ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΕΙΘΟΥΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΜΕΤΑΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΧΟΛΕΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗ & ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.

Παρουσίαση με θέμα: "ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΕΙΘΟΥΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΜΕΤΑΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΧΟΛΕΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗ & ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΕΙΘΟΥΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΜΕΤΑΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΣΧΟΛΕΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗ & ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΡΗΤΟΡΙΚΗ & ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

2  Carthago delenda est  Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra?  O tempora! O mores!  Veni, vidi, vici!

3 ΚΕΙΜΕΝΑ (διδακτέα ύλη)  M. T. Ciceronis De Inventione 1  M.T. Ciceronis Pro T. Annio Milone Oratio ( επιλογή )  M.T. Ciceronis Oratio in Catilinam Prima in Senatu Habita  M.Fabii Quintiliani Institutio Oratoria I.10.1-8, II.8.1-15.

4 M. FABII QVINTILIANI INSTITVTIO ORATORIA LIBER PRIMVS, cap.10 ...Nunc de ceteris artibus quibus instituendos priusquam rhetori tradantur pueros existimo strictim subiungam: encyclion paedian. II.  Nam quid ad agendam causam dicendamve sententiam pertinet scire quem ad modum in data linea constitui triangula aequis lateribus possint?  Cicero, Orator & 100: non eum a nobis institui oratorem qui sit aut fuerit, sed imaginem quandam concepisse nos animo perfecti illius et nulla parte cessantis.

5 M. FABII QVINTILIANI INSTITVTIO ORATORIA LIBER PRIMVS, cap.10 ...sed quia illum ne in minimis quidem oporteat falli...sed hae quoque artes ut sit consummatus iuvabunt  nos mirabimur si oratio, qua nihil praestantius homini dedit providentia, pluribus artibus egeat, quae, etiam cum se non ostendunt in dicendo nec proferunt, vim tamen occultam suggerunt et tacitae quoque sentiuntur.  Natura enim perfectum oratorem esse non prohibet, turpiterque desperatur quidquid fieri potest.

6 Η φύση της ρητορικής  Η λέξη πρωτοεμφανίζεται στο Γοργία του Πλάτωνα, 385 π.Χ.  Δηλώνει την πολιτική τέχνη της δημόσιας ομιλίας στη δημοκρατική Αθήνα: πολιτικές συζητήσεις, δικαστήρια, επιχειρηματολογία.  Άσκηση επιρροής σε πράξεις άλλων μέσω του λόγου, γραπτού ή προφορικού.  Προσπάθεια περιγραφής των χαρακτηριστικών ενός αποτελεσματικού λόγου: πώς σχεδιάζεται και πώς αποδίδεται;  Πρώτοι ευρετές οι σοφιστές.  Ισοκράτης, 4ος αι. π.Χ.: συστηματικές σχολές ρητορικής: επίσημη εκπαίδευση νέων ανδρών.  Κατά την ελληνιστική περίοδο επήλθε η συστηματοποίηση της ρητορικής ως προς: - το ύφος - την επιχειρηματολογία - τη ρητορική πράξη  Μεταρητορική: θεωρία ή τέχνη της ρητορικής σε διάκριση από την πρακτική άσκηση.  Αλληλεπίδραση με τη φιλολογική γραμματεία: «να διδάσκει και να τέρπει»

7 Είδη ρητορικής  Αριστοτέλης, Τέχνη Ρητορική, 335 π.Χ.  Διαχωρισμός: το ακροατήριο είναι ή δεν είναι κριτής όσων λέγονται.  Εφόσον είναι κριτής, κρίνει: - γεγονότα του παρελθόντος: δικανικός λόγος - γεγονότα του μέλλοντος: συμβουλευτικός λόγος  Εφόσον δεν είναι κριτής: επιδεικτικός λόγος, σε τελετουργικές εκδηλώσεις (laudatio funebris).  Επιδεικτική ρητορική θεωρήθηκε κάθε ομιλία που σκοπεύει να επηρεάσει αξίες και πεποιθήσεις.

