Διάφοροι ορισμοί γραμματισμού

Παρουσίαση με θέμα: "Διάφοροι ορισμοί γραμματισμού"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Διάφοροι ορισμοί γραμματισμού
με βάση Δεξιότητες: κάποιες από τις πολλές διαφορετικές δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής (ιστορικά προστίθενται ικανότητες αρίθμησης, τεχνολογικού γραμματισμού κλπ. Ικανότητες κριτικής ανάγνωσης ή όχι Ωστόσο, υπόρρητα συχνά Τα κριτήρια είναι μερικές φορές και ηθικής φύσης με τη γενικότερη έννοια, αφορούν δηλ. τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς και όχι απλώς δεξιότητες

2 Όροι όπως «εγγράμματος/αγράμματος», «μορφωμένος»
χρησιμοποιούνται με συνδηλώσεις που αποδίδουν στους ανθρώπους συγκεκριμένους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς (δηλ. αξίες, γνώσεις, πρότυπα συμπεριφοράς που αξιολογούνται θετικά ή αρνητικά σε μια κοινωνία) π.χ. Καθημερινοί όροι: μορφωμένη κοπέλα, αγράμματος ταξιτζής δεν αναφέρονται αυστηρά στην εγγραμματοσύνη τους αλλά στους τρόπους τους. Πιο επίσημοι ορισμοί: βλ. π.χ. τον παιδαγωγό Θεόφραστο Γέρου: «εγγράμματος είναι αυτός που γνωρίζει ανάγνωση, γραφή, αρίθμηση και μπορεί να δει τον εαυτό του ως κοινωνικό φορέα και δράστη».

3 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Η κοινωνική ιστορία του σχολείου και του γραμματισμού όπως και οι καθημερινές χρήσεις του όρου “εγγράμματος” αποκαλύπτουν ότι η διαμόρφωση συνειδήσεων και πρακτικών/συμπεριφορών υπήρξε πάντα – περισσότερο ή λιγότερο ρητά - ένας από τους κομβικούς στόχους της διδασκαλίας του γραπτού λόγου (του σχολείου γενικότερα αλλά πρωτίστως μέσω των μαθημάτων γλώσσας)

4 Ρόλος σχολείου σε τελική ανάλυση τριπλός:
Κοινωνικοπολιτικός: αναπαραγωγή κοινωνικής ιεραρχίας (συχνά διαιώνιση υπάρχουσας κοινωνικής διαστρωμάτωσης αλλά μερικές φορές και προώθηση κοινωνικής κινητικότητας) Ιδεολογικός: διαμόρφωση συνειδήσεων και συμπεριφορών Γνωσιακός: μετάδοση γνώσεων/δεξιοτήτων και τρόπων απόκτησής τους Όμως όχι εξίσου πρόδηλοι και οι τρεις σε επίσημες διακηρύξεις γλωσσικού μαθήματος: Ο κοινωνικοπολιτικός δεν αναφέρεται ρητά συνήθως. Ο γνωσιακός αναφέρεται μερικές φορές μόνο (αν και στις καθημερινές αντιλήψεις αυτός θεωρείται ο βασικός). Ο ιδεολογικός αναφέρεται συνήθως.

5 Το ποιοι στόχοι αναφέρονται εξαρτάται και από
Βλ. για παράδειγμα επίσημων διακηρύξεων Νομοθεσία για στόχους ελληνικού σχολείου: ιστορική αναδρομή Το ποιοι στόχοι αναφέρονται εξαρτάται και από κοινωνικο-πολιτικές και ιδεολογικές εξελίξεις ελληνικής κοινωνίας Αποσιωπάται ο κοινωνικοπολιτικός του ρόλος Yπογραμμίζεται συχνά ο ιδεολογικός (η αποκαλούμενη «ηθική» διάπλαση/διαπαιδαγώγηση και ειδικότερα συνήθως «εθνική», «θρησκευτική», «οικογενειακή» κλπ. αγωγή) O γνωσιακός αναφέρεται από μία ιστορική στιγμή και μετά μόνο

6 1834: εγκαθίδρυση υποχρεωτικού σχολείου.
1834: εγκαθίδρυση υποχρεωτικού σχολείου. Επί της ουσίας σύμφωνα με κοινωνιολογικές και ιστορικές αναλύσεις (βλ. π.χ. Tσουκαλάς 1976) Όπως και σε άλλα νέα εθνικά κράτη, ένας βασικός σκοπός η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και γλώσσας (κατεξοχήν παράδειγμα διάπλασης συνειδήσεων και συμπεριφορών, δηλ. ιδεολογικού ρόλου του σχολείου). Άλλος σκοπός η παροχή γνώσεων για τη στελέχωση της δημόσιας διοίκησης και άλλων απαραίτητων για τη λειτουργία του κράτους επαγγελμάτων.

