Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος

Παρουσίαση με θέμα: "Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος
Αναζητώντας τη συλλογιστική πορεία των συγγραφέων: σκέψεις και προβληματισμοί Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος

2 Η Λογική Είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη, την ανάλυση και κατανόηση των συλλογισμών ή των επιχειρημάτων, με την πειθώ γενικότερα.

3 Η θεωρία της πειθούς στην Έκφραση- Έκθεση Α΄και Β΄ Λυκείου
Η θεωρία της πειθούς στην Έκφραση- Έκθεση Α΄και Β΄ Λυκείου Δεν είναι συστηματική. Δίνονται βασικά στοιχεία θεωρίας στο βιβλίο της Α΄, ενώ η θεωρία απουσιάζει εντελώς από τη Β΄ (ούτε ως επανάληψη). Αντίθετα, τα βιβλία βρίθουν ασκήσεων στις οποίες ζητείται από τους μαθητές αποδεικτικός λόγος.

4 Η θεωρία στην Α΄ τάξη Η πειθώ ορίζεται ως η ικανότητα / τέχνη του πομπού να στηρίζει τις θέσεις του και να πείθει τους ακροατές ή αναγνώστες του για την ορθότητά τους. Συνδέεται με την οργάνωση του λόγου (την τεχνική της παραγράφου) και ιδιαίτερα με την ανάπτυξη μέσω της αιτιολόγησης των θέσεών του ομιλητή/γράφοντος. Η διαδικασία της πειθούς ακολουθεί δύο στάδια: α) την ανεύρεση του αποδεικτικού υλικού β) την πειστική οργάνωσή του σε ένα δομικό σχέδιο.

5 Οργάνωση / δομή του πειστικού (ρητορικού) λόγου
Προβολή της θέσης Διευκρίνιση / επεξήγηση Αιτιολόγηση Συμπέρασμα Κάθε μέρος του δομικού συνόλου (κάθε παράγραφος) αποτελείται από επιχειρήματα, δηλαδή από μια σειρά προτάσεις που βρίσκονται σε λογική σχέση μεταξύ τους (περιέχουν κοινούς όρους/ γέφυρες) και καταλήγουν σε μια τελική πρόταση (συμπέρασμα). Σκοπός: η υπόδειξη της αλήθειας μιας θέσης / απόφανσης

6 Μπορεί να δοθεί ως άσκηση:
«Είναι απλοϊκό να πιστεύουμε ότι η τηλεόραση είναι υπεύθυνη γιατί οι νέοι “δεν ανοίγουν κανένα βιβλίο”. Και τούτο επειδή ποτέ στην ιστορία δεν κυκλοφόρησαν τόσα πολλά βιβλία, όπως επίσης ποτέ στην ιστορία ο σχολικός θεσμός δεν υπήρξε ισχυρότερος και μαζικότερος από ό,τι στην εποχή της τηλεόρασης. Συνεπώς, πρέπει να ασχοληθούμε με τα βαθύτερα εκείνα αίτια που οδηγούν στην απόρριψη του βιβλίου από μια μεγάλη μερίδα των παιδιών αντί να περιοριζόμαστε στην ανακάλυψη «αποδιοπομπαίων τράγων». (ΚΕΕ, Αλ. Κορωναίου, διασκευή) α) Ποια είναι η θέση-απόφανση της συντάκτριας; β) Πώς διευκρινίζει / επεξηγεί αυτή τη θέση; γ) Με ποια στοιχεία (: πληροφορίες, δεδομένα, συλλογισμούς) αιτιολογεί τη θέση; δ) Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;

7 Το αποδεικτικό υλικό Για να πείσουμε χρησιμοποιούμε ένα αποδεικτικό υλικό που οργανώνεται σε μια ή περισσότερες παραγράφους και το οποίο περιλαμβάνει: Σκέψεις, επιχειρήματα, συλλογισμούς, παραδείγματα, γεγονότα, στατιστικές κ.ά Η μέθοδος ανάπτυξης είναι η αιτιολόγηση, επειδή έχουμε μια απόφανση που μας παρακινεί να ρωτήσουμε «γιατί;» κι ακολουθούν οι αποδείξεις/υποστηρικτικό υλικό.

8 Η οπτική γωνία Η όλη διαδικασία της πειθούς συνδέεται με την οπτική γωνία του ρήτορα / συγγραφέα αφού: Ο ίδιος επιλέγει το αποδεικτικό υλικό του με βάση τις προσωπικές του απόψεις, αυτά που ο ίδιος πιστεύει / νομίζει ή αισθάνεται.

