Γ. Ιωάννου: Στου Κεμάλ το σπίτι, Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

Παρουσίαση με θέμα: "Γ. Ιωάννου: Στου Κεμάλ το σπίτι, Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Γ. Ιωάννου: Στου Κεμάλ το σπίτι, Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς
Σεμινάριο Φιλολόγων στη Νεοελληνική Λογοτεχνία κατεύθυνσης Γ΄ Λυκείου Γ. Ιωάννου: Στου Κεμάλ το σπίτι, Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς Παρουσίαση - διδακτική / ερμηνευτική προσέγγιση : Καλλιόπη Κωτσάκη φιλόλογος, Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου 25 /2 /2010

2 (Τα ξόρκια, Η σαρκοφάγος)
Γ. Ιωάννου (1927 – 1985) «…και τα πρόσωπα που έρχονται κοντά σου και φεύγουν σαν τα πουλιά, είναι πολύ ωραίο να μην περνούν από κανένα κόσκινο ή στοργικό δήθεν μάτι…» (Τα ξόρκια, Η σαρκοφάγος)

3 Θεσσαλονίκη

4 Η Θεσσαλονίκη δεκαετία 1960

5 «…Θα ήθελε όμως κανείς και τον Iωάννου ως άνθρωπο κοντά του, στις δύσκολες στιγμές του. Kι αυτό γιατί διαισθανόμαστε ότι ο συγγραφέας συμπάσχει με τους ήρωές του, με τους ανθρώπους. Aνήκει στη σπάνια κατηγορία των ανθρώπων που μπορούν δίχως νοητική μεσολάβηση αλλά και τον αυθόρμητο τρόμο της καρδιάς τους να βρεθούν σε ηθική συστοιχία με τον συνάνθρωπό τους. ..» (Σ. Δημητρίου)

6 Φιλόλογος, δοκιμιογράφος , πεζογράφος και ποιητής ο Γ
Φιλόλογος, δοκιμιογράφος , πεζογράφος και ποιητής ο Γ. Ιωάννου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Νοέμβριο του Το πραγματικό επίθετο ήταν Σορολόπης το οποίο άλλαξε το 1955 με δικαστική πράξη. Πρωτότοκος γιος μιας προσφυγικής οικογένειας έζησε τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του στη Θεσσαλονίκη. Το 1947 εισάγεται στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης .Από το 1953 αρχίζει να εργάζεται στην ιδιωτική και στη συνέχεια στη δημόσια εκπαίδευση. Τη δεκαετία του 1960 παρουσίασε τα πρώτα πεζά λογοτεχνικά έργα του. Από το 1971 κατοικεί στην Αθήνα όπου υπηρετεί στο ΥΠΕΠΘ. Το 1974 γίνεται μέλος της επιτροπής που ετοίμασε το «Ανθολόγιο»για το Δημοτικό. Εξέδωσε το περιοδικό «Φυλλάδιο» Το 1980 πήρε το πρώτο κρατικό βραβείο πεζογραφίας για το έργο του « Το δικό μας αίμα».

7 Ποίηση : Ηλιοτρόπια, Τα χίλια δέντρα
Το έργο του Ποίηση : Ηλιοτρόπια, Τα χίλια δέντρα Πεζογραφία : Για ένα φιλότιμο, Η Σαρκοφάγος, Η μόνη κληρονομιά, Το δικό μας αίμα , Ομόνοια, Επιτάφιος Θρήνος, Εφήβων και μη , Εύφλεκτη χώρα, Καταπακτή, Η πρωτεύουσα των προσφύγων, Ο της φύσεως έρως. Φιλολογικά : Δημοτικά τραγούδια Κυνουρίας, Τα δημοτικά μας τραγούδια, Καραγκιόζης, Παραμύθια του λαού μας, Μαγικά παραμύθια του Ελληνικού λαού κ.ά. Θεατρικά : Το αυγό της κότας, Η Μεγάλη Άρκτος. Μεταφράσεις : Τάκιτου : Γερμανία, Παλατινή Ανθολογία , Στράτωνος Μούσα Παιδική, Ευριπίδη Ιφιγένεια η εν Ταύροις. Περιοδικά :Το Φυλλάδιο.

8 Οι γονείς του Γ. Ιωάννου πρόσφυγες και οι δύο από την Ανατολική Θράκη

9

10 Η χρονιά που γεννήθηκε ο Ιωάννου [1927] μας δίδει τη δυνατότητα να τον τοποθετήσουμε στην πρώτη μεταπολεμική γενιά. Ο χαρακτήρας των εμπειριών του από την περίοδο της Αντίστασης και του Εμφυλίου και ο χρόνος που εμφανίστηκε στα γράμματα τον τοποθετούν μάλλον στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Από άποψη λογοτεχνικής σχολής τα πεζογραφήματα του Ιωάννου μπορούν να ενταχθούν στην ευρύτερη περιοχή του εσωτερικού μονολόγου και όπως ήθελε και ο ίδιος στο κλίμα της «Σχολής της Θεσσαλονίκης». Πρόκειται για ένα έργο ιδιότυπο και μοναχικό το οποίο όμως αποτελεί νεότερο κρίκο στην πιο εκλεκτή παράδοση της νεοελληνικής πεζογραφίας.

