ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Δρ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΟΥ Π.Ι.

Παρουσίαση με θέμα: "ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Δρ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΟΥ Π.Ι."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Δρ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΟΥ Π.Ι.
Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟ ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Δρ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΟΥ Π.Ι.

2 Γενικά Ο θεσμός του ολοήμερου σχολείου είναι πολύ σημαντικός διότι συμβάλλει στην ανάπτυξη του κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος, όπου οι μικροί μαθητές μαθαίνουν συμμετέχοντας. Επίσης, με το ολοήμερο σχολείο μπορούν να καλλιεργηθούν συνθήκες ποικίλων περιβαλλόντων μάθησης με αξιοποίηση και της τεχνολογίας. Παιδαγωγικά ο/η εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να γίνει συνερευνητής με τους μαθητές /τριές του και να συμβάλει ώστε να αναπτυχθούν δεξιότητες και δημιουργική σχολική ζωή. Αίτημα: κάθε σχολείο σε κάθε βαθμίδα να είναι ολοήμερο.

3 Στο ολοήμερο σχολείο ο μαθητής μπορεί να λάβει τη βοήθεια που έχει ανάγκη (πιο συγκεκριμένα: να μελετήσει, να λύσει απορίες, να ψυχαγωγηθεί κτλ.). Συνεργασία δύο εκπαιδευτικών, ο δεύτερος εκπαιδευτικός-συνεργάτης. Στο πλαίσιο του ολοήμερου σχολείου μπορούν να υλοποιηθούν οι στόχοι του μαθήματος της λογοτεχνίας, να λειτουργήσει το λογοτεχνικό εργαστήρι και να αξιοποιηθούν τα βιώματα των μαθητών- μουσικά και ποιητικά-. Κάθε μορφή ποίησης μπορεί να διδαχθεί στο ολοήμερο δημοτικό, αρκεί να δοθεί με τον τρόπο που απαιτεί η ηλικία των μαθητών και να συνδεθεί και με άλλα μαθήματα (διαθεματικότητα-διεπιστημονικότητα).

4 Συνοπτική ιστορική παρουσίαση του μαθήματος της λογοτεχνίας
Συνοπτική παρουσίαση των ΑΠΣ του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο σχολείο Το μάθημα έχει περάσει από πολλές φάσεις, ανάλογες με εκείνες των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και των ανατροπών τους (Σχολείο του Βόλου, Αλφαβητάρια, 1917, , , 1977, 1985, , , Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας -γυμνάσιο, λύκειο- και Ανθολόγιο Λογοτεχνικών κειμένων για την Ε΄ και Στ’ δημοτικού, με τον ποιητικό τίτλο, Με λογισμό και μ΄ όνειρο, που αποτελεί μια άλλη μεγάλη τομή στα ΑΠΣ.).

5 : Αναμόρφωση προγραμμάτων με έμφαση στη διαθεματικότητα-διεπιστημονικότητα, στη διαδικασία της μάθησης. Στόχος είναι η ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων (γλωσσικών, κοινωνικών, επικοινωνιακών, αισθητικών, κινητικών), που θα επιτρέπουν στους/στις μαθητές/τριες να προσαρμόζονται στην κοινωνία της γνώσης, της πληροφορίας και της επικοινωνίας.

6 Όσον αφορά τη μελέτη της λογοτεχνίας, που είναι κατεξοχήν ανθρωπιστικό και διαθεματικό μάθημα, θεωρούμε ότι ο ρόλος της στο σχολείο είναι σημαντικός, καθώς προσφέρει παιδεία, γλωσσική καλλιέργεια, ψυχαγωγία, καλλιεργεί δεξιότητες και είναι μάθηση διά βίου και πρέπει γι αυτό να αναβαθμισθεί σε όλες τις βαθμίδες. ♥ Η διαθεματικότητα στη λογοτεχνία πρέπει να αναδειχθεί μέσα από εναλλασσόμενες τεχνικές μάθησης και από τη μέθοδο σχεδίων εργασίας /δράσης /μικροέρευνας/ project.

7 Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο δημοτικό και στο ολοήμερο δημοτικό
♥ Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο δημοτικό με τα αναμορφωμένα προγράμματα (ΔΕΠΠΣ) δεν αυτονομείται από τη διδασκαλία της Γλώσσας, αν και υπάρχουν στόχοι, ενδεικτικές δραστηριότητες και μεθοδολογία χωριστά για τη λογοτεχνία. Όμως, δεν προβλέπεται ξεχωριστή ώρα για τη διδασκαλία της. Είναι καιρός η Λογοτεχνία ως μάθημα στο Ω.Π. να έχει τη δική της υπόσταση και αυτονομία για να ανταποκριθεί στο σκοπό και το ρόλο της στο ολοήμερο δημοτικό σχολείο και για να μεταβαίνει ο μαθητής στο γυμνάσιο με καλή υποδομή.

8 Αναγκαιότητα η δημιουργία λογοτεχνικού εργαστηρίου, καθώς στο ολοήμερο δημοτικό μπορούν να γίνουν ποικίλες δραστηριότητες με αφορμή λογοτεχνικά κείμενα, να εμπλακεί ο/η μαθητής/τρια στη διαδικασία οικείωσης με το λογοτεχνικό κείμενο, με το παραμύθι και με τη μελοποιημένη ποίηση. Η ποικιλία των δραστηριοτήτων θα κινητοποιήσει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και θα οδηγήσει στη δημιουργική λογοτεχνική γραφή.

