. Ακολουθήθηκε αποτύπωση των συμπερασμάτων της έρευνας. Οι επιμέρους ενέργειες αφορούν σε: Εξαγωγή συμπερασμάτων με βάση τις ερωτήσεις Μελέτη και ανάλυση του περιεχομένου συναφών δημοσιοποιημένων κειμένων και ερευνών.

27 Πίνακες Συνάφειας Για να ελέγξουμε αν οι αλλοδαποί μαθητές θυματοποιούνται συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών στο θέμα του σχολικού εκφοβισμού δημιουργούμε του πίνακες συνάφειας με εξαρτημένη μεταβλητή κάθε φορά το είδος του εκφοβισμού που έχουν υποστεί οι μαθητές και ανεξάρτητη την εθνικότητα των μαθητών. Επιπλέον για να ελέγξουμε αν οι αλλοδαποί μαθητές λειτουργούν συχνότερα ως θύτες δημιουργίας εκφοβισμού σε άλλους μαθητές έναντι των Ελλήνων δημιουργούμε τους πίνακες συνάφειας με ανεξάρτητη μεταβλητή την εθνικότητα και εξαρτημένη κάθε φορά το είδος του εκφοβισμού που ασκούν οι μαθητές. Για να δούμε αν οι σχέσεις είναι στατιστικά σημαντικές ή όχι χρησιμοποιούμε το μη παραμετρικό έλεγχο X2.

28 Συμπεράσματα έρευνας Στο θέμα του εκφοβισμού βρήκαμε ότι ο κυριότερος τρόπος εκφοβισμού είναι η εξύβριση ή η κοροϊδία καθώς το 48,6% των παιδιών δήλωσε ότι συνέβη αυτό από 1-2 φορές το έτος έως πολλές φορές μέσα στην εβδομάδα, ακολουθεί με 31,1% η σωματική βία, έπεται με 25,5% η διάδοση κακόβουλων φημών και ψεμάτων, στη τέταρτη θέση έχουμε με 23,8% την απομόνωση και την αγνόηση, στη πέμπτη θέση με 21,7% έχουμε την κλοπή χρημάτων, πραγμάτων, στην έκτη θέση με 13,6% έχουμε την προσβολή ως προς το χρώμα του δέρματος, την εθνικότητα ή την θρησκεία και στη τελευταία θέση με 11% έχουμε τον εκφοβισμό με άλλους τρόπους. Ως προς το ερευνητικό ερώτημα αν οι αλλοδαποί θυματοποιούνται συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών βρήκαμε ότι αυτό δεν συμβαίνει. Θυματοποιούνται στο ίδιο ποσοστό. Επιπλέον βρήκαμε ότι στο ίδιο ποσοστό με τους Έλληνες μαθητές οι αλλοδαποί μαθητές εμφανίζουν συμπεριφορά θύτη εκφοβίζοντας άλλους μαθητές.

29 Περιορισμοί έρευνας Προβλήματα Λύσεις Καθορισμένο χρονικο πλαίσιο
Αναστολές συμμετοχόντων να απαντήσουν σε ορισμένες ερωτήσεις. Ηθικές αναστολές μερικών εκ των ερωτώμενων να μη δώσουν κάποια αρνητική πληροφορία που θα θίξει κάποιο συμμαθητή τους. Λύσεις Χρήση χρονοδιαγράμματος Εφαρμογή δεοντολογικού κώδικα Διευκρίνιση στους συμμετέχοντες ότι τηρούνται οι αρχές της εμπιστευτικότητας και της ανωνυμίας

30 Μελλοντική έρευνα Αφού διαπιστώθηκε από την έρευνά μας ότι οι αλλοδαποί δε θυματοποιούνται συχνότερα έναντι των Ελλήνων μαθητών και επιπλέον ότι στο ίδιο ποσοστό με τους Έλληνες μαθητές οι αλλοδαποί μαθητές εμφανίζουν συμπεριφορά θύτη εκφοβίζοντας άλλους μαθητές, θα μπορούσαμε μελλοντικά να εξετάσουμε αν ο εκφοβισμός ασκείται από Έλληνες σε αλλοδαπούς ή το αντίθετο με την ίδια ένταση και συχνότητα.

31 Συμπεράσματα Τα ανοιχτά σύνορα της χώρας μας λοιπόν, δέχονται όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από το χρώμα τους, τη φυλή τους και την οικονομική και κοινωνική στάθμη που ανήκουν. Το θετικό όμως είναι ότι ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους υπάρχουν άτομα χαρισματικά, ταλαντούχα. πανέξυπνα, διαφορετικά και ιδιαίτερα ευαίσθητα(Σούρας, 2007). Για αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται η κάθε μειοψηφία με τα ιδιαίτερα γνωρίσματά της ως «αποδιοπομπαίος τράγος» και θύμα εκτόνωσης οποιασδήποτε κρίσης και κακού. Είναι αναγκαίο να γίνει μια σωστή διαχείριση της πολιτισμικής ετερότητας σε εκτεταμένο πλαίσιο. Σε αυτές περιλαμβάνονται η φιλοσοφία που διαπνέει το εκπαιδευτικό σύστημα και τη σχολική μονάδα, η διδασκαλία των γλωσσών καθώς και η εφαρμογή διδακτικών μεθόδων με την υποστήριξη κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού . Τέλος, η ευαισθητοποίηση σε θέματα δημοκρατίας, δικαιοσύνης και ελευθερίας, η στάση ανοχής απέναντι στην ανθρώπινη ιδιαιτερότητα και συγχρόνος η κατανόηση πως κάθε λαός έχει τη δική του συνεισφορά στην ανάπτυξη του πολιτισμού μπορούν να οδηγήσουν στην οικοδόμηση αρμονικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, απαλλαγμένων από διακρίσεις και αδικίες.

32 Βιβλιογραφία Espelage, D. & Swearer, S.M. (2003). Research on school bullying and victimization: what we learned and where do we go from here? School. Psychology Review, 32(3), Sharp, S. Smith, P. K. (1994). Tackling bullying in your school: A practical handbook for teachers. London and New York: Routledge. Boulton, M. J., Καρέλλου, Ι., Λανίτη, Ι., Μανούσου, Β., & Λεμονή, Ο. (2001). Επιθετικότητα και θυματοποίηση ανάμεσα στους μαθητές των ελληνικών Δημοτικών σχολείων. Ψυχολογία, 8(1), Olweus, D. (2009). Εκφοβισμός και βία στο σχολείο: Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε να κάνουμε (Επιμ. Έκδ.: Γ. Τσιάντης). Αθήνα: Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1993). Σούρας, Δ. (2007). Από την βία στην βία. Αθήνα: Κάκτος.

33 ΤΕΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Ευχαριστώ για την προσοχή σας