ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας Τηλ. 210-7276174 Email: npatsant@phed.uoa.gr.

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας Τηλ. 210-7276174 Email: npatsant@phed.uoa.gr."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας Τηλ

2 Τι σημαίνει Παγκοσμιοποίηση?
Πρόκειται για μια διαδικασία που εμφανίζει πολλές διαστάσεις, πολλές πτυχές, πολλά νοήματα τα οποία άλλοτε μπορεί να εκλαμβάνονται θετικά και με συγκατάβαση και άλλοτε αρνητικά και με απόρριψη

3 Μιλάμε σήμερα για κοινωνικά δίκτυα παγκόσμιας εμβέλειας, για παγκόσμια αγορά, για παγκόσμια οικονομία, για παγκοσμιοποιημένες ταυτότητες, για κατακερματισμό-διάβρωση των εθνικών πολιτισμών για μετα-εθνικές ταυτότητες Κ.λπ.

4 Την παγκοσμιοποίηση γενικά θα μπορούσαμε να την προσδιορίσουμε ως μια διαδικασία που επιβάλλει έναν συγχρονισμό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας Κοινωνικό Πολιτισμικό Οικονομικό Πολιτικό κ.λπ

5 Πότε εμφανίζεται? Είναι ένα φαινόμενο που πρωτοεμφανίζεται στην εποχή μας ή έχει εκδηλωθεί ήδη σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους και συνεχίζεται και στην παρούσα χρονική περίοδο?

6 Το ερώτημα αυτό είναι σημαντικό επειδή
ανάλογα με τον τρόπο που συλλαμβάνουμε τη διαδικασία αυτή οδηγούμαστε και σε διαφορετικά πορίσματα.

7 Γενικά οι περισσότεροι ερευνητές-στοχαστές αντιλαμβάνονται την κοινωνική ιστορία της ανθρωπότητας
ως ένα ταξίδι διαρκείας, χωρίς παύσεις, στο πλαίσιο του οποίου απομακρυσμένοι γεωγραφικά τόποι, μεγάλες κοινωνικές ομάδες και έθνη αλληλοσυνδέονται.

8 Κάθε νέα ανακάλυψη, κάθε νέα εμπορική σχέση,
κάθε νέα ανταλλαγή των συμβόλων και των αξιών μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό προωθούσε σχέσεις πέραν της τοπικότητας.

9 Ωστόσο σήμερα, όλες οι θεωρήσεις περί παγκοσμιοποίησης συγκλίνουν στην άποψη ότι
κάτι εντελώς διαφορετικό συνέβη στην περίοδο των τελευταίων χρόνων που μας επιτρέπει να την προσδιορίσουμε ως εποχή της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης.

10 Πρόκειται για την τεχνολογική επανάσταση- Digital Revolution
που ασκεί τεράστιες αλλαγές στον τρόπο ζωής όλων των ανθρώπων

11 Οι δυνατότητες συνδεσιμότητας, επικοινωνίας και ανταλλαγής γλωσσικών, πολιτιστικών κ.λπ. προϊόντων που παρέχει, σήμερα, στην ψηφιακή εποχή, το διαδίκτυο προκαλούν κοσμογονικές αλλαγές.

12 Στις απίστευτου αριθμού σήμερα μελέτες περί παγκοσμιοποίησης αναφέρονται διάφοροι παράγοντες που λειτουργούν καταλυτικά για την επιτάχυνση αυτής της διαδικασίας η κινητικότητα του διεθνούς οικονομικού κεφαλαίου, η πίεση για διεθνή συνεργασία , η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου, οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ χωρών σε παγκόσμιο επίπεδο, οι νέες εξελίξεις αναφορικά με τις μεθόδους επικοινωνίας και οι νέες τεχνολογίες (Robertson 1994, Tomlinson 1999, Beck 2000).

13 Πως σχετίζεται ο Αθλητισμός με την Παγκοσμιοποίηση?
Η συνεισφορά του αθλητισμού σ’ όλα αυτά τα επίπεδα είναι σημαντική (Πατσαντάρας 2007, Giulianotti/Robertson 2007a, 2007b, Harvey/Houle 1994).

14 Οι δορυφορικές επικοινωνίες για παράδειγμα, μετά το 1950,
επέτρεψαν την ταυτόχρονη μετάδοση σε πολλές χώρες του κόσμου, μεγάλων αθλητικών γεγονότων όπως το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου και οι Ολυμπιακοί Αγώνες Αυτό προκάλεσε τεράστιο εμπορικό ενδιαφέρον σε πολυεθνικές εταιρείες για τα αθλητικά γεγονότα και, έτσι, συνδέθηκε ο αθλητισμός με οικονομικά ενδιαφέροντα.