9 Στο ολοήμερο σχολείο στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων ή των μικρών ερευνητικών εργασιών/ projects μπορούν να κινηθούν ευέλικτα και δημιουργικά εκπαιδευτικός και μαθητές. Εκείνο που προέχει είναι η εμπλοκή του/της μαθητή/τριας στη διαδικασία της μάθησης και η λογοτεχνία προσφέρεται για συμμετοχικές διαδικασίες μάθησης.

10 Ιδιαίτερα με τη μελέτη της ποίησης εισάγονται οι μαθητές/τριες στον κόσμο του κειμένου μέσα από τη συνεξέταση μορφής και περιεχομένου, αναζητούν τα κλειδιά της πολύσημης ποιητικής γλώσσας, απολαμβάνουν την ποίηση ως ανάγνωση, ως ταξίδι που διευρύνει τη φαντασία και απελευθερώνει τη σκέψη και τη γλώσσα. Έτσι η ποίηση, που είναι κατά τη ρήση του ποιητή Εκτ. Κακναβάτου «το μεγάλο άθλημα της γλώσσας», ψυχαγωγεί και συμβάλλει με το δικό της τρόπο στην καλλιέργεια της γλώσσας, στην ανάπτυξη επικοινωνιακών και άλλων δεξιοτήτων και κυρίως κρατά σε εγρήγορση το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών.

11 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ Ε΄ ΚΑΙ ΣΤ΄ ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Ο ΗΛΙΟΣ Ο ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ, ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ Ο δάσκαλος ετοιμάζει τους στόχους του και οργανώνει σε γενικές γραμμές τη διδασκαλία του, ώστε να έχει ξεκαθαρίσει ο ίδιος τι επιδιώκει να μάθουν οι μαθητές του μέσα από αυτό το ποίημα. Ο φάκελος μαθητή και εκπαιδευτικού είναι βασική προϋπόθεση για την οργάνωση του μαθήματος. Για την εισαγωγή στην πράξη της διδασκαλίας, που είναι επικοινωνιακή πράξη και δρώμενο mutatis mutadis, ο/η εκπαιδευτικός προετοιμάζει συναισθηματικά την τάξη του και διαβάζει ο ίδιος το ποίημα χωρίς στόμφο και με σεβασμό στα σημεία στίξης.

12 ο πετροπαιχνιδιάτορας από την άκρη των ακρώ κατηφοράει στο Ταίναρο
ΑΦΗΓΗΤΗΣ Ο ήλιος ο ηλιάτορας ο πετροπαιχνιδιάτορας από την άκρη των ακρώ κατηφοράει στο Ταίναρο Φωτιά 'ναι το πιγούνι του χρυσάφι το πιρούνι του Ο ΗΛΙΟΣ Ε σεις στεριές και θάλασσες τ' αμπέλια κι οι χρυσές ελιές ακούτε τα χαμπέρια* μου μέσα στα μεσημέρια μου «Σ' όλους τους τόπους κι αν γυρνώ μόνον ετούτον αγαπώ!»

13 Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε
ΑΝΕΜΟΙ Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε Κρήτη και Μυτιλήνη Σάμο κι Ικαριά Νάξο και Σαντορίνη Ρόδο Κέρκυρα Σπίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά* πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά Γιάννενα Μεσολόγγι Σπάρτη και Μυστρά Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά. *τα χαμπέρια (το χαμπέρι): οι ειδήσεις * βουερά (βουερός): γεμάτα θόρυβο, γεμάτα ζωή

14 Ακολουθεί η διερεύνηση της ανταπόκρισης των μαθητών, δηλαδή τι κατάλαβαν ή τι τους άρεσε, από τα ερωτήματά τους αρχίζει η επεξεργασία του ποιήματος με συνεξέταση μορφής και περιεχομένου κατά ενότητα και σύμφωνα με τα ομιλούντα πρόσωπα του ποιήματος (αφηγητής, ο ήλιος και οι άνεμοι), που προσδίδουν δραματικότητα στο ποίημα. Σε μια συνολική θεώρηση παρατηρούμε ότι η οργάνωση του ποιήματος είναι θεατρική γι΄ αυτό καλό είναι στην ανακεφαλαίωση να διαβαστεί το ποίημα με τις φωνές του από τρεις μαθητές.

15 Το ύφος και η γλώσσα του ποιήματος δημιουργούν οικειότητα, διευκολύνουν την πρόσληψη του ποιήματος, διευρύνουν το συναίσθημα και αφήνουν τη φαντασία να συμπληρώσει τα κενά και την ηθελημένη αφαιρετική γλώσσα της ποίησης αφού ταξιδέψει σε κάθε ελληνική γη. Συζητείται η εξωτερική οργάνωση του ποιήματος με τις στροφές των δύο στίχων και με το δεύτερο στίχο πιο μέσα, ώστε να προβάλλεται ο πρώτος και να μπορεί να διαβαστεί ως συνέχεια του πρώτου. Αξιοσημείωτη είναι η αστιξία -στοιχείο της μοντέρνας ποίησης- και το κεφαλαίο αρχικό γράμμα στο ρόλο της στίξης, που καθοδηγεί την αναπνοή, την ανάγνωση και τη συναισθηματική κλιμάκωση.

