Ιστορία της φιλοσοφίας: Προσωκρατικοί Σ. Σταυριανέας Τμήμα Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών 14/10/2015.

Παρουσίαση με θέμα: "Ιστορία της φιλοσοφίας: Προσωκρατικοί Σ. Σταυριανέας Τμήμα Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών 14/10/2015."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ιστορία της φιλοσοφίας: Προσωκρατικοί Σ. Σταυριανέας Τμήμα Φιλοσοφίας Παν/μίου Πατρών 14/10/2015

2 Φιλοσοφία και ιστορία της φιλοσοφίας 1 ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Παράδειγμα: η επιστήμη της βιολογίας ενδιαφέρεται για το πώς αναπαράγωνται οι έμβιοι οργανισμοί Η ιστορία της βιολογίας δεν μας είναι απαραίτητη για να βρούμε μία απάντηση Η ιστορία της βιολογίας πιθανόν δεν μας είναι καν χρήσιμη γι’ αυτόν τον σκοπό. Ισχύει το ίδιο για την ιστορία της φιλοσοφίας;

3 Φιλοσοφία και ιστορία της φιλοσοφίας 2 Για την επιστήμη δεν φαίνεται να έχει σημασία ο δρόμος που διανύθηκε για να οδηγηθούμε στην καλύτερη απάντηση, αλλά η ίδια η καλύτερη απάντηση Για τη φιλοσοφία ισχύει το ίδιο; Μία κλασική φιλοσοφική απάντηση: και ναι και όχι!

4 Γιατί δεν είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 1 Η φιλοσοφία δεν είναι ένα σώμα θέσεων Αλλά η έρευνα εάν οι λόγοι που στηρίζουν κάποιες θέσεις είναι καλοί λόγοι. Ας πάρουμε π.χ. τη θέση: είναι καλό να υπάκουμε στους νόμους Η φιλοσοφία ξεκινά από το ερώτημα: υπάρχουν καλοί λόγοι να υπακούμε στους νόμους, χωρίς εξαίρεση, δηλαδή πάντοτε;

5 Γιατί δεν είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 2 Για να απαντήσουμε ένα ερώτημα του τύπου: υπάρχουν καλοί λόγοι υπέρ της θέσης Α, χρειαζόμαστε δύο πράγματα. Λόγους που υποστηρίζουν τη θέση Α και λόγους που υποστηρίζουν την αντίθετη θέση, δηλαδή όχι Α, και Κριτήρια για να συγκρίνουμε τη μία θέση με την άλλη

6 Γιατί δεν είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 3 Επομένως για να μελετήσουμε οποιαδήποτε φιλοσοφική θέση, χρειαζόμαστε δύο ‘’χαρακτήρες’’

7 Γιατί δεν είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 4 Ένα πρόβλημα: όταν μελετάμε μία αξιολόγη φιλοσοφική θέση, τείνουμε να συμφωνούμε. Οι αξιολόγοι φιλόσοφοι έχουν καλά επιχειρήματα! Άρα πρέπει να δούμε συγκριτικά αντίθετες απόψεις και η ιστορία της φιλοσοφίας μας δίνει την δυνατότητα. Αλλά όχι μόνο εκείνη. Άρα είναι χρήσιμη, αλλά όχι απαραίτητη: η ιστορία της φιλοσοφίας μας μαθαίνει, αλλά δεν είναι η αποκλειστική μέθοδος για να κάνουμε φιλοσοφία.

8 Γιατί είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 1 Τα ερωτήματα της επιστήμης αφορούν φυσικά ή κοινωνικά φαινόμενα. Π.χ. Γιατί συμβαίνει η έκλειψη του Ήλιου; Η περιγραφή της κίνησης της Γης, της Σελήνης & του Ήλιου δίνει την απάντηση Δεν μας ενδιαφέρει πως οι άνθρωποι διατύπωσαν το ερώτημα παλαιότερα, ή πως επιχείρησαν να το απαντήσουν.

