Σκοπός της Θεματικής Ενότητας Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων είναι:   Να παρουσιάσει τις βασικές έννοιες του πολιτισμού, τις πολιτισμικές.

Παρουσίαση με θέμα: "Σκοπός της Θεματικής Ενότητας Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων είναι:   Να παρουσιάσει τις βασικές έννοιες του πολιτισμού, τις πολιτισμικές."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Σκοπός της Θεματικής Ενότητας Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων είναι:
Να παρουσιάσει τις βασικές έννοιες του πολιτισμού, τις πολιτισμικές βιομηχανίες και την πολιτιστική δραστηριότητα στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους η πολιτισμική πραγματικότητα και τα πολιτιστικά πλαίσια διαμορφώνονται στο ελληνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμικό γίγνεσθαι. Να αναφερθεί στη δομή του πολιτισμού και την ανάπτυξη των πολιτιστικών ιδρυμάτων. Να παρουσιάσει το θεσμικό πλαίσιο και την ανάπτυξη των πολιτισμικών φαινομένων. Να διερευνήσει τη συμβολή των πολιτισμικών πλαισίων στη διαμόρφωση νέων συστημάτων ανάπτυξης για τον πολιτισμό. Να εισαγάγει συνοπτικά τις νέες τάσεις ανάπτυξης και τους σημαντικούς προβληματισμούς καθιέρωσης του πολιτισμού στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας. Να εξετάσει και να αναλύσει την ανάπτυξη των πολιτισμικών βιομηχανιών και των πολιτιστικών ιδρυμάτων στον 21ον αιώνα. Η Θ.Ε. περιλαμβάνει τις ακόλουθες υποενότητες (γνωστικά αντικείμενα): Εισαγωγή στον Πολιτισμό Πολιτιστικό Πλαίσιο Πολιτισμός και εκπαίδευση

2 Α. Η έννοια του Πολιτισμού
Πρότυπο συμπεριφοράς (ευπρέπεια, κοσμιότητα) Οι έννοιες “εκπολιτίζω” και “πολιτισμένος” απαντούν στα αγγλικά (civilize, civilized) και τα γαλλικά (civiliser-civilise) από τον 16ο αιώνα και προέρχονται από τη λατινική λέξη “πολίτης” (civis). Οι έννοιες χρησιμοποιούνταν από τα μέλη της αυλικής αριστοκρατίας για να περιγράψουν τους κοινωνικούς τους τρόπους, με σκοπό να προβάλλουν την ανωτερότητα της συμπεριφοράς τους έναντι κατώτερων ανθρώπων ή των βαρβάρων του Νέου Κόσμου. Σεπουλβέδα  Μοντέν. Εθνικισμός  Πολιτισμικός σχετικισμός. Γάλλοι συγγραφείς του 17ου αιώνα εξακολουθούν να ταξινομούν τους λαούς με την ιεραρχία: άγριοι, βάρβαροι, πολιτισμένοι.

3 Σεπουλβέδα Ο Ισπανός κληρικός, Juan Gines de Sepulveda, 1550, απευθυνόμενος προς τον Κάρολο Ε, επικαλείται την πνευματική κατωτερότητα των σκλάβων, για να νομιμοποιήσει τη δουλεία, υποστηρίζοντας, ότι, καθώς οι Ινδιάνοι είναι κατώτεροι και σκλάβοι από τη φύση τους, είναι απολύτως νόμιμο να καταφύγουμε στη βία για να τους εκπολιτίσουμε.

4 Α. Η έννοια του Πολιτισμού
Διαδικασία προοδευτικής τελειοποίησης των κοινωνικών ηθών και θεσμών Η θεώρηση αλλάζει, αρχές του 18ου αιώνα, με τον Διαφωτισμό Ερώτηση: Τι είναι ο Διαφωτισμός; Διακηρύσσει τη σημασία της εμπειρίας, της παρατήρησης, του πειράματος, της έρευνας, του λογικού ελέγχου πέρα και πάνω από κάθε παραδοσιακή γνώση ή δογματική αλήθεια. Κηρύσσει τον πόλεμο στη δεισιδαιμονία, την προκατάληψη, την παράδοση και το θεολογικό σκοταδισμό. Στόχος των διαφωτιστών να διαφωτίσουν το ευρύ κοινό για τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις. Με τελικό σκοπό να διαμορφώσουν ένα κοινωνικοπολιτικό όραμα βασισμένο στα ιδεώδη της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ανεκτικότητας και της λογικής. Να οδηγήσουν στην προοδευτική τελειοποίηση.

