Διαταραχές Κιρκάδιων Ρυθμών

Παρουσίαση με θέμα: "Διαταραχές Κιρκάδιων Ρυθμών"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Διαταραχές Κιρκάδιων Ρυθμών
Θωμάς Παπαρρηγόπουλος Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Αιγινήτειο Νοσοκομείο

2 Ομοιοστατικός και σιρκαδιανός μηχανισμός ρύθμισης κύκλου ύπνου-εγρήγορσης
2

3

4 24-ωρη Νευρο-ορμονική δραστηριότητα

5 Δείκτες φάσης σιρκαδιανού ρυθμού
Χρησιμοποιούμενοι δείκτες Εσωτερική θερμοκρασία σώματος Προσδιορισμός μελατονίνης υπό χαμηλό φωτισμό [Dim light melatonin measurement (DLMO)] Κλινική χρησιμότητα (;) Προβληματικός ο προσδιορισμός Η εσωτερική θερμοκρασία σώματος μεταβάλλεται από τη δραστηριότητα, τη λήψη τροφής και τον ύπνο Η έκκριση μελατονίνης είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στην έκθεση στο φώς 5

6 Οι Διαταραχές των Κιρκάδιων Ρυθμών μπορούν να προέλθουν είτε από εξωγενείς είτε από ενδογενείς παράγοντες που διαταράσουν τη φυσιολογία του σιρκαδιανού ρυθμού 6

7 Διαγνωστικά κριτήρια Επίμονο ή επαναλαμβανόμενο μοτίβο διαταραχής του ύπνου που οδηγεί σε υπερβολική υπνηλία ή αϋπνία που οφείλεται σε ασυμφωνία ανάμεσα στις επιθυμητές και τις πραγματικές περιόδους ύπνου Η διαταραχή προκαλεί κλινικά σημαντική δυσφορία ή παραβλάπτει σημαντικά την κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη λειτουργικότητα του ατόμου Η διαταραχή δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά τη διαδρομή κάποιας άλλης διαταραχής του ύπνου ή άλλης ψυχικής διαταραχής Δεν οφείλεται στην άμεση επίδραση κάποιας ουσίας ή σε κάποια γενική ιατρική κατάσταση

8 Κύριο χαρακτηριστικό Η ποιότητα του ύπνου είναι κατά βάση φυσιολογική, αλλά είναι διαταραγμένη η χρονική του διευθέτηση.

9 Ταξινόμηση (ICSD) Σύνδρομο αλλαγής της ζώνης της ώρας [Time zone change (jet lag) syndrome] Κυλιόμενο ωράριο εργασίας [Shift work sleep disorder] Ακανόνιστος ρυθμός ύπνου-εγρήγορσης [Irregular sleep-wake pattern] Σύνδρομο καθυστέρησης της φάσης του ύπνου [Delayed sleep phase syndrome] Σύνδρομο προώθησης της φάσης του ύπνου [Advanced sleep phase syndrome] Διαταραχή απουσίας του 24ωρου ρυθμού ύπνου-εγρήγορσης [Non-24-hour sleep-wake disorder]

10

11 Επιδημιολογικά δεδομένα
Περιορισμένα δεδομένα Συχνότερο το σύνδρομο καθυστέρησης της φάσης του ύπνου Επιπολασμός: 0.13% (Ιαπωνία), 0.17% (Νορβηγία), 7-15% εφήβων στις δυτικές κοινωνίες 90% έναρξη στην παιδική ή εφηβική ηλικία Οικογενειακό ιστορικό στο 45% Κυλιόμενο ωράριο εργασίας: 30% των εργαζόμενων σε νυκτερινές βάρδιες και 26% των εργαζόμενων σε εναλλασόμενες βάρδιες πληρούν κριτήρια διαταραχής του ύπνου λόγω κυλιόμενου ωραρίου εργασίας

12 Κυλιόμενο ωράριο εργασίας
15-25% του εργατικού δυναμικού των αναπτυγμένων χωρών εργάζεται μόνιμα ή περιστασιακά σε βάρδιες Περισσότερα από 14 διαφορετικά ωράρια (συνηθέστερα ανά 8ωρο ή 12ωρο) Αποσυγχρονισμός του κιρκαδιανού ρυθμού του οργανισμού

13 Διαταραχή ύπνου λόγω κυλιόμενου ωραρίου εργασίας
Διαγνωστικά κριτήρια Εργασία σε νυκτερινή βάρδια ή σε εναλλασόμενη βάρδια για τις προηγούμενες 2 εβδομάδες Διαταραχή της ημερήσιας λειτουργικότητας (αϋπνία ή υπερβολική ημερήσια υπνηλία) για περισσότερο από 1 μήνα 13