7 Σε επίσημες όμως διακηρύξεις:
Έως το 1880 αναφέρεται ρητά μόνο η ηθική διαμόρφωση των παιδιών (η θρησκευτική αγωγή ειδικότερα ενώ η εθνική φαίνεται να θεωρείται δεδομένη) Δεκαετία 1880: πρώτος εκσυγχρονισμός ελληνικής κοινωνίας από κυβέρνηση Τρικούπη. Πρώτη αναφορά στο γνωσιακό ρόλο του σχολείου, αν και έμμεσα και δειλά μόνο. «Σκοπός του δημοτικού σχολείου είναι όχι η μετάδοση των μηχανικών εμπειριών της ασυνειδήτου ανάγνωσης, της γραφής και της εκτέλεσης των 4 αριθμητικών πράξεων αλάνθαστα αλλά άνευ λόγου και η αποστήθιση της ιεράς ιστορίας, της γεωγραφίας …. αλλά η ηθική και θρησκευτική μόρφωση …και η προετοιμασία των παιδιών για τον πρακτικό βίο.»

8 1895: Δύο στόχοι παραμένουν:
ιδεολογικός: ηθική και θρησκευτική μόρφωση γνωσιακός: η διδασκαλία των χρήσιμων για τη ζωή στοιχειωδών γνώσεων. 1899 όμως: Μετά την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο προστίθεται πλέον ρητά και η εθνική αγωγή (στο πλαίσιο ιδεολογικού ρόλου).

9 1913. Μεταρρύθμιση δημοτικιστών/Βενιζέλου
1913. Μεταρρύθμιση δημοτικιστών/Βενιζέλου. Τριπλός στόχος για πρώτη φορά: ηθική, θρησκευτική, εθνική αγωγή (ιδεολογικός ρόλος) στόχοι παιδοκεντρικής παιδαγωγικής: δηλ. πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού («αρμονική ανάπτυξη των ψυχικών και πνευματικών δυνάμεων των παίδων») προπαρασκευή για τη ζωή (γνωσιακός ρόλος) 1929: με επαναφορά κυβέρνησης Βενιζέλου αναφέρεται μόνο ο γνωσιακός ρόλος (προπαρασκευή για τη ζωή & παροχή απαραίτητων προς μόρφωσιν χρηστού πολίτου στοιχείων.

10 1958: Μετεμφυλιακό κλίμα Επιστροφή στο συντηρητικό στόχο της ηθικής μόνο διαμόρφωσης: «μια παιδεία σύμφωνη με την ελληνική και χριστιανική εθνική και θρησκευτική παράδοση» (δηλ. ιδεολογικός ρόλος και αποσιώπηση άλλων) 1964: Επιστροφή στην παιδοκεντρική παιδαγωγική και γενικότερα στον τριπλό στόχο μεταρρύθμισης 1917 εθνική, θρησκευτική και ηθική αγωγή (ιδεολογικός ρόλος) στοιχεία της εγκυκλίου μορφώσεως: να οπλίσει με γνώσεις και δεξιότητες για τον αγώνα της ζωής (γνωσιακός ρόλος) με τρόπο προσαρμοζόμενο στην εμπειρία, την αντίληψη και το συναισθηματικό κόσμο των παιδιών (αρχές παιδοκεντρικής παιδαγωγικής)

11 1967: Δικτατορία Ιδεολογικός ρόλος: Ηθικός στόχος
1967: Δικτατορία Ιδεολογικός ρόλος: Ηθικός στόχος αγάπη προς την ελληνική πατρίδα, ορθόδοξη χριστιανική πίστη και ηθική ζωή ομαλή προσαρμογή των παιδιών, να γίνουν ικανοί για τη συμμετοχή τους σε ομαδικά εκτελούμενη εργασία και σχολική δραστηριότητα, να διακρίνουν την παιχνιώδη ενασχόληση από την ανάληψη εργασίας, να αποκτήσουν καλές συνήθειες, επιμέλεια, ευπρεπή συμπεριφορά και κοινωνικότητα Γνώσεις και τεχνικές (γνωσιακός ρόλος)

12 Πώς οι νομοθετημένοι στόχοι του σχολείου
επηρεάζουν τα αναλυτικά προγράμματα και τις διδακτικές πρακτικές για τη γραπτή γλώσσα π.χ. Μεταρρύθμιση Βενιζέλου φέρνει στην Ελλάδα το πνεύμα της παιδοκεντρικής παιδαγωγικής (Στόχος: πνευματική & συναισθηματική ανάπτυξη παιδιού). ▼ Κατάργηση κειμένων πρώτης ανάγνωσης που δεν έχουν νόημα π.χ. ία, ία, ωά, ία, ωά, ζώα, προς όφελος κειμένων με νόημα που προκαλούν απόλαυση και ενδιαφέρον στο παιδί. Ακόμη και η διδασκαλία του γράμματος «α» γίνεται μέσα από ένα επιφώνημα (Α! καθώς ένα παιδί βλέπει ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα).

