OSNOVI METROLOGIJE - Opšti pojmovi -

Παρουσίαση με θέμα: "OSNOVI METROLOGIJE - Opšti pojmovi -"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 OSNOVI METROLOGIJE - Opšti pojmovi -
Merne jedinice Etaloni Merila Merenja

2 Infrastruktura kvaliteta
Zasnovana je na 5 osnovnih komponenti koje čine tzv. EVROPSKU KUĆU KVALITETA, a to su: Standardizacija, Akreditacija, Metrologija, Ocenjivanje usaglašenosti (ispitivanje, etaloniranje, kontrolisanje i sertifikacija), Kvalitet sa nadzorom tržišta. Navedene poslove obavljaju odvojene institucije, a infrastruktura kvaliteta je put na kome one deluju zajedno, probleme i pitanja zajednički razmatraju i rešavaju da bi obezbedili pouzdan i bezbedan proizvod i uslugu.

3 METROLOGIJA - definicija
Metrologija je nauka o merenju i njegovoj primeni. Naziv potiče od grčke reči METRON – merenje. Metrologija se može posmatrati i u zavisnosti od fizičke veličine koju razmatra, kao metrologija dužine, metrologija vremena, metrologija temperature i slično, ili prema oblasti primene, kao tehnička metrologija, astronomska metrologija, medicinska metrologija . Porast saznanja iz metrologije usmeravao je prema specijalizaciji - razvoju pojedinih delova, naprimer metrologija mase, metrologija dužine, metrologija vremena i frekvencije.

4 METROLOGIJA - definicija
Metrologija je nauka o merenjima i rešava tri osnovna zadatka: Definisanje međunarodno prihvaćenih mernih jedinica Realizacija mernih jedinica - etaloni Ustanovljavanje lanca merne sledivosti utvrđivanjem i dokumentovanjem vrednosti i tačnosti merenja Metrološka sledivost: svojstvo rezultata merenja koje ga povezuje sa međunarodnim ili nacionalnim etalonima, posredstvom neprekidnog lanca poređenja – „lanac metrološke sledivosti”.

5 METROLOGIJA - definicija
Metrologija se bavi: Mernim jedinicama, Razvojem, ostvarivanjem, održavanjem i unapređenjem etalona tih jedinica (SI) i prenošenjem vrednosti koju oni reprodukuju radi obezbeđenja sledivosti, Merilima, Merenjima, njihovom mernom nesigurnošću i pouzdanošću, i obuhvata sve teorijske i praktične probleme koji se odnose na merenja bez obzira na njihovu tačnost.

6 PODELA METROLOGIJE Metrologija je podeljena na tri vrste različitog nivoa složenosti i tačnosti NAUČNA metrologija se odnosi na organizaciju i razvoj etalona i njihovo održavanje (najviši nivo) INDUSTRIJSKA metrologija koja se bavi merilima koja se upotrebljavaju u industriji, u proizvodnim procesima i postupcima ispitivanja, čije adekvatno funkcionisanje obezbedjuje kvalitet proizvoda, bolju konkurentnost i zadovoljstvo kupca. ZAKONSKA metrologija odnosi se na merenja kada ona utiču na transparentnost ekonomskih transakcija, posebno gde postoje zahtev za zakonsko overavanje merila. Fundamentalna metrologija nema međunarodnu definiciju ali obuhvata najviše nivoe tačnosti u okviru pojedinih oblasti. Fundamentalna metrologija može da se opiše kao grana naučne metrologije vrhunskog nivoa.

7 PODELA METROLOGIJE Naučna metrologija obavlja naučna istraživanja radi unapređenja SI jedinica, bavi se organizacijom, razvojem i održavanjem etalona pomoću kojih se praktično realizuju vrednosti SI jedinica, razvija i unapređuje metode etaloniranja kojima se ta vrednost prenosi sa etalona najvišeg nivoa do merila kako bi se ostvarila adekvatna sledivost rezultata merenja. Naučna metrologija je od strane BIPM podeljena na 9 tehničkih oblasti: U okviru EURAMET postoje tri dodatne oblasti: Protok, Interdisciplinarna metrologija i Kvalitet.