9 Μέθοδος ανάπτυξης με αιτιολόγηση: παραδείγματα
1) Ο άνθρωπος πέτυχε πλήρως στον προορισμό του. Μέσα στους αιώνες κατόρθωσε να δημιουργήσει θαύματα, όπως είναι ο τροχός, η τυπογραφία, η πυρηνική ενέργεια. Έδειξε πως τα χέρια του και το μυαλό του μπορούν να συνεργαστούν για να πετύχουν εκπληκτικά, θαμπωτικά πράγματα. Δημιούργησε ένα αξιοθαύμαστο πολιτισμό, με κατακτήσεις σε όλους τους τομείς, την επιστήμη, την τέχνη, την παιδεία, την τεχνολογία. Απέδειξε πως τυπικά είναι το ευφυέστερο από τα είδη του ζωικού βασιλείου. (Ν. Γρηγοριάδης, Η τεχνική της παραγράφου)

10 2) Ο άνθρωπος απέτυχε πλήρως στον προορισμό του
2) Ο άνθρωπος απέτυχε πλήρως στον προορισμό του. Μέσα στους αιώνες κατόρθωσε οπωσδήποτε να δημιουργήσει θαύματα, όπως είναι ο τροχός, η τυπογραφία, η πυρηνική ενέργεια. Δημιούργησε πράγματι ένα αξιοθαύμαστο πολιτισμό, με κατακτήσεις σε όλους τους τομείς, την επιστήμη, την τέχνη, την παιδεία, την τεχνολογία. Όμως απέτυχε οικτρά στον πιο βασικό τομέα: να δημιουργήσει στον κόσμο μια διαρκή ειρήνη. Στο θέμα της αγάπης και αλληλοκατανόησης παραμένει πρωτόγονος. (Ν. Γρηγοριάδης, Η τεχνική της παραγράφου)

11 Δομικό διάγραμμα αποδεικτικού λόγου
Παρουσίαση του θέματος/προβλήματος Η θέση του συγγραφέα Τα επιχειρήματα με τα οποία στηρίζει τη θέση του Συμπέρασμα

12 Παράδειγμα Βέβαια παθαίνει η γλώσσα ό,τι και πολλές άλλες ανθρώπινες κατακτήσεις: η πολλή και κακή χρήση φθείρει το υλικό της, τις «λέξεις», και λιγοστεύει (ή και εξαφανίζει) την υποβλητική της δύναμη. Σαν τα πολυτριμμένα νομίσματα χάνουν και οι λέξεις λίγο-λίγο την αξία τους και δεν περνούν πια: δεν ερεθίζουν την ευαισθησία μας, δεν δημιουργούν μέσα μας καταστάσεις, δεν ξυπνούν συγκινήσεις ή τάσεις που να απαιτούν άμεση εκτόνωση. Τούτο συμβαίνει στον «κοινό» λόγο της καθημερινότητας, ή στα τυποποιημένα και αφυδατωμένα φραστικά σχήματα της «επίσημης» πεζολογίας. Τότε η γλώσσα διατρέχει τον έσχατο κίνδυνο να χάσει τους χυμούς των συμβόλων της, να συρρικνωθεί και να γεράσει. Αν τελικά δεν πεθαίνει, είναι γιατί σώζεται από την Ποίηση... «Από τη νέκρα έρχεται να σώσει τη γλώσσα ο ποιητής. Αυτός ανασταίνει πάλι τις λέξεις και τις κάνει πλάσματα ζωντανά. (Ε.Π. Παπανούτσος, Το δίκαιο της πυγμής, Θ.Κ. σελ. 17)

13 Συλλογισμός Είναι ένας μηχανισμός σκέψης, η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία καταστρώνεται ένα επιχείρημα. Λ.χ. α) Ο Θαλής, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας είναι Ίωνες φιλόσοφοι. β) Οι Ίωνες φιλόσοφοι είναι Προσωκρατικοί. γ) ……………………………………………… Ο Θαλής, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας είναι Προσωκρατικοί.

14 Είδη συλλογισμών  άμεσοι: είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα προκύπτει από μία μόνο πρόταση-κρίση Λ.χ. Μέχρι στιγμής ο ήλιος ανατέλλει από την ανατολή. Άρα, αύριο θα ανατείλει από την ανατολή.  έμμεσοι: είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή περισσότερες προτάσεις-κρίσεις Λ.χ. Αυτός ο σκηνοθέτης διαλέγει καλούς ηθοποιούς. Η Μαρία συμμετέχει στην παράστασή του, άρα είναι καλή ηθοποιός.