15 Πολλοί κοινωνιολόγοι εξηγούν τις αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα στον αθλητισμό σε αντιστοιχία με την παγκοσμιοποίηση, συνδέοντάς τον με απόψεις περί καταναλωτισμού, εμπορευματοποίησης και προσανατολισμού προς τη βιομηχανία του θεάματος (Miller et al. 2001, Horne et al. 1999, Brookes 2002)

16 Σήμερα κυριαρχεί η αίσθηση ότι κάποια αντικρουόμενα αθλητικά ζητήματα όπως
η χρήση απαγορευμένων ουσιών, η μετανάστευση αθλητών και προπονητών, η χρησιμοποίηση φτηνού εργατικού δυναμικού από τις χώρες του λεγόμενου μη ανεπτυγμένου κόσμου για την παραγωγή αθλητικών ειδών, προβλήματα με το φυσικό περιβάλλον, ο καταναλωτισμός που προωθείται μέσα από τον αθλητισμό κ.ά. κατά περίσταση απασχολούν την παγκόσμια κοινωνία στο σύνολό της. (Patsantaras 2013, 2014, Sage 2005, Tomlinson 2006a, 2006b).

17 Aθλητικά ζητήματα κοινωνικού, πολιτισμικού, οικονομικού, πολιτικού κ
έχουν συζητηθεί και συνεχίζουν να διερευνώνται στο πλαίσιο των προοπτικών της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης (Hoberman,1986; Maguire, 1999, Giulianotti & Robertson, 2009).

18 Κυρίως τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου, τα παγκόσμια πρωταθλήματα στίβου κ.ά. αποτελούν ένα προσφιλές ζήτημα και σε πολλές μελέτες επισημαίνεται η συμβολή τους στην πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, ενώ τονίζεται ιδιαίτερα ο αναβαθμισμένος ρόλος των Διεθνών Αθλητικών Ομοσπονδιών και κυρίως της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ) στη νέα παγκόσμια αθλητική τάξη (Segrave 2000, Brookes 2002, Rowe 2003, Tomlinson 2006; Patsantaras & Kamberidou 2006, Patsantaras 2013).

19 Οι αλληλένδετες σχέσεις μεταξύ αθλητισμού και παγκοσμιοποίησης συνεχίζουν να διερευνώνται στο πλαίσιο θεωρητικών μοντέλων ή προοπτικών όπως αποικιοκρατία, εκδυτικισμός, πολιτισμικός ιμπεριαλισμόςαμερικανοποίηση, εμπορευματοποίηση κ.ά. που θα τα χαρακτηρίζαμε ως ‘εργαλεία’ αλλά και επιφαινόμενα της παγκοσμιοποίησης. (Guttmann1994; Donnelly 1996; Miller Lawrence/ McKay/Rowe 2001; Rowe 2003, Patsantaras 2013,2014),

20 Χρήσιμες θεωρήσεις περί παγκοσμιοποίησης
Ο Robertson (1990, 1992: 20-22) βλέπει την παγκοσμιοποίηση ως ένα φαινόμενο που σχετίζεται άμεσα τόσο με τη νεωτερικότητα όσο και με την μετανεωτερικότητα.

21 α) η εξάπλωση του καπιταλισμού, β) ο δυτικός ιμπεριαλισμός και,
Αναφέρει, δε, τρεις σημαντικούς παράγοντες οι οποίοι λειτούργησαν καταλυτικά στην διεύρυνση του φαινομένου : α) η εξάπλωση του καπιταλισμού, β) ο δυτικός ιμπεριαλισμός και, γ) η εξέλιξη ενός συστήματος μέσων επικοινωνίας παγκόσμιας εμβέλειας.

22 Ο Giddens (1990: 64) επισημαίνει τους τρόπους με τους οποίους κάποια τοπικά συμβάντα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης των κοινωνικών σχέσεων μπορούν να επηρεάσουν απόμακρες μεταξύ τους κοινωνίες. O Thompson (1995: 149) υπογραμμίζει ότι η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται στην αύξηση των διασυνδέσεων διαφορετικών μερών του κόσμου που έχει ως συνέπεια μια περίπλοκη αλληλεξάρτηση μεταξύ αυτών των μερών.

23 Ο Robertson (1992: 8) επικεντρώνεται στην επίγνωση, στη συναίσθηση που έχει ο κόσμος όταν αναφέρεται στην παγκοσμιοποίηση. Ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι ζει σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία.