8 PODELA METROLOGIJE Industrijska metrologija se bavi istraživanjima, razvojem i unapređenjem merila i merenja koja se koriste i primenjuju u proizvodnim procesima i industriji, a utiču značajno na kvalitet i pouzdanost proizvoda i usluga. Kvalitet merenja i merila ostvaruje se kroz kontrolu i metrološku sledivost - prenošenjem tačne mere sa primarnih, međunarodnih ili nacionalnih etalona, preko referentnih i radnih, do merila koja se neposredno koriste u procesu merenja.

9 PODELA METROLOGIJE Zakonska metrologija je grana metrologije koja se bavi merilima i merenjima kada je potrebno da se osigura poštena i fer trgovina i predstavlja osnov za poverenje građanima u korektne rezultate merenja u zvaničnim komercijalnim transakcijama. Merila za koja je obavezna zakonska kontrola, kao i zahtevi koje ona moraju ispuniti da bi se koristila u zakonskoj metrologiji, propisani su zakonskim propisima.

10 ocenjivanje usaglašenosti merila sa propisanim zahtevima,
PODELA METROLOGIJE Zakonska kontrola merila koja se koriste u zakonskoj metrologiji obuhvataju sledeće aktivnosti: ocenjivanje usaglašenosti merila sa propisanim zahtevima, ispitivanje i odobrenje tipa merila, prvo, periodično i vanredno overavanje, metrološki nadzor.

11 METROLOGIJA - OPŠTE Metrologija se bavi: mernim jedinicama etalonima merilima merenjima i problemima koji se odnose na merenja (tačnost, merna nesigurnost, itd.)

12 (I) METROLOGIJA – Merne jedinice
Merne jedinice su međunarodno prihvaćene veličine za merenje. Merna jedinica je stvarna skalarna veličina, usvojena i definisana dogovorom, sa kojom se porede druge veličine iste vrste da bi se kvantitativno izrazio odnos te dve veličine kao broj (VIM , t. 1.9). U većini zemalja sveta primenjuje se Međunarodni sistem jedinica SI (Système International d’Units) U nekim zemljama (Velika Britanija, SAD) primenjuje se tzv. Anglosaksonski sistem mera

13 (I) MERNE JEDINICE - ISTORIJAT
Metrologija kao nauka javlja se u 18. veku. Osnovna ideja iz koje je ponikao metarski sistem – sistem jedinica zasnovan na metru i kilogramu - nastala je za vreme Francuske revolucije kada su napravljena prva dva referentna etalona – za metar i kilogram, načinjena od platine, a zatim smeštena u Francuski narodni arhiv u Parizu godine – po čemu su kasnije postali poznati pod nazivom arhivski metar i arhivski kilogram.

14 (I) MERNE JEDINICE - ISTORIJAT
Francuska narodna skupština je potom naložila Francuskoj akademiji nauka da izradi jedan novi sistem jedinica koji bi se koristio u celom svetu, a godine, države članice Metarske konvencije prihvatile su MKSA sistem: metar, kilogram, sekunda, amper.

15 Etalonska kopija PRAMETRA

16 PRAKILOGRAM iz Sevra

17 (I) MERNE JEDINICE - ISTORIJAT
1954. godine MKSA sistem je proširen uključivanjem jedinica kelvin i kandela. Tada je sistem definitivno dobio naziv Međunarodni sistem jedinica, SI (le Systeme International d’Unites) Sistem SI je uspostavljen godine na 11. Generalnoj konferenciji za tegove i mere: „Međunarodni sistem jedinica SI, je koherentni sistem jedinica koji je usvojila i preporučila Generalna konferencija za tegove i mere“ Na 14. Generalnoj konferenciji za tegove i mere iz godine SI je ponovo proširen dodavanjem mola kao osnovne jedinice za količinu supstancije.