16 Τέλος, η συνολική ανάγνωση γίνεται από μαθητή ή μαθητές- μορφή δραματοποίησης- και ακολουθούν δραστηριότητες, όπως: υπερρεαλιστικά παιχνίδια, ζωγραφική κ.ά. Μπορούν να δοθούν με την ολοκλήρωση του ποιήματος και άλλα ποιήματα του ίδιου ποιητή ή άλλου, που τα μελετούν σε άξονες οι μαθητές ή σε ομάδες μέσα στην τάξη και ανακοινώνουν μετά τις σκέψεις τους, ώστε να γίνει συζήτηση με όλους.

17 Πώς θα εργαστούν οι μαθητές;
Μπορεί να οργανωθεί ένα σχέδιο εργασίας/ project με θέμα: Τα ελληνικά τοπία του ποιήματος ή Ο ήλιος στην ποίηση του Ελύτη Πώς θα εργαστούν οι μαθητές; Οι μαθητές χωρισμένοι σε μικρές ομάδες μελετούν το θέμα σε επιμέρους άξονες αξιοποιώντας γνώσεις και δεξιότητες από όλα τα μαθήματα και την καθημερινή τους εμπειρία, όπως: Ο ήλιος στη μυθολογία και την ποίηση του Ελύτη. Ο ήλιος ως φυσικό στοιχείο και η προσφορά του στη ζωή και τον πλανήτη μας. Η γεωγραφία των αναφερόμενων τόπων. Η θάλασσα αναπόσπαστο στοιχείο του ελληνικού τοπίου και η οικονομική και πολιτιστική της διάσταση.

18 Η αρχιτεκτονική των σπιτιών στα νησιά και τις πόλεις.
Τα αμπέλια και οι ελιές ως παράγοντας οικονομίας και διατροφής, η σχέση τους με τις κλιματολογικές συνθήκες της Ελλάδας. Λογοτεχνικές εμπνεύσεις από το ελληνικό τοπίο. Εικαστικές αναπαραστάσεις των μαθητών με βάση το ποιητικό κείμενο.

19 Η φιλοπατρία και φυσιολατρία του Έλληνα και του ποιητή με αφορμή τους στίχους:
«Σ΄ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ μόνον ετούτον αγαπώ». Η γλώσσα και η δομή του ποιήματος, ο ρόλος του αφηγητή. Εργοβιογραφικά για τον ποιητή και τη γραφή του-ένταξη στη γενιά ή το λογοτεχνικό ρεύμα με αφορμή το κείμενο. Παράθεση άλλων στίχων του Ελύτη με συναφή θέματα ή άλλων ποιητών, ώστε να γίνει μια πρώτη σύγκριση σε μορφή και περιεχόμενο.

20 Με τον ίδιο ή εναλλακτικό τρόπο μπορούν να παρουσιαστούν τα υπερρεαλιστικά ποιήματα του Γ. Ρίτσου, που λαμβάνουν υπόψη τους το δέκτη, καθώς έχουν γραφτεί με τον τρόπο που είναι κοντά στην ψυχολογία του παιδιού.

21 «ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΚΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΥΛΗ», ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ (Ανθ. σελ.22)
«ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΚΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΥΛΗ», ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ (Ανθ. σελ.22) Ι Χορτάρι, χορταράκι, με το σύννεφο και το σπουργίτι. Το μεσημέρι οι τρυγητές κοιμήθηκαν στον ίσκιο της Αγια-Μαρίνας. Έμειναν μόνα τα σταφύλια, τα καλάθια, το ποτάμι. Ένα τζιτζίκι κουβεντιάζει με το μοσκαράκι. Εγώ είμαι ένα μικρό παιδί και τα χρυσά κουμπιά μου κουδουνίζουν κι αν είχα δυο γαλάζια πέδιλα θα παντρευόμουνα τη λεύκα κι αν είχα ένα άσπρο γαϊδουράκι - αχού, ποιος θα με κράταγε; ούτε το φίδι ούτε η χελώνα ούτε του κάβουρα η δαγκάνα ούτε η παμπόνηρη σκιά της γάτας, νύχτα με φεγγάρι, ούτε κι ο διπλοπράσινος φακός της μπρος στον αχερώνα.

22 II Σύννεφο τριαντάφυλλο, σύννεφο αμαξόπουλο. Οι φραγκοσυκιές με κατατρύπησαν. Κάθουμαι και τρώω χρυσά φραγκόσυκα. Το κοτσύφι μ' είδε και με ζήλεψε. Του 'δωσα φραγκόσυκα. τα φτερά του μου 'δωσε. Τώρα κείνο κάθεται και μασάει στην πέτρα μου. κι εγώ από δω πάνου, από το σύννεφο σας πετώ φλουριά κι αμυγδαλόψυχες. III Χτες μου χάρισαν οι χωριανοί μια κότα. Σήμερα μου γέννησε ένα αυγό. Τ' άσπρο και το κίτρινο θε να το φάω και το τσόφλι τρούλο θα το βάλω σε μιαν εκκλησούλα ασβεστωμένη.