5 Α. Η έννοια του Πολιτισμού
Ρουσώ Στροφή στην εθνική κληρονομιά, την παράδοση και τη φύση. Ρομαντισμός: Η κατεξοχήν ανταγωνιστική πνευματική κίνηση του διαφωτισμού. Ρομαντισμός/Διαφωτισμός Ο Μιραμπώ ο πρεσβύτερος (Marquis de Mirabeau, ) καταγγέλλει τον πολιτισμό ως μια απλή επίφαση κοσμιότητας που απέχει πολύ από την αρετή και τίποτα άλλο. Επινοεί τον όρο πολιτισμός (civilisation από τον όρο civilite), που γίνεται αποδεκτός από τους διαφωτιστές. Ο πολιτισμός νοείται ως: Διαδικασία προοδευτικής τελειοποίησης των κοινωνικών ηθών και θεσμών Αποτέλεσμα υλοποίησης αυτών των ιδανικών αποτελεί η Γαλλική Επανάσταση.

6 Β. Η έννοια της Κουλτούρας
Ιδεώδες κοσμικής παιδείας, μόρφωσης (υψηλή κουλτούρα, τέχνη) Ο όρος κουλτούρα, στα μέσα του 18ου αιώνα, στη Γαλλία και Αγγλία, σηματοδοτεί την αστική τάξη που έχει ως βασικό προσόν τη μόρφωση (καλλιέργεια). Στη Γερμανία η έννοια της κουλτούρας βρίσκεται στο επίκεντρο του κοινωνικού ανταγωνισμού μεταξύ των αστών διανοουμένων και της αριστοκρατίας. Η κουλτούρα (Kultur) αντιδιαστέλλεται προς τον πολιτισμό (Zivilisation). Στη Γερμανία η αντιπαράθεση κουλτούρας / πολιτισμού σημαίνει: Κουλτούρα / πολιτισμός Αστοί / αριστοκράτες Αυτόχθονη γερμανική γλώσσα, Τέχνη και παράδοση / ξενόφερτα ήθη Εσωστρεφή διάσταση / εξωστρεφή διάσταση.

7 Β. Η έννοια της Κουλτούρας
Τα ιδιαίτερα ήθη, τέχνες, τρόπος σκέψης ενός έθνους, κοινότητας, φυλής, εποχής Χέρντερ (Johann Gottfried Herder, ) Συνδέει τις έννοιες: κουλτούρα/τόπος Εισηγείται το εθνικό κράτος Ο αντίκτυπος των απόψεων του Χέρντερ Συνέπεια η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών του 19ου αιώνα και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Η πολιτική εξουσία νομιμοποιείται ως εγγυητής της εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας Kαλλιέργεια της εθνικής συνείδησης  των εθνικών συμβόλων  της πολιτισμικής παράδοσης  συνέχειας  της ίδρυσης μνημείων  μουσείων Εδαφοποίηση και πολιτικοποίηση της κουλτούρας:  από χώρο δημιουργίας σε χώρο κυριαρχίας  από χώρο έκφρασης σε χώρο αποκλεισμού του άλλου ( εκείνου που είτε στο ίδιο είτε σε άλλο έδαφος διαθέτει άλλη κουλτούρα και άλλη πολιτισμική ταυτότητα).

8 Ο αντίκτυπος των απόψεων του Χέρντερ
Σχετικισμός  εθνολογία ή κοινωνική ανθρωπολογία Ιστορισμός Φυλετισμός ή ρατσισμός (εγγενής ηθική και πνευματική ανωτερότητα της λευκής φυλής ) Εξελικτισμός (από την αγριότητα προς τον πολιτισμό) Ανοίγουν οι πύλες προς το Ναζισμό

9 Το ίδιο το τέκνο του Διαφωτισμού, η Γαλλική Επανάσταση, παρήκμασε.
Ερώτηση: Πώς ο πολιτισμός κατάντησε το πρόσχημα με το οποίο η Ευρώπη ενθρόνισε τον εαυτό της στην κορυφή της πυραμίδας των ανθρώπινων κοινωνιών. Απάντηση: Το ίδιο το τέκνο του Διαφωτισμού, η Γαλλική Επανάσταση, παρήκμασε. Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία. Ο πολιτισμός ολοκληρώνεται στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών και οι Ευρωπαίοι γίνονται οι κομιστές ενός υπάρχοντος ή τελειωμένου πολιτισμού σε άλλους. Η τάση αυτή ενισχύεται από τη βιομηχανική επανάσταση και την τεχνικοεπιστημονική πρόοδο. Αυτή η «πρόοδος» νομιμοποιεί την κυριαρχία των Ευρωπαίων επί των απολίτιστων και καθυστερημένων (από εδώ και τα στερεότυπα: μυστηριακή Ανατολή, σκοτεινή Αφρική» κ.ά.). Η ιδέα του εξελικτισμού, επειδή βολεύει, γίνεται η λαϊκή θρησκεία της αποικιοκρατίας. Ακόμη και η Εξέλιξη των Ειδών ερμηνεύεται ως μια αλληγορία για την κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη που επέτρεπε τη διάκριση ανάμεσα σε εξελιγμένες και μη κοινωνίες και ανώτερες και κατώτερες φυλές. Η τάση ενισχύεται από τον Σουηδό φυσιοδίφη Λινναίο (Carl von Linne, ) που κατατάσσοντας τις ανθρώπινες φυλές βάζει στην κορυφή το λευκό, ευγενικό και νομοταγή Ευρωπαίο. (σ. 40). Και στη συνέχεια ο Λιστ (Friedrich Liszt), 1830, υποστηρίζει ότι η γερμανική φυλή πέπρωται να κυβερνήσει τον κόσμο και ότι έχει επιλεγεί από τη Θεία Πρόνοια για να εκπολιτίσει τις άγριες χώρες. Οι πύλες προς το ναζισμό είναι πια ανοικτές.

10 Γ. Κουλτούρα vs πολιτισμός ή η κριτική της νεωτερικότητας
Μοντέν  Ρουσώ  Χέρντερ Διαφωτιστές Πολιτισμός: Επιστημονικο-τεχνολογική εξέλιξη και επίτευγμα Κουλτούρα: Τα ιδιαίτερα ήθη, τέχνες, τρόπος σκέψης ενός έθνους, κοινότητας, φυλής, εποχής Στον 20ό αιώνα η διάκριση οριοθετείται ως: Κουλτούρα: Πνευματικός πολιτισμός Πολιτισμός: Τεχνικός ή υλικός πολιτισμός

11 Νεωτερικότητα Κριτική της βιομηχανικής κοινωνίας Σπένγκλερ  Σχολή της Φραγκφούρτης Oswald Spengler, , Η Παρακμή της Δύσης Walter Benzamin ( ), Theodor Adorno ( ), Max Horkheimer ( ): Καταγγέλλουν ότι ο εξορθολογισμός της ανθρώπινης κοινωνίας και της καθυπόταξης της φύσης, οδήγησε στην αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον εαυτό του και τη φύση.

12 Η παρέμβαση του Σνόου Charles P. Snow, , The two cultures Θεωρεί ότι είναι επικίνδυνο να υπάρχουν δυο κουλτούρες που μάλιστα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους σε μια εποχή που η επιστήμη σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τη μοίρα μας. Προτείνει τη συνεργασία και το διάλογό τους ως το μόνο τρόπο για την επίλυση των θεμελιακών παγκόσμιων προβλημάτων και την προαγωγή της κοινωνικής ευαισθησίας και ευθύνης της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας.

13 Βρεττάκος Νικηφόρος Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ
Βρεττάκος Νικηφόρος Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ

14 Δ. Οι έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας κατά τον ύστερο 20ό αιώνα Πολιτισμός: Το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας μιας κοινωνίας, μιας εποχής Κουλτούρα: Το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας μιας κοινωνίας, μιας εποχής Την αναθεώρηση των εννοιών κουλτούρας και πολιτισμού προκαλεί: Η αποσύνεθση του αποικιοκρατικού σύστηματος / εθνικά κράτη. Η έννοια παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά αντανακλά το νέο πολιτισμικό χάρτη. Μέσα μαζικής επικοινωνίας. Μεταναστευτικά ρεύματα / Ευρώπη πολυφυλετική και πολυπολιτισμική. Ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά ... Τα διάφορα κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα. Μεταμόρφωση του κόσμου της τέχνης (σπιλώνεται η αίγλη της υψηλής τέχνης, εφόσον έχει αποκλείσει τους μη Ευρωπαίους, τις γυναίκες, τις μειονοτήτες). Ο Ρέημοντ Ουίλλιαμς ορίζει την κουλτούρα ως συνολικό τρόπο ζωής, που περιλαμβάνει την παράδοση, την υψηλή τέχνη, τις καθημερινές συνήθειες, τη μαζική κουλτούρα, τις συλλογικές αξίες και πεποιθήσεις, αλλά και την προσωπική, ιδιόμορφη έκφραση και δημιουργία.

15 Ετερογένεια και Αντίθεση
Η τελική σύνθεση κουλτούρας/πολιτισμού επιτυγχάνεται με τη συμβολή των ιδεών της ετερογένειας και της αντίθεσης. Ο Franz Boas ( ) και ο Edward Thompson ( ) Οι εμπειρίες, οι ρόλοι, οι σχέσεις που συνθέτουν μια κοινωνία είναι εξαιρετικά ποικίλες. Πρόκειται για ένα πεδίο συγκρουσιακό στο πλαίσιο κοινωνικών οικονομικών και πολιτικών ανισοτήτων και ανταγωνισμών.

16 Οι έννοιες: Πολιτισμός / Κουλτούρα
Α. Η έννοια του Πολιτισμού Πρότυπο συμπεριφοράς (ευπρέπεια, κοσμιότητα) Διαδικασία προοδευτικής τελειοποίησης των κοινωνικών ηθών και θεσμών Β. Η έννοια της Κουλτούρας Ιδεώδες κοσμικής παιδείας, μόρφωσης (υψηλή κουλτούρα, τέχνη) Τα ιδιαίτερα ήθη, τέχνες, τρόπος σκέψης ενός έθνους, κοινότητας, φυλής, εποχής

17 Γ. Κουλτούρα vs πολιτισμός ή η κριτική της νεωτερικότητας
Πολιτισμός: Επιστημονικο-τεχνολογική εξέλιξη και επίτευγμα Κουλτούρα: Τα ιδιαίτερα ήθη, τέχνες, τρόπος σκέψης ενός έθνους, κοινότητας, φυλής, εποχής Δ. Οι έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας κατά τον ύστερο 20ό αιώνα Πολιτισμός: Το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας μιας κοινωνίας, μιας εποχής Κουλτούρα: Το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας μιας κοινωνίας, μιας εποχής

18 Λεξικό Μπαμπινιώτη, Πολιτιστικός/πολιτισμικός
Στη σύγχρονη γλωσσική επικοινωνία παρουσιάζεται συχνά η ανάγκη να γίνει διαφοροποίηση α) ανάμεσα στον τεχνικό πολιτισμό και την πνευματική καλλιέργεια, β) αναφορά στη λεπτή διαφορά που χωρίζει τον πολιτισμό ως πνευματικό μέγεθος, ως εθνική ιδιοπροσωπία, ως αφηρημένη έννοια, από τον πολιτισμό ως σύνολο εκφάνσεων και δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο να ικανοποιήσουν πνευματικές ή καλλιτεχνικές αναζητήσεις, να αναπτύξουν ανάλογα ενδιαφέροντα, να προσφέρουν πολιτισμό ως πράξη. Για να επιτευχθεί αυτή η διαφοροποίηση, υπάρχει η τάση να γίνεται διάκριση ανάμεσα στα επίθετα πολιτιστικός και πολιτισμικός. Το πολιτιστικός χρησιμοποιείται περισσότερο για τον πολιτισμό ως σύνολο δραστηριοτήτων, καθώς και για τη δήλωση του τεχνικού πολιτισμού, ενώ το πολιτισμικός τείνει να δηλώνει περισσότερο την αφηρημένη πλευρά του πολιτισμού, καθώς και τον πολιτισμό ως πνευματική καλλιέργεια. Έτσι γίνεται λόγος για τα πολιτισμικά γνωρίσματα ενός έθνους και για την πολιτιστική του δράση, για την πολιτισμική αξία ορισμένων παραδόσεων και το πολιτιστικό δυναμικό ενός λαού, για το πολιτισμικό επίπεδο διαφόρων εκδηλώσεων και για την πολιτιστική αποτελεσματικότητα που μπορούν να έχουν. Γενικά θα μπορούσε, με γλωσσολογικούς όρους, να λεχθεί ότι ο χαρακτηρισμός πολιτισμικός είναι περισσότερο στατικός, ενώ ο χαρακτηρισμός πολιτιστικός είναι περισσότερο δυναμικός.

19 Οι όροι πολιτιστικός και πολιτισμικός
Ο όρος πολιτιστικός είχε καταρχήν την έννοια του εκπολιτιστικός (πολιτιστικοί σύλλογοι). Φαίνεται ότι η έννοια συνδέθηκε περισσότερο με το περιεχόμενο της έννοιας πολιτισμός, ενώ ο όρος πολιτισμικός με την έννοια της κουλτούρας. Με την ταυτότητα των όρων πολιτισμός/κουλτούρα η διάκριση των εννοιών πολιτιστικός/πολιτισμικός είναι ασαφής και επομένως μπορούν να χρησιμοποιούνται ως ισοδύναμες.

20 H Kαθημερινή, 21 Οκτωβρίου 2009