18 (I) MERNE JEDINICE - ISTORIJAT
Međunarodni sistem jedinica - SI sistem jedinica usvojila je i preporučila Generalna konferencija za tegove i mere (CGPM). Međunarodni sistem jedinca - SI se sada sastoji od sedam osnovnih jedinica koje, zajedno sa izvedenim jedinicama, čine koherentan sistem jedinica. Pored toga, neke druge jedinice izvan sistema SI, prihvaćene su za upotrebu sa međunarodnim sistemom jedinicama SI.

19 (I) Zakon o metrologiji Republike Srbije
Zakon o metrologiji omogućava jedinstveno merenje u Republici Srbiji kroz obezbeđivanje: 1. Tačnih i usklađenih merila i mernih jedinica sa međunarodno utvrđenim merilima i Međunarodnim sistemom jedinica (SI) i 2. Sledivosti etalona Republike Srbije do međunarodnih etalona.

20 (I) Zakon o metrologiji Republike Srbije
Prema ZAKONU O METROLOGIJI (Sl.glasnik RS, br.30/2010), zakonske merne jedinice koje se upotrebljavaju u Republici Srbiji su: jedinice Međunarodnog sistema jedinica SI jedinice koje nisu obuhvaćene sistemom SI, a koje se mogu koristiti u skladu sa ovim zakonom, koje je bliže propisala Vlada. Uredba o zakonskim mernim jedinicama (Sl.list SCG, br.10/2006) propisuje zakonske merne jedinice koje se mogu koristiti i način njihove upotrebe.

21 (I) METROLOGIJA – merne jedinice u SRBIJI
Zakonske merne jedinice su merne jedinice čija je primena obavezna u Republici Srbiji: SI jedinice (osnovne i izvedene) i njihovi umnošci i delovi. Jedinice definisane na osnovu SI jedinica ali nisu ni njihovi umnošci ni delovi. Jedinice koje se koriste sa jedinicama SI, a čije su vrednosti u jedinicama SI dobijene eksperimentalno. Jedinice i nazivi čije je upotreba dozvoljena samo u specifičnim oblastima. Kombinovane merne jedinice.

22 (I) OSNOVNE JEDINICE MEĐUNARODNOG SISTEMA - SI
VELIČINA OSNOVNA JEDINICA OZNAKA 1. dužina metar m 2. masa kilogram kg 3. vreme sekunda/sekund s 4. električna struja amper A 5. termodinamička temperatura kelvin K 6. količina supstancije mol 7. svetlosna jačina kandela cd

23 (I) OSNOVNE JEDINICE SI - DEFINICIJE
JEDINICA DUŽINE ( metar ) Metar je dužina putanje koju u vakuumu pređe svetlost za vreme od 1/ sekunde. JEDINICA MASE (kilogram) Jedinica mase je kilogram, koji je jednak masi međunarodnog prototipa kilograma. 3. JEDINICA VREMENA (sekunda) Sekunda je trajanje od perioda zračenja koje odgovara prelazu između dva hiperfina nivoa osnovnog stanja atoma cezijuma 133.

24 (I) OSNOVNE JEDINICE SI - DEFINICIJE
4. JEDINICA ELEKTRIČNE STRUJE (amper) Amper je stalna električna struja koja bi, kada bi se održavala u dva prava paralelna provodnika, neograničene dužine i zanemarljivo malog kružnog poprečnog preseka, koji se nalazi u vakuumu na međusobnom rastojanju od jednog metra, prouzrokovala među tim provodnicima silu jednaku 2 x 10-7 njutna po metru dužine. 5. JEDINICA TERMODINAMIČKE TEMPERATURE (kelvin) Kelvin je termodinamička temperatura koja je jednaka 1/273,16 termodinamičke temperature trojne tačke vode.