8 Μέρη κλασικής ρητορικής  5 μέρη για το σχεδιασμό και την εκφορά του λόγου.  Εύρεσις / inventio (στάσις & μέσα πειθούς)  Τάξις / dispositio (προοίμιον/exordium, διήγησις/narratio, πίστις/probatio, επίλογος/peroratio).  Λέξις/elocutio (ορθότητα, καθαρότητα, διακόσμηση, ευπρέπεια): ύφος  Μνήμη/memoria (μνημονικό σύστημα υποδομής και εικόνων, βλ. Rhetorica ad Herrenium, 1ος αι. π.Χ.)  Υπόκρισις/pronuntiatio-actio (Quint. Inst. Orat. XI)

9 Κριτική ρητορικής  Αρνητικές συσχετίσεις, καχυποψία.  Δισσοί λόγοι σοφιστών  Κριτική στις Νεφέλες του Αριστοφάνη, 423 π.Χ.  Σημαντικότερος κριτής ο Πλάτων στο Γοργία: ηθικά ύποπτη τεχνική των πολιτικών της εποχής σε αντίθεση με την πιο ευγενή μελέτη της φιλοσοφίας, που βασίζεται στην αλήθεια.  Ο Αριστοτέλης πρόβαλε τη ρητορική ως ηθικά ουδέτερη τέχνη.  2ος αι. π.Χ. οι φιλόσοφοι απομάκρυναν το ρήτορα από τη διακυβέρνηση των πολιτειών.

10 Σύντομη επισκόπηση της ρωμαϊκής ρητορικής (αρχές – 1ος αι. π.Χ)  Ρίζες: στη Δημοκρατική περίοδο, αν και δεν υπήρχε έως τον 2ο αι π.Χ. θεωρία του λόγου ή συστηματική εκπαίδευση ρητόρων.  Λόγους εκφωνούν οι ύπατοι ή άλλοι Συγκλητικοί για πολιτικά ζητήματα.  Επίσης, laudationes funebres ή θριαμβολογίες.  Εξαιρετική άνθιση κατά τον 1ο αι. π.Χ. λόγω της κρίσης της Δημοκρατίας: κομματικοί ανταγωνισμοί και διχόνοιες, βλ. Κικέρων (ρητορική και μεταρητορική)  Κάμψη της ρητορικής στη διάρκεια της Pacis Augustae και τους πρώτους αυτοκρατορικούς χρόνους λόγω ηθικής κατάπτωσης και υπερβολής στο ύφος.

11 Σύντομη επισκόπηση της ρωμαϊκής ρητορικής (1ος αι. μ.Χ.)  Κοϊντιλιανός: ο πρώτος ρητοροδιδάσκαλος της Ρώμης διορισμένος σε κρατική έδρα από το 78 μ.Χ.: συνέγραψε Institutio Oratoria προβάλλοντας κλασικιστικές απόψεις για ολοκληρωμένη παιδεία του ρήτορα (λογοτεχνία κι όχι φιλοσοφία) και υποστηρίζοντας τη σαφήνεια του ύφους χωρίς εκφραστικές ακρότητες.  Πολιτική δραστηριότητα χωρίς να αμφισβητεί το πολιτικό σύστημα, με ηθικό εξοπλισμό έναντι της κοινωνίας κι όχι του princeps: ουτοπική μορφή.  Ο Τάκιτος διαπιστώνει χωρίς ψευδαισθήσεις την πλήρη πολιτική αδυναμία του ρήτορα: η αξιόλογη τέχνη του λόγου είναι δυνατή μόνο στο πλαίσιο της πολιτικής ελευθερίας, ή καλύτερα της αναρχίας, της δημοκρατικής εποχής. Στις συνθήκες ησυχίας και τάξης της μοναρχίας η τέχνη αυτή έγινε αναχρονιστική.

12 Σύντομη επισκόπηση της ρωμαϊκής ρητορικής (2ος αι. μ.Χ.)  Εξέχουσα μορφή ο Απουλήιος: Florida (ανθολογία λόγων του) & Apologia (αυτοϋπεράσπιση σε δίκη, ο μόνος δικανικός λόγος που διαθέτουμε από τα αυτοκρατορικά χρόνια).  Τα πρώτα λατινικά απολογητικά συγγράμματα χριστιανών: διάδοση πίστης, υπεράσπισή της από ειδωλολάτρες (Tertullianus, Minucius Felix)  4ος αι.: Martianus Capella (Philologia: συνολική πραγμάτευσης της αρχαίας επιστήμης)

13 Ρητορική vs φιλοσοφία  Η διαμάχη εντείνεται την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  Κατά καιρούς εκδίωξη φιλοσόφων από τη Ρώμη.  Σθεναρές ακόμη οι επικρίσεις του Πλάτωνα ενάντια στη ρητορική.  Οι χριστιανοί, αν και αρχικά απέρριψαν τη ρητορική ως κοσμική, τη χρησιμοποίησαν για την παρουσίαση της νέας πίστης σε μεγάλα ακροατήρια.

14 Ρωμαϊκότητα της ρητορικής  “Delendam esse Carthaginem”: Cato  “Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra?” : Cicero  “Veni, vidi, vici” :Julius Caesar Λόγοι επιφανών προσωπικοτήτων σε ιστορικές συγκυρίες. Αυστηρότητα, πυκνός λόγος, ρωμαϊκό ιδεώδες.