9 Γιατί είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 2 Τα ερωτήματα της φιλοσοφίας δεν αφορούν απλά κάποια φυσικά ή κοινωνικά φαινόμενα. Εξαρτώνται από τον τρόπο που οι άνθρωποι σκέφτηκαν κάποια ερωτήματα. Γιατί ο τρόπος που σκέφτηκαν τα ερωτήματα έχει διαμορφώσει και τα ίδια τα ερωτήματα

10 Γιατί είναι απαραίτητη η ιστορία της φιλοσοφίας 3 Π.χ. Για να απαντήσουμε το ερώτημα τι είναι γνώση; θα πρέπει Να μελετήσουμε πως οι φιλόσοφοι διαχωρίζουν τη γνώση μέσω των αισθήσεων και μέσω του νου Διαφορετικοί φιλοσοφοι, τις διακρίνουν και τις συνδέουν με διαφορετικό τρόπο και για διαφορετικούς λόγους. Επομένως, για να απαντήσουμε δεν είναι επαρκές να μελετήσουμε τον κόσμο γύρω μας, αλλά θα πρέπει να δούμε τι έχουν υποστηρίξει άλλοι και με ποια επιχειρήματα. Όταν το κάνουμε, ήδη μελετάμε την ιστορία της φιλοσοφίας.

11 Γιατί είναι χρήσιμη η μελέτη της αρχαίας φιλοσοφίας 1 Η μελέτη της φιλοσοφίας είναι, όπως είδαμε, η μελέτη ερωτημάτων ή προβλημάτων που τέθηκαν στην ιστορία της φιλοσοφίας Πότε όμως ξεκινά η ιστορία της φιλοσοφίας; Εάν φτιάχναμε ένα γενεαλογικό δένδρο των ερωτημάτων, η απαρχή τους βρίσκεται στην αρχαία ελληνική σκέψη. Αρά η μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας είναι χρήσιμη όχι επειδή είναι ελληνική αλλά επειδή είναι αρχαία.

12 Η μελέτη της φιλοσοφίας 1 Η μελέτη της φιλοσοφίας είναι η μελέτη δυσεπίλυτων προβλημάτων για τον άνθρωπο με βάση αντίθετες απαντήσεις που τέθηκαν Άρα, θα πρέπει να μελετήσουμε τις αντίθετες απαντήσεις που δόθηκαν, και Να καταλήξουμε στα κριτήρια με βάση τα οποία θα επιλέξουμε τη μία έναντι κάποιας άλλης.

13 Η μελέτη της φιλοσοφίας 2 Θα πρέπει να γνωρίζουμε: Ποιες θέσεις υποστηρίχτηκαν Για ποιους λόγους υποστηρίχτηκαν Πως μπορούμε να αξιολογήσουμε τους λόγους αυτούς

14 Η μελέτη της ιστορίας της φιλοσοφίας 1 Ποια είναι η θέση; Ποιοι λόγοι την στηρίζουν; Είναι αυτοί οι λόγοι, καλοί λόγοι;

15 Η μελέτη της ιστορίας της φιλοσοφίας 2 Ποια είναι η θέση;/ Ποιοι λόγοι την στηρίζουν/ Είναι καλοί λόγοι; Τα δεδομένα που έχουμε είναι συχνά δυσερμήνευτα Η θέση διατυπώνεται σε μία γλώσσα νεκρή για εμάς, και Σε μία εποχή τεχνολογικά, κοινωνικά και θεωρητικά ξένη Το τι είναι καλός λόγος για εμάς και για τους παλαιότερους ενδεχομένως διαφέρει

16 Φιλοσοφία και αλήθεια Σημειώστε ότι δεν αναφερθήκαμε καθόλου στο εάν οι θέσεις και οι λόγοι που τις στηρίζουν είναι αληθείς ή όχι. Δεν μας ενδιαφέρει αν μια ιστορική φιλοσοφική άποψη είναι αληθής; Με βάση όσα είπαμε τι θα έκανε μία φιλοσοφική θέση να θεωρηθεί άξια να μελετηθεί ή και αποδεκτή;

17 Προσωκρατικοί φιλόσοφοι 1 Οφείλουμε τον όρο στον Γερμανό φιλόλογο Hermann Alexander Diels, 18 Μαϊου, 1848 – 4 Ιουνίου, 1922

18 Προσωκρατικοί φιλόσοφοι 2

19 Προσωκρατικοί φιλόσοφοι 3

20 Προσωκρατικοί; Tι σημαίνει όμως Προσωκρατικοί; Αν σημαίνει ότι προηγήθηκαν χρονικά του Σωκράτη, αυτό δεν αληθεύει Αν σημαίνει ότι προετοίμασαν απλά το έδαφος για τον Σωκράτη, και αυτό μάλλον δεν αληθεύει, και σίγουρα τους αδικεί!