14 Κυλιόμενο ωράριο εργασίας
14

15 Κυλιόμενο ωράριο εργασίας
Πρώιμα σημεία δυσανεξίας Διαταραχές ύπνου Υπνηλία Κόπωση ↓ αποδοτικότητας (κυρίως τις πρώτες πρωινές ώρες 3-5πμ) Έκπτωση φυσικής, διανοητικής λειτουργικότητας & ψυχοκινητικών δεξιοτήτων > αύξηση ατυχημάτων

16 Chernobyl 1:23 AM Bhopal 12:40 AM Three Mile Island 4:00 AM

17 Ποσοστά λαθών vs Ώρα της ημέρας

18 Κυλιόμενο ωράριο εργασίας
Όψιμα συμπτώματα Γαστρεντερικές διαταραχές (↑ γαστρικού και 12δακτυλικού έλκους, γαστρίτις) Χρόνια διαταραχή ύπνου Κατάχρηση ουσιών και φαρμάκων Διαταραχές αναπαραγωγικής λειτουργίας (συσχέτιση με αυτόματες αποβολές, πρώιμο τοκετό) ↑ νοσηρότητα-θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα (μέχρι και 40%) ↑ μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής Επιμένουσα διαταραχή του ύπνου μετά από τη διακοπή της εργασίας Γενικότερες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις

19 Κυλιόμενο ωράριο εργασίας
Προτεινόμενες πρακτικές αντιμετώπισης Εκτίμηση καταλληλότητας και αντοχής του ατόμου στο κυλιόμενο ωράριο (οι μεσήλικες & οι γυναίκες περισσότερο ευάλωτοι) Σταθερό ωράριο ή βάρδιες (π.χ. σταθερό νυκτερινό ωράριο) Παράταση πρωινού ύπνου μετά από νυκτερινή εργασία Προγραμματισμός δύο περιόδων ύπνου (κύρια & βραχεία περίοδος) Προγραμματισμός ύπνου σύντομης διάρκειας Έκθεση σε φως Σωματική άσκηση Χορήγηση μελατονίνης / μοδαφινίλης (επί υπνηλίας)

20 Σύνδρομο καθυστέρησης της φάσης του ύπνου [Delayed sleep phase syndrome]
3-6 ώρες αργότερα από το συμβατικό ωράριο Χαρακτηριστικό πρόβλημα στο να κοιμηθεί πριν από τις και να ξυπνήσει πριν από τις 10.00

21 Σύνδρομο καθυστέρησης της φάσης του ύπνου
Η συνηθέστερη διαταραχή (ανεπαρκή δεδομένα) Πιθανά 0.17% στο γενικό πληθυσμό >15% στους εφήβους Θετικό οικογενειακό ιστορικό Αιτιάσεις για αδυναμία συμμόρφωσης με το κοινωνικά επιβαλλόμενο ωράριο Θεραπεία: Έκθεση σε ισχυρό φως (το πρωί επί 1-2 ώρες / αποτέλεσμα συνήθως μετά από 2 εβδομάδες) και χορήγηση μελατονίνης (2-3 ώρες πριν από τη νυκτερινή κατάκλιση / το αποτέλεσμα μπορεί να μην επιδιαρκεί)

22 Σύνδρομο προώθησης της φάσης του ύπνου [Advanced sleep phase syndrome]
Συσχετίζεται με την αυξανόμενη ηλικία Σπάνιο στις νεαρές ηλικίες Περίπου 1% των μεσήλικων Πιθανοί γενετικοί παράγοντες (μετάλλαξη του Period 2 γονιδίου) Θεραπεία: Έκθεση σε φως το απόγευμα

23 Ακανόνιστος ρυθμός ύπνου-εγρήγορσης [Irregular sleep-wake pattern]
Χαρακτηρίζεται από την απουσία κανονικού κιρκαδιανού ρυθμού Παρόλο που ο συνολικός χρόνος ύπνου είναι φυσιολογικός, οι περίοδοι του ύπνου κατανέμονται ακανόνιστα μέσα στο 24ωρο Επικρατούν τα βραχέα επεισόδια ύπνου (> 3 ημερησίως) Σχετικά σπάνια κατάσταση Πιθανώς ως αποτέλεσμα πρωτοπαθούς διαταραχής του κιρκαδιανού ρυθμού Έλλειψη εξωτερικών χρονοδοτών (π.χ. φως και φυσική δραστηριότητα) Παρατηρείται συχνότερα στην άνοια, σε παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές, και σε βαρειές Κ.Ε.Κ. 23