23 Στόχοι. Επιδιώκεται οι μαθητές:
να κατανοήσουν την υπερρεαλιστική γραφή του Γ. Ρίτσου, να χαρούν τα ποιήματα αισθητικά, να διερευνήσουν το ρόλο του βιώματος να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα συνύπαρξης και σεβασμού σε όλες τις μορφές ζωής στη φύση. Προσέχουμε ότι κάθε ποίημα έχει λατινική αρίθμηση και ότι συγκροτείται από ένα κολάζ εικόνων- οπτικών και ηχητικών-, ως ένας μικρόκοσμος που συνθέτει το ευρύτερο τοπίο.

24 Στο πρώτο ποίημα εντοπίζεται η συνύπαρξη των λογικά ασύμβατων στοιχείων, τα οποία ακολουθούν τη λογική του αδύνατου (συνύπαρξη φανταστικού, παράλογου και πραγματικότητας). Ο συνειρμός, η προβολή υποσυνείδητων επιθυμιών, η συνύπαρξη των αντιθέτων συνθέτουν αυθεντικές υπερρεαλιστικές εικόνες, που μπορούν να προσεγγιστούν και ψυχαναλυτικά (θέλουμε ό,τι δεν έχουμε). Όλα τα στοιχεία στο ποίημα λειτουργούν αισθητικά είτε ως αυθύπαρκτα στοιχεία είτε ως μέρη ενός συνόλου (χορτάρι, τρυγητές, σταφύλια, καλάθια, ποτάμι, παιδί, τζιτζίκι κ.ά.). Η συζήτηση του τζιτζικιού και του μοσχαριού (προσωποποίηση) προκαλεί γέλιο και δημιουργεί μια ατμόσφαιρα τρυφερότητας και πρωτόγονης αγνότητας (αγωγή γέλιου και αισθητική απόλαυση).

25 Το δεύτερο ποίημα συγκροτείται στη λογική της συνοχής (επαναλήψεις) και συνεκτικότητας (σχέση νοημάτων με τη συμβολή των συνειρμών). Διάλογος παιδιού-κοτσυφιού, εξωλογικό στοιχείο και αλλεπάλληλες εικόνες σύμφωνα με την παιδική ψυχολογία. Το «σύννεφο τριαντάφυλλο» και το σύννεφο ως μικρό αμάξι «αμαξόπουλο» (εικόνα συννεφιασμένης νύχτας) μπορούν να κατανοηθούν μέσα από τα παιδικά μας βιώματα.

26 Στο τρίτο ποίημα οι τρεις πρώτοι στίχοι δίνονται πεζολογικά αλλά οι δύο τελευταίοι δημιουργούν λογοτεχνικότητα και αισθητικό περιεχόμενο, καθώς μεταπλάθονται σε εικόνα, που εγκλείει αξίες και βιώματα της κοινωνικής μας ζωής. Όλα τα ποιήματα δίνουν αφορμές για εναλλακτικές προσεγγίσεις, για δραματοποιημένες αναγνώσεις, για ποικίλες παιγνιώδεις δραστηριότητες, για ζωγραφική κ.ά.

27 Δηλαδή, οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες:
Μελετούν τις εικόνες που τους συγκινούν σε κάθε ποίημα και φτιάχνουν τις δικές τους, λεκτικές ή ζωγραφικές. Εντοπίζουν και καταγράφουν τα υπερρεαλιστικά στοιχεία (εικόνες υπερρεαλιστικές με ανάμειξη του πραγματικού και φανταστικού, στοιχεία του παράλογου και του ονειρικού, της φαντασίας, της μνήμης, του συνειρμού, κ.ά.). Μελετούν τη μορφή- στιχουργία των ποιημάτων- και τη συνύπαρξη ασύμβατων μεταξύ τους πραγμάτων και ζώων. Επιδίδονται σε εικαστικές απεικονίσεις με αφορμή τα ποιήματα και το μεσογειακό τοπίο.

28 Μελετούν το μεσογειακό κλίμα και τις ελληνικές καλλιέργειες.
Εντοπίζουν και προεκτείνουν τον αλτρουισμό του παιδιού και του πουλιού σε σύγχρονα συμφραζόμενα. Μελετούν την αισθητική λειτουργία κατασκευών με ευτελή-απλά υλικά (αυγό-τρούλος εκκλησίας, φύλλα ελιάς ή κουκούτσια και μικροκατασκευές). Παρουσιάζουν τον ποιητή και τα μελοποιημένα του ποιήματα από κασέτα ή με δική τους μικρή χορωδία. Τέλος, γίνονται απ΄ τους μαθητές υπερρεαλιστικά παιχνίδια (ερωτήσεις-απαντήσεις, ανάμειξη στίχων, παιχνίδια με το εάν και όταν, ηχητικές αλυσίδες).