15  Παραγωγικοί: από το όλον συμπεραίνουμε για το μέρος
Λχ. Όλοι οι πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα κινούνται γύρω από τον ήλιο. Ο Άρης είναι πλανήτης. Άρα κινείται γύρω από τον ήλιο.  Επαγωγικοί: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε για το όλον Λχ. Το δελφίνι και η φάλαινα είναι θηλαστικά. Το δελφίνι και η φάλαινα ζουν στη θάλασσα. Άρα μερικά θηλαστικά ζουν στη θάλασσα.  Αναλογικοί: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε για τα επιμέρους Λ.χ. Οι γλωσσομαθείς έχουν μεγάλη πιθανότητα να βρουν δουλειά. Ο Νίκος είναι γλωσσομαθής. Άρα έχει μεγάλη πιθανότητα να βρει δουλειά.

16 Πειθώ και περιγραφή Και στην περιγραφή το υλικό ακολουθεί συνήθως συγκεκριμένη συλλογιστική πορεία (παραγωγική, επαγωγική) και από το πλήθος των λεπτομερειών επιλέγονται εκείνες που υπηρετούν το σκοπό της περιγραφής

17 λ.χ. περιγραφικές αγγελίες
ΠΩΛΕΙΤΑΙ στον Πειραιά διαμπερές διαμέρισμα 40 τ.μ. επί της λεωφόρου Ποσειδώνος. Δωμάτιο, χολ, κουζίνα, λουτροκαμπινέ πλήρες, χωνευτή ντουλάπα, δύο μπαλκόνια. Τιμή ευρώ. Πληροφορίες Τηλ……….

18 Πειθώ και αφήγηση Ανάλογη επιλογή γεγονότων και λεπτομερειών με βάση την οπτική γωνία του αφηγητή, το αποτέλεσμα που επιδιώκει, τη συναισθηματική του κατάσταση κ.ά. έχουμε και στην αφήγηση:

19 Παρασκευή 30 Μάη 1941 «Στο τραπέζι η Μαρώ μου λέει τη διήγηση ενός Άγγλου αξιωματικού που γύρισε χτες βράδυ από το Ηράκλειο. Τ’ αλεξίπτωτα, με όλα τα χρώματα, πέφτοντας μέσα στο χαλάζι των γερμανικών πολυβόλων. Οι Κρητικοί, άλλοι χωρίς όπλα, άλλοι χωρίς φυσίγγια, πέφτοντας με τα χαντζάρια πάνω στον εχθρό· οι Νεοζηλανδοί με την ξιφολόγχη κι αυτοί χωρίς πολεμοφόδια. Το Ηράκλειο ζωσμένο από παντού· το λιμάνι του γεμάτο βουλιαγμένα καράβια και οι Κρητικοί λέγοντας στους Εγγλέζους: «Φύγετε εσείς, εμείς έχουμε τα βουνά». Τα νοσοκομεία γκρεμισμένα πρώτα-πρώτα από τους βομβαρδισμούς. Γερμανοί αιχμάλωτοι ομολόγησαν πως το έκαναν επίτηδες, σύμφωνα με διαταγές, για να ρίξουν το ηθικό του κόσμου». (Γ. Σεφέρης, Μέρες Δ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σελ. 95)

20 Σύγκριση περιγραφής / αφήγησης/ επιχειρηματολογίας
Σε αντίθεση με την περιγραφή που οργανώνεται στον άξονα του χώρου και την αφήγηση που οργανώνεται στον άξονα του χρόνου η αποδεικτική διαδικασία οργανώνεται στον άξονα της λογικής.

21 Οι ρόλοι που μπορείτε να υποδυθείτε είναι ...
Παραδείγματα ασκήσεων με εφαρμογή του αποδεικτικού λόγου στο βιβλίο της Α΄ Λυκείου 1) Ποια είναι η δική σας θέση απέναντι στο πρόβλημα [της γλωσσομάθειας]; Ποια είναι τα επιχειρήματα με τα οποία στηρίζετε τη θέση σας; 2) Δραματοποίηση: Υποθέστε ότι οργανώνετε για την τηλεόραση μια συζήτηση με θέμα: «Το ρούχο ως μέσο επικοινωνίας, αλλά και ταξινόμησης των ανθρώπων σε κοινωνικές ομάδες». Ο κάθε ομιλητής να παρουσιάσει με επιχειρήματα, από τη δική του οπτική γωνία, τις απόψεις του για το θέμα. Οι ρόλοι που μπορείτε να υποδυθείτε είναι ...

22 Η έμμεση / υπολανθάνουσα θεωρία της πειθούς στη Β΄ Λυκείου
Δίνεται υπαινικτικά, αν και η ύλη της Β΄ Λυκείου (Είδηση / Βιογραφικά είδη / Παρουσίαση -Κριτική) έχει άμεση σχέση με την επικοινωνία με άλλους ανθρώπους και επομένως με την πειθώ. Σε κάθε επικοινωνιακή περίσταση είναι φυσικό να δίνουμε πληροφορίες, να ερμηνεύουμε, να αιτιολογούμε, να παρουσιάζουμε, να κρίνουμε, να πείθουμε γενικότερα.