13 Εισαγωγή παιδικής λογοτεχνίας (αν και περιορισμένα)
1977 Ο δημοκρατικός άνεμος της μεταπολίτευσης φέρνει ξανά τους στόχους της παιδοκεντρικής παιδαγωγικής στο προσκήνιο. ▼ Εισαγωγή παιδικής λογοτεχνίας (αν και περιορισμένα) στα κείμενα των αναγνωστικών για πρώτη φορά (αν και στα ανθολόγια μόνο που διαχωρίζονται από αναγνωστικά και δεν χρησιμοποιούνται συστηματικά).

14 Αναλυτικά προγράμματα για διδασκαλία γλώσσας (προφορικής και γραπτής)
Επίσημοι στόχοι: Η μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων (π.χ. χρήση γλώσσας στην επικοινωνία, ανάγνωση και γραφή) αναφέρεται ως στόχος ιστορικά ακόμη αργότερα απ’ ότι στη νομοθεσία για το σχολείο γενικά. Αντιθέτως, πάντα αναφορά στην ηθική καλλιέργεια. 1930: για πρώτη φορά μετάδοση γνώσεων ανάγνωσης και γραφής 1970: γλωσσική καλλιέργεια στην προκήρυξη συγγραφής βιβλίων 1977: στόχοι μεταρρυθμίσεων 1917 και 1964: διανοητική & συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, κατανόηση ότι η ανάγνωση έχει όχι μόνο πρακτική αξία αλλά συνιστά και μέσο πνευματικής ικανοποίησης και ψυχαγωγίας, βελτίωση αναγνωστικής δεξιότητας & κατανόησης κειμένων.

15 για να υπάρχει νόημα σε ό,τι διαβάζεται.
1982: Βαθειά μεταρρύθμιση αναλυτικών προγραμμάτων. Διατηρούνται οι ιδεολογικοί στόχοι αλλά τονίζονται και οι στόχοι μετάδοσης δεξιοτήτων & διατήρηση παιδοκεντρικής ιδεολογίας. ▼ Π.χ. μάθηση γλώσσας μέσα από φυσική χρήση και όχι ασκήσεις. Μικρότερη φυσική μονάδα η πρόταση για να υπάρχει νόημα σε ό,τι διαβάζεται. Επιθυμία γιαπαιδιά “Να οικειοποιηθούν τον πλούτο και τον εκφραστικό μηχανισμό της νεοελληνικής γλώσσας (δημοτικής) ώστε να διευκολυνθεί η πνευματική τους συγκρότηση και η επικοινωνία με το περιβάλλον”.

16 1998 και στο εξής: μεταρρυθμίσεις στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου και γενικότερα σε όλες τις βαθμίδες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο πνεύμα της κειμενοκεντρικής παράδοσης και του κριτικού γραμματισμού: ▼ Διευρύνεται σημαντικά το φάσμα των δεξιοτήτων, με έμφαση στην ανάγνωση και γραφή ποικίλων ειδών κειμένου (μεταξύ άλλων πολυτροπικών και ηλεκτρονικών) Προστίθεται ο στόχος της κριτικής ανάγνωσης. Έμφαση για πρώτη φορά στην κατανόηση κειμένων και όχι στην αναπαραγωγή τους. Κάποιες ασκήσεις κατανόησης αν και όχι πολύ απαιτητικές.

17 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Τα κείμενα ανάγνωσης (είτε αναγνωστικά γλώσσας είτε βιβλία άλλων αντικειμένων όπως η ιστορία και τα μαθηματικά κλπ.) εμπεριέχουν αναπόφευκτα ιδεολογικά μηνύματα προς τα παιδιά για το πώς είναι και πρέπει να είναι ο κόσμος (μεταξύ άλλων τα ίδια τα παιδιά). Μπορούν μάλιστα πάντα να υποστούν κριτική ανάλυση του περιεχομένου τους.

18 Η επίδραση του περιεχομένου των κειμένων στα παιδιά καθίσταται ισχυρότερη
στις εξής συνθήκες: Όταν ο ιδεολογικός στόχος σχολείου δεν είναι πρόδηλος, δηλ. όπου φαίνεται να διδάσκονται δεξιότητες μόνο και το περιεχόμενο των κειμένων να μην μετρά (π.χ. μαθήματα γλώσσας και μαθηματικών) έναντι μαθημάτων όπου το περιεχόμενο κειμένων θεωρείται σημαντικό (π.χ. ιστορία, αγωγή του πολίτη). Όταν οι διδακτικές πρακτικές των μαθημάτων γλώσσας στοχεύουν στην απλή αναπαραγωγή κειμένων και δεν ενθαρρύνουν επιλογή κειμένων και κριτική συζήτηση και αντιπαράθεσή τους, παραγωγή ιδεών στη γραφή και όχι αντιγραφή κειμένων. (βλ. κατεξοχήν το παραδοσιακό ελληνικό σχολείο με το μοναδικό βιβλίο και την έμφαση σε αντιγραφή, καλλιγραφία, ορθογραφία, παπαγαλία κλπ.)

19 Τα ιδεολογικά μηνύματα των κειμένων ελέγχονται (ή κατευθύνονται) λόγω της μεγάλης σημασίας τους για τη διαμόρφωση των πολιτών και της κοινωνίας. Σε ορισμένες κοινωνίες ελέγχονται αυστηρά και ρητά μέσω διαφόρων μηχανισμών (κατεξοχήν παράδειγμα η Ελλάδα και οι αυστηρές οδηγίες συγγραφής βιβλίων του Υπουργείου Παιδείας ή η λογοκρισία τους). Σε άλλες κοινωνίες ο έλεγχος είναι πιο σύνθετος και έμμεσος (κατεξοχήν παράδειγμα η Βρετανία όπου τα βιβλία δεν εγκρίνονται από κάποιο οργανισμό ή δεν λογοκρίνονται αλλά από γενικότερο ιδεολογικό κλίμα και μηχανισμούς αγοράς).

20 Σε μια δημοκρατική κοινωνία το ζητούμενο
δεν είναι η αντικατάσταση των μηνυμάτων από αυτά της αρεσκείας μας, αλλά η ενθάρρυνση της κριτικής ανάγνωσης και συζήτησης, η επιλογή κειμένων και η αντιπαράθεσή τους (η κατάργηση του μοναδικού βιβλίου, της επιβολής του και της άκριτης ανάγνωσης και αντιγραφής του).

21 Ιστορία των ελληνικών αναγνωστικών μια συνεχής απόπειρα ελέγχου του περιεχομένου τους Εξαιρετικά φορτισμένο πολιτικά ζήτημα Εξ ου και από τις πρώτες συχνά μέριμνες νέων κυβερνήσεων 1834, ίδρυση Βασιλικού Τυπογραφείου για μονοπώλιο έκδοσης διδακτικών βιβλίων. Δεν εφαρμόζεται όμως επί της ουσίας παρά έναν αιώνα αργότερα. Κατά το 19ο αιώνα, συνεχείς προσπάθειες για έλεγχο περιεχομένου αποτυγχάνουν (λίγα βιβλία, λογοκλοπή κλπ.). Η Ιερά Σύνοδος παρεμβαίνει κάθε τόσο με συστάσεις. 1907: Ο πρώτος κρατικός έλεγχος. Επιλογή βιβλίου από επιτροπή Υπ. Παιδείας, το οποίο μπορεί να είναι και συρραφή διαφόρων.

22 Λεπτομερείς οδηγίες συγγραφής 1907:
τί πρέπει να εμπεριέχουν τα κείμενα Α’ τάξη: λέξεις δισύλλαβες και μονοσύλλαβες, κείμενα ειδικά κατασκευασμένα για διδασκαλία αλφάβητου (π.χ. ζώνω λινή ζώνη, η Ζωή μιλά μωρά, μια λύρα με λωρί), μετά παραμύθια, ποιηματάκια και περιγραφές της φύσης. Β’ τάξη: 8 τουλάχιστον τυπογραφικά φύλα με τις αναγκαιότατες αρετές της θεοσέβειας, της ολιγάρκειας, της τιμιότητας, της ευγνωμοσύνης, της φιλαλήθειας. Γ’ τάξη: 10 τυπογραφικά φύλα με αναφορές στη φιλεργία, γενναιότητα, φιλανθρωπία, εκρίζωση των κακιών Δ’ τάξη: θέματα περί Θεού και πατρίδος Ε’ τάξη: θέματα για τη συναίσθηση του καθήκοντος και την αυτοθυσία.

23 Προσωρινή κυβέρνηση Θεσσαλονίκης 1916 (εισήγηση Γληνού)
Καταργείται το κρατικό μονοπώλιο, ο κρατικός έλεγχος των κειμένων και το μοναδικό βιβλίο. Παρέχεται η δυνατότητα διαφορετικών βιβλίων κατάλληλων για διαφορετικές περιοχές της χώρας. Εκδίωξη Βενιζέλου 1920 Απαγόρευση βιβλίων (Διαταγή «Να καώσι») 1937-Δικτατορία Μεταξά Επιβολή κρατικού ελέγχου συστηματικά πλέον. Ίδρυση Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων. Δεκαετία ’50 –μετεμφυλιακή εποχή Αυστηρές απόπειρες ελέγχου και λογοκρισίας Μεταπολίτευση Λιγότερο άμεσος έλεγχος. Συνεχίζουν ωστόσο οι αλλαγές με κάθε μεταβολή πολιτική: 1974, 1977, 1982 κλπ.

24 Προκήρυξη συγγραφής αναγνωστικών 1953 παράδειγμα ασφυκτικού ελέγχου σε μια σκληρή πολιτικά περίοδο
«Διηγήσεις ξηραί, άτονοι, άψογοι, επιτηδευμέναι, μεσταί υπερβολών και απίθανοι, διηγήσεις νόθοι, συνιστώμεναι κυρίως εις μικρόν και ανιαρόν μονόλογον, διηγήσεις υπερσυμβολικαί και ασαφείς, διηγήσεις με πολυλογίαν δια ασήμαντα πράγματα, …με ρητορικό ύφος….δεν επιτρέπονται.» «Δεν πρέπει μεν να λησμονήται επί του προκειμένου ότι το αναγνωστικό πρέπει μεν να παρουσιάζει εικόνας από την αληθινήν και την πραγματική ζωή, η ζωή όμως αύτη πρέπει να διαπνέεται από ευγενείς ιδέας και ιδανικά. Αι φρονηματιστικαί διηγήσεις και περιγραφαί πρέπει να είναι πλούσιαι εις μορφωτικά στοιχεία και το περιεχόμενόν των να είναι ευγενές και υψηλόν, παρέχον ευκαιρίας προς βαθυτέρας σκέψεις, αποκλειομένου απ’ αυτών παντός προσώπου χυδαίου, ταπεινού, αγοραίου, βαρβάρου και πάσης αντιστίχου τούτων ιδέας.»

25 κυρίως του περιεχομένου και της γλώσσας τους-
Ιστορία αναγνωστικών κυρίως του περιεχομένου και της γλώσσας τους- ακολουθεί την κοινωνική-πολιτική ιστορία του έθνους Όμως όχι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Βλ. π.χ. Γερμανία: Σχολεία πριν από εγκαθίδρυση υποχρεωτικής εκπαίδευσης στα τέλη 19ου αιώνα ελέγχονταν από εκκλησία κυρίως, επομένως θρησκευτική κατήχηση /ιδεολογικός ρόλος κεντρικός. Αρχές 19ου αιώνα –πνεύμα γαλλικής επανάστασης επηρεάζει –ιδεολογικές συζητήσεις για περιεχόμενο για πρώτη φορά. Αμφισβητείται ο κυρίαρχος ρόλος θρησκευτικής αγωγής. επανάσταση επηρεάζει περιεχόμενο το οποίο απομακρύνεται από θρησκευτική κατήχηση. Μετά από 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο: απομάκρυνση αναγνωστικών από το σχολείο λόγω της συνειδητοποίησης του ρόλου που διαδραμάτισαν στην καθιέρωση του ναζισμού, καθορισμός διδακτικής ύλης με συμμετοχή δασκάλων-μαθητών

26 Μελέτες που αναλύουν το περιεχόμενο των βιβλίων αρκετά σήμερα παραδείγματα από ελληνικά αναγνωστικά
Καταρτζή Ε Η εικόνα της γυναίκας, διαχρονική έρευνα των αναγνωστικών βιβλίων του Δημοτικού Σχολείου, Αφοί Κυριακίδη. Μακρυνιώτη, Δ Η παιδική ηλικία στα αναγνωστικά βιβλία Αθήνα: Δωδώνη. Νίλσεν Μ Η οικογένεια στα αναγνωστικά βιβλία του δημοτικού. Κέδρος. Φραγκουδάκη Α Τα αναγνωστικά βιβλία του δημοτικού σχολείου. Αθήνα: Θεμέλιο. Φρειδερίκου Α «Η Τζένη πίσω από το τζάμι» Αναπαραστάσεις των φύλων στα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας του δημοτιικού σχολείου. Ελληνικά Γράμματα.

27 Η παραποίηση της ιστορίας (παραδείγματα)
Φραγκουδάκη (1979): Αναγνωστικά δεκαετίας ’50 (που χρησιμοποιήθηκαν πολύ και αργότερα) Η παραποίηση της ιστορίας (παραδείγματα) Ελάχιστη αναφορά στον ελληνογερμανικό πόλεμο και τη γερμανική κατοχή, ενώ εκτενώς στον ελληνοϊταλικό. Ο στρατηγός και πολιτικός Μιλτιάδης της Αρχαίας Αθήνας εμφανίζεται ως βασιλιάς. Αναφορά στον Σωκράτη με παραποιήσεις: «… ήταν σοφότατος και εδίδασκε υπέρ της γεωργίας». «’Ητο εις εκ των μεγάλων εκείνων ανδρών δια τους οποίους ο Χριστός είπε: Εκείνος ο οποίος θα διδάξει και θα εκτελέσει όσα διδάσκει, αυτός θα ονομαστεί μέγας.» Το Βυζάντιο εμφανίζεται ως ελληνικό έθνος από τον 4ο π.χ. αιώνα ενώ είναι μια πολυπολιτισμική αυτοκρατορία (η Ανατολική Ρωμαϊκή). Αντιθέτως, κατά τους ιστορικούς πρώτη εμφάνιση ελληνικής συνείδησης μόλις το 13ο αιώνα.

28 Δείγματα ρατσισμού: Εξιδανίκευση πολέμου:
(μερικά αφαιρέθηκαν αργότερα από τα βιβλία με υποδείξεις του ΟΗΕ προς την Ελλάδα) «Το δίκαιο μίσος των Ελλήνων εναντίον των Βουλγάρων, μίσος φυλής, που εκοιμόταν στα βάθη της ελληνικής ψυχής, εξύπνησε ξαφνικά.» Πόλεμος της Κορέας: «ενάντια στους Κινέζους, κίτρινους βάρβαρους της Ασίας». Εξιδανίκευση πολέμου: (ενώ αντιθέτως πορεία ειρήνης σε αναγνωστικό του 1982) «Το πρωί μπόμπες, όλη την ημέρα πόλεμος και ζήτωωω! Νυχτώνει κι αρχίζουν οι αιφνιδιασμοί. Ξημερώνει, καινούριες μπόμπες, καινούριος πόλεμος. Καινούρια ζήτωωωω!»

29 Επαγγέλματα: Αναγνωστικά δεκαετίας ’50: (μελέτη Φραγκουδάκη)
Ο καταμερισμός εργασίας εμφανίζεται φυσικός και αιώνιος. Η αγροτική εργασία εμφανίζεται ως η πιο ευγενής όλων (οι αγρότες πάντα ευτυχείς τραγουδάνε) Ένα από τα κυριότερα ελαττώματα των ανθρώπων να θέλουν να ιδιοποιηθούν το ρόλο ανωτέρων τους (το ποιηματάκι «’Ηταν ένας γάιδαρος που ήθελε αρχοντιά»). Η φτώχεια θέμα τύχης και τεμπελιάς. Οι εργατικοί και τίμιοι προοδεύουν αρκεί ένας πλούσιος φιλάνθρωπος να τους βοηθήσει. Το παιδί της φτωχής οικογένειας πρέπει να εργάζεται. Αναγνωστικά 19ου –αρχές 20ου αιώνα: (μελέτη Μακρυνιώτη) Οι προδιαγραφές του τι μπορεί να κάνει ο καθένας εντελώς ρητές. Π.χ. Τα κορίτσια μπορούν να γίνουν μόνο δασκάλες. Τα φτωχά αγόρια δεν μπορούν να θέλουν να σπουδάσουν όπως τα πλουσιότερα παιδιά.

30 Παραμόρφωση των θρησκευτικών αξιών, π.χ.
Θρησκεία: Παραμόρφωση των θρησκευτικών αξιών, π.χ. Ο Θεός εμφανίζεται ως Έλληνας (κλασική ιδεολογία του ρατσισμού σε όλα τα έθνη) : «Εγώ αδύνατε και εγκαταλελειμένε λαέ μου, εγώ θα είμαι μαζί σου, εγώ θ’ απλώσω το χέρι μου και με τη δύναμή μου εγώ θα κτυπήσω τους εχθρούς σου.» [Φραγκουδάκη για πόλεμο με Βούλγαρους] Ο Θεός τιμωρός έως και βάρβαρος: «Εξ εναντίας δε όσον ο Θεός αγαπά τα φρόνιμα και καλά παιδία, άλλο τόσο μισεί τα άτακτα και κακά. Όταν ο προφήτης Ελισαίος ανέβαινεν εις την πόλιν Ραιθήλ, μερικά άτακτα παιδία, συναχθέντα έξω της πόλεως κατεφρόνουν και ύβριζον αυτόν φωνάζοντα: «ανάβαινε φαλακρέ!». Ο προφήτης δια να δώσει εις τα παιδία παράδειγμα να γίνωνται φρόνιμα, τα κατηράσθη και ευθύς εκβήκον δύο άγριαι αρκούδαι από το δάσος και τα κατέφαγον,» [Κείμενο από Μακρυνιώτη]

31 Το πρότυπο του παιδιού 19ος αιώνας: απόλυτη υπακοή στους γονείς και το Θεό, φρόνιμο, ολιγομίλητο, αποφεύγει το παιχνίδι Ακόμη και δεκαετία του ’50: αποφυγή κίνησης και παιχνιδιού όπως και περιέργειας Αλλαγές στα βιβλία του 1982: τα παιδιά παίζουν, κινούνται τρέχουν (μόνο τα αγόρια όμως)

32 Μεταρρύθμιση 1982: ορισμένες αλλαγές εμφανείς
ορισμένες αλλαγές εμφανείς αλλά και μεγάλη συνέχεια με προγενέστερες ιδεολογίες π.χ. Όχι πλέον κοινωνική στατικότητα, τα επαγγέλματα δεν είναι αιώνια. Αλλαγές κοινωνικής ζωής. π.χ. μετακομίσεις, εμφάνιση τηλεόρασης σε ένα μαγαζί στο χωριό Νέα στερεότυπα φύλων. Οι άνδρες είναι πλέον σπανίως τρυφεροί και μαγειρεύουν, οι γυναίκες ασκούν επαγγέλματα όπως αυτό της γιατρού. Σχέσεις οικογένειας –ελάχιστες μεν αλλά υπαρκτές αναφορές μη αρμονικότητας, κυρίως διαφωνίας

33 εξακολουθούν να είναι ισχυρά.
Όμως στερεότυπα φύλου εξακολουθούν να είναι ισχυρά. Κείμενα εξακολουθούν να γράφονται από άνδρες, 100% στην α’ δημοτικού, 71% στο σύνολο στα βιβλία 1982. Ήρωες: Β’ τάξη 78% άνδρες, 66% αγόρια στα κείμενα, 2/3 ανδρών στις εικόνες Οι γυναίκες ασκούν περισσότερα επαγγέλματα, αλλά ελάχιστα αναφέρονται ρητά. π.χ. αναγνωστικό Α’ μόνο 3 (εργάτρια, καπετάνισσα, δασκάλα) έναντι 22 για άνδρες. Οι γυναίκες εικονογραφούνται σχεδόν πάντα στο σπίτι σε εργασίες νοικοκυριού. Γυναικεία επαγγέλματα ως επί το πλείστον χαμηλού κύρους και όχι σύγχρονα: υφάντρια, εργάτρια. Το συνηθέστερο: ο πατέρας ακούει ειδήσεις ενώ η μητέρα μαγειρεύει. Η παραβίαση τέτοιων στερεότυπων εμφανίζεται να χρειάζεται δικαιολόγηση: «Έτρεξε και το είπε στον πατέρα του, που ήταν αδειούχος, και ετοίμαζε το φαγητό στην κουζίνα»

34 Όταν οι πατέρες συζητούν με τα παιδιά, εξηγούν, συμβουλεύουν, διηγούνται απευθύνονται στη συντριπτική πλειοψηφία σε αγόρια (μόνο 5/28 φορές σε κορίτσια) Σπουδές κοριτσιού εμφανίζονται εφικτές μόνο κατ’ εξαίρεση. Π.χ. κείμενο «Η Φωτεινή, που ήταν πολύ σπίρτο». Κορίτσια συχνά δεν έχουν όνομα. Π.χ. «Η αδελφή του Βασίλη», «Ο Ηλίας, ο αδελφός της Φωτεινής» Κορίτσια συχνά θλιμμένα (βλ. π.χ. το κείμενο «Η Τζένη πίσω από το τζάμι»). Στενοχωριούνται από φαντασιώσεις και όχι πραγματικές καταστάσεις όπως τα αγόρια. Γενικά φοβούνται. Κορίτσια διαβάζουν μόνες συχνά, κλεισμένες στο σπίτι. Δεν εμφανίζονται στο δρόμο, ενώ τα αγόρια εμφανίζονται σχεδόν πάντα σε δράση, αθλητικά και σκανδαλιές. Όταν επισκέπτονται μουσεία κλπ. κορίτσια θαυμάζουν γλυπτά.

35 Κορίτσια μικρές μητέρες
Κορίτσια μικρές μητέρες. Φροντίζουν, αγαπούν και συγχωρούν τους άλλους πρωτίστως δε τα αγόρια-αδέλφια τους ακόμη κι όταν τις φέρονται άσχημα. Κορίτσια υπερπροστατευμένα: οι μητέρες τις κρατούν από το χέρι στις εικονογραφήσεις, ενώ τα αγόρια παίρνουν πρωτοβουλίες όλων των ειδών. Οι δύο γονείς σπάνια μαζί (παλιότερα η επαφή ακόμη και η επικοινωνία τους ήταν αδιανότητη) τώρα αναφέρονται καμιά φορά οι συζητήσεις τους. Εξιδανίκευση μητρότητας: θηλυκά όντα χωρίς παιδιά εμφανίζονται ως προβληματικά (γαϊδουρίτσα, θεία Αργυρώ).

36 Ωραιοποίηση υπαίθρου (π. χ
Ωραιοποίηση υπαίθρου (π.χ. Αναγνωστικό α’ τάξης άρχιζε με εικόνες, μεταξύ άλλων ενός ηλιόλουστου χωριού και μιας εφιαλτικής μολυσμένης πόλης). Τεχνολογία εμφανίζεται ως κάτι ξένο/καινούριο. Συσκευή τηλεόρασης έως και το 2008 περιγράφονταν ως το παράξενο γκρίζο κουτί σε ένα μπακάλικο του χωριού

37 Η ιδεολογία στα κείμενα παιδικής λογοτεχνίας
Βιβλία Τριβιζά για παιδιά ειδικά προσχολικής ηλικίας εμφανίζουν εικόνα διαφορετική από την παραδοσιακή της ελληνικής κοινωνίας, δηλ. παιδιά γεμάτα περιέργεια αλλά και ατέλειες (ζηλεύουν, κλαίνε για τη μαμά τους, κάνουν κακίες στους άλλους, άτακτα, κακομαθημένα….) Π.χ. Η σειρά « Η Χαρά και το γκουντούν» «Γιατί είσαι θυμωμένη Χαρά; Μήπως επειδή φύσηξα τη μύτη μου στο νυχτικό σου; Μήπως επειδή πασπάλισα με πιπέρι το παγωτό σου;»

38 Το βιβλίο «Πίπη η φακιδομύτη» Εισάγει μέσω μετάφρασής του στα ελληνικά
πρότυπο παιδιού που σοκάρει αρχικά Ορφανή κι ευτυχισμένη: «’Ηταν 9 ετών και ζούσε ολομόναχη. Δεν είχε μάνα και πατέρα κι αυτό ήταν μάλλον ευχάριστο». Βρώμικη: «’Οσο φλυαρούσε, η Πίπη έβγαζε προσεκτικά τα σπασμένα τούβλα από το φλιτζάνι με τα δάχτυλα. Μετά πήρε μια μακριά βούρτσα του μπάνιου κι άρχισε να χτυπάει τα αβγά ώσπου πιτσιλίστηκαν καλά καλά οι τοίχοι. Είχε φτιάξει μια τεράστια λεκάνη ζύμη κι έπλαθε τα μπισκότα στο πάτωμα.» Αγενής: όταν απαντά σε ερώτηση δασκάλας «Α! άκου να σου πως αν δεν το ξέρεις εσύ, μη νομίζεις πως πρόκειται να στο λύσω εγώ!» …Η δασκάλα της εξήγησε πως δεν έπρεπε να απαντάει με αυτόν τον τρόπο στο σχολείο. Ούτε έπρεπε να λέει στη δασκάλα «εσύ»….

39 Τυπικό δείγμα παιδικής λογοτεχνία της μεταπολίτευσης
Βιβλίο Το βρωμοχώρι Τυπικό δείγμα παιδικής λογοτεχνία της μεταπολίτευσης Ιδεολογία πολιτικής ορθότητας Τα παιδιά πάντα σοφά, δημοκρατικά και οικολογικά ευαισθητοποιημένα, ευφυή, ώριμα …. αποφασίζουν να καθαρίσουν ένα χωριό από τη ρύπανση, ενώ οι μεγάλοι εμφανίζονται ως ανίκανοι ή διεφθαρμένοι. Π.χ. «Μα νάτα τα παιδιά. Το ‘χουν σκεφτεί κι αυτό»

40 Το παράδειγμα των ΗΠΑ λογοκρισία και έλεγχος με άλλους τρόπους
Το παράδειγμα των ΗΠΑ λογοκρισία και έλεγχος με άλλους τρόπους Έλεγχος άμεσος από φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης που ελέγχουν τα σχολεία (π.χ επιτροπές γονέων που απορρίπτουν περιεχόμενο μη αρεσκείας τους) Έλεγχος έμμεσα από μηχανισμούς αγοράς. Ομοιογενοποίηση παιδικών βιβλίων και ουδετεροποίησή τους για να μπορούν να πουλήσουν σε μεγάλους πληθυσμούς (π.χ. μετάφραση του βιβλίου του Τριβιζά Τα τρία μικρά λυκάκια χωρίς αναφορές στην έκρηξη σπιτιού που προκαλείται κάποια στιγμή)

41 Περιεχόμενο βιβλίων στις ΗΠΑ διαφορετικό από ελληνικό γιατί διαφορετικές οι κυρίαρχες κοινωνικές ιδεολογίες Τα παιδιά εμφανίζονται απροστάτευτα σε μια άδικη και σκληρή κοινωνία (π.χ. οι γέροι που τους φέρονται άσχημα) (αντιθέτως στα ελληνικά η κοινωνία πάντα δίκαιη και τα παιδιά προστατευμένα). Τα παιδιά-ήρωες που αναλαμβάνουν να λύσουν μόνα τους τα προβλήματα. (αντιθέτως στα ελληνικά καλοί ενήλικες σώζουν τα παιδιά).