24 Σ’ αυτήν τη συναίσθηση αναφέρεται και ο Waters (1995: 3), επισημαίνοντας ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μια διαδικασία κατά την οποία οι γεωγραφικοί-τοπικοί περιορισμοί, όσον αφορά σε κοινωνικές και πολιτισμικές διεκπεραιώσεις, υποχωρούν και ο κόσμος βαθμηδόν κατανοεί ότι αυτοί οι περιορισμοί υποχωρούν. Η διαδικασία αυτή επομένως, δεν πραγματώνεται από κάποια μυστικά κέντρα εξουσίας ερήμην του κόσμου!

25 Ωστόσο, το ζήτημα των συνεπειών αυτής της συναίσθησης και της ενημερότητας ότι ο κόσμος είναι μια ολότητα παραμένει αναπάντητο Απλώς το διαπιστώνουμε μέρα με την ημέρα και, ενδεχομένως, με διαφορετικούς κατά περίσταση τρόπους.

26 Ο U. Beck (2002: 17) αναφέρεται σαφέστερα από οποιονδήποτε άλλον στις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης επισημαίνοντας ότι αυτές είναι απρόβλεπτες εξαιτίας της πολυεπίπεδης και περίπλοκης φύσης του φαινομένου Επισημαίνει ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μια μη-γραμμική, μια διαλεκτική διαδικασία στην οποία το παγκόσμιο και το τοπικό δεν υφίστανται ως πολιτισμικά αντιθετικοί πόλοι αλλά ως αλληλο-εμπλεκόμενα μεγέθη.

27 Αυτό σημαίνει ότι, όταν εξετάζουμε σήμερα ζητήματα σχέσεων μεταξύ τοπικότητας και παγκοσμιοποίησης,
θα πρέπει να τα εξετάζουμε σε επίπεδο περίπλοκων αλληλο-εξαρτήσεων και όχι σε μονοσήμαντες προοπτικές του τύπου ότι το παγκόσμιο αφανίζει το τοπικό.

28 Εφαρμογές στην διερεύνηση Αθλητικών Ζητημάτων
Ο αθλητισμός αποτέλεσε δημιούργημα του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού, ανταποκρινόταν πολιτισμικά στις ανάγκες ή τις προοπτικές ή τις κοινωνικές- ηθικές αξίες των κοινωνιών της Κεντρικής-Βόρειας- Δυτικής Ευρώπης και Β. Αμερικής.

29 Στην περίοδο της αποικιοκρατίας, κυρίως από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά,
οι αντιλήψεις περί αθλητισμού που καλλιεργήθηκαν στη Μ. Βρετανία επεκτάθηκαν σ’ όλες τις περιοχές του πλανήτη.

30 Την περίοδο αυτή βιώνει ο κόσμος έναν εξευρωπαϊσμό, όσον αφορά γενικά στον πολιτισμό, κυρίως με την διάδοση των ευρωπαϊκών κοινωνικών-πολιτισμικών αντιλήψεων. Ως συστατικό στοιχείο προώθησης αυτής της διαδικασίας εισάγεται και ο αθλητισμός, οι ευρωπαϊκές αντιλήψεις περί αθλητισμού ως μέσο εκπολιτισμού κυρίως από ιεραπόστολους, στρατιωτικούς κ.λπ., στις αποικιοκρατούμενες, δηλαδή άλλων πολιτισμικών αντιλήψεων χώρες και περιοχές του πλανήτη

31 Ο παραδοσιακός κινητικός πολιτισμός των αυτόχθονων κοινωνιών παραγκωνίζεται ή με την πάροδο του χρόνου εκφυλίζεται. Μολονότι οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές προϋποθέσεις των υπό κατοχή περιοχών ήταν εντελώς διαφορετικές, ο αθλητισμός καλλιεργήθηκε ακριβώς και αμιγώς κατά τα πρότυπα της μητέρας χώρας!!!!!

32 Στη σχετική βιβλιογραφία επισημαίνεται πάντοτε ότι κυρίως ο ολυμπιακός αθλητισμός τέθηκε στην υπηρεσία της διαδικασίας πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης και, μάλιστα, στην υπηρεσία παγκοσμιοποίησης του δυτικού πολιτισμικού παραδείγματος. Το χρονικό διάστημα ειδικά μεταξύ 1870 και χαρακτηρίζεται ως περίοδος απογείωσης της παγκοσμιοποίησης του αθλητισμού.

33 Σε αυτήν την προοπτική, χαρακτηρίζουμε τον αθλητισμό
ως μέσον πολιτισμικής ομογενοποίησης, πολιτισμικού ιμπεριαλισμού και εκδυτικισμού!