23 ΕΙΔΗΣΗ Ιδιαίτερα σημαντική είναι η πειθώ στην ερμηνευτική δημοσιογραφία, κατά την οποία ο δημοσιογράφος μέσα από το γεγονός παίρνει κάποια θέση, την οποία υποστηρίζει με επιχειρήματα. Το σχόλιο που παρεμβάλλει, ακόμα και όταν υπολανθάνει, είναι ένα μήνυμα που κύριο στόχο του έχει να πείσει. Λ.χ.:

24 «Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας εφαρμόζει από εφέτος το τολμηρότερο μέτρο που έλαβε ποτέ ευρωπαϊκή κυβέρνηση με σκοπό την ποιοτική βελτίωση της εκπαίδευσης. Αρχίζει να κλείνει κατά δεκάδες τα δημόσια σχολεία που προσφέρουν στους μαθητές τους πολύ λιγότερα εφόδια απ’ ό,τι άλλα. Ο υπουργός Παιδείας θεωρεί πιθανό ότι θα κλείσουν τουλάχιστον 25 σχολεία, όπου το ποσοστό αποτυχίας των μαθητών στις γενικές εξετάσεις αυξήθηκε αντί να μειωθεί. Αυξήθηκε επίσης και ο αριθμός απουσιών των μαθητών, που αποτελεί το δεύτερο μεγάλο κριτήριο της επίδοσης των σχολείων. «Έχουμε υποχρέωση -είπε ο υπουργός στο Κοινοβούλιο- να μην επιτρέπουμε τη λειτουργία σχολείων στα οποία τα παιδιά υστερούν σε κατάρτιση έναντι των μαθητών άλλων σχολείων. Κάθε μαθητής δικαιούται της εκπαίδευσης που θα θέλαμε να λάβει το δικό μας παιδί.» (ΚΕΕ)

25 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΙΔΗ Όταν γράφει κάποιος ένα βιογραφικό σημείωμα ή μια συστατική επιστολή επίσης επιλέγει τα στοιχεία που κρίνει σημαντικά για την περίσταση ανάλογα με την πρόθεσή του και την οπτική του γωνία, ενώ άλλα τα αποσιωπά ή τα προβάλλει.

26 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΚΡΙΤΙΚΗ Το στόχο της πειθούς έχει και η επιλογή των πληροφοριών / διαπιστώσεων / αξιολογικών κρίσεων που παραθέτει ο κριτικός.

27 Παραδείγματα εφαρμογών (χωρίς συστηματική διδασκαλία της επιχειρηματολογίας) στη Β΄ τάξη
1) Να αναπτύξετε την άποψή σας με επιχειρήματα: Η τηλεόραση συμβάλλει στη διάδοση του βιβλίου ή αντίθετα οδηγεί στον παραγκωνισμό του; 2) Μερικοί μαθητές να υποδυθούν έναν επαγγελματία […] και να επιχειρηματολογήσουν, περίπου πέντε λεπτά ο καθένας, για την κοινωνική προσφορά του επαγγέλματος που υποτίθεται ότι ασκούν. Η τάξη, ως ακροατήριο, θα αποφασίσει ποια τελικά επιχειρηματολογία ήταν πειστικότερη και γιατί. 3) Να χωριστείτε σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ομάδα να επισημάνει τα «υπέρ» της αξιολόγησης, η δεύτερη τα «κατά» και η Τρίτη και τα «υπέρ» και τα «κατά». Στη συνέχεια εκπρόσωποι των δύο πρώτων ομάδων θα εκθέσουν τα επιχειρήματά τους […] . Η τρίτη ομάδα θα αξιολογήσει τα επιχειρήματα των δύο ομάδων ….

28 Επομένως, η πειθώ κυρίως ως ΠΡΑΞΗ και ελάχιστα ως θεωρία είναι διάχυτη στα βιβλία της Α΄ και Β΄ Λυκείου, ενώ η συστηματική παρουσίαση της ΘΕΩΡΙΑΣ και ελάχιστα της πράξης γίνεται στη Γ΄ Λυκείου.

29 Η ακανθώδης θεωρία της πειθούς στη Γ΄ Λυκείου

30 H ΠΕΙΘΩ επιδιώκεται με:
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ/ΔΕΚΤΗ // ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ

31 Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Με την επίκληση στη λογική επιχειρείται να πεισθεί λογικά ο δέκτης, να υιοθετήσει τις απόψεις και να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση των εξής μέσων πειθούς: επιχειρημάτων ή/και τεκμηρίων.