29 Συνεπώς, τόπος, άνθρωποι, τοπίο, υλικά αγαθά, ανθρώπινα συναισθήματα και αξίες αλληλοσυμπληρώνονται σε μια συνεξέταση μορφής και περιεχομένου. Μπορούν με τη βοήθεια του ειδικού στο χωριό ή την πόλη να γίνουν ευρύτερες εργασίες για τη διαδικασία παραγωγής του κρασιού, για τις ελιές και το λάδι, για την πανίδα και χλωρίδα της Ελλάδας κ.ά. Μπορεί μια ομάδα να κάμει ερωτηματολόγια ή να πάρει συνεντεύξεις σχετικά με τις καλλιέργειες και τη φροντίδα τους σε τοπικό επίπεδο.

30 Από την ενότητα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ μπορεί να γίνει σχέδιο εργασίας με αφορμή το ποίημα-απόσπασμα από την Οδύσσεια, αφού προηγηθεί η ερμηνευτική κειμενοκεντρική προσέγγιση. Όλα τα στοιχεία είναι σημαίνοντα, τίτλος, εισαγωγικά σημειώματα, βιογραφικά (παρακειμενικά στοιχεία), τα οποία αξιοποιούνται κατά τη διδακτική πράξη. Αρχή διδακτική μας είναι: ό,τι μπορούν να πουν οι μαθητές/τριες δεν το λέει ο/η εκπαιδευτικός. Οι ερωτήσεις πρέπει να έχουν βαθμό δυσκολίας ώστε όλοι οι μαθητές/τριες, ντόπιοι, αλλοδαποί, μαθητές με μέτριες μαθησιακές δυσκολίες- να μπορέσουν να εργαστούν.

31 Οι στόχοι εξάγονται αν κάνομε στον εαυτό μας το ερώτημα: τι επιδιώκουμε να μάθουν οι μαθητές/τριες με αυτό το ποίημα; Να κατανοήσουν σε γενικές γραμμές οι μαθητές τον ομηρικό μύθο για το νόστο του Οδυσσέα. Να διερευνήσουν το ήθος των ηρώων με κειμενικά δεδομένα. Να εντοπίσουν τον πολιτισμό του ομηρικού κόσμου, όπως συνάγεται από το απόσπασμα, με τα υλικά αγαθά και τις αξίες του. Να δουν την ισότητα των φύλων. Να κατανοήσουν την ιερότητα της φιλοξενίας και τη θέση του ξένου διαχρονικά. Να χαρούν αισθητικά το απόσπασμα από την Οδύσσεια. Βέβαια, οι στόχοι αυτοί είναι φιλόδοξοι, προσαρμόζονται στο επίπεδο της τάξης και επιλέγονται οι καταλληλότεροι.

32 [Στο νησί των Φαιάκων], Όμηρος
Στην Οδύσσεια ο Όμηρος περιγράφει τις περιπέτειες του Οδυσσέα, του βασιλιά της Ιθάκης, μέχρι να φτάσει στην πατρίδα του. Τα παρακάτω αποσπάσματα είναι παρμένα από τη ζ ραψωδία (στίχοι και ). Σ' αυτήν ο Οδυσσέας, αφού έχει βγει κολυμπώντας στη χώρα των Φαιάκων, παρουσιάζεται μπροστά στη Ναυσικά, την κόρη του βασιλιά Αλκίνοου. Εκείνη τον συμβουλεύει να δει τον πατέρα της.

33 Κάμε ένα έλεος, Κυρά. Με την ψυχή στο στόμα
στα χέρια σου πρωτόπεσα κι άλλους δεν ξέρω ανθρώπους που κατοικούν τη χώρα αυτή και χαίρονται τον τόπο. Έλα την πόλη δείξε μου και δώσ' μου ένα αποφόρι*, μαζί σου αν έφερες εδώ τα ρούχα να τυλίξεις. Κι ας σου χαρίσουν οι θεοί όσα ζητά η καρδιά σου, άντρα και σπίτι, και γλυκιά μέσα του αγάπη ας κλείσουν.

34 Κι η ασπροχέρα η Ναυσικά τ' απάντησε έτσι κι είπε:
«Ξένε, δε φαίνεσαι άκριτος μήτε άνθρωπος τυχόντας*. Στον κόσμο ο Δίας μόνος του μοιράζει τ' αγαθά του, σε βασιλιάδες και φτωχούς, καθώς το θέλει εκείνος. Αυτά και σένα σου 'δωσε και πρέπει να υπομένεις. Και τώρα της πατρίδας μου σαν πάτησες το χώμα, δε θα σου λείψει φόρεμα μήτε άλλο απ' όσα πρέπει να λάβει ξένος δύστυχος που θα μας συναντήσει.

35 Και θα σου δείξω πρόθυμα την πόλη και θα μάθεις
και του λαού της τ' όνομα. Τη χώρα αυτή οι Φαιάκοι την έχουν κι είμαι κόρη εγώ του ξακουσμένου Αλκίνου, που θάρρος και ζωή απ' αυτόν κρατιέται των Φαιάκων». Είπε και τις σγουρόμαλλες φωνάζει παρακόρες: «Σταθείτε. γιατί φύγατε, κορίτσια, που είδατε άντρα; Μήπως και φοβηθήκατε κανείς οχτρός πως είναι;

36 Δε βρίσκεται ούτε θα βρεθεί το παλικάρι τ' άξιο,
που θα 'ρθει εδώ τον πόλεμο να φέρει στους Φαιάκους, γιατί οι αθάνατοι θεοί μας προστατεύουν όλοι κι αλάργα μες στο πέλαγο τ' αφροπερικλεισμένο καθόμαστε παράμεροι, μήτε μας σμίγουν άλλοι. Μα αυτός ο δύστυχος εδώ ναυαγισμένος ήρθε και πρέπει να τον σώσουμε. Γιατί τους στέλνει ο Δίας φτωχούς και ξένους. Πρόσχαρο το λίγο που θα δώσεις.