25 (I) OSNOVNE JEDINICE SI - DEFINICIJE
6. JEDINICA KOLIČINE SUPSTANCIJE (mol) Mol je količina gradiva (supstancije) sistema koji sadrži toliko elementarnih jedinica koliko ima atoma u 0,012 kilograma ugljenika 12. (Kada se upotrebljava mol, navode se elementarne jedinke koje mogu biti atomi, molekuli, joni, elektroni i druge čestice ili određene skupine tih čestica.) 7. JEDINICA SVETLOSNE JAČINE (JAČINE SVETLOSTI) (kandela) Kandela je svetlosna jačina (jačina svetlosti), u određenom pravcu, izvora koji emituje monohromatsko zračenje frekvencije 540 x 1012 herca i čija je jačina zračenja u tom pravcu 1/683 vati po steradijanu.

26 (I) IZVEDENE JEDINICE SI sistema
Jedinice koje su izvedene iz osnovnih jedinica sistema SI Izvedene jedinice izvode se u skladu sa fizičkim zakonima koji povezuju veličine Date su kao algebarski izraz u obliku proizvoda stepenovanih osnovnih jedinica SI Neke izvedene jedinice imaju posebne nazive i oznake. Primer: Jedinica za snagu (vat): W = m2 · kg · s-3 Ostale izvedene jedinice nemaju poseban naziv i oznaku.

27 (I) IZVEDENE JEDINICE SI sistema - izražene pomoću osnovnih jedinica SI
IZVEDENA VELIČINA IZVEDENA JEDINICA OZNAKA površina kvadratni metar m2 zapremina kubni metar m3 brzina metar u sekundi m/s ubrzanje metar u sekundi na kvadrat m/s2 ugaona brzina radijan u sekundi rad/s ugaono ubrzanje radijan u sekundi na kvadrat rad/s2 gustina kilogram po kubnom metru kg/m3 jačina magnetnog polja (podužna gustina struje) amper po metru A/m gustina električne struje amper po kubnom metru A/m3 moment sile njutn metar N m jačina električnog polja volt po metru V/m magnetna propustljivost henri po metru H/m električna propustljivost farad po metru F/m specifična toplota džul po kilogramu kelvinu J/(kg K) koncentracija količine supstancije mol po kubnom metru mol/m3 sjaj (luminacija) kandela po kvadratnom metru cd/m2

28 (I) IZVEDENE JEDINICE SI – posebni naziv i oznaka
VELIČINA JEDINICA NAZIV ОZNAKA frekvencija herc Hz sila njutn N pritisak, naprezanje paskal Pa =N/m2 Energija, rad, količina toplote džul J =N m Snaga, fluks zračenja vat W =J/s Naelektrisanje, količina elektriciteta kulon C električni potencijal, razlika električnog potencijala, napon, elektromotorna sila volt V =W/A električna otpornost om  =V/A električna kapacitivnost farad F =C/A električna provodnost simens S =A/V

29 (I) IZVEDENE JEDINICE SI – posebni naziv i oznaka (nastavak)
VELIČINA JEDINICA NAZIV ОZNAKA Magnetski fluks veber Wb =V.s Magnetska indukcija tesla T =Wb/m2 induktivnost henri H =Wb/A Svetlosni fluks lumen lm =cd.sr osvetljenost luks lx =lm/m2 Aktivnost radioaktivnog izvora bekerel Bq Apsorbovana doza, specifična predata energija, kerma grej Gy =J/kg Ekvivalentna doza sivert Sv =J/kg Katalitička aktivnost katal kat Ugao u ravni radijan rad Prostorni ugao steradijan sr

30 VREDNOST U JEDINICAMA SI
(I) POSEBNO DOZVOLJENI nazivi i oznake decimalnih umnožaka i delova jedinica SI VELIČINA JEDINICA OZNAKA VREDNOST U JEDINICAMA SI Zapremina litar , L 1 = 1dm3 = 10-3m3 Masa tona t 1t = 103 kg Pritisak bar 1bar = 105 Pa

31 VREDNOST U JEDINICAMA SI
(I) JEDINICE DEFINISANE na osnovu jedinica SI ali NISU ni decimalni umnošci ni delovi jedinica SI VELIČINA JEDINICA OZNAKA VREDNOST U JEDINICAMA SI Vreme Minut min 1 min = 60 s Čas h 1 h = 3600 s Dan d 1 d = s Ugao u ravni Obrt Međunarodna oznaka ne postoji 1 obrt = 2π rad Grad, gon gon 1 gon = (π/200) rad Stepen (ugaoni) 10 = (π/180) rad Minuta (ugaona) ’ 1’ = (π/10800) rad Sekunda (ugaona) ’’ 1’’ = (π/648000) rad