32 Μέσα πειθούς : ￿ Επιχειρήματα Συλλογισμοί Προτάσεις κρίσεως Ερωτηματικές προτάσεις ή ρητορικά ερωτήματα ￿ Τεκμήρια Αποδείξεις • Παραδείγματα • Στατιστικά στοιχεία • Πορίσματα ερευνών • Εμπειρικές αλήθειες • Παραθέματα • Μαρτυρίες • Γεγονότα (ιστορικά κ.ά.)

33 Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Επιχειρείται να ευαισθητοποιηθεί ο δέκτης για το θέμα που θίγεται, να βιώσει συναισθήματα (αγανάκτησης, οίκτου, ενοχής, ντροπής, φόβου, ικανοποίησης, εμπιστοσύνης, ενθουσιασμού κ.ά.) ώστε να ανησυχήσει, να προβληματιστεί και να παρακινηθεί να ενεργήσει ανάλογα. Ο πομπός λαμβάνει υπόψη του: σε ποιους απευθύνεται τη διάθεσή τους τα αίτια που προκαλούν ένα συγκεκριμένο συναίσθημα.

34 Επίκληση στο συναίσθημα Μέσα πειθούς :
￿ Περιγραφή Εικόνα Περιγραφικός λόγος Αφήγηση Χρήση συγκινησιακού – μεταφορικού λόγου (λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες, ειρωνεία, σαρκασμός, χιούμορ, υπερβολή, μεταφορά, λογοπαίγνιο, δισημία, συνειρμός) Χρήση ρητορικών ερωτημάτων

35 Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
Επιχειρείται να τεκμηριωθεί η αξιοπιστία των απόψεων του συγγραφέα και να ενισχυθεί η επιχειρηματολογία του μέσα από τη σοφία μιας προσωπικότητας ή μιας καταξιωμένης κοινωνικής ομάδας (π.χ. επιστημονική αυθεντία) ή ακόμη και μέσα από τη λαϊκή σοφία.

36 Επίκληση στην αυθεντία
Μέσα πειθούς : ￿ Αναφορά στα λόγια μιας προσωπικότητας ￿ Αποφθέγματα ￿ Ρητά ￿ Γνωμικά ￿ Παροιμίες

37 Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
Επιχειρείται να ενισχυθεί η αξιοπιστία του πομπού, ώστε οι θέσεις του να γίνουν αποδεκτές. Μέσα πειθούς : ￿ Αξιόπιστος λόγος ￿ Έπαινοι ￿ Εγκώμια ￿ Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός

38 Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ
Επιχειρείται να αισθανθεί ο δέκτης την ευθύνη απέναντι σε όσα του προβάλλονται και να αποδεχτεί τις απόψεις του πομπού. Μέσα πειθούς : ￿ Άμεσος ή λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός

39 Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ
Επιχειρείται να αντικρουστούν τα αντίθετα επιχειρήματα που (τυχόν) προβάλλονται, υποσκάπτοντας το κύρος του δέκτη. Μέσα πειθούς : ￿ Κριτικές ￿ Κατηγορητήρια Αποδοκιμαστικά σχόλια Κατώτερους αξιολογικούς χαρακτηρισμούς

40 ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
Επιχείρημα ονομάζεται ένα λογικά δομημένο σύνολο προτάσεων – κρίσεων (προκείμενες) από τις οποίες προκύπτει ένα λογικό συμπέρασμα.

41 Ένα επιχείρημα δεν είναι οποιαδήποτε ακολουθία προτάσεων:
α) Η Λογική είναι κλάδος της Φιλοσοφίας. Η Φιλοσοφία είναι επιστήμη. Άρα η Λογική είναι επιστήμη. β) Ο πρωθυπουργός μιλάει καλά Αγγλικά. Ο πρωθυπουργός ξέρει να μαγειρεύει. Άρα όποιος μιλάει καλά Αγγλικά ξέρει να μαγειρεύει.

42 Αληθές

43 Συλλογισμός Ένας ολοκληρωμένος συλλογισμός αποτελείται από τρία βασικά μέρη: Τη μείζονα προκείμενη, την ελάσσονα προκείμενη και το συμπέρασμα. *Προκείμενες είναι προτάσεις, κρίσεις, υποθέσεις, ερωτήματα. Συμπέρασμα είναι πρόταση / περίοδος στην αποδοχή της οποίας καταλήγουν οι προκείμενες. Είναι δηλαδή το λογικό επακόλουθο των προκείμενων.

44 Πώς καταστρώνουν οι άνθρωποι τους συλλογισμούς:
Εξάγουν κάποια συμπεράσματα από δεδομένα κατά τη διάρκεια μιας διαλεκτικής διαδικασίας, βασισμένοι στην αλήθεια των δεδομένων, στις γνώσεις ή τις πεποιθήσεις τους.