24 Ακανόνιστος ρυθμός ύπνου-εγρήγορσης [Irregular sleep-wake pattern]
24

25 Ακανόνιστος ρυθμός ύπνου-εγρήγορσης
Θεραπεία: Αποσκοπεί κυρίως στην αποκατάσταση των εξωτερικών χρονοδοτών Προγραμματισμός κοινωνικών και φυσικών δραστηριοτήτων Προγραμματισμένη έκθεση σε ισχυρό φώς Επικουρικός ρόλος των υπνωτικών για επαγωγή του ύπνου 25

26 Σύνδρομο αλλαγής της ζώνης της ώρας (Jet lag)
Δυσκολία στην έναρξη ή τη συντήρηση του ύπνου, υπερβολική υπνηλία, ελάττωση του υποκειμενικού αισθήματος εγρήγορσης και απόδοσης κατά τη διάρκεια της ημέρας ή αϋπνία κατά τη διάρκεια της νύκτας Σωματικά συμπτώματα κυρίως από το γαστρεντερικό Παρόλο που οι βιορρυθμοί αρχίζουν να προσαρμόζονται μέσα σ’ένα διήμερο, τα συμπτώματα μπορεί να επιμείνουν επί μία εβδομάδα ή και περισσότερο Υπάρχει τάση να εμφανίζονται εντονότερα στις πτήσεις προς ανατολάς και όταν διασχίζονται περισσότερες ζώνες (>2-3 ζώνες)

27 Σύνδρομο αλλαγής της ζώνης της ώρας (Jet lag)
Μέτρα αντιμετώπισης Προσπάθεια να αγνοηθεί η καινούργια ώρα και να διατηρηθεί ο αρχικός ρυθμός ύπνου-εγρήγορσης Έκθεση σε φως σε προγραμματισμένα χρονικά διαστήματα με σκοπό τον επανασυγχρονισμό του βιορυθμού (έκθεση το πρωί για πτήσεις προς τα δυτικά και το απόγευμα για πτήσεις προς τα ανατολικά) Λήψη μελατονίνης (κυρίως μελέτες με χορήγηση μελατονίνης 5mg πριν τη νυκτερινή κατάκλιση για πτήσεις προς ανατολάς) Βραχείας διάρκειας δράσης υπνωτικά (π.χ. Sonata) / Μοδαφινίλη

28 Διάγνωση (Γενικά) Κλινική συνέντευξη και ιστορικό
Ακτιγραφία (1-2 εβδομάδες) Ημερολόγιο ύπνου-εγρήγορσης Πολυ-υπνογραφική καταγραφή Μέτρηση μελατονίνης και θερμοκρασίας σώματος

29

30 Θεραπεία (Γενικά) Δύσκολη θεραπεία λόγω των πολλών φυσιολογικών παραμέτρων που εμπλέκονται και χρήζουν επαναβηματοδότησης (π.χ. μελατονίνη, θερμοκρασία, κορτιζόλη) Χρονοθεραπεία (συνεδρίες σταδιακής προώθησης της φάσης του ύπνου) Η προσαρμογή σε μετάθεση της ώρας του ύπνου νωρίτερα είναι δυσκολότερη από την προσαρμογή σε μετάθεσή της αργότερα. Ο ασθενής μπορεί να προσαρμοστεί με σταδιακή καθυστέρηση της ώρας του ύπνου, μέχρι να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο πρόγραμμα.

31 Θεραπεία (Γενικά) Φωτοθεραπεία (αποτελεσματικότερη στις παροδικές παρά στις επίμονες διαταραχές) Έκθεση σε ισχυρό φως (>10000 lux) Ανάλογα με το χρονικό σημείο έκθεσης (σε σχέση με τη θερμοκρασία του σώματος) προώθηση ή καθυστέρηση του ρυθμού Πρωινή έκθεση οδηγεί σε προώθηση (phase advance) και η νυκτερινή έκθεση σε καθυστέρηση (phase delay) της φάσης του ύπνου Μελατονίνη (0.5-5mg) [λειτουργεί με τον αντίθετο τρόπο που λειτουργεί η έκθεση στο φώς] Βιταμίνη Β12

32 Συμπεράσματα Οι διαταραχές των κιρκάδιων ρυθμών συμβαίνουν είτε δευτερογενώς λόγω ασυμφωνίας της περιόδου του ύπνου και του κιρκάδιου ρυθμού είτε στην ενδογενή απορρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού Η έκθεση σε φώς και η μελατονίνη αποτελούν χρήσιμες παρεμβάσεις στη θεραπεία Σημαντικός ο ρόλος των εξωτερικών χρονοδοτών 32