32 (I) MEĐUNARODNI SISTEM JEDINICA - SI
Međunarodni sistem jedinica SI je koherentan sistem jedinica. Sadrži osnovne i izvedene jedinice. Koherentan sistem mernih jedinica je sistem u kojem su sve izvedene jedinice koherentne. Koherentna izvedena merna jedinica može da se izrazi kao proizvod stepenovanih osnovnih jedinica sa faktorom proporcionalnosti jednakim jedan. Primer: 1 h = 3600 s, čas nije koherentna izvedena jedinica jer faktor proporcionalnosti nije 1 već 3600, Koherentne jedinice: jedinica za brzinu - m/s, jedinica za silu - njutn - N = m· kg∙ s-2.

33 (I) PREDMECI SI – decimalni umnošci

34 (I) PREDMECI SI – decimalni delovi

35 PISANJE PREDMETKA uz jedinice SI sistema
Predmetak se piše BEZ RAZMAKA ispred oznake jedinice Primer: 5 cm a ne 5 c m 1 mg a ne 1 m g Predmetak se ne može pisati samostalno Ne upotrebljava se KOMBINACIJA predmetaka Primer: 10-6 kg je 1 mg a ne 1 µkg

36 Primer: Jedinica kelvin se piše oznakom K.
PRAVILA PISANJE NAZIVA I OZNAKA SI JEDINICA Oznake mernih jedinica pišu se IZA numeričkih vrednosti, sa jednim mestom RAZMAKA između. Primer: 5 kg a ne 5kg Oznake jedinica se pišu malim slovima, ali je prvo slovo ozake jedinice veliko slovo ukoliko Naziv jedinice predstavlja ime ličnosti ili Rečenica počinje oznakom jedinice. Primer: Jedinica kelvin se piše oznakom K. Oznake jedinica se nikada ne pišu sa tačkom posle oznake, osim ukoliko je oznaka na kraju rečenice Proizvod dve merne jedinice obeležava se tačkom kao simbolom množenja. Tačka se može izostaviti kada je oznaka mernih jedinica takva da ne može nastati zabuna. Primer: N·m ili N m

37 PRAVILA PISANJE NAZIVA I OZNAKA SI JEDINICA
Jedinice dobijene deljenjem jedne jedinice drugom pišu se sa kosom crtom između ili sa negativnim eksponentom Primer: m/s ili m· s-1 Kombinovane jedinice pišu se najviše sa jednom kosom crtom između. Dozvoljena je upotreba zagrada ili negativnih eksponenata za složene kombinovane jedinice. Primer: m/s2 ili ms ali ne m/s/s Primer mkg/(s3A) ili mkgs-3A ali ne mkg/s3A Oznake jedinica se ne smeju mešati sa nazivima jedinica.

38 METROLOGIJA - OPŠTE Metrologija se bavi: mernim jedinicama etalonima merilima merenjima i problemima koji se odnose na merenja (tačnost, merna nesigurnost, itd.)

39 (II) METROLOGIJA – etaloni
Etalon je realizacija definicije date veličine sa iskazanom vrednošću veličine pridruženom mernom nesigurnošću , koji se koristi kao referenca. Etalon je materijalizovana mera, merni instrument ili merni sistem namenjen da definiše, ostvaruje, čuva ili reprodukuje jednu jedinicu odnosno jednu ili više poznatih vrednosti jedne veličine, kako bi se poređenjem mogle preneti na druga merila.

40 (II) METROLOGIJA – etaloni
Etaloniranje (calibration, etalonnage) je operacija kojom se, u određenim uslovima: 1. Uspostavlja odnos između vrednosti veličina sa mernom nesigurnošću, koju obezbeđuje etalon i odgovarajuća pokazivanja merila sa pridruženom mernom nesigurnošću, i 2. Drugom koraku, ova informacija se koristi za utvrđivanje odnosa za dobijanje rezultata merenja iz ovog pokazivanja.