45 Οι συλλογισμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική, στεγνή και σύντομη. περιέχουν μόνο προτάσεις-κρίσεις. Τα επιχειρήματα όμως σε ένα κείμενο έχουν δομή, ανάπτυξη και πολυπλοκότερη διατύπωση. Ένα επιχείρημα εμπεριέχει συλλογισμό ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσης. Είδη συλλογισμών: παραγωγικοί, επαγωγικοί, αναλογικοί

46 Παραγωγικός συλλογισμός: Από το γενικό στο ειδικό ή από το όλον στο μέρος
Αρχίζουμε με μία γενική πρόταση που θεωρείται αληθής και με τη βοήθεια ενός ακόμη δεδομένου φτάνουμε σε μια άλλη πρόταση που επιβάλλεται με λογική αναγκαιότητα ως επακόλουθο (λογικό προϊόν) των προηγούμενων προτάσεων. Ένα παράδειγμα παραγωγικού συλλογισμού είναι ο κατηγορηματικός συλλογισμός.

47 Παραδείγματα παραγωγικού/ κατηγορηματικού συλλογισμού
(α) Όλα τα Α είναι Β Όλα τα Γ είναι Β Όλα τα Γ είναι Α (β) Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί Όλοι οι ψυχολόγοι είναι άνθρωποι Όλοι οι ψυχολόγοι είναι θνητοί

48 Υποθετικοί / διαζευκτικοί συλλογισμοί
Αν διαθέτει κανείς φαντασία μπορεί να κατανοήσει τα μαθηματικά. Η Μαρία έχει φαντασία Άρα μπορεί να κατανοήσει τα μαθηματικά Ο συλλογισμός είναι είτε υποθετικός είτε διαζευκτικός. Περιέχει διάζευξη. Άρα είναι διαζευκτικός

49 Επαγωγικός συλλογισμός: Από το ειδικό στο γενικό ή από το μέρος στο όλον:
Από το ειδικό και συγκεκριμένο συμπεραίνουμε (συνήθως πιθανολογούμε) για το γενικό και αφηρημένο Κίνδυνος: η βεβιασμένη γενίκευση Στην επιστήμη: από τα εμπειρικά δεδομένα συγκροτούμε μια ερμηνευτική θεωρία: Κάθε κοράκι που έχει παρατηρηθεί είναι μαύρο. Άρα, όλα τα κοράκια είναι μαύρα. ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ στην παραγωγή : Η πορεία που ακολουθείται είναι από τη θεωρία στα εμπειρικά δεδομένα με τα οποία επαληθεύεται (ή διαψεύδεται) η θεωρία.

50 Μέθοδοι επαγωγής: Α) ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ : Όλοι οι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό μου ταξίδι στο Παρίσι ένας Γάλλος τελωνειακός μου φέρθηκε αγενέστατα. Β) ΑΝΑΛΟΓΙΑ Η αναλογία μπορεί να είναι μεταφορική και κυριολεκτική Η μεταφορική αναλογία δεν οδηγεί σε τέλεια επαγωγή π.χ. Το ποδόσφαιρο είναι σαν τη ζωή ( μεταφορική ) Σύγκριση ενός δικαστή με τον Πόντιο Πιλάτο (κυριολεκτική) Γ) ΑΙΤΙΟ - ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ : Μελέτησα πιο πολύ από τους άλλους. Άρα θα πάρω πιο καλό βαθμό από όλους .

51 ΤΕΛΕΙΑ - ΑΤΕΛΗΣ ΕΠΑΓΩΓΗ
Τέλεια επαγωγή : ( προκείμενες πλήρως / λογικά αποδεκτές και αποδεκτό/σίγουρο συμπέρασμα ) Ατελής επαγωγή : όταν έστω και μία ειδική προκείμενη δεν είναι πλήρης / αποδεκτή έχουμε ατελές /πιθανό / όχι απόλυτα βέβαιο συμπέρασμα Η ατελής επαγωγή μπορεί να είναι ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΣ

52 ΠΑΡΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ
ΠΑΡΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ Φαίνονται εξωτερικά έγκυροι και αληθείς, αλλά παραβαίνουν τους κανόνες του ορθού λόγου από άγνοια ή συνειδητά (= σόφισμα) π.χ Οι φακές είναι δύσπεπτες Τα φασόλια είναι δύσπεπτα Άρα οι φακές είναι φασόλια

53 Σοφίσματα (συνειδητή παραβίαση του ορθού λόγου)
Σοφίσματα (συνειδητή παραβίαση του ορθού λόγου) Ο συλλογισμός συνήθως μας οδηγεί σε λογικά συμπεράσματα. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση του φαύλου κύκλου, κατά την οποία ο συλλογισμός μας οδηγεί σε λογικά αδιέξοδα. Το ονομαστότερο παράδειγμα φαύλου κύκλου είναι αυτό του Επιμενίδη από την Κρήτη, που υποστήριξε ότι: "όλοι οι Κρήτες λένε ψέματα". Ο συλλογισμός μας οδηγεί στα ακόλουθα συμπεράσματα: εφόσον όλοι οι Κρήτες λένε ψέματα και ο Επιμενίδης ήταν Κρητικός, άρα και αυτός έλεγε ψέματα. Άρα όλοι οι Κρητικοί λένε αλήθεια. Μα αν λένε αλήθεια, τότε και ο Επιμενίδης έλεγε την αλήθεια κλπ.