21 Φιλόσοφοι; Tι εννοούμε όταν τους αποκαλουμε φιλόσοφους; Εάν εννοούμε ότι κατανοούσαν τον εαυτό τους ως φιλόσοφο, αυτό δεν αληθεύει Εάν εννοούμε ότι έκαναν φιλοσοφία με τον τρόπο που κάνουμε εμείς, ούτε αυτό είναι απόλυτα ακριβές

22 Πρώιμοι Έλληνες στοχαστές; Συχνά πλέον μιλάμε για της προσωκρατική φιλοσοφία ως πρώιμη ελληνική σκέψη Αποδίδοντας τον αγγλικό τίτλο: Early Greek Thought Για λόγους σύμβασης μπορούμε να συνεχίσουμε να τους αποκαλούμε προσωκρατικούς και την εποχή αυτή της φιλοσοφίας: προσωκρατική φιλοσοφία

23 Οι πρόγονοι του Αριστοτέλη; Ήδη από την αρχαιότητα οι φιλόσοφοι αυτοί διακρίνονται από τον Αριστοτέλη ως πρόγονοι της δικής του, φιλοσοφικής δραστηριότητας. Με την έννοια ότι προσπάθησαν να απαντήσουν τα ίδια ερωτήματα με εκείνον Εφαρμόζοντας κριτήρια για το τι συνιστά καλό λόγο για την απάντηση τους, όμοιο με εκείνον που εφάρμοζε ο ίδιος Ιδρυτής: ο Θαλής από την Μίλητο!

24 Τι νέο & διαφορετικό συμβαίνει; Επιχειρούν να απαντήσουν τα δύσκολα φυσικά και πρακτικά ερωτήματα αναζητώντας εξηγήσεις εντός του φυσικού κόσμου Επιχειρούν να οργανώσουν τις εξηγήσεις τους σε ένα ενιαίο και οικονομικό σύστημα Δημιουργούν μία παράδοση μετάδοσης των γνώσεων και ανταλλαγής επιχειρημάτων

25 Από τι διαφοροποιούνται; Από την ποίηση και την μυθολογία Οι ποιητές (Όμηρος, Ησίοδος) και η θρησκεία απαντούν και εκείνες τα δύσκολα ερωτήματα. Οι εξηγήσεις που δίνουν όμως είναι μετα- φυσικές

26 Oι τρεις εποχές της προσωκρατικής φιλοσοφίας Μιλήσιοι (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) Ελεάτες: (Παρμενίδης, Μέλισσος, Ζήνων) Ύστεροι προσωκρατικοί (Αναξαγόρας, Εμπεδοκλής, Δημόκριτος)

27 Τόποι της φιλοσοφίας

28 Η μελέτη των κειμένων Η μελέτη των φιλοσοφικών κειμένων απαιτεί: Προσήλωση, υπομονή και όχι βιασύνη. Ένα συγκεκριμένο ερώτημα με το οποίο προσεγγίζουμε το κείμενο: π.χ, ποια είναι η κεντρική θέση και πως υποστηρίζεται; Σημειώση των απαντήσεων που αντλούμε από το κείμενο για το ερώτημα μας. Ιδιαίτερα η μελέτη των αρχαίων κειμένων χρειάζεται πάντοτε τη χρήση και του αρχαίου κειμένου και ενός λεξικού.

29 Νοτρ-Νταμ

30

31 Πόσα τόξα διακρίνετε στην κεντρική είσοδο της εκκλησίας; Τι είδους γλυπτά είναι εντοιχισμένα σε κάθε τόξο; Πόσες μορφές εμφανίζονται δεξιά και αριστερά από τις δύο θύρες; Πόσες και ποιες είναι οι μορφές οι οποίες εμφανίζονται στην μετώπη πάνω από τις δύο θύρες; Σε πόσα τμήματα διαρείται η κάθε μία από τις δύο θύρες;

32 Νοτρ-Νταμ

33 Oι τρεις εποχές της προσωκρατικής φιλοσοφίας (J. Barnes) 1 Εδέμ: Μιλήσιοι φιλόσοφοι (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης)

34 Γιατί είναι χρήσιμη η μελέτη των αρχαίων; Αριστοτέλης (Μετά τα Φυσικά Α.1, 983β1-6 Τώρα όμως είναι η ώρα να στραφούμε και σε εκείνους που επιχείρησαν, πριν από εμάς, να προσεγγίσουν τα όντα και να φιλοσοφήσουν για την αλήθεια των πραγμάτων. Γιατί είναι φανερό ότι και εκείνοι έκαναν λόγο για κάποιες αρχές και αιτίες. Η αναδρομή στο έργο τους θα είναι λοιπόν χρήσιμη για την πορεία της δικής μας έρευνας. Γιατί είτε θα ανακαλύψουμε κάποιο άλλο είδος αιτίας είτε θα βεβαιωθούμε ότι οι αιτίες που εμείς αναφέραμε είναι οι σωστές.

35 Γιατί είναι χρήσιμη η μελέτη των αρχαίων; Γιατί είναι χρήσιμη η μελέτη των αρχαίων στοχαστών, λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη;

36 Γιατί είναι χρήσιμη η μελέτη των αρχαίων; Για να διαπιστώσει εάν ο κατάλογος με τις αιτίες και τις αρχές που έχει διακρίνει ο ίδιος είναι πλήρης, δίνει μια ολοκληρωμένη περιγραφή των αρχών του κόσμου ή όχι; Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να μεταβάλει τη θέση του;

37 Η υλική μορφή ως αρχή Αριστοτέλης (Μετά τα Φυσικά Α.2, 983b7- 15) Οι περισσότεροι από τους πρώτους φιλοσόφους θεώρησαν ότι μοναδικές αρχές όλων των πραγμάτων είναι οι αρχές που έχουν υλική μορφή. Εκείνο από το οποίο συνίστανται όλα τα όντα, από το οποίο πρωταρχικά παράγονται και στο οποίο τελικά διαλύονται, η ουσία που εξακολουθεί να υπάρχει αν και υφίσταται αλλαγές, αυτό ισχυρίζονται ότι είναι το στοιχείο και αυτή η αρχή των όντων.

38 Η υλική μορφή ως αρχή Ποια είναι η λειτουργία της αρχής που προκρίνουν οι πρώτοι φιλόσοφοι; Εκείνο από το οποίο συνίστανται όλα Εκείνο από το οποίο παράγονται όλα Εκείνο στο οποίο τελικά διαλύονται όλα Εκείνο που υφίσταται παρά τις αλλαγές

39 Θαλής 1 Αριστοτέλης Μετά τα Φυσικά Α.2, 983b20-5: Ετσι ο Θαλής λέει ότι η αρχή είναι το νερό (γι’ αυτό και υποστηρίζει ότι η γη επιπλέει στο νερό). Θα πρέπει μάλλον να κατέληξε σ’ αυτήν την αντίληψη επειδή παρατήρησε ότι η τροφή όλων των όντων είναι υγρή... Και ακόμη από το γεγονός ότι τα σπέρματα όλων των όντων έχουν υγρή φύση, ενώ η αρχή της φύσης των υγρών πραγμάτων είναι το νερό.

40 Θαλής 2 Ποιες από τις παρακάτω λειτουργίες ικανοποιεί το νερό του Θαλή; Εκείνο από το οποίο συνίστανται όλα Εκείνο από το οποίο παράγονται όλα Εκείνο στο οποίο τελικά διαλύονται όλα Εκείνο που υφίσταται παρά τις αλλαγές

41 Αναξίμανδρος 1 Σιμπλίκιος (6 ος αιώνας) Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλη Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, μαθητής του Θαλή, ισχυρίστηκε ότι το άπειρο είναι και αρχή και στοιχείο των όντων. Είπε ότι αρχή δεν είναι ούτε το νερό ούτε κάποιο άλλο στοιχείο, αλλά κάποια άλλη αόριστη (άπειρη) φύση από την οποία έγιναν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι εντός τους. Και η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα πράγματα είναι η ίδια με αυτήν στην οποία αποσυντίθεται ‘’όπως είναι αναγκαίο να γίνει, γιατί τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου’’ καθώς είπε με αυτά τα μάλλον ποιητικά λόγια.