41 (II) METROLOGIJA – etaloni
Rezultat etaloniranja omogućuje ili pripisivanje vrednosti merene veličine pokazivanjima ili određivanje korekcije koje treba da se primene na pokazivanje. Rezultat etaloniranja može se dati u dokumentu koji se zove Uverenje o etaloniranju (calibratio certifate, certificat detalonnage). Svaki etalon mora imati dokumentaciju, koja predstavlja njegovu ličnu kartu i mora se čuvati i održavati prema odgovarajućim pravilima.

42 (II) METROLOGIJA – etaloni - istorija
Prvi etalon dužine bio je definisan, u starom Egiptu godina pre nove ere. Veruje se da je postojala jedinica dužine - egipatski kraljevski kubit, registrovan u zapisima, kao prva jedinica i prvi poznati, zvanično usvojen, etalon dužine. Dužina kubita je bila jednaka dužini podlaktice plus širina dlana tada vladajućeg faraona. Kraljevski kubit (etalon) izrađen je od crnog granita "da izdrži sva vremena". Radnici na gradilištima dobijali su njene kopije izrađene od granita ili drveta, a za njihovo održavanje bile su odgovorne arhitekte. Postojala je odluka vladajućeg faraona da se svaki taj štap mora periodično porediti sa kraljevskim kubitom svakog punog meseca.

43 (II) METROLOGIJA – etaloni - istorija
Svako ko zaboravi ili zanemari svoju dužnost da svakog punog meseca etalonira etalon dužine, biće kažnjen smrtnom kaznom. Ova pretnja odnosila sa na dvorske arhitekte odgovorne za izgradnju hramova i piramida za faraone u starom Egiptu godina pre nove ere.

44 ETALONI 1799. godine u Parizu stvoren je metarski sistem izradom dva etalona od platine koji su predstavljali metar i kilogram. Danas je jedinica za dužinu METAR, koji je definisan kao: dužina puta u vakuumu koji pređe svetlost tokom vremenskog intervala od 1 / sekunde. Metar se ostvaruje na primarnom nivou preko talasne dužine jodom stabilisanog helijum-neonskog lasera. Na nižim nivoima, upotrebljavaju se materijalne mere kao planparalelne mere, a sledivost se obezbeđuje primenom optičke interferometrije radi određivanja dužine planparalelnih mera u odnosu na pomenutu talasnu dužinu svetlosti.

45 ETALONI Primeri etalona :
Etalon mase od 1kg sa pridruženom standardnom mernom nesigurnošću od 3µg. Cezijumov etalon frekvencije sa relativnom mernom nesigurnošću od 2x10-15. Niz referentnih rastvora i kortizola u ljudskom serumu koji ima sertifikovanu vrednost veličine sa mernom nesigurnošću za svaki rastvor. Referentni materijal koji obezbeđuje vrednosti veličine sa mernom nesigurnošću za masenu koncentraciju za svaki od deset različitih proteina. Etalon otpornik od 100Ω sa pridruženom standardnom mernom nesigurnošću od 1µΩ. Etalon ustvari predstavlja praktičnu realizaciju jedinice određene veličine.

46 (II) ETALONI Međunarodni etalon Primarni etalon Nacionalni etalon
Sa gledišta metroloških svojstava razlikuje se: Međunarodni etalon Primarni etalon Nacionalni etalon Sekundarni etalon Referentni etalon Radni etalon Hijerarhija etalona uspostavlja se prvenstveno zbog troškova. Merenje primarnim etalonom je jako skupo i postoji velika verovatnoća da se čestom upotrebom etalon pokvari ili uništi.

47 (II) ETALONI Međunarodni etalon tj. etalon priznat međunarodnim sporazumom za međunarodnu osnovu za utvrđivanje vrednosti svih drugih etalona odnosne veličine. Primarni etalon, tj. etalon jedinice određene veličine koji ima najbolja metrološka svojstva koja se proveravaju poređenjem sa međunarodnim etalonom a služi za utvrđivanje metroloških svojstava sekundarnih etalona.