54 Αναλογικός συλλογισμός
Χρησιμοποιείται όταν κάποιος μεταφέρει πληροφορίες από μια επιμέρους κατάσταση σε μιαν άλλη: Ο πυρήνας έλκει τα ηλεκτρόνια όπως ο ήλιος τους πλανήτες ή Τα ηλεκτρόνια στρέφονται γύρω από τον πυρήνα όπως οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο. Ο αναλογικός συλλογισμός καταλήγει σε μερικό / πιθανολογικό συμπέρασμα

55 Αξιολόγηση επιχειρήματος
Όλοι οι ποδοσφαιριστές είναι δυνατοί Αυτός ο άνδρας είναι δυνατός Άρα, αυτός ο άνδρας είναι ποδοσφαιριστής Υστερεί σε αλήθεια / δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα Όλες οι βελανιδιές έχουν βελανίδια Αυτό το δέντρο έχει βελανίδια Άρα, αυτό το δέντρο είναι βελανιδιά Είναι έγκυρο, οι προκείμενες οδηγούν σε βέβαιο συμπέρασμα

56 Γενικά, σε ένα κείμενο δεν είναι πάντοτε εύκολο να αναλύουμε το συλλογισμό σε προκείμενες και συμπέρασμα, ούτε να παρακολουθήσουμε με βεβαιότητα τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα.

57 Συλλογιστική πορεία: μερικές δικλείδες ασφαλείας
Στη συλλογιστική πορεία ενός επιχειρήματος ελέγχουμε τη σχέση προκείμενων-συμπεράσματος. Στη συλλογιστική πορεία μιας παραγράφου ελέγχουμε τη σχέση θεματικής πρότασης – συμπεράσματος. Στη συλλογιστική πορεία ενός ολόκληρου κειμένου ελέγχουμε τη σχέση θέματος και θέσης του συγγραφέως.

58 Παραγωγική συλλογιστική πορεία
Αν αρχίζουμε τη συλλογιστική πορεία μας με μια γενική κρίση και καταλήγουμε σε μια επιμέρους που απορρέει λογικά από τη γενική κρίση έχουμε παραγωγική συλλογιστική πορεία.

59 Επαγωγική συλλογιστική πορεία
Αν το συμπέρασμα ή η θέση απορρέει από επιμέρους κρίσεις και είναι μια γενικευτική κρίση, ανεξάρτητα από τη θέση στην οποία βρίσκεται (αρχή, μέση ή τέλος) έχουμε επαγωγική συλλογιστική πορεία.

60 Προσοχή: Δεν έχει σημασία η θέση των κρίσεων στο χαρτί ή το λόγο αλλά ποιες κρίσεις απορρέουν λογικά από μια άλλη (παραγωγικός συλλογισμός) ή ποια κρίση γενικευτική οικοδομείται από τις άλλες (επαγωγικός συλλογισμός). Το τυπικό, βέβαια, σχήμα συλλογισμών παρουσιάζει πρώτα τις προκείμενες κρίσεις (αυτό υποδηλώνει και η ονομασία τους: προ – κείμενες) και έπειτα το συμπέρασμα. Μπορεί όμως κάποιος στο λόγο του να προτάξει το συμπέρασμα και στη συνέχεια να το στηρίξει με προκείμενες. (Βώρος)

61 Διάκριση παραγωγικής/ επαγωγικής συλλογιστικής πορείας
Όταν η επιχειρηματολογία στρέφεται γύρω από την απόδειξη μιας κρίσης/ θέσης (αιτιολόγηση) τότε έχουμε επαγωγική συλλογιστική πορεία, επειδή τα αίτια αποτελούν επαγωγικά συμπεράσματα που προκύπτουν από εμπειρική παρατήρηση. Αντίθετα, όταν διατυπώνεται μια κρίση/θέση και ακολουθεί η εξήγησή της, τότε έχουμε παραγωγική συλλογιστική πορεία.