37 Μα ελάτε, κόρες, δώστε του φαΐ, πιοτό του ξένου
και στο ποτάμι λούστε τον, σε απάνεμο ένα μέρος». Είπε κι οι κόρες στάθηκαν κι έσπρωχνε η μια την άλλη, και σ' ένα απόσκιο οδήγησαν το θεϊκό Δυσσέα, καθώς τους είπε η Ναυσικά, του Αλκίνου η θυγατέρα. Κοντά του ρούχα του 'βαλαν, χιτώνα και χλαμύδα, του 'δωσαν και ροΐ* χρυσό με λάδι υγρό γεμάτο, και τον καλούσαν να λουστεί στου ποταμού το ρέμα. μετάφραση: Ζήσιμος Σίδερης *(το) αποφόρι: παλιό ρούχο * (ο) τυχόντας: τυχαίος, από ταπεινή γενιά * (το) ροΐ: δοχείο με μακρύ λεπτό στόμιο. Μ’ αυτό ρίχνουν το λάδι στο φαγητό.

38 Αρχικά, διερευνάται ο τίτλος της ενότητας, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ, και ακολουθεί η ερμηνευτική προσέγγιση με συνεξέταση μορφής και περιεχομένου. Μπορούν μάλιστα κάποιοι μαθητές να αφηγηθούν συνοπτικά όσες περιπέτειες του Οδυσσέα θυμούνται και αφήνεται το ποίημα στη δημιουργικότητα των μαθητών.

39 Στην α΄ ενότητα- λόγια του Οδυσσέα- συζητιέται η παράκλησή του προς την Κυρά-. Οι στίχοι «Κι ας σου χαρίσουν οι θεοί όσα ζητά η καρδιά σου,/ άντρα και σπίτι, και γλυκιά μέσα του αγάπη ας κλείσουν» αποκαλύπτουν τις αξίες του ομηρικού κόσμου, την ευαισθησία και το ήθος του Οδυσσέα, έμμεσα και τη θέση της γυναίκας. Ο αφηγητής αποτελεί το συνδετικό κρίκο στο διάλογο. Η Ναυσικά μιλάει σε ευθύ λόγο και αποκαλύπτει την εξυπνάδα της, καθώς αντιλαμβάνεται ότι ο ξένος δεν είναι τυχαίος, ενώ συγχρόνως αποκαλύπτεται και η θεοσέβειά της με την αναφορά της στο Δία «Ξένιος Ζευς» (στοιχείο προοικονομίας και αξία). Έτσι, αναπτερώνονται οι ελπίδες του ναυαγού ότι ήλθε σε φιλόξενο τόπο.

40 Στη β΄ ενότητα ο ξένος παίρνει όλες τις πληροφορίες που ζήτησε
Στη β΄ ενότητα ο ξένος παίρνει όλες τις πληροφορίες που ζήτησε. Οι ρητορικές ερωτήσεις φανερώνουν τις σχέσεις των φύλων και των Φαιάκων με άλλους λαούς. Ο λόγος της Ναυσικάς στις παρακόρες αποκαλύπτει την αρχόντισσα, την ώριμη γυναίκα, τη φιλόξενη διάθεση και τις κοινωνικές τάξεις σε μια πολύ ιδανική εκδοχή, καθώς η Ναυσικά είναι πρώτη μεταξύ ίσων, είναι τολμηρή, ενώ οι παρακόρες παρουσιάζονται δειλές, ευγενείς-λαός. Υποδεικνύει στις παρακόρες πώς να περιποιηθούν τον ξένο, στοιχείο που μας αποκαλύπτει τις αξίες του ομηρικού κόσμου.

41 Στη συνέχεια, ο ποιητής-αφηγητής με δεξιοτεχνία παρουσιάζει τις παρακόρες, το ήθος τους, καθώς και τα ήθη και έθιμα σύμφωνα με τα οποία έγινε δεκτός ο ξένος ως ναυαγός στην ακρογιαλιά (παρά θίν΄ αλός). Αφού συζητηθούν τα νοήματα, οι αξίες, οι αφηγηματικές τεχνικές και τα σχετικά με τον ποιητή και το ρόλο του ως αφηγητή- παρεμβαίνει και δίνει το λόγο στα πρόσωπα-ευθύς λόγος-.

42 Εννοείται ότι αξιοποιούνται οι ερωτήσεις του βιβλίου, τα βιογραφικά και εισαγωγικά σημειώματα, τα οποία μαζί με τον τίτλο του ποιήματος συγκροτούν τα παρακειμενικά στοιχεία και φωτίζουν το κείμενο. Ακολουθεί η συνολική θεώρηση του ποιήματος Τέλος, μπορεί να οργανωθεί ένα σχέδιο εργασίας με τίτλο που θα δώσουν οι μαθητές.