48 (II) ETALONI 3. Nacionalni etalon, tj. etalon priznat službenom nacionalnom odlukom za osnovu za utvrđivanje vrednosti svih drugih etalona odnosne veličine u jednoj zemlji. Uobičajeno je da je nacionalni etalon - primarni etalon. 4. Sekundarni etalon, tj. etalon jedinice određene veličine čija su metrološka svojstva utvrđena poređenjem sa primarnim etalonom, a služi za utvrđivanje metroloških svojstava radnih etalona.

49 (II) ETALONI 5. Referentni etalon je etalon koji se koristi rutinski za etaloniranje ili overavanje merila ili mernih sistema. 6. Radni etalon je etalon jedinice određene veličine čija su metrološka svojstva utvrđena poređenjem sa sekundarnim etalonom, a služi za utvrđivanje metroloških svojstava merila.

50 (II) ETALONI

51 (II) MERNI ETALONI Prema ZAKONU O METROLOGIJI (Sl.glasnik RS, br.30/2010), etalon Republike Srbije (nacionalni etalon) je: Etalon koji je odlukom direktora DMDM je priznat kao osnova za dodeljivanje vrednosti veličine drugim etalonima određene veličine. Etalon koji predstavlja realizaciju definicije date veličine (sa navedenom vrednošću veličine i pridruženom mernom nesigurnošću) tako da služi kao referenca, i da je slediv do: međunarodnih etalona ili nacionalnih etalona drugih država sa odgovarajućim metrološkim karakteristikama.

52 ETALONI ZA MASU I SRODNE VELIČINE
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Merenje mase Etaloni mase, Etalonske vage, Komparatori mase Sila i pritisak Merne ćelije, uređaji sa klipom i tegovima, Pretvarači sile, momenta i torzije, Uređaji za pritisak sa vazdušnim/uljnim podmazivanjem klipova u cilindru, Uređaji za ispitivanje sile, Kapacitivni manometri, jonizacioni manometri Zapremina i gustina Viskoznost Stakleni areometri, Laboratorijsko staklo, Vibraciona merila gustine, Stakleni kapilarni viskozimetri, rotacioni viskozimetri,

53 ETALONI ZA ELEKTRICITET I MAGNETIZAM
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Jednosmerne električne veličine Kriogeni strujni komparatori, Džosefsonov i kvantni Holov efekat, Zenerove referentne diode, Potenciometarske metode, Komparatorski mostovi Naizmenične električne veličine AC/DC konvertori, Etalonski kondenzatori, etalonski kalemovi, Kompenzatori, vatmetri Visokofrekvencijeske električne veličine Termalni konvertori, Kalorimetri, bolometri Velike struje i visoki naponi Merni transformatori struje i napona, Referentni visokonaponski izvori

54 ETALONI ZA DUŽINU PODOBLAST VAŽNI ETALONI
Talasne dužine i interferometrija Stabilisani laseri, interferometri, laserski interferometrijski merni sistemi, interferometrijski komparatori Dimenziona metrologija Granične planparalelne mere, merni lenjiri, koračna granična merila, kontrolni prstenovi, čepovi, merni satovi, merni mikroskopi, optički etaloni ravnosti, koordinatne merne mašine, laserski mikrometri, mikrometarski dubinomeri, geodetska merila dužine Merenje ugla Autokolimatori, podeoni stolovi, granična merila ugla, optički poligoni, libele Oblici Etaloni pravosti, ravnosti, paralelnosti, upravnosti, kružnosti, cilindrričnosti Kvalitet površine Etaloni visine i dubine žljebova, etzloni hrapavosti, uređaji za merenje hrapavosti

55 ETALONI ZA VREME I FREKVENCIJU
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Merenje vremena Cezijumski atomski časovnik, Uređaji za merenje vremnskog intervala Frekvencija Atomski časovnik i fontana, Kvarcni oscilatori, laseri, Elektronski brojači i sintisajzeri, Optički češljevi