62 Αναζητώντας τη συλλογιστική πορεία σε συλλογισμό τυπικής μορφής
Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) του παρακάτω συλλογισμού; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Αν οι βιομηχανίες τσιγάρων δημοσιεύουν πάνω στα πακέτα ότι το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία, τότε οι καπνιστές ευθύνονται οι ίδιοι για όποιο ρίσκο παίρνουν από το κάπνισμα. Οι βιομηχανίες τσιγάρων δημοσιεύουν τις σχετικές προειδοποιήσεις πάνω στα πακέτα. Επομένως οι καπνιστές ευθύνονται οι ίδιοι για όποιο ρίσκο παίρνουν από το κάπνισμα. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: από μια γενική υπόθεση καταλήγουμε σε ένα ειδικό συμπέρασμα

63 Παράδειγμα 1ο «Η φαντασία είναι απαραίτητη για να καταλάβει κανείς την πραγματικότητα. Την αξία που έχει η φαντασία τη συναντά κανείς και στα μαθηματικά. Γιατί, για να αποδείξεις ότι κάτι ισχύει, πρέπει πρώτα να περάσεις από την υπόθεση ότι δεν ισχύει. Αυτό κι αν απαιτεί φαντασία». ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: μια γενική κρίση που εφαρμόζεται σε μια επιμέρους επιστήμη.

64 Παράδειγμα 2ο Επαν. εξετάσεις 2004
Παράδειγμα 2ο Επαν. εξετάσεις 2004 «Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν µε αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν η ζεστή φωλιά όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε µέρα γίνεται και πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από γενιά σε γενιά – τιµιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία – κινδυνεύει και αναιρείται καθηµερινά από την πρακτική της εποχής µας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αµφισβήτηση». ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ: μέσα από επιμέρους παρατηρήσεις καταλήγει σε γενικό συμπέρασμα, το οποίο όμως προτάσσεται.

65 Παράδειγμα 3ο – Εξετάσεις 2006
«Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ’ όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ’ αγνοεί και τις καλόπιστες κ’ ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ’ εγκληματική διάθεση». ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: Εκφράζεται μια γενική κρίση που αναλύεται στα επιμέρους χαρακτηριστικά της.

66 Παράδειγμα 4ο - Επαν. 2007 «Η Ελευθερία, καθώς αισθάνεται πως βρίσκεται αδιάκοπα σε κίνδυνο, είναι γ ρ η γ ο ρ ο ύ σ α. ∆εν επαναπαύεται σ’ όσα απόχτησε. ∆εν εθελοτυφλεί μπροστά στις δυνάμεις που την απειλούν. ∆ε βυθίζεται στη βλάσφημη απόλαυση των αγαθών. Ανησυχεί, διαλογίζεται, προβληματίζεται. Κρατεί πάντα γυμνό και πάντα όρθιο το τρομερό της σπαθί γιατί αν το σπαθί χαμηλώσει, αν δισταγμός ή ατολμία την κυριέψουν, η Ελευθερία θα ’χει χαθεί». ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: Ξεκινά με μια γενική κρίση η οποία εξειδικεύεται σε επιμέρους φαινόμενα.

67 Κατά την αναζήτηση της συλλογιστικής πορείας σε μια παράγραφο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, αφού δεν υπάρχει πάντοτε ομοφωνία ούτε μεταξύ φιλολόγων. Έχουμε να κάνουμε με μια σύνθετη θεωρία, η οποία είναι χρήσιμη μεν στους μαθητές, θα έπρεπε όμως να διδάσκεται συστηματικά και με πολλά παραδείγματα, ώστε να γίνει σαφέστερη, από την Α΄ τάξη αναλυτικά και να εμπεδώνεται στη Β΄ και τη Γ΄.

68 Δεν θα έπρεπε να συστηματοποιείται στην τελευταία τάξη του σχολείου και μάλιστα ενόψει εξετάσεων.
Μία πρόταση θα ήταν να αξιολογείται με διαφορετικού τύπου ασκήσεις: Λ.χ. να δίνονται οι προκείμενες και να ζητείται το συμπέρασμα με επαγωγικό ή παραγωγικό τρόπο. Ή να δίνεται το συμπέρασμα και να συμπληρώνονται οι προκείμενες με συγκεκριμένη συλλογιστική πορεία (όπως τις ασκήσεις του Κ.Ε.Ε.).

69 Σε κάθε περίπτωση, ο φιλόλογος θα πρέπει να έχει υπόψη του όλη τη θεωρία από την Α΄ τάξη να προετοιμάζει τους μαθητές ώστε να αναγνωρίζουν τους συλλογισμούς και να επιχειρηματολογούν λογικά και συγκροτημένα, να γίνεται σχετική επανάληψη στη Β΄ και όταν ο μαθητής φτάνει στη Γ΄ να μπορεί να εφαρμόζει κριτήρια ποιότητας στην επιχειρηματολογία του.