11 4. το Φώτη Κόντογλου και τον Κ.Π. Καβάφη
Επιδράσεις: Η συγγραφική προσωπικότητα του Γ. Ιωάννου οφείλεται εν μέρει και στις επιδράσεις που δέχτηκε από λογοτεχνικά ρεύματα και συγκεκριμένους πνευματικούς ανθρώπους. Ειδικότερα από : 1.τη Σχολή της Θεσσαλονίκης (εσωτερικός μονόλογος) και ειδικά το Ν. Γ. Πεντζίκη που ως εκπρόσωπός της, ικανοποιούσε τις λογοτεχνικές αναζητήσεις του Γ. Ιωάννου 2.τον Α. Παπαδιαμάντη: η εμμονή στο γενέθλιο χώρο, τα βιώματα, οι αναμνήσεις και εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. 3. τον Ίωνα Δραγούμη: τη διαμόρφωση της εθνικής και πατριωτικής ιδεολογίας του. 4. το Φώτη Κόντογλου και τον Κ.Π. Καβάφη 5. την αρχαία ελληνική γραμματεία , τα δημοτικά τραγούδια, τα παραμύθια ,το λαϊκό θέατρο.

12 Χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του Γ. Ιωάννου
1) Κύρια αφηγηματική πηγή για τον Ιωάννου αποτελεί η μνήμη. «…Η χρήση του α΄ προσώπου και των αποτυπώσεων , η ανάκληση μέρους του μνημονικού υλικού και η απόδοσή του μέσω της καταγραφής ορίζουν το μύθο της αφήγησης ως …περιγραφή της εμπειρίας. (Α. Βιστωνίτης) 2) Προσεγγίζει το παρελθόν με στόχο τη διάσωση προσώπων ή γεγονότων, και μέσω της καταγραφής τους την επιβίωση τους στο λόγο. 3) Τα πεζογραφήματα του χαρακτηρίζονται από γλωσσική ακρίβεια και περιγραφική καθαρότητα. Απουσιάζει ο μελοδραματισμός και οι εκφραστικές υπερβολές. Το ύφος είναι απλό, καθημερινό. Ο λόγος του αφηγητή διαθέτει εσωστρέφεια, ενώ απουσιάζει η ρητορεία. 4)Χαρακτηριστικό της πεζογραφίας του είναι και ο λυτρωτικός ρόλος του χιούμορ και της ειρωνείας αλλά και το υπαινικτικό ύφος. Σκέψεις και συναισθήματα υποβάλλονται μέσα από υπαινιγμούς.

13 5. Ο αφηγητής παρουσιάζει οτιδήποτε υπάρχει μέσα στο κείμενο με τη δική του προοπτική και ερμηνεία ενώ δεν παραλείπει να καταθέσει και την προσωπική του κριτική, να εξομολογηθεί τις σκέψεις, ελπίδες και προσδοκίες του. Για όλα τα επιλέγει το πρώτο πρόσωπο, αλλά όχι πάντα. 6. Στο Γ. Ιωάννου είναι έντονο το βιωματικό στοιχείο, δηλαδή η μετατροπή της προσωπικής εμπειρίας σε ψυχικό γεγονός. «... Ο λογοτέχνης πρέπει να χρησιμοποιεί ως ύλη τα βιώματα του. Δεν εννοώ μονάχα τα βιώματα, τα οποία έχει αποκτήσει από την εμπειρία, αλλά και τα συναισθήματα του, τις ισχυρές φαντασιώσεις του, όλα τέλος πάντων που έχει ζήσει πολύ αυτός ο ίδιος [...] Στα περισσότερα πεζογραφήματα μου ο κεντρικός πυρήνας αυτής της στοιχειώδους υποθέσεως, γύρω από τον οποίο περιστρέφομαι, είναι μια νύξη, ένα υπαινικτικό πράγμα, όχι περιστατικό, αλλά μια νύξη για κάτι που μου συνέβη στη ζωή. Γύρω από κει έχω πλέξει μετά όλο το πεζογράφημα, αλλά το έχω συνθέσει με βάση πάλι βιωμένα στοιχεία...»(Γ.Ιωάννου, περ. Διαβάζω)

14 Αφηγηματική Τεχνική Τρία τα βασικά χαρακτηριστικά του : 1.Η μονομερής – μονοεστιακή αφήγηση αφορά την προοπτική του αφηγητή. Τα πάντα δίδονται από μια προοπτική: μέσα από την όραση, τα συναισθήματα, τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου. Το πρόσωπο αυτό μπορεί να μετέχει και μάλιστα να πρωταγωνιστεί στα εξιστορούμενα ή απλά να τα παρακολουθεί από κοντά σαν θεατής και να τα αφηγείται .. Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα αν υπάρχουν μας δίνονται εξωτερικά , δηλ. όπως τα βλέπει , τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γι αυτά 2.Η διάσπαση του αφηγηματικού θέματος : σημαίνει ότι το θέμα δεν παρουσιάζει ενότητα με την κλασική έννοια αρχής, μέσης και τέλους αλλά σχηματίζεται από θεματικές ψηφίδες που συνδέονται εσωτερικά μεταξύ τους. Τα όσα όμως γράφονται σε αυτά ξεφεύγουν από το ατομικό και αποκτούν μια ευρύτερη καθολικότητα. 3.Ως προς τη σύνθεση του χρόνου παρατηρείται η σύνθεση διαφόρων χρονικών στιγμών (παρόντος – παρελθόντος) αλληλένδετη κι αυτή με την τεχνική του διασπασμένου θέματος. Η αρχή γίνεται είτε από το παρόν είτε από το παρελθόν αλλά δεν είναι η αφετηρία της αφήγησης που προχωρεί προς το μέλλον. Είναι απλά η αφετηρία μιας «χρονικής ανάκλησης» , δηλ. μια αρχική στιγμή που τοποθετείται στο παρελθόν και ανακαλεί μια στιγμή του παρόντος ή το αντίστροφο.. Τα περισσότερα πεζογραφήματα έχουν ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν και ο συγγραφέας εύκολα περνάει από το παρελθόν στο παρόν και το αντίστροφο.

15 Ο τόπος Ο τόπος για το έργο του Γ. Ιωάννου αποτελεί αναγκαία συνθήκη. Είναι παράγοντας ενοποιητικός. Πρόκειται κυρίως για τη Θεσσαλονίκη της εποχής του που τον συγκινεί με τον έντονο πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της όπως αυτός εντοπίζεται κυρίως στους προσφυγικούς συνοικισμούς. Σημειώνει ο Α. Κοτζιάς « Είναι η Θεσσαλονίκη , η πολιτεία που γεννήθηκε και μεγάλωσε , και προπαντός οι ακραίες φτωχογειτονιές, οι προσφυγικού συνοικισμοί.... Όλα τούτα δίχως να περιγράφονται ιδιαίτερα, υποβάλλονται ως οργανική παρουσία μέσα από το ήθος των ανθρώπων τους... και υπογραμμίζει η Έλενα Χουζούρη: «Ο χώρος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου είναι αναμφισβήτητα ένας βιωμένος χώρος. Ο χώρος, όμως, είναι το κατάλυμα του χρόνου. Που σημαίνει ότι ο βιωμένος χώρος συσσωματώνει και τον αντίστοιχο βιωμένο χρόνο. Η περιπλάνηση σ' αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγματώνεται μέσω της ανάμνησης. Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά μια πόλη της μνήμης. Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και το χρόνο της. Το ταξίδι, άλλωστε, στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι «ταξίδι στο χώρο».

16 Ο χρόνος Στην πεζογραφία του Ιωάννου η βιωματική σχέση του αφηγητή με το χρόνο αναδεικνύει α) τη σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν και β) τη συσχέτιση του χρόνου με το χώρο ως αδιαίρετου χωροχρόνου. Ο αφηγητής ξαναζεί το παρελθόν με τη μνήμη με αποτέλεσμα την εσωτερίκευσή του ως παρόν και την αίσθηση ενός πολυδιάστατου χρόνου. Σημειώνει ο Edmund Keely: «...η πιο σημαντική υπηρεσία που προσφέρει η μνήμη είναι ότι ξεγελάει το χρόνο, καθηλώνοντας και ξαναφέρνοντας πίσω ό,τι άλλαξε με τον καιρό, έτσι που το αρχικό σχήμα των πραγμάτων μπορεί να αναπλαστεί μέσα στην τέχνη...»

17 Δεκέμβριος 1978 : ο Γ. Ιωάννου και ο συντάκτης της Καθημερινής Βασίλης Αγγελικόπουλος.

18 Γ. Ιωάννου : Στου Κεμάλ το σπίτι [ Η μόνη κληρονομιά, 1974]
Διδακτικοί στόχοι: Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι «η αφηγηματική ύλη των πεζογραφημάτων του Ιωάννου «θησαυρίστηκε» με δύο κυρίως «όργανα»: τη μνήμη και την παρατήρηση και στη συνέχεια να μπορούν να εντοπίσουν στην αφηγηματική τεχνική του ως βασικά στοιχεία της : τη μονομερή – μονοεστιακή αφήγηση, τη διάσπαση του αφηγηματικού θέματος , τη σύνθεση του χρόνου. Να εντοπίσουν οι μαθητές στη δομή βάθους του πεζογραφήματος το αξιακό του σύστημα.

19 Α. Η δομή της αφήγησης Ο τίτλος Στου Κεμάλ το Σπίτι ορίζει με τρόπο απόλυτο τον τόπο· Οι δύο πρώτες παράγραφοι του κειμένου ανοίγουν το αφηγηματικό πλαίσιο της ιστορίας προσδιορίζοντας το χώρο, το χρόνο και τα πρόσωπα. της αφήγησης . Το πεζογράφημα τοποθετείται στο παρόν του αφηγητή «δεν ξαναφάνηκε η μαυροφορεμένη εκείνη γυναίκα...» για να μετατεθεί αμέσως απότομα στο παρελθόν με μια αναδρομική αφήγηση, «που ερχόταν στο κατώφλι μας....». Οι χρονικοί προσδιορισμοί « κάθε χρονιά, την εποχή που γίνονται τα μούρα...» επισημαίνουν τη συχνότητα , την επανάληψη του ίδιου συμβάντος. Τα πρόσωπα : η μαυροφορεμένη γυναίκα, ο αφηγητής και η οικογένειά του ( κατώφλι μας , να της δώσουμε....)

20 Το δέντρο μας vs οι άλλες μουριές ασυνήθιστο vs συνηθισμένες
Στην κατηγορία της επικοινωνίας: Α) η γυναίκα παρουσιάζεται: «μαυροφορεμένη, ζητώντας με ευγένεια..., έμοιαζε πολύ κουρασμένη, διατηρούσε ... ίχνη μιας μεγάλης αρχοντικής ομορφιάς.... ήταν μια αρχόντισσα , να μας πει στα τούρκικα...., καθόταν ήσυχα..., έριχνε κλεφτές ματιές προς το δικό μας σπίτι...., το πρόσωπό της γινόταν μακρινό...., τα έτρωγε σιγανά αλλά με ζωηρή ευχαρίστηση.....» Άρα σκιαγραφείται η εξωτερική εμφάνισή της, επισημαίνεται η «ευγενική» συμπεριφορά της και υπογραμμίζεται η αινιγματική της στάση . Β) Ο αφηγητής κρυμμένος στο α ΄ πληθυντικό πρόσωπο παρατηρεί και προβάλλει το υλικό του μέσα από την αφήγηση / περιγραφή (χαρακτήρας καταγραφικός). Ανασυνθέτει το περιστατικό και τις αναμνήσεις του με μέσο την εξομολόγηση. (εσωτερικό μονόλογο). Η επιμονή του στη λεπτομερή περιγραφή της μουριάς αποτελεί μια αφηγηματική παρέκβαση.(επιβράδυνση για τον αφηγηματικό χρόνο). Το δέντρο μας vs οι άλλες μουριές ασυνήθιστο vs συνηθισμένες μεγάλα, ξινά σα βύσσινα, κόκκινα μούρα vs άνοστα, νερουλιάρικα μούρα παλιό και τεράστιο σκληρά φύλλα φημισμένο στο Ισλαχανέ

21 Στην κατηγορία της σύμβασης η μαυροφορεμένη γυναίκα και ο αφηγητής «συναντώνται» στο κατώφλι. Εκεί στο συγκεκριμένο χώρο υποτυπώδους κοινωνικής ζωής καθιερώνεται η σύμβαση αφηγητή και μαυροφορεμένης γυναίκας. Α.) Πρόταση:( ζητώντας με ευγένεια να της δώσουμε νερό απ’ το πηγάδι της αυλής) vs Αποδοχή: ( προσφορά / αποδέκτες της ευχής. ( δίνοντάς μας πίσω το ποτήρι , ποτέ δεν παρέλειπε να μας πει στα τούρκικα την καθιερωμένη ευχή) Β) Πρόταση : ( εμείς δεν παραλείπαμε να της δίνουμε μούρα απ’ τη ντουτιά...) vs Αποδοχή : ( η ξένη τα έτρωγε σιγανά αλλά με ζωηρή ευχαρίστηση ....) Η σκηνή που διαμορφώνεται σύμφωνα με τις δυο πρώτες παραγράφους τοποθετείται στο παρελθόν. Τα δύο πρόσωπα η γυναίκα και ο αφηγητής ( εμείς) συναντώνται στο κατώφλι και οι καρποί της μουριάς, «δέντρο παλιό και τεράστιο», αποτελούν σημείο προσέγγισης των δύο προσώπων και ταυτόχρονα σημείο όπου τίθεται η συνάρτηση φύση vs κουλτούρα και η σημασιοδοτική της λειτουργία που καλύπτει τις ομόλογες σχέσεις άτομο – φύση, κοινωνία – κουλτούρα, οι οποίες προεικάζουν το σύστημα αξιών που θα αναπτυχθεί στο κείμενο. Στις επόμενες παραγράφους ο αφηγητής παραμένοντας στην αναδρομική αφήγηση εκθέτει τα γεγονότα με χρονολογική σειρά.

22 Αντίθετα με την πλειοψηφία, που «θέλει να ζει μέσα στην αιχμηρότητα της κορυφής», εκείνος προτιμά «να επωάζει μέσα σε μια καλοφτιαγμένη φωλιά» Η αγαπημένη του γωνιά: το γραφείο του, όπου περνούσε ατελείωτες ώρες γράφοντας.

23 Στις επόμενες παραγράφους ο αφηγητής εκθέτει τα γεγονότα με χρονολογική σειρά.
« Την πρώτη φορά που είχε καθίσει η άγνωστη γυναίκα στο κατώφλι μας....» το 1936 « μας ζήτησε (μούρα)..». Η πρωτοβουλία – πρόκληση της γυναίκας γίνεται αποδεκτή από τον αφηγητή. Η κίνηση - πρωτοβουλία της γυναίκας να ζητήσει η ίδια μούρα σημαίνει έναν αγώνα ψυχικό - η προσωπική αγωνία αν θα της δώσουν τα μούρα- που καταλήγει σε νίκη καθώς παίρνει τα μούρα. Τα μούρα αποτελούν το πολύτιμο αντικείμενο για τη γυναίκα με συνέπεια θετική να φύγει χαρούμενη. Η απόκτηση του πολύτιμου αντικειμένου για τη γυναίκα (δοκιμασία χαρακτηρισμού) φανερώνει την επιμονή και το θάρρος της βασικές προϋποθέσεις για την αφηγηματική εξέλιξη της περιπέτειας. « Τη δεύτερη φορά , θα ήταν κατά το τριάντα οχτώ,....» δεύτερη συνάντηση του αφηγητή με τη γυναίκα το Κοινός τόπος για τις δύο συναντήσεις ( 1936, 1938 ) είναι το κατώφλι του σπιτιού· στέκεται ή κάθεται η γυναίκα με το βλέμμα της στραμμένο στο σπίτι με την αυλή και τη μουριά. « Η γυναίκα ξαναφάνηκε και τον επόμενο χρόνο , λίγο πριν απ’ τον πόλεμο...» το Οι συνθήκες φαίνεται να αλλάζουν ριζικά· την αλλαγή προσημαίνει ο πόλεμος.. Ο αντιθετικός σύνδεσμος «όμως τη φορά αυτή....» προϊδεάζει για αλλαγές και στη συνάντηση του αφηγητή με τη γυναίκα. Η γυναίκα την προσφορά / πρόταση του αφηγητή « νερό απ’ τη βρύση» την απορρίπτει / δεν την αποδέχεται

24 Τότε : νερό από το πηγάδι της αυλής vs τώρα : νερό απ’ τη βρύση
Στην κατηγορία της σύμβασης παρεμβαίνει ένα νέο πρόσωπο η γιαγιά του αφηγητή με στόχο να παρηγορήσει τη γυναίκα. Για τον αφηγητή η αντίδραση της γυναίκας και η αναδρομική αφήγηση που ακολουθεί δίδουν απαντήσεις για την ταυτότητα της γυναίκας. Τότε «η γυναίκα πήγε δίπλα στου Κεμάλ το σπίτι την περίμενε μια ομάδα από τούρκους προσκυνητές »Η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων: οργή, αγανάκτηση εκ μέρους του αφηγητή / εμείς καθώς η ιστορική μνήμη είναι νωπή και στο πρόσωπο της τουρκάλας βλέπουν την αιτία της καταστροφής. Όμως αυτό πρόσκαιρα γιατί η μεταστροφή ακολουθεί σύντομα «κοιταχτήκαμε βαθιά υποψιασμένοι ». Η προσφυγιά είναι συνδετικός κρίκος « είχαμε κι εμείς αφήσει σπίτια κι αμπελοχώραφα εκεί κάτω» και η αντίδρασή τους«η καρδιά μας ζεστάθηκε κάπως από συμπάθεια κι ελπίδα». Τότε: Γυναίκα Αφηγητής / εμείς Επίσκεψη/ προσκύνημα στου Κεμάλ το σπίτι οργή / αγανάκτηση Τώρα: βούρκωσε / τιναχτεί συμπάθεια / ελπίδα Τώρα : τουρκάλα στη Θεσ/κη Έλληνες Μ. Ασίας στη Θεσ/κη ↓ ↓ πρόσφυγας πρόσφυγες.

25 Η Τουρκάλα, βιώνει την προσφυγιά
Η Τουρκάλα, βιώνει την προσφυγιά. Κατά συνέπεια βιώνει μια κατάσταση στέρησης αποτέλεσμα ενός πολέμου. (αδίκημα vs στέρηση) Στέρηση για την Τουρκάλα είναι το γεγονός ότι έχει χάσει το πατρικό της σπίτι (πολύτιμο αντικείμενο) και ότι αυτό σημαίνει. Προκείμενου να αποκαταστήσει, εν μέρει, την αρχική τάξη πραγμάτων, κινητοποιείται και πραγματοποιεί τις επισκέψεις στο κατώφλι του σπιτιού. Στον αγώνα της ο αφηγητής και η οικογένειά του που λογικά είναι αντίμαχοί της τρέπονται σε βοηθούς – δωρητές. Ο αφηγητής και η γιαγιά του προσφέρουν στην Τουρκάλα «τα μούρα και το νερό από το πηγάδι».. Το αποτέλεσμα βέβαια δεν είναι η εξάλειψη της στέρησης ως προς το σπίτι αλλά σε ένα ανθρώπινο, συναισθηματικό επίπεδο ο αγώνας έχει ως αποτέλεσμα (νίκη) την αποκατάσταση της σύμβασης καθώς τα πρόσωπα : η τουρκάλα από τη Θεσ/κη και οι Έλληνες από τη Μ. Ασία εξισορροπούν στην ίδια κατάσταση άνθρωποι - πρόσφυγες.

26

27 Λίγο μετά τον πόλεμο του ’40 « η τουρκάλα ξαναφάνηκε»
Στην κατηγορία της επικοινωνίας: εμείς / αφηγητής Τουρκάλα καθόμασταν σε άλλο σπίτι κάθεται κατατσακισμένη στο κατώφλι του παλιού σπιτιού κοιτάζαμε με συγκίνηση ακίνητη κοίταζε την κατάγυμνη αυλή και το έρημο σπίτι Στην κατηγορία της σύμβασης: μας είχε μαλακώσει την καρδιά επίμονη νοσταλγία παραλίγο να την καλέσουμε Ο πόλεμος του ’40 αποτέλεσε για τους πρόσφυγες ( αφηγητής / οικογένειά του αλλά και για την τουρκάλα ) μια νέα δοκιμασία. σε ένα άλλο σπίτι το οριστικό τέλος του πατρικού σπιτιού προσπάθεια για μια νέα αρχή βιώνει το θάνατο της περασμένης ζωής ↓ ↓ ζωή θάνατος «δεν την ξανάδαμε»

28 Στην κατηγορία της επικοινωνίας το τώρα δίδεται με την αντίθεση
Η συγκεκριμένη περιπέτεια δεν δικαίωσε κανέναν εφόσον αποτέλεσε αφετηρία για νέες δοκιμασίες. Ο αφηγητής επιστρέφει στο παρόν και μάλιστα στο σημείο που είχε αρχίσει η αφήγηση Στην κατηγορία της επικοινωνίας το τώρα δίδεται με την αντίθεση παλιό vs νέο / καινούριο που αναφέρεται στην πολιτισμική δραστηριότητα του ανθρώπου . Ο πολιτισμός του παρελθόντος της λαϊκής παράδοσης και της αισθητικής της vs ο σύγχρονος πολιτισμός και η αισθητική του. Τότε vs Τώρα σπίτι πολυκατοικία φρικαλέα αφράτο μάρμαρο συμμορία εργολάβων οι γελοίοι μεγαλεπήβολο σχέδιο πονηρό μυαλό (παρελθόν) παλιό vs (παρόν ) καινούριο

29 απώτερο παρελθόν παρελθόν
Ο αφηγητής – πρόσφυγας αποδεχόμενος την πρόκληση της εισβολής του νέου κόσμου και της αισθητικής του, αναλαμβάνει ένα νέο αγώνα Μια νέα δοκιμασία αρχίζει για τον αφηγητή. Η αναδρομική αφήγηση (εγκιβωτισμός) που ακολουθεί έχει διπλή αφηγηματική λειτουργία: α) ο αφηγητής έχει τη δυνατότητα να τεκμηριώσει τη θέση του για τον παλιό και το σύγχρονο πολιτισμό. Η πρακτική, η συμπεριφορά, το ήθος όσων παρανομούν και «εξαφανίζουν» θαυμαστά έργα πολιτισμού . Η ανατροπή των αξιών και έμμεσα η επανιεράρχησή τους.( πρώτη αξία το χρήμα) Η αστικοποίηση. Μια εποχή ιδιάζουσα σε ένα μεταίχμιο συνύπαρξης και σύγκρουσης β)Το ψηφιδωτό επιτρέπει την επιβεβαίωση της ταυτότητας της μαυροφορεμένης γυναίκας. Η γυναίκα : απώτερο παρελθόν παρελθόν (πριν το 1923) (1936, 1938, 1939,λίγο μετά τον πόλεμο ) κόρη / αρχόντισσα γυναίκα / αρχόντισσα όμορφη αρχοντική ομορφιά, μαυροφορεμένη ευγενική αντιδράσεις οδύνης συγκρατημένος πόνος /ήσυχη νοσταλγία (κλεφτές ματιές, μακρινό πρόσωπο) ταραγμένη, βουρκωμένη επίμονη νοσταλγία το δράμα της γυναίκας – πρόσφυγας Το δράμα του πρόσφυγα που ξεριζώνεται και μένει μετέωρος μπροστά στο καινούριο που του επιβάλλεται.

30 Το εξώφυλλο του βιβλίου του «Στράτωνος: Μούσα Παιδική», μαζί με άλλα εξώφυλλα βιβλίων του, κορνιζαρισμένα στο σπίτι του.

31 Β. Τα πρόσωπα και το σύστημα αξιών.
Η συνάρτηση φύση vs κουλτούρα στη δομή βάθους του πεζογραφήματος Στου Κεμάλ το σπίτι εμφανίζεται ως ουσιαστικός παράγοντας μέσα στο σημασιακό σύστημα του κειμένου Η πρωταγωνίστρια, η τουρκάλα, βιώνει μια κατάσταση στέρησης Είναι μία πρόσφυγας. Οι επισκέψεις που πραγματοποιεί στο κατώφλι του πατρικού σπιτιού που πια κατοικείται από άλλους, πρόσφυγες κι εκείνοι, αποτελούν γι αυτή την περιπέτεια . Έρχεται στο κατώφλι του σπιτιού, το αντικρύζει και γεύεται τα μούρα της ντουτιάς και το νερό του πηγαδιού. Τη δεδομένη στιγμή η πρωταγωνίστρια βρίσκεται σε μια σχέση αρμονίας με τη φύση την οποία βλέπει με τα μάτια στραμμένα προς τα μέσα. Η «ντουτιά» με τα μούρα της, το νερό του πηγαδιού είναι οι μεσολαβητές στη συνδιάλεξη της γυναίκας με τη φύση. Αισθάνεται ευδαιμονία (ευχαρίστηση). Νιώθει την ύπαρξη της. Τα μούρα και το νερό από το πηγάδι τής φανερώνουν το ουσιώδες, τη λιτότητα αξίες φυσικές που μετατρέπονται σε αξίες πολιτισμικές και της δίνουν δύναμη να συνεχίσει να ζει και να υπομένει τον ξεριζωμό. Η φύση ασκεί μια λειτουργία «ενανθρωπισμού». Η Φύση αποτελεί μια πρόκληση ζωής και υπογραμμίζει την αξία της ζωής ως πρώτιστου αγαθού. Γι αυτό και η γυναίκα υπάρχει. Από τη στιγμή όμως που σταδιακά μεν αλλά σίγουρα αυτή η ζωή καταρρέει καθώς το νερό γίνεται της βρύσης, η ντουτιά «σαρώνεται» και το σπίτι «ρημάζεται», μια «θεωρία θανάτου» την κυριεύει τόσο που σε κάποιο επίπεδο να μπορεί να κάνει το θάνατο κατανοητό και αποδεκτό υπογραμμίζοντας το τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας, ξεριζωμένος.

32 Το παλιό, αγαπημένο του ραδιόφωνο μαζί με ρολόγια και άλλα αναμνηστικά («από χέρι») αφημένα σ’ ένα ράφι

33 Γ. Ιωάννου « Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς» (Για ένα φιλότιμο, 1964)
Διδακτικοί στόχοι 1. Να κατανοήσουν οι μαθητές το συγκεκριμένο αφήγημα ως μια μικρογραφία της καθημερινότητας 2. Να εντοπίσουν οι μαθητές τους δύο διαφορετικούς κόσμους στους οποίους κινείται ο αφηγητής: εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων. 3. Να εντοπίσουν οι μαθητές τα χαρακτηριστικά που αποδίδει ο αφηγητής στους πρόσφυγες αλλά και στους ανθρώπους των μεγαλουπόλεων και στον πολιτισμό τους.

34 Α. Η Δομή της αφήγησης Από τον τίτλο προσδιορίζεται το σκηνικό πλαίσιο : είναι ο χώρος μιας προσφυγικής συνοικίας και συγκεκριμένα «το ορισμένο καφενείο», ως τόπος αφόρμησης των σκέψεων του αφηγητή. Αν και το περιβάλλον μοιάζει οικείο, προσιτό εν τούτοις διαπιστώνεται από την αρχή του κειμένου μια ηθελημένη αοριστία και ανωνυμία. Ο τόπος ευρύτερα είναι μια μεγαλούπολη. Έχοντας υπόψη α) ότι το κείμενο ανήκει στη συλλογή του Γ. Ιωάννου «Για ένα φιλότιμο», που αναφέρεται στη γενέθλια πόλη του, τη Θεσσαλονίκη και β) την επισήμανση – σχόλιο «οι περισσότεροι γεννήθηκαν εδώ σ’ αυτή την πόλη, όπως κι εγώ» αποκαλύπτεται έμμεσα η Θεσσαλονίκη.

35 Με τις πρώτες γραμμές του κειμένου παρουσιάζονται τα πρόσωπα: ο αφηγητής, τα παιδιά, οι μεγάλοι. Με λιτή αφήγηση στην κατηγορία της επικοινωνίας αποδίδονται οι ιδιότητες των προσώπων : στα παιδιά η ξεγνοιασιά καθώς «παίζουνε μπάλα», στους μεγάλους : η κούραση, αλλά και η γνησιότητα κυρίως όσων γεννήθηκαν και κατοικούν στη συγκεκριμένη πόλη, στον αφηγητή: γεννήθηκε κι αυτός στην ίδια πόλη με τους μεγάλους (όπως κι εγώ...) , Το σχόλιο «όπως κι εγώ» τον κατατάσσει στους μεγάλους. Κοινό στοιχείο που υπογραμμίζεται μεταξύ των μεγάλων και του αφηγητή είναι η πόλη γέννησής τους . Οι «μεγάλοι» είναι πρόσφυγες β ΄ γενιάς και κατά τον αφηγητή χωρίζονται σε εκείνους που διατηρούν «πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους..» και στους «διεσπαρμένους» Μια αδιόρατη διαδικασία σύγκρισης με μέτρο σύγκρισης τη ράτσα και την ψυχή θέτει στο επίκεντρο του κειμένου τους πρόσφυγες β΄ γενιάς που η αυθεντικότητά τους προσδιορίζεται από το χώρο

36 Στην κατηγορία της επικοινωνίας καταγράφεται για τον αφηγητή μια ακόμα ιδιότητα: Μπορεί να αναγνωρίζει τις «ράτσες» των προσφύγων, να ανιχνεύει τον τόπο της καταγωγής τους. Με βάση αυτή την ιδιότητά του που λειτουργεί ως σημείο αναγνωρίσεως και συνεπικουρούμενος από τη συλλογική μνήμη μπορεί να μιλήσει και να παρουσιάσει τις ομάδες των προσφύγων . Καθώς όμως φτιάχνει το ψηφιδωτό των προσφύγων η βεβαιότητά του «είμαι ολότελα αλάνθαστος» υποσκάπτεται : « Οι Θρακιώτες ...ευκολότερα μπερδεύονται με πρόσφυγες από άλλα μέρη...»Μπερδεύονται οι πρόσφυγες, αναμειγνύονται ή και αφομοιώνονται οι ράτσες των προσφύγων, οι ομάδες με τα κοινά χαρακτηριστικά στους νέους τόπους κατοικίας τους, μπερδεύεται,αναμειγνύεται και ο αφηγητής. Αυτή είναι μια πραγματικότητα. Η βεβαιότητά του «είμαι ολότελα αλάνθαστος» αίρεται με την εξομολόγησή του «Η προβολή της εξομολογητικής προθυμίας του αφηγητή και η ταυτόχρονη άρση της..» οδηγεί στη διαπίστωση ότι ο εξομολογούμενος αφηγητής κατέχει πολύ καλά την «τέχνη του φενακισμού»καθώς αν και βρίσκεται μια ανάσα από την αλήθεια τελικά δεν την αποκαλύπτει.

37 «Γυρνώ μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς με ευχαρίστηση...»
Η συγκίνηση από την επικοινωνία με τους πρόσφυγες(πρόκληση) εκφράζεται με την αγκαλιά της ανθρωπιάς (αποδοχή). Η σύμβαση που καθιερώνεται (πρόκληση vs αποδοχή) εκφράζει τον κοινωνικό χώρο μέσα στον οποίο κινείται ο αφηγητής. Εγκαταλείπει το β΄ ενικό πρόσωπο και χρησιμοποιώντας το α΄ ενικό πρόσωπο εξομολογείται «Κάτι σα ζεστό κύμα με σκεπάζει θαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδα...» Η επιστροφή στην πατρίδα, ο νόστος του αφηγητή αναδεικνύει το ιδεολογικό υπόβαθρο της αφήγησης. Για τον αφηγητή πατρίδα είναι η γη των πατέρων του, οι ρίζες του που λαχταρά. «Γυρνώ μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς με ευχαρίστηση...» Η αφηγηματική παρέκβαση που ακολουθεί με τη σκληρή γλώσσα φανερώνει τη στάση του αφηγητή έναντι των « εγκληματιών των γραφείων». «Οι εγκληματίες των γραφείων» vs «οι πρόσφυγες». Τα τελευταία χρόνια ζωηράδα /αγνότητα εκμεταλλεύτηκαν τους εξώθησαν/ να σφάξουν/ να σφαχτούν να φαγωθούν τώρα: τους τρέμουν / να τους ξεφορτωθούν → μετανάστευση:οι μετανάστες

38 «Κάθε φορά που φεύγω από κει
«Κάθε φορά που φεύγω από κει....» «Το ορισμένο καφενείο» εγκαταλείπεται από τον αφηγητή που «ολομόναχος ξένος παντάξενος, χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες.» Ο χώρος διευρύνεται. Ο προσφυγικός συνοικισμός είναι το μέρος, το όλον η πόλη. Η οικειότητα του προσφυγικού συνοικισμού αντικαθίσταται από την απόλυτη μοναξιά της πόλης Ο αφηγητής – πρόσφυγας βιώνει τώρα τη μοναξιά της μεγαλούπολης. Η σκέψη του ξετυλίγεται συνειρμικά Η πρόκληση «χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες, όταν ανάβει το κόκκινο....ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούν....» γίνεται αποδεκτή από τον αφηγητή που «...σταματώ πολλές φορές στη μέση του πεζοδρομίου, κι όπως το κούτσουρο που κόβει το νερό....μου ‘ρχεται να καμπυλώσω τη ράχη μου για να περάσει χωρίς εμπόδια αυτό το ποτάμι...». Η σύμβαση καθιερώνεται και υπογραμμίζει τον αγώνα που αναλαμβάνει ο αφηγητής Σκύβει στις ρίζες του με σεβασμό στις αξίες, στα βιώματα των προσφύγων, στον πολιτισμό για να υπερβεί τη μοναξιά (νίκη) και να άρει την αλλοτρίωση.(συνέπεια θετική).

39 Η αντίθεση : προσφυγικοί συνοικισμοί – οικειότητα/ δεσμοί vs μοναξιά πόλης επανέρχεται δίδοντας στον αφηγητή τη δυνατότητα με τρόπο δοκιμιακό να καταγγείλει τη ζωή στη μεγάλη πόλη: Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο, η έλλειψη επικοινωνίας και διαπροσωπικών σχέσεων, η εσωστρέφεια, η ανωνυμία, το ατομικό συμφέρον ως στόχος ζωής χαρακτηριστικά της πόλης. « Γι αυτό ζηλεύω αυτούς που βρίσκονται στον τόπο τους , στα χωράφια τους, στους συγγενείς τους, στα πατρογονικά τους………. Ο αφηγητής (άτομο) εκφράζει την ευχή για μια ζωή αυθεντική, γνήσια επαναφέροντας κυκλικά το θέμα της επιστροφής στις ρίζες

40 Β. Το σύστημα αξιών Στη δομή βάθους του πεζογραφήματος η συνάρτηση άτομο – κοινωνία αποτελεί έναν ουσιώδη παράγοντα στο σύστημα σημασιοδότησης καθώς παραπέμπει στο πεδίο της ιδεολογίας. Το θέμα της επιστροφής στις ρίζες θέτει μια ιεράρχηση αξιών που στηρίζεται στην αρχή ότι τη ζωή οφείλεις να τη ζεις σύμφωνα με την ανθρώπινη ιδιότητα. Το ατομικό εγώ να ταυτίζεται με την αξία «άνθρωπος». Οι ατομικές αξίες να εναρμονίζονται με τις συλλογικές καθώς η κοινότητα ορίζεται μέσα από τις έννοιες άνθρωπος, συλλογικότητα, συντροφικότητα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί για τον αφηγητή μόνο με τη μνήμη, που οδηγεί στην αναζήτηση της ταυτότητας και δεν μπορεί παρά να εντοπίζεται στο «ποτάμι των προγόνων», την παράδοση.

41 Ο Γ. Ιωάννου μπροστά σε βυζαντινή εκκλησία της Θεσσαλονίκης