43 Ένας ενδεικτικός πλαγιότιτλος της ενότητας θα μπορούσε να αποτελέσει το θέμα εργασίας, όπως:
Η άφιξη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων. Συνάντηση με τη Ναυσικά, οι πρώτες φροντίδες. Το θέμα αυτό μπορεί να διερευνηθεί από ομάδες μαθητών στους άξονες: Ο Οδυσσέας ναυαγός στη χώρα των Φαιάκων, τα πρώτα του λόγια με προέκταση στους ναυαγούς και τα ναυάγια. Οι ναυαγοί αξίζουν τη φροντίδα μας ανεξάρτητα από φυλή, φύλο και εθνικότητα. Η φροντίδα της Ναυσικάς για τον ξένο και η προβολή της ειρηνικής χώρας της, που μπορεί να συζητηθεί αν είναι πραγματική ή ουτοπική κοινωνία μέσα στην τελειότητά της (φίλοι - εχθροί, φαιακική κοινωνία, πληροφορίες από το ομηρικό κείμενο στη συνέχεια), έτσι όπως παρουσιάζεται από τον Όμηρο.

44 Ο ξένος και η φιλοξενία διαχρονικά και συγχρονικά σήμερα σε Έλληνες και άλλους λαούς.
Ηθογράφηση των ηρώων με βάση το κείμενο και τα λόγια τους που μεταπλάθονται με το ύφος γραφής των μαθητών (αντίστιξη ήθους Ναυσικάς και των άλλων κοριτσιών. Τι αποκαλύπτει η στάση της;). Ήθη και έθιμα σχετικά με την περιποίηση του ξένου και τη φιλοξενία (Λαογραφία). Τα ομηρικά εδέσματα και ποτά και τα σύγχρονα ελληνικά ως μεσογειακή διατροφή (Οικιακή Οικονομία). Να σχολιαστούν τα λόγια-ευχές του Οδυσσέα προς τη Ναυσικά, που φανερώνουν και τη θέση της γυναίκας στην ομηρική κοινωνία. Συζητήστε σχετικά με το ποιες ευχές θα έδινε σήμερα, κατά τη γνώμη σας, ένας σύγχρονος ναυαγός.

45 Η αγάπη για την πατρίδα διαχρονικά.
Το πολιτικό σύστημα στα ομηρικά χρόνια και η θεοσέβεια από τον Όμηρο ως σήμερα (Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Θρησκευτικά). Οικιακή οικονομία και οι χρήσεις του λαδιού διαχρονικά. Να συγκεντρωθούν τραγούδια της ξενιτιάς και του νόστου. Να παρουσιαστούν ποιήματα άλλων Ελλήνων ποιητών, που αναφέρονται στον Οδυσσέα, την Ιθάκη ή τον Όμηρο (Γλώσσα, Λογοτεχνία).

46 Πώς θα εργαστούν οι μαθητές;
Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες των 3-5 ατόμων παίρνουν ένα θέμα-άξονα και μαθαίνουν ερευνώντας. Στη συνέχεια παρουσιάζουν οι εκπρόσωποι των ομάδων την εργασία τους στην τάξη όπου γίνεται συζήτηση και μετά ακολουθεί η εικαστική επένδυση της εργασίας με δημιουργίες των μαθητών ή φωτογραφικό υλικό. Τέλος, συγκροτείται το τελικό κείμενο με τη διακριτική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού και παρουσιάζεται στην τάξη, στο σχολείο ή στην τοπική κοινωνία, δήμο ή κοινότητα.

47 Μελέτη πεζών έργων Καλό είναι να δίνονται οι στόχοι και οι άξονες μελέτης στους μαθητές. Συνερευνώνται: δομή του λόγου, θέματα, γλώσσα, χρόνος, χώρος -σκηνικά δράσης-, πρόσωπα-ήρωες κ.ά. Μπορεί μετά την ανάγνωση να δοθούν άξονες ερωτήματα σε μικρές ομάδες ανά δυο θρανία ή 4-5 μαθητές, που διαβάζουν το κείμενο συνολικά, αλλά το μελετούν σε δοσμένους άξονες. Μετά τη μελέτη ακολουθεί η ανακοίνωση των ομάδων και η συζήτηση. Έτσι, από το όλον διερευνώνται τα επί μέρους και πάλι από τα επί μέρους πάμε στο όλον με σύνοψη από μαθητή ή μαθητές ή με ανάγνωση αποσπασμάτων που άρεσαν στους μαθητές, π.χ.

48 Ο Αρίων και το Δελφίνι, Ηρόδοτος, Ε΄ τάξη, σελ. 68-69
Ο Αρίων και το Δελφίνι, Ηρόδοτος, Ε΄ τάξη, σελ Δίνεται έμφαση στην αφήγηση και την οργάνωσή της -δομή του λόγου-, στις συνδετικές λέξεις της αφήγησης και στο θέμα με διέγερση του συναισθήματος. Ο Περίπατος του Πέτρου, Α. Ζέη, Ανθολόγιο Ε΄ και Στ΄ τάξης. Μετά την ανάγνωση και την οικείωση με το κείμενο μπορούμε με αναφορά στους ρηματικούς χρόνους να εντοπίσομε τη λειτουργία του χρόνου της αφήγησης με τις αναδρομές στο παρελθόν, τις προλήψεις στο μέλλον, τον εσωτερικό μονόλογο, που με τη δύναμη του συνειρμού συνάπτει χωροχρονικές περιόδους σε ένα όλον, ώστε να κατανοηθεί το δύσκολο αυτό στοιχείο της αφήγησης.