56 ETALONI ZA TERMOMETIJU
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Kontaktna merenja temperature Gasni termometri, Fiksne tačke ITS’90, Otporni termometri, termoparovi Beskontaktna merenja temperature Visokotemperaturna crna tela, Kriogeni radiometri, Pirometri, Si fotodiode Vlažnost Merila tačke rose sa ogledalom ili elektronski Higrometri, Dvostruki pritisak / temperatura generatori vlažnosti

57 ETALONI ZA JONIZUJUĆA ZRAČENJA I RADIOAKTIVNOST
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Apsorbovana doza – medicinski proizvodi Kalorimetri, Jonizacione komore Zaštita od zračenja Jonizacione komore, Etalonski snopovi/polja zračenja, Proporcionalni i drugi brojači, TEPC, Bonerovi neutronski spektrometri Radioaktivnost Jonizacione komore sa jamom, Overeni izvori zračenja, Gama i alfa spektroskopija, 4-pi gama detektori

58 ETALONI ZA FOTOMETRIJU I RADIOMETRIJU
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Optička radiometrija Kriogeni radiometri, Optički detektori, Stabilisani laserski referentni izvori, Referentni materijali Fotometrija Detektori vidljivog područja, Si fotodiode, detektori kvantne efikasnosti Kolorimetrija Spektrofotometar Optička vlakna

59 ETALONI ZA PROTOK PODOBLAST VAŽNI ETALONI Protok (zapremina) gasova
Etalonski urađaji sa zvonom, Rotacioni gasomeri, Turbinski gasomeri, Transfer-etaloni protoka sa kritičnim diznama Protok vode (zapremina, masa i energija) Etaloni zapremine, Koriolisovi etaloni preko mase, Etaloni nivoa, Induktivni merači protoka, Ultrazvučni merači protoka Anemometrija Anemometri

60 ETALONI - AKUSTIKA, ULTRAZVUK I VIBRACIJE
PODOBLAST VAŽNI ETALONI Akustička merenja u gasovima Etalonski mikrofoni, Membranske slušalice, Kondenzatorski mikrofoni, Kalibratori zvuka Merenje ubrzanja Akcelerometri, Ppretvarači sile, Vibratori, Laserski interferometri Akustička merenja u tečnostima Hidrofoni Ultrazvuk Ultrazvučna merila snage, vage sile zračenja

61 ETALONI - HEMIJA PODOBLAST VAŽNI ETALONI Hemija okoline
Klinička hemija Overeni referentni materijali, maseni spektormetri, hromatografi, gravimetrijski etaloni Hemija materijala Čisti materijali, overeni referentni materijali Prehrambena hemija Biohemija Mikrobiologija Overeni referentni materijali Merenja pH etalonske elektrode

62 REFERENTNI MATERIJALI
U etalone spadaju i referentni materijali (RM) koji se koriste za etaloniranje, kao i sertifikovani referentni materijali (CRM). Referentni materijal (RM) je materijal dovoljno homogen i stabilan u odnosu na specifične vrednosti, koji je ustanovljen tako da odgovara nameravanoj upotrebi za merenja ili ispitivanja nominalnih vrednosti. Referentni materijal može da bude čist ili pomešan gas, tečnost ili čvrsto telo. Referentni materijali su na primer rastvori koji se koriste u hemijskim analizama, čelične pločice napravljene od homogenog čelika određene čistoće, voda za etaloniranje viskozimetara, razne gasne smeše i drugo.

63 SERTIFIKOVANI REFERENTNI MATERIJALI
Sertifikovani referentni materijal (CRM) je referentni materijal, praćen dokumentom koje je izdalo nadležno telo, kod koga je jedna ili više vrednosti njegovih osobina sertifikovana postupkom koji uspostavlja sledivost pomoću validnih procedura. CRM se obično pripremaju u šaržama. Referentni materijal upotrebljava se za: etaloniranje, overavanje, proveru mernih metoda, utvrđivanje karakteristika merenja.