34 Προσεγγίζοντας, όμως, σήμερα με άλλους όρους την αθλητική πραγματικότητα μιλάμε για μια παγκόσμια κοινή κουλτούρα. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, για παράδειγμα, και ο αθλητισμός γενικότερα δε θα μπορούσαν να υπάρξουν ως παγκόσμια κοινή κουλτούρα, εάν δεν προϋπήρχε ένας πολιτισμικός συγχρονισμός (ή ομογενοποίηση) εάν δεν προϋπήρχε η παγκοσμιοποίηση της δυτικής αθλητικής κουλτούρας στις διάφορες φάσεις της αποικιοκρατίας.

35 Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και γενικά ο αθλητισμός ως μέσον εκπολιτισμού μπορεί να εξυπηρέτησαν τον Δυτικό Κόσμο, τα δυτικά κράτη ποικιλότροπα— αυτό είναι αναμφισβήτητο γεγονός— ταυτόχρονα όμως στις διάφορες φάσεις του αντι-αποικιοκρατισμού εξυπηρέτησαν με διάφορους τρόπους τον αγώνα των αποικιοκρατούμενων περιοχών για την ανεξαρτησία τους, ενδυναμώνοντας ταυτόχρονα το εθνικό τους φρόνιμα

36 Σε αυτή την προοπτική μπορούμε να κατανοήσουμε δυο πτυχές της παγκοσμιοποίησης
ως μια διαδικασία δια της οποίας οι κοινωνίες θα απεμπλακούν από το πρόβλημα ακραίων εθνικιστικών αντιλήψεων. Για παράδειγμα, η παγκοσμιοποίηση κατανοείται ως παράγοντας αύξησης των συμβολικών πόρων και πηγών που διατίθενται στους ανθρώπους για την κατασκευή ταυτοτήτων και, επομένως, είναι μια διαδικασία που διευκολύνει και την απόδραση από την φυλακή του εθνικισμού (Appadurai,1990, 1998 : 295).

37 Ακόμα και ο ολυμπιακός αθλητισμός που προσδιορίζεται ως παράδειγμα και σύμβολο της παγκοσμιοποίησης του αθλητισμού, συνέβαλλε καταλυτικά στην καλλιέργεια εθνικής ή πατριωτικής συνοχής, στην ενδυνάμωση εθνικών ταυτοτήτων (Πατσαντάρας 2007, Patsantaras 2013).

38 Η παγκοσμιοποίηση προκαλεί επίσης αντίδραση και αυτή η αντίδραση συχνά εκφράζεται σε σχήματα εθνικιστικά Μια αντίδραση εκφραζόμενη από κινήματα που αντιτίθενται στην παγκοσμιοποίηση πολλές φορές είναι ακραία και, γι’ αυτό, κρύβει πολλούς κινδύνους.

39 Πολλά γεγονότα καταμαρτυρούν σήμερα μια αντίσταση απέναντι στην παγκοσμιοποίηση η οποία εκφράζεται είτε ως θρησκευτικός φονταμενταλισμός είτε ως ακραίος εθνικισμός. Και τα δύο αυτά μορφώματα που βασίζονται στη γλώσσα, την εθνικότητα ή τη θρησκεία, είναι μη ανεκτικά στη διαφορετικότητα. Είναι φυσικό στο πλαίσιο αυτό να ενδυναμώνονται με ακραίο τρόπο εθνικές-θρησκευτικές ταυτότητες που σύρουν μαζί τους ρατσιστικά συμφραζόμενα.

40 Ο αθλητισμός ως παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα αποτελεί ένα εξαιρετικό μέσο για όλα αυτά
(Πατσαντάρας 2007, 2013, Hoberman 1986, 1993).

41 Ο νεωτερικός αθλητισμός εδραιώθηκε σταδιακά ως ένα κοινωνικό φαινόμενο στις ποικίλες εκφάνσεις του, όπως αθλητικός ανταγωνισμός και αθλητικό θέαμα, αθλητισμός και υγεία, ψυχαγωγικός αθλητισμός, αθλητισμός κατά τον ελεύθερο χρόνο, αθλητισμός και μόδα, αθλητισμός και κατανάλωση κ.ά., ενώ κατάφερε να διεισδύσει στον κοινωνικό ιστό πρώτα των ευρωπαϊκών κοινωνιών και μετέπειτα σ’ όλες τις χώρες του κόσμου.

42 Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές στον τρόπο που οι άνθρωποι, σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, σχετίζονται με τον αθλητισμό και διαμορφώνουν την αθλητική τους κουλτούρα. Δηλαδή, όταν ισχυριζόμαστε ότι ο αθλητισμός συνεισέφερε στην πολιτισμική ομογενοποίηση, θέτουμε και κάποιους περιορισμούς.

43 Σε πολλές σύγχρονες μελέτες δίδεται βαρύτητα όχι στην άποψη ότι ο αθλητισμός αποτελεί ένα κατ’ εξοχήν παράδειγμα της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης, αλλά στον τρόπο που διαμορφώνονται οι τοπικές ή οι επιμέρους εθνικές αθλητικές κουλτούρες, χρησιμοποιώντας όρους όπως glocalization και cosmopolitanization (Donnelly1996, Garcia 2010, Patsantaras 2015)

44 Δεν μπορούμε να αναφερόμαστε στην έννοια της παγκοσμιοποίησης χωρίς να τη συσχετίζουμε με την έννοια της τοπικότητας (Beck,2002:22) .

45 Για παράδειγμα, σε παγκόσμια αθλητικά επίπεδα μια αθλητική νίκη αναζωογονεί τοπικές και εθνικές ταυτότητες Η παγκοσμιοποίηση, όπως υποστηρίζεται, μειώνει και τελικά εξαφανίζει εθνικές ή τοπικές ταυτότητες προς όφελος μιας παγκοσμιοποιημένης ταυτότητας, Σε αντίθεση παγκοσμιοποιημένα αθλητικά γεγονότα ενδυναμώνουν και ενισχύουν εθνικές και τοπικές ταυτότητες (Patsantaras 2007a, Patsantaras/Kamberidou 2006, 2011).

46 Το ερώτημα εάν ο αθλητισμός στις προοπτικές της παγκοσμιοποίησης συμβάλλει, στις μέρες μας σε μια πολιτισμική ομογενοποίηση ή σε μια πολιτισμική ετερο-γενοποίηση αποτελεί ένα ‘αντικρουόμενο’ ζήτημα. Υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα σύμφωνα τα οποία μπορούμε να υποστηρίξουμε και τις δυο εκδοχές (Patsantaras/Kamberidou 2011, 2006, Tomlinson 2006b, Brookes 2002, Giulianotti/Robertson 2007a, Harvey/Houle 1994).

47 Στις παγκοσμιοποιημένες σήμερα προοπτικές έχουμε ενοποίηση και κατακερματισμό ταυτόχρονα.
Αυτό το διαπιστώνουμε στον αθλητισμό σε διεθνές επίπεδο, όπου εντός του αγωνιστικού χώρου έχουμε μια πολιτισμική ομοιομορφία, όπως εκδηλώνεται αυτή στ επίπεδο της αθλητικής δράσης (κοινή κουλτούρα).

48 Στον εκτός χώρο, με τη διαμεσολάβηση των σύγχρονων ΜΜΕ και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας, αυτή η ομοιομορφία μ’ έναν απρόβλεπτο τρόπο μπορεί και κατακερματίζεται σε αυτά που τη συνέθεσαν.

49 Συνήθως, όταν εισάγουμε τον αθλητισμό στην συζήτηση περί παγκοσμιοποίησης, το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται σ’ αυτό που λέμε πολιτισμική παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, ο αθλητισμός δεν είναι μόνο κουλτούρα. Δεν μπορούμε να περιορίσουμε ιδιαίτερα σήμερα το νόημα του αθλητισμού στην αρένα της κοινωνικής ζωής που είναι η κουλτούρα και να τον αποκόψουμε από άλλες όπως, για παράδειγμα, την οικονομική και την πολιτική αρένα.

50 Ουσιαστικά λοιπόν, όταν αναφερόμαστε στις σχέσεις περί παγκοσμιοποίησης και αθλητισμού δε θα πρέπει να περιοριζόμαστε σε θεωρίες περί πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης, αλλά θα πρέπει να συσχετίζουμε τον αθλητισμό και με απόψεις ή θεωρήσεις περί πολιτικής και οικονομικής παγκοσμιοποίησης (Hoberman 1986, 1993, Miller et all. 2001, Tomlinson, A. 2006a, 2006b ).

51 Συνοψίζοντας επιγραμματικά όλες αυτές τις απόψεις, μπορούμε να επισημάνουμε ότι
όσο σύνθετα κατανοείται το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και στο επίπεδο του αθλητισμού, τόσο σύνθετες και περίπλοκες είναι και οι προσπάθειες ανάλυσής του και αναζήτησης εξηγήσεων.

52 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