49 Ο χώρος, δίνεται μέσα από τις περιγραφές - μεικτή αφήγηση-, αναπλάθεται ο λογοτεχνικός κόσμος με τους ανθρώπους και τις φωνές τους, ιδιόλεκτα και ιδιώματα, που αποκαλύπτουν μια άλλη παράμετρο της λογοτεχνικής γλώσσας. Σχολιάζεται η αρχή in media res, η εστίαση στις σκέψεις του παιδιού-μοντέρνο διήγημα-, η παρακολούθηση της δράσης του, καθώς από παιδί γίνεται άντρας μέσα στην κατοχή, ο ρόλος του τρελού με τις πυτζάμες και η ανθρωπιά μέσα στην πείνα της Κατοχής -αξιακό πλαίσιο-. Η θεματολογία -συνομιλία ιστορίας και λογοτεχνίας-, η εστίαση σε λέξεις και φράσεις-κλειδιά και στη σύνταξη του διηγήματος, που συνάδουν με την παιδική ψυχολογία και συγκροτούν τη γλώσσα της παιδικής λογοτεχνίας, είναι στοιχεία που διερευνώνται.

50 Επίσης, τα γραμματολογικά στοιχεία για τα χαρακτηριστικά της παιδικής λογοτεχνίας εξάγονται από το κείμενο κατ΄ οικονομίαν. Λίγα στοιχεία για τη γνωριμία με τη συγγραφέα θεωρούνται αυτονόητα. Η περιήγηση στο κείμενο ολοκληρώνεται με ανακεφαλαίωση, που εμπλέκει τα συναισθήματα των μαθητών/τριών. Ακολουθούν δραστηριότητες λεκτικές ή ζωγραφικής ή παραγωγής προφορικού λόγου, όπου οι μαθητές /τριες μπορούν να αναδημιουργήσουν το κείμενο δίνοντας άλλη αρχή, πλοκή ή τέλος στο απόσπασμα.

51 Με αυτόν τον τρόπο ή με ανάληψη εργασιών σε ομάδες οι μικροί μαθητές/τριες μαθαίνουν συνερευνώντας, παράγουν προφορικό και γραπτό λόγο, γίνονται μικροερευνητές, αποκτούν αυτοπεποίθηση, παίρνουν πρωτοβουλίες, αναπτύσσουν νέες δεξιότητες και αξιοποιούν όλες όσες αποκτήθηκαν από τα διάφορα μαθήματα. Δηλαδή, μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν, μελετούν, επιλέγουν, κρίνουν, συγκρίνουν και συνθέτουν το δικό τους κείμενο και καλλιεργούνται γλωσσικά, ενδυναμώνονται συναισθηματικά και αξιακά και αποκτούν θάρρος για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που τυχόν θα συναντήσουν στη ζωή τους. Στο πλαίσιο του ολοήμερου σχολείου δεν πρέπει να απουσιάζουν οι λογοτεχνικές αναγνώσεις βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας για καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας με διάφορες πρακτικές.

52 Επίλογος Είναι ολοφάνερο ότι η ποιότητα στην εκπαίδευση και το καλό αποτέλεσμα μπορεί να προκύψει από εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας, από αλλαγή στάσης των εκπαιδευτικών και κυρίως, αν ο μαθητής/τρια αποτελέσει το επίκεντρο της όλης διαδικασίας και αν συνειδητοποιήσει με τη σειρά του ότι η γνώση οικοδομείται και ότι η μόρφωση είναι στοιχείο ουσίας και όχι του τίτλου με το άριστα. Κύριοι συνάδελφοι, ελπίζω να συνέβαλα στον προβληματισμό σας για την καλύτερη δική σας ανάγνωση στα κείμενα με τη δημιουργική αξιοποίηση της φαντασίας σας και του εκπαιδευτικού σας αποθέματος.

53 Είναι γνωστό σε όλους μας ότι αποτελούμε το βασικό κρίκο για να πετύχει το ολοήμερο σχολείο, για να γίνει χώρος δημιουργικός, ποιοτικά αναβαθμισμένος, για το καλό όλων των εμπλεκομένων στη διαδικασία της μάθησης, αρκεί το ολοήμερο σχολείο να κινητοποιηθεί πολύτροπα και να αποκτήσει δυναμικό ρόλο ώστε να συμβάλει στο σύγχρονο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι ως εκπαιδευτικό και πολιτισμικό κεφάλαιο, που βγάζει στην κοινωνία Έλληνες και Ευρωπαίους πολίτες, ευαίσθητους και ενημερωμένους, που προσαρμόζονται στην κοινωνία των λαών, της γνώσης, της πληροφορίας και της επικοινωνίας και που είναι ικανοί να μαθαίνουν δια βίου.

54 Χριστίνα Αργυροπούλου
Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου