ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ

Παρουσίαση με θέμα: "ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΝΑΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ
Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΝΟΗΣΗ; Yπολογιστικές προσεγγίσεις Κοινωνικές προσεγγίσεις Νοησιακές προσεγγίσεις

2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
σε δύο τουλάχιστον παραδόσεις: Κοινωνικά προσανατολισμένη ψυχολογία νου Κοινωνική-λειτουργική γλωσσολογία Και στις δύο η σκέψη οικοδομείται με βάση σημεία δηλ. υλικά στοιχεία που αποκτούν νόημα (βλ. και διαφάνειες νωρίτερα) μάλιστα κοινωνικά συγκροτημένα σημεία, πάνω απ’ όλα τη γλώσσα.

3 Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Θεωρία του Bυγκότσκι κατεξοχήν δείγμα τους αλλά και δείγμα θεωρίας που υποστηρίζει ειδικότερα και ισχυρή μεσολάβηση γλώσσας στη σκέψη.

4 (ρώσικη έκδοση το 1934, ελληνική το 1988),
Θέση Bυγκότσκι για γλωσσική μεσολάβηση σκέψης αρχικά στο βιβλίο Σκέψη και Γλώσσα (1962) (ρώσικη έκδοση το 1934, ελληνική το 1988),

5 Η ανάπτυξη των ανώτερων νοητικών λειτουργιών.
Θέση Bυγκότσκι για γλωσσική μεσολάβηση σκέψης και στο βιβλίο Νους στην Κοινωνία (1978): Η ανάπτυξη των ανώτερων νοητικών λειτουργιών.

6 ‘Oμως, παρά τη μεγάλη απήχηση του Βυγκότσκι
στην αναπτυξιακή και γνωσιακή ψυχολογία από τη δεκαετία του 70 και μετά τη θέση του για τη γλώσσα την επεξεργάστηκαν λίγοι μόνο επίγονοί του, γιατί η γλώσσα παραγκωνίστηκε γενικότερα στην ψυχολογία (π.χ. Cole σε βιβλία αναπτυξιακής ψυχολογίας αλλά και πολιτισμικής ή κοινωνικής)

7 Θα συνοψίσουμε Υποθέσεις του Βυγκότσκι για το γνωσιακό ρόλο της γλώσσας μετά από εισαγωγή στην όλη θεωρία του Mεταγενέστερες επεξεργασίες των ιδεών του από επιγόνους του.

8 Η εισφορά του Βυγκότσκι
Τη δεκαετία του 1920 μετά τη σοβιετική επανάσταση στη Ρωσία, ανθεί ένας ενθουσιασμός για αναδόμηση των επιστημονικών προσεγγίσεων των κοινωνικών/ψυχολογικών φαινομένων Στο πλαίσιο αυτό, ο Βυγκότσκι (νομικός με ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία) αποπειράται να θέσει εκ νέου τα θεμέλια της ψυχολογίας κυρίως να την καταστήσει κοινωνική.

9 Κύρια χαρακτηριστικά βυγκοτσκιανής θεωρίας νου:
Ο νους ως ευφυής δραστηριότητα Η ευφυής δραστηριότητα οικοδομείται σταδιακά με βάση την εμπειρία. Δεν πρόκειται για αντανακλαστική αντίδραση σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αλλά αντίδραση που τροφοδοτείται από την εμπειρία και αποσκοπεί σε κάτι. Ειδικότερα, επανειλημμένες εμπειρίες έχουν οδηγήσει σε νοητική σχηματοποίησή τους που χρησιμοποιείται για να προβλέπονται οι συνέπειες μιας αντίδρασης (π.χ. Δεν πλησιάζουμε το χέρι σε φωτιά γιατί ξέρουμε από εμπειρία ότι θα καεί).

10 Ο νους διέπεται από μια φυσική
αλλά και μια κοινωνικοπολιτισμική διάσταση. Πιο συγκεκριμένα: Εκπορεύεται από το σώμα και την αλληλεπίδρασή του με φυσικό περιβάλλον Εκπορεύεται από την κοινωνία και την αλληλεπίδραση του ατόμου με αυτήν (δηλ. την επικοινωνία με άλλους, μεταξύ άλλων την απόκτηση γνώσεων όπως οι επιστημονικές που έχουν οικοδομηθεί ιστορικά μέσω του πολιτισμού). Ο Βυγκότσκι εστιάζει όμως στην κοινωνικοπολιτισμική διάσταση και γιατί τη θεωρεί καθοριστική ειδικά αργότερα στην οντογένεση και ιστορία.

11 4. Αναγκαία η μελέτη της ανάπτυξης του νου Ιστορικά στη φυλογένεση
4. Αναγκαία η μελέτη της ανάπτυξης του νου Ιστορικά στη φυλογένεση Οντογενετικά στην ανάπτυξη κάθε παιδιού Ο νους των ενηλίκων της σύγχρονης εποχής δεν μπορεί να μελετηθεί χωρίς να γνωρίζουμε πώς οικοδομήθηκε. [Βασική αρχή και άλλων θεωριών της ψυχολογίας ειδικά στο πρώτο μισό 20ου αιώνα, π.χ. Πιαζέ, Φρόϋντ]

12 5. Διαχωρισμός νοητικών λειτουργιών σε κατώτερες και ανώτερες
5. Διαχωρισμός νοητικών λειτουργιών σε κατώτερες και ανώτερες Κατώτερες: ενστικτώδεις μόνο αντιδράσεις στο περιβάλλον καθορισμένες κατά βάση από τη βιολογία (π.χ. αντανακλαστική κραυγή στον πόνο) Ανώτερες: ανέφικτες από το βιολογικό μόνο οργανισμό, πάντα οικοδομημένες με βάση κοινωνικοπολιτισμική εμπειρία. Αποκλειστικό προνόμιο ανθρώπου (π.χ. Συνείδηση, λογική σκέψη, έλεγχος αυτόματης αντίδρασης σε κάτι για να εξυπηρετηθεί ένας σκοπός).

13 Ανώτερες λειτουργίες Πιο αναλυτικά: Αφηρημένες, δηλ. δεν αφορούν το άμεσο βίωμα και γενικότερα το απτό αισθητηριακά. Ευφυείς δηλ. προβλέπουν συνέπειες μιας πράξης με βάση την εμπειρία. Καθορίζονται από κοινωνικοπολιτισμική εμπειρία και γνώση Υπόκεινται σε ενσυνείδητο έλεγχο, δηλ. δεν είναι ακούσιες ή ενστικτώδεις

14 συντελείται σταδιακά μεν,
6. Μετάβαση από τις βιολογικά καθορισμένες κατώτερες λειτουργίες στις κοινωνικά καθορισμένες ανώτερες συντελείται σταδιακά μεν, αλλά με ριζική κάθε τόσο αναδιοργάνωση του νου. Ως εκ τούτου, η κοινωνικοπολιτισμική εμπειρία μεταμορφώνει ριζικά και δεν συμπληρώνει απλώς τις προϋπάρχουσες βιολογικά καθορισμένες λειτουργίες (σε αντίθεση με ό,τι διατείνεται η υπερεπικοινωνιακή θεώρηση της γλώσσας, π.χ. Clark).

15 7. Πώς ακριβώς οικοδομούνται
7. Πώς ακριβώς οικοδομούνται οι ανώτερες λειτουργίες μέσω της κοινωνικοπολιτισμικής εμπειρίας; Δύο κρίσιμα στοιχεία: Δραστηριότητες που συντελούνται αρχικά από τους άλλους ή μαζί με αυτούς εσωτερικεύονται νοητικά από κάθε άτομο [π.χ. Η ομιλία γίνεται κτήμα ενός παιδιού όταν χρησιμοποιείται σιωπηλά) Εμπλέκουν χρήση εργαλείων, φυσικών όπως ένα μολύβι και κυρίως αφηρημένων όπως οι προφορικές γλώσσες, τα συστήματα γραφής και μαθηματικών.

16 κομβική έννοια θεωρίας Βυγκότσκι Φυσικά και Νοητικά
8. Εργαλεία: κομβική έννοια θεωρίας Βυγκότσκι Φυσικά και Νοητικά δηλ. στοιχεία πέρα από το ίδιο το σώμα (τουλάχιστον αρχικά) Φυσικά εργαλεία (π.χ. μαχαίρι) εκλαμβάνονται περισσότερο σαν προσαρτήματα που υποβοηθούν μια φυσική δραστηριότητα (π.χ. το κόψιμο τροφής), Αφηρημένα εργαλεία (π.χ. γραπτοί αριθμοί): περισσότερο αναπόσπαστο μέρος μιας νοητικής δραστηριότητας (π.χ. αριθμητικές πράξεις).

17 νοητικά, ψυχολογικά, πνευματικά, πολιτισμικά αλλά και σημεία.
Τα αφηρημένα εργαλεία αποκαλούνται επίσης νοητικά, ψυχολογικά, πνευματικά, πολιτισμικά αλλά και σημεία. Σημεία γιατί διέπονται από μια υλική μεν διάσταση που ταυτόχρονα προσλαμβάνει νόημα (π.χ. οι γραπτοί αριθμοί ή οι λέξεις Βλ. και προγενέστερες διαλέξεις). Οι ανώτερες νοητικές λειτουργίες μεσολαβούνται συνεπώς από σημεία.

18 Δραστηριότητα (νοητική και φυσική) που μεσολαβείται από
Σημεία Εργαλεία Νοητικά εργαλεία ή πνευματικά ή ψυχολογικά, π.χ. Γραπτοί αριθμοί Φυσικά εργαλεία , π.χ. ψαλίδι

19 Εργαλεία βελτιώνονται μέσω της χρήσης τους:
Εφευρίσκονται για να εξυπηρετήσουν διάφορες δραστηριότητες, φυσικές και νοητικές. Μέσω της χρήσης τους τροποποιούνται όμως, ειδικότερα βελτιώνονται για να εξυπηρετήσουν το σκοπό τους. (Αυτό ισχύει και για τη γλώσσα). Καθώς εξελίσσονται, καθιστούν δυνατές νέες δραστηριότητες, μεταξύ άλλων εφεύρεση νέων εργαλείων.

20 Μεταξύ των σημείων δεσπόζει η γλώσσα, μάλιστα όταν ο Βυγκότσκι μιλά για «σημειωτική μεσολάβηση» της σκέψης εννοεί τη γλωσσική Γλώσσα: Το πιο αποτελεσματικό ψυχολογικό εργαλείο

21 Πώς ακριβώς μεσολαβούν τα πνευματικά εργαλεία
δηλ. τα σημεία (μεταξύ άλλων η γλώσσα) για οικοδόμηση ανώτερων νοητικών λειτουργιών; Βλ. το παράδειγμα της μνήμης →→

22 Φυσικές δυνατότητες μνήμης ενισχύονται ‘Ομως,
το πώς ακριβώς και πόσο εξαρτάται από το είδος του σημείου που παρεμβαίνει Π.χ. ‘Ενα ξυπνητήρι μπορεί να υπενθυμίσει μια δραστηριότητα που πρέπει να κάνουμε, αλλά αν γράψουμε τη δραστηριότητα, την περιγράφουμε πιο αναλυτικά (απόλυτα αναγκαίο μάλιστα ορισμένες φορές) την ελέγχουμε +?

23 Οι λέξεις εργαλεία με ισχυρό ρόλο στη μνήμη, γιατί επιτρέπουν
Οι λέξεις εργαλεία με ισχυρό ρόλο στη μνήμη, γιατί επιτρέπουν πολύ αφηρημένη και αναλυτική καταχώρηση πληροφοριών εκούσια ανάκλησή τους ▼ Η φυσική μνήμη μεταμορφώνεται έτσι σταδιακά σε «λογική» μνήμη ή σκέψη κατά τον Βυγκότσκι [δείχνοντας, μεταξύ άλλων, τα ασαφή όρια μνήμης-σκέψης βλ. και διάλεξη για τη νόηση]

24 αδύνατη η απόλυτη διχοτόμηση κατώτερων και ανώτερων λειτουργιών, καθώς
Στην πράξη βέβαια, αδύνατη η απόλυτη διχοτόμηση κατώτερων και ανώτερων λειτουργιών, καθώς διεργασίες όπως η αντίληψη και η μνήμη, παρότι αρχικά περισσότερο βιολογικά προκαθορισμένες, μετατρέπονται αναπτυξιακά σε μορφές σκέψης.

25 ‘Ολο και στενότερη με το χρόνο αλληλεπίδραση νοητικών λειτουργιών
Η αλληλεπίδαση αυτή κύριο ζητούμενο ψυχολογίας. Αναγκαίο να χαρτογραφήσουμε πώς με το χρόνο οι νοητικές λειτουργίες αλληλεπιδρούν όλο και στενότερα.

26 11. Γλώσσα: Το πιο αποτελεσματικό ψυχολογικό εργαλείο Εκκινεί από όργανο κοινωνικής επαφής (επικοινωνίας) για να εξελιχτεί σε όργανο ανώτερων μορφών σκέψης.

27 δεν ταυτίζονται ποτέ όμως εντελώς. Αυτόνομες αρχικά στην οντογένεση,
Σκέψη και γλώσσα δεν ταυτίζονται ποτέ όμως εντελώς. Αυτόνομες αρχικά στην οντογένεση, αλλά διαπλέκονται αργότερα. Παραμένει όμως πάντα δυνατή σκέψη χωρίς γλώσσα (π.χ. η μουσική σύνθεση) όπως και γλώσσα χωρίς σκέψη (π.χ. αποστήθιση κειμένου σε μια ξένη γλώσσα για θρησκευτικές τελετές).

28 Η σύγκλιση πάντως γλώσσας και σκέψης της νοητικής ανάπτυξης
από ένα σημείο και μετά η πιο σημαντική στιγμή της νοητικής ανάπτυξης

29 Με δύο κατά βάση τρόπους
Πώς ακριβώς μεσολαβεί η γλώσσα στη σκέψη; Με δύο κατά βάση τρόπους για τον Βυγκότσκι: Αφαιρετικοποιεί τη σκέψη Επιφέρει τον έλεγχο των νοητικών δραστηριοτήτων και τον αναστοχασμό των ιδεών

30 Αφαιρετικοποίηση σκέψης μέσω των λέξεων
Αφαιρετικοποίηση σκέψης μέσω των λέξεων δηλ. κοινωνικοπολιτισμικών προϊόντων που λειτουργούν ως βασική μονάδα της σκέψης (συλλογικής και ατομικής)

31 η κατηγοριοποίηση που εκπροσωπούν οι λέξεις
Κατά κοινή παραδοχή η κατηγοριοποίηση που εκπροσωπούν οι λέξεις ή η αφαιρετική γενίκευση (κατά τον Βυγκότσκι) Συνεπάγεται ότι οι λέξεις δεν αναφέρονται μόνο σε συγκεκριμένα πράγματα αλλά σε κατηγορίες πραγμάτων, π.χ. όχι μόνο το συγκεκριμένο δέντρο για το οποίο μιλάμε μια στιγμή αλλά γενικότερα όλα τα πράγματα που θεωρούμε δέντρα, Εντοπίζουν, δηλ., ένα κοινό στοιχείο των πραγμάτων αφαιρώντας όλα τα άλλα (βλ. και μάθημα Ανάπτυξη Λόγου)

32 Η αφαιρετική γενίκευση κατά τον Βυγκότσκι
Εκπορεύεται από την επικοινωνία όπου δεν είναι δυνατόν να μεταδώσουμε κάθε χροιά του νοήματός μας παρά μόνο μια αφηρημένη σκιαγράφηση αυτού που θέλουμε να πούμε. Μεταδίδουμε λοιπόν μια βασική ιδέα που εμπλουτίζεται από το συνομιλητή που την προσλαμβάνει με βάση την όλη περίσταση επικοινωνίας (βλ. και μάθημα Γλώσσα, Κοινωνία και Νόηση). Καθίσταται όλο και πιο ισχυρή με το χρόνο τόσο σε κάθε παιδί όσο και ιστορικά ειδικά στην επιστημονική σκέψη.

33 Απαραίτητη η χαρτογράφηση της πορείας προς υψηλότερη αφαίρεση.
Π.χ. το επιχείρησε με τις επιστημονικές έννοιες Αναδεικνύοντας προγενέστερες μορφές τους, τις οποίες ονόμασε αυθόρμητες ή καθημερινές Διέκρινε μάλιστα επιμέρους είδη τους: κυρίως τα συμπλέγματα και τις ψευδοέννοιες, συμπλέγματα προσιτά πολύ νωρίς στη ζωή ψευδοέννοιες στα νήπια επιστημονικές έννοιες μόνο μέσω εκπαίδευσης.

34 Διαφορές επιστημονικών εννοιών από αυθόρμητες
Επιστημονικές: Πολύ αφηρημένες (π.χ. ζώα, ερπετά όχι φίδι ή σκύλος). Μέρος ενός συστήματος εννοιών (π.χ. Λέξεις για ζώα που σχετίζονται με συγκεκριμένο τρόπο με άλλες λέξεις όπως φυτά κλπ.). Π.χ. Ιεραρχίες εννοιών όπως αυτές για τις έμβιες οντότητες (ζώα και φυτά, διάφορα είδη ζώων και φυτών κλπ.) [βλ. και μάθημα Ανάπτυξη του Λόγου για το πώς επέρχεται αργά σχετικά στα παιδιά στη σχολική ηλικία]. .

35 3. Απαιτούν για τη μάθησή τους έναν ορισμό, δηλ. περιγραφή με λόγια. Οι ορισμοί αναδεικνύουν διαφορές και ομοιότητες από άλλες λέξεις. 4. Μαθαίνονται μόνο μέσω εκπαίδευσης και συνεπώς γλώσσας και όχι αυθόρμητα με βάση εμπειρία (μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς και όχι εύκολα εφικτές σε ατομικό επίπεδο). Ελέγχουμε τη χρήση τους (π.χ. Το εάν θα πούμε «φωτοσύνθεση» αλλά πολύ λιγότερο το εάν θα πούμε «μαμά».)

36 Η δύναμη των λέξεων αλλάζει συνεπώς αναπτυξιακά και ιστορικά Ο Βυγκότσκι αναγνώρισε, με άλλα λόγια, διαφορετικά είδη λέξεων με διαφορετική το καθένα γνωσιακή δύναμη.

37 οι λέξεις κατά την ανάπτυξη των παιδιών:
Γενικότερα, οι λέξεις κατά την ανάπτυξη των παιδιών: (βλ. και μάθημα Ανάπτυξη Λόγου) Οι πρώτες λέξεις δεν συνιστούν ακόμη σύμβολα, δηλ. έννοιες. Δείχνουν συγκεκριμένα μόνο φαινόμενα όπως ένα προσωπικό αντικείμενο (π.χ. τη μπάλα ενός παιδιού). Συνήθως έως τα μέσα του δεύτερου χρόνου της ζωής.

38 από την αναφορά σε συγκεκριμένα πράγματα αρχίζει
Οι λέξεις καθορίζουν τη σκέψη μόνο όταν καταστούν σύμβολα, δηλ. αφηρημένες έννοιες που μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε πολλές περιστάσεις (π.χ. Όλες οι μπάλες και μαμάδες). Η αποδέσμευση από την αναφορά σε συγκεκριμένα πράγματα αρχίζει στα μέσα περίπου του δεύτερου χρόνου, (η απόδειξη είναι μάλιστα ότι τα παιδιά λένε π.χ. μπάλες όλα τα στρογγυλά αντικείμενα).

39 Εφικτό κυρίως, με την κατάκτηση επιστημονικών εννοιών, στο σχολείο
Ωστόσο, οι λέξεις αναλαμβάνουν τον πιο ουσιαστικό τους ρόλο στη σκέψη, όταν συναρθρωθούν με τις υπόλοιπες λέξεις μιας γλώσσας, δηλ. σε οικογένειες λέξεων με σχέσεις ιεραρχίας, αντίθεσης, ομοιότητας κλπ. Εφικτό κυρίως, με την κατάκτηση επιστημονικών εννοιών, στο σχολείο (βλ. και το μάθημα Ανάπτυξη του Λόγου). Ανουν

40 η γνωσιακή δύναμη της λέξης «ποτήρι»
Για παράδειγμα, η γνωσιακή δύναμη της λέξης «ποτήρι» Περιορισμένη όταν αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο μόνο ποτήρι Αυξάνεται όταν χρησιμοποιείται για πολλά ποτήρια που διαφέρουν μεταξύ τους σε μέγεθος, χρώμα, υλικό κλπ., και μπορεί να μην είναι καν ορατά τη στιγμή της ομιλίας. Κορυφώνεται όταν η έννοια «ποτήρι» συναρθρωθεί με άλλες όπως «πιάτα», «σκεύος τροφής» και «τεχνούργημα».

41 δηλ. αφαιρετικών γενικεύσεων [όχι έμφυτες έννοιες όπως στην ΑΥΘΝ)
Εσωτερίκευση λέξεων δηλ. αφαιρετικών γενικεύσεων λαξεμένων από την ιστορία μιας κοινότητας. [όχι έμφυτες έννοιες όπως στην ΑΥΘΝ) Εξωτερικά προερχόμενες μεν (δηλ. από τους άλλους στην επικοινωνία και συγκροτημένες συλλογικά) Εσωτερικεύονται όμως καθιστώντας δυνατή τη γένεση σκέψης, δηλ. έννοιες και τους συνδυασμούς τους.

42 ‘Οταν οι λέξεις εσωτερικευτούν δρομολογούν την προσοχή, την αντίληψη
και άλλες διεργασίες του ατομικού νου προς ορισμένες κατευθύνσεις. Ως εκ τούτου, λειτουργίες όπως η αντίληψη που διαχωρίζονται στην ΑΥΘΝ από τη σκέψη (θεωρούνται δηλ. ανεπηρέαστες από εμπειρία) εμφανίζονται, αντιθέτως, βαθύτατα διαπλεγμένες με σκέψη/γλώσσα.

43 Μόνο με την εσωτερίκευση λέξεων και τη χρήση τους σε προτάσεις
Αναδύονται διεργασίες ανώτερης σκέψης (πέραν της αφαιρετικής γενίκευσης) Π.χ. Λογικός συλλογισμός, αναστοχασμός, επίλυση προβλημάτων, λογική μνήμη

44 Ισχυρά εντέλει γνωσιακή θέση για τις λέξεις (1962, 143):
«Μια λέξη κενή σκέψης είναι ένα νεκρό πράγμα και μια σκέψη που δεν σωματοποιείται σε λέξεις παραμένει μια σκιά». Η σκέψη και η γλώσσα δεν αναπαράγουν την πραγματικότητα όπως η αντίληψη αρχικά, αλλά την εμφανίζουν επεξεργασμένη. Οι λέξεις διαδραματίζουν κομβικό ρόλο όχι μόνο στην ανάπτυξη της σκέψης αλλά και ...της συνείδησης γενικότερα.

45 Κρίσιμη εξέλιξη για τον Βυγκότσκι
ο έλεγχος της πρακτικής και νοητικής δραστηριότητας μέσω της ομιλίας που απευθύνεται στον εαυτό. Αρχικά σε παιχνίδια προσποίησης νηπίων, που σχεδιάζουν και υλοποιούν με βάση μονολόγους και όχι μόνο κινήσεις. Π.χ. «Εδώ θα ήτανε το γκαράζ. Και εδώ θα πάρκαρε το αυτοκίνητο. Κι εκεί που θα έμπαινε, θα περνούσε αυτός ....»

46 Στους μονολόγους αυτών των παιχνιδιών,
η ομιλία δεν χρησιμεύει στην επικοινωνία αλλά στρέφεται στον εαυτό. Χρησιμεύει στην επίλυση ενός προβλήματος, δηλ. για τον έλεγχο της σκέψης, της προσοχής και της δράσης στη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Ο Βυγκότσκι διαφώνησε με την θέση του Πιαζέ ότι οι μονόλογοι αυτοί είναι εγωκεντρικοί, υποστηρίζοντας ότι δεν έχουν επικοινωνιακό σκοπό για να χαρακτηριστούν έτσι.

47 Σταδιακή εσωτερίκευση προσωπικής ομιλίας
Ο μονόλογος προς τον εαυτό εσωτερικεύεται σταδιακά με αποτέλεσμα τον ενδιάθετο λόγο Ο ενδιάθετος λόγος, όπως κάθε εργαλείο, υφίσταται μετατροπές από τη χρήση του. Αλλάζει για να εξυπηρετήσει καλύτερα το σκοπό του. Αρχικά μόνο επιφανειακά καθώς καθίσταται σιωπηλός. Στη συνέχεια όμως πιο ουσιαστικά καθώς γίνεται συντομογραφικός κλπ.

48 Κοινωνικός λόγος Ενδιάθετος λόγος (σιωπηλός)
(συνομιλίες με τους άλλους από νωρίς στη ζωή) ▼ Φωναχτός μονόλογος (συνοδεύει παιχνίδι προσποίησης, στήνοντας δραστηριότητες μέσα από λόγια κατά την προσχολική ηλικία) Ενδιάθετος λόγος (σιωπηλός) (σιωπηλή σκέψη με ιδιόμορφα χαρακτηριστικά: ελλειπτικός λόγος γιατί απευθύνεται στον εαυτό όπου δεν χρειάζεται να είμαστε επεξηγηματικοί)

49 Πώς αλλάζει πιο αναλυτικά ο ενδιάθετος λόγος;
Καθίσταται όλο και πιο συντομογραφικός, χωρίς τη συμβατική σύνταξη επικοινωνιακής ομιλίας. Αναμενόμενο εφόσον δεν χρειάζεται να είμαστε επεξηγηματικοί όταν απευθυνόμαστε στον εαυτό μας όπως αντιθέτως στους άλλους. Οι λέξεις απεμπολούν εν μέρει την αφηρημένη σημασία τους και προσλαμβάνουν ένα περισσότερο προσωπικό και εξαρτημένο από το περικείμενο νόημα.

50 Ενδιάθετος λόγος Υβρίδιο σκέψης και γλώσσας, που διαφέρει τόσο από άλλες μορφές σκέψης όσο και από την επικοινωνιακή γλώσσα. Ενώ αρχικά εξυπηρετεί μια εξωτερική δραστηριότητα όπως το παιχνίδι, αργότερα όλο και πιο εσωτερικές δραστηριότητες, κυρίως τον αναστοχασμό των ιδεών. Ο εκ των υστέρων αναστοχασμός των ιδεών θεωρείται από πολλούς πολύ προχωρημένη ικανότητα σκέψης, εφόσον ανακαλούμε εκούσια σκέψεις προγενέστερες και τις επεξεργαζόμαστε.

51 Σκέψη χωρίς γλώσσα κυρίως προγλωσσική Ενδιάθετος Λόγος Σιωπηλή, συντομογραφική Σκέψη Επικοινωνιακή γλώσσα

52 Η εισφορά των επιγόνων του Βυγκότσκι
Λίγες έρευνες από σοβιετικούς ψυχολόγους: πιο γνωστές αυτές του Luria (1976) για ανάπτυξη λογικής σκέψης, των Luria & Yudovich (1956) για τον έλεγχο των νοητικών και φυσικών δραστηριοτήτων μέσω της ομιλίας και του Sokolov (1968) για την ανάπτυξη του ενδιάθετου λόγου. Αργότερα, έρευνες στις ΗΠΑ κυρίως όπου μεταφέρθηκε η βυγκοτσκιανή προβληματική τη δεκαετία του ’60, βλ. π.χ. τον τόμο των Diaz & Berk (1992) για τον προσωπικό λόγο.

53 Mελέτη πεντάχρονων διδύμων χωρίς γλώσσα Μόνο μια δική τους ιδιωτική
Luria & Yudovich 1959 Mελέτη πεντάχρονων διδύμων χωρίς γλώσσα Μόνο μια δική τους ιδιωτική Ανίκανα μεταξύ άλλων να παίξουν παιχνίδια προσποίησης γιατί απαιτούν νοητικό σχέδιο που μπορεί να υποστηριχτεί μόνο με λόγια. Διδασκαλία γλώσσας σε ένα μόνο από αυτά για ένα χρόνο το ώθησε και σε ικανότητα παιχνιδιών. Στην ηλικία των έξι εκπαιδεύτηκε και το δεύτερο παιδί με ίδια εντέλει αποτελέσματα.