42 Αναξίμανδρος 2 Γιατί το πρωταρχικό στοιχείο ονομάζεται άπειρο, αόριστο, αδιαφοροποίητο; Ποια μπορεί να είναι εδώ η σημασία του όρου αδικία Γιατί γίνεται αναφορά στην τάξη του χρόνου;

43 Η κριτική του Αριστοτέλη Υπάρχουν και κάποιοι που θεωρούν αίτιο αυτού εδώ του ουρανού και όλων των κόσμων το αυτόματο. Ισχυρίζονται δηλαδή ότι αυτομάτως γεννήθηκε η δίνη και η κίνηση που διαχώρισε τα συστατικά του σύμπαντος και τα συνέθεσε σε αυτήν την κοσμική τάξη. Ο ισχυρισμός τους είναι άξιος απορίας. Γιατί, ενώ λένε για τα ζώα και τα φυτά ότι δεν υπάρχουν ούτε γεννιούνται κατά τύχην και ότι το αίτιο τους είναι η φύση ή ο νους ή κάτι παρόμοιο..... Την ίδια στιγμή λένε για τον ουρανό ότι γεννήθηκε αυτομάτως, ότι η γέννηση του δηλαδή δεν οφείλεται σε καμία αιτία όπως αυτές των ζώων ή των φυτών. Ο ισχυρισμός τους είναι παράδοξος ακόμη πειρσσότερο αν παρατηρήσει κανείς ότι στον ουρανό τίποτε δεν γίνεται κατά τύχην. (Φυσικά ΙΙ.4)

44 Η κριτική του Αριστοτέλη Ποια θέση είναι άξια απορίας στις απόψεις που επικρίνει ο Αριστοτέλης; Γιατί, είναι άξια απορίας; Σε ποια θέση οδηγεί η κριτική του Αριστοτέλη;

45 Oι τρεις εποχές της προσωκρατικής φιλοσοφίας (J. Barnes) 2 O έξοδος από τον Παράδεισο Ελεάτες (Παρμενίδης, Μέλισσος, Ζήνων)

46 Ελεάτες: Παρμενίδης Έστω ότι το άπειρο ή το νερό ή κάποιο άλλο στοιχείο συνθέτει κάτι άλλο, π.χ. τα φυτά και τα ζώα Όταν το νερό γίνει ζώο δεν είναι πια νερό. Άρα το νερό δεν άλλαξε σε κάτι άλλο αλλά απλά χάθηκε. Αυτό που ΕΙΝΑΙ (η αρχή του κόσμου) δεν μπορεί να χάνεται Άρα τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει, να κινηθεί.

47 Ελεάτες: Ζήνων Για να διανύσουμε μία οποιαδήποτε απόσταση, θα πρέπει να διανύσουμε πρώτα το πρώτο μισό της απόστασης. Επειτα το μισό της υπόλοιπης απόστασης. Επειτα το μισό της υπόλοιπης απόστασης, κοκ. Με αυτόν τον ρυθμό δεν μπορούμε να τη διανύσουμε ποτέ Το ίδιο συμβαίνει με κάθε άλλη μεταβολή

48 Oι τρεις εποχές της προσωκρατικής φιλοσοφίας (J. Barnes) 3 Ο ξανακερδισμένος Παράδεισος: (Aναξαγόρας, Εμπεδοκλής, Ατομικοί)

49 Ο Εμπεδοκλής ενάντια στον Παρμενίδη Οι αρχές των όντων είναι τα τέσσερα βασικά στοιχεία: γη, νερό, αέρας και φωτιά. Από αυτά συντίθενται τα όντα, όπως από τα βασικά χρώματα συντίθενται όλα τα υπόλοιπα. Όταν συντεθούν τα ζώα & τα φυτά, τα στοιχεία συνεχίζουν να υπάρχουν εντός τους. Αυτό που συμβαίνει λοιπόν δεν είναι μεταβολή ή γέννηση, αλλά σύνθεση και διάκριση στοιχείων

50 Ο Δημόκριτος ενάντια στον Ζήνωνα Πράγματι είναι λογικά αδύνατο να διανύσουμε οποιαδήποτε απόσταση εάν κάθε απόσταση είναι διαιρετή επ᾽ άπειρον. Αλλά βλέπουμε ότι μπορούμε Επομένως μάλλον η απόσταση δεν είναι διαιρετή αλλά συντίθεται από αδιαίρετα μέρη, από άτομα.

51 Ο Αριστοτέλης ενάντια στον Δημόκριτο και τον Ζήνωνα Πράγματι είναι λογικά αδύνατο να διανύσουμε οποιαδήποτε απόσταση εάν κάθε απόσταση είναι διαιρετή επ᾽ άπειρον. Αλλά βλέπουμε ότι μπορούμε Επομένως είτε (α) ή αποστάση διαιρείται σε αδιαίρετα μέρη είτε (β) είναι διαιρετή επ άπιερον λογικά αλλά όχι φυσικά. Εάν συνέβαινε το (α) η κίνηση δεν θα ήταν συνεχής. Αλλά είναι συνεχής. Αρα (β).