54 H αφηρημένη λογική σκέψη
Luria 1936 H αφηρημένη λογική σκέψη σε εγγράμματους και αγράμματους Κεντρικής Ασίας Π.χ. Κατηγοριοποίηση αντικειμένων με βάση απτά κριτήρια στους αγράμματους (π.χ. Βάζο με λουλούδι αλλά όχι μπόλ). αφηρημένα κριτήρια στους εγγράμματους (π.χ. Όλα τα έπιπλα μαζί, δηλ. με βάση τη χρήση τους) Εξήγηση: Η εμπειρία του σχολείου, μεταξύ άλλων η χρήση της γλώσσας για αναφορά σε πολύ αφηρημένες έννοιες η κρίσιμη εξήγηση.

55 Μελέτες για προσωπικό και ενδιάθετο λόγο:
Π.χ. Diaz & Berk 1992, Sokolov 1978) Ο φωναχτός ιδιωτικός/προσωπικός λόγος μειώνεται σταδιακά αλλά παραμένει σε διάφορες δραστηριότητες και στους ενήλικες (π.χ. Αθλητισμός, επίλυση δύσκολων προβλημάτων...) Τον χρησιμοποιούν ακόμη και τα κωφά παιδιά που μαθαίνουν νευματικές γλώσσες ή οι χιμπατζήδες μπονόμπο που επικοινωνούν με λεξιγράμματα (βλ. Μάθημα Ανάπτυξη Λόγου). Δηλ. συνομιλούν με τον εαυτό τους ιδιωτικά.

56 Γιατί και πότε χρησιμοποιούν τα παιδιά
προσωπικό λόγο; ευρήματα, π.χ. Περισσότερο όταν Κάτι καινούριο τους προκαλεί ενδιαφέρον Θέλουν να λύσουν ένα δύσκολο πρόβλημα Θέλουν να μετατοπίσουν την προσοχή τους από κάτι και να συγκεντρωθούν σε κάτι άλλο. Θέλουν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους Εάν διδαχτούν συνήθειες προσωπικού λόγου, γίνονται πιο αποτελεσματικά σε τέτοιες περιστάσεις.

57 O προσωπικός λόγος στη σχολική τάξη, Χρησιμοποιείται κυρίως όταν:
ειδικά του νηπιαγωγείου: Ευρήματα: Χρησιμοποιείται κυρίως όταν: Απουσιάζει ο/η εκπαιδευτικός Παιδί εμπλέκεται σε μια δραστηριότητα με σαφή στόχο, π.χ. Συμπλήρωση ενός παζλ.

58 η γλωσσική μεσολάβηση σκέψης διαφoροποιείται οντογενετικά
Πώς αλλάζει η μεσολάβηση της γλώσσας ηλικιακά; Η εισφορά της αναπτυξιακής ψυχολόγου Νέλσον Θέση Vygotsky ότι η γλωσσική μεσολάβηση σκέψης διαφoροποιείται οντογενετικά επεξεργάστηκε η Nelson (1996) με βάση προβληματισμούς σύγχρονων ρευμάτων. 4 περίοδοι ανάπτυξης:

59 Περίοδος των επεισοδίων (episodic) έως την ηλικία των δύο ετών.
Αναπαρίστανται γεγονότα όπως βιώθηκαν (π.χ. το επεισόδιο ενός μπάνιου), αν και δυνατή μια πρώτη γενίκευσή τους (π.χ. η ρουτίνα μπάνιου). Αναπαραστάσεις ολιστικές και ασταθείς, γιατί η εμπειρία δεν έχει ακόμη επιμεριστεί σε σταθερές κατηγορίες όπως οντότητες και ενέργειες (επιμερισμό που επιφέρει η γλώσσα).

60 Περίοδος μιμητική (mimetic),
από 2 έως 4 ετών Αναπαρίστανται κινητικές δραστηριότητες, όπως η στάση του ύπνου σε παιχνίδι ή τραγούδια. Καθώς οι λέξεις πληθαίνουν και καθίστανται έννοιες (και όχι απλώς δείξιμο στοιχείων), σταθεροποιείται η σκέψη με βάση έννοιες, παρότι κυριαρχούν ακόμη οι προγλωσσικές αναπαραστάσεις. Δυνατότητα κάποιας γλωσσικής αναπαράστασης βιωμάτων της πρώτης περιόδου της ζωής (βλ. αρχικά Karmiloff-Smith 1992).

61 Πιο κρίσιμη η «μυθική» περίοδος, από 4-6 ετών
Εγκαθιδρύεται ο αφηγηματικός λόγος με διάφορες συνέπειες (βλ. Bruner 1991 και μάθημα Ανάπτυξη Λόγου). Συνθέτει διαφορετικές εμπειρίες σε ένα όλο Περιγράφει εμπειρίες με βάση κοινωνικά συγκροτημένες έννοιες. Αξιολογεί εμπειρίες, αναδεικνύοντας ορισμένες μόνο όψεις τους από ορισμένες μόνο σκοπιές (ενίοτε και ρητά, π.χ. «Ωραία περάσαμε»). →

62 Ο γλωσσικός τρόπος σκέψης αναλαμβάνει την πρωτοκαθεδρία
Αναφέρεται σε εμπειρίες αποστασιοποιημένες χωροχρονικά από τη στιγμή της ομιλίας (η γνωσιακή αποκέντρωση του Piaget 1923). Οικοδομεί μια εικόνα του εαυτού, όταν πρόκειται για αυτοβιογραφικές αφηγήσεις. Ο γλωσσικός τρόπος σκέψης αναλαμβάνει την πρωτοκαθεδρία μόνο σε αυτή την περίοδο

63 Περίοδος της σύνθετης θεωρητικής σκέψης,
ή του παραδειγματικού (επιστημονικού) νου Από σχολική ηλικία και μετά Ξεκινά μόνο μέσα από επαφή με επιστημονικές έννοιες και κείμενα. Καθιστά δυνατό έναν αφαιρετικό αναστοχασμό της εμπειρίας, που την εξηγεί, την αξιολογεί, την προβλέπει και την ελέγχει. μόνο σε αναπτυγμένους πολιτισμούς με γραφή και εκπαίδευση

64 Συμπέρασμα Νέλσον: Στο εάν και πώς ακριβώς μεσολαβεί η γλώσσα στη σκέψη διόλου απλές απαντήσεις, γιατί πρόκειται για φαινόμενα πολυσύνθετα και ασαφώς οριοθετημένα των οποίων η σχέση τροποποιείται συνεχώς.

65 Σταδιακή ενίσχυση γλωσσικής μεσολάβησης
Νέλσον: Σταδιακή ενίσχυση γλωσσικής μεσολάβησης και ουσιαστική λειτουργία της σχετικά αργά και σε ορισμένες μόνο κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες.   «Η γλώσσα πρέπει να έχει αναπτυχθεί καλά για να αναλάβει όλο το φάσμα των μεσολαβητικών της λειτουργιών. Το παιδί δεν περνάει απότομα από το προγλωσσικό στο γλωσσικό ή από το αισθητηριοκινητικό στο αναπαραστασιακό (...).»

66 Εφαρμογές βυγκοτσκιανής προσέγγισης στην παιδαγωγική έρευνα και πράξη
Εφαρμογές βυγκοτσκιανής προσέγγισης στην παιδαγωγική έρευνα και πράξη Π.χ. Το έργο του Mercer (1982) H συνεργασία μαθητών σε ομάδες όχι απλώς επικοινωνία αλλά και συλλογική σκέψη. Τρεις μορφές λόγου στη σχολική τάξη μεταξύ μαθητών/τριών: Ανταγωνιστικός Αθροιστικός Εξερευνητικός

67 αντιπαραγωγική συνεργασία σε μια ομάδα
Ανταγωνιστικός λόγος αντιπαραγωγική συνεργασία σε μια ομάδα Παράδειγμα: Α: «Μπορείς να το γράψεις»; Β: «Γιατί δεν το κάνεις εσύ»; Α: «Γιατί εσύ πρέπει να το κάνεις».

68 Aθροιστικός λόγος Γνώση εμπεδώνεται μέσα από επαναλήψεις λέξεων-φράσεων, επιβεβαιώσεις και απλή συσσώρευση πληροφοριών. Παράδειγμα: Α: Βάλε «Υποθέτω». Β: «Υποθέτω ότι μπορώ να έχω 50 λεπτά. παραπάνω». Α: «50;» Β: Ναι, «50 λεπτά παραπάνω». Α: «50 λεπτά».

69 Παράγει νέα και κριτική σκέψη
Διερευνητικός λόγος Παράγει νέα και κριτική σκέψη Παράδειγμα: (ψάχνοντας αριθμούς πολλαπλάσιους του 4) Α: « Είναι το 9;» Β: «Όχι» Γ: «Όχι». Α: «Γιατί νομίζετε όχι»; Γ: «Επειδή..» Β: «Επειδή πάει 4, 8, μετά 12. Έτσι λείπει το 9». Γ: «Γιατί αν πεις 4 φορές το 5, δεν είναι». Α: «Και μόνο, και μόνο οι άρτιοι αριθμοί λήγουν σε 0, 2, 4, 6, 8». Β: «Ναι. Και το 4 είναι άρτιος».