15 Συνθήκες της ρωμαϊκής ρητορικής  Δεν υπάρχει λογοτεχνικό υπόβαθρο.  Λόγος που βασίζεται στην κοινωνική θέση – ηλικία, ευγενική καταγωγή, γόητρο, κύρος (gravitas & auctoritas)  Δεν απαιτούνται επιχειρήματα, αλλά αποφασιστικότητα λόγω κύρους  Θρησκευτική αξία λόγου: fari>fatum, dicere>δικαιοσύνη.  Λόγος επιτελεστικός: συνιστά αφ’ εαυτού πράξη, διαθέτει ενέργεια και παράγει κατάσταση.  Εξυπηρετεί τη διατύπωση διαταγής, υπόσχεσης ή υπαγόρευσης κι όχι την αμοιβαία επικοινωνία (διάλογο). Έτσι, η κακή χρήση τον καθιστά επικίνδυνο.  Η επικοινωνία ιεραρχείται: ρωμαϊκή αριστοκρατική κοινωνία με επιτελικό ρόλο αξιωματούχων.

16 Συνθήκες της ρωμαϊκής ρητορικής  Ζητούμενο ο λόγος να εμπνέει εμπιστοσύνη (fides) κι όχι να είναι επιδέξιος.  Φύσης λατινικής γλώσσας: φωνητική αυτονομία λέξεων, απουσία άρθρου, πυκνότητα, αποστροφή για το αφηρημένο.  Mos maiorum:πρώτο εκπαιδευτικό περιβάλλον η οικογένεια (πατέρας-γιος): απευθείας μετάδοση αξιών της τάξης και της οικογένειας.  Εφηβεία: προσκόλληση σε έναν επιφανή πολίτη.  SPQR: Senatus populusque Romanus – Res publica

17 Senatus  300>600>900 δια βίου μέλη  Πατρίκιοι, παλαίμαχοι αξιωματούχοι πληβείων  Συμβουλευτικό σώμα, ωστόσο ασκούσε ουσιαστικές εξουσίες στην εξωτερική πολιτική, θρησκευτικές και οικονομικές, έλεγχος, επικύρωση νόμων.  Συνήρχετο στο Βουλευτήριο (=Curia): βάσει της ημερήσιας διάταξης οι συγκλητικοί εξέφραζαν τις απόψεις τους ιεραρχικά.  Έμπειροι ρήτορες, ιεραρχία, συμπράξεις, συλλογικό πνεύμα.

18 Plebs  Comitia = εκκλησίες στρατιωτικές ή φυλετικές  Εκλογή αρχόντων και ψήφιση νόμων  Εκφορά λόγων: contiones>conventiones=συναθροίσεις  Δικαστικοί θεσμοί: quaestiones κατά τον 2ο αι π.Χ.  Επιλογή με κλήρο και πρόεδρος ο praetor  Η ιστορική συγκυρία και η στρατιωτική κυριαρχία της Ρώμης επέβαλε τεράστια διακυβευόμενα συμφέροντα.  Διαρκής επαναστατική ατμόσφαιρα στο τέλος της Δημοκρατίας: σκληροί πολιτικοί αγώνες, πολλές οι εξωτερικές επιδράσεις (χρήματα, ελληνισμός).

19 Πρώιμη ρωμαϊκή ρητορική  Πηγές : Τίτος Λίβιος, Κικέρων Brutus  Πατρίκιοι VS πληβείοι: δημόσια επιχειρηματολογία με έντονη αναγωγή στο ήθος και το πάθος, με έμφαση στην ηθική προσβολή  Επαγγελματίες ρήτορες που μιλούσαν για λογαριασμό των άλλων: patronus, -i, για παροχή νομικής βοήθειας & κοινωνικό κύρος. Η αρχική ερμηνεία της λέξης orator ήταν απεσταλμένος  Η παρουσία και το κύρος του πάτρoνα καθίσταται ένας από τους παράγοντες της υπόθεσης. Προσόν το ήθος του πάτρoνα.

20 Ρωμαϊκή δικανική διαδικασία  Προκαταρκτική ακρόαση κατηγορούμενου από τον πάτρονα του αντιδίκου.  Προθεσμία για συλλογή αποδεικτικών στοιχείων και προετοιμασία υπεράσπισης.  Δίκη στο Forum με σώμα ενόρκων και πρόεδρο τον Praetor.  Oratio perpetua: κατήγοροι VS κατηγορούμενοι με ευγλωττία, ηθικές παρεκβάσεις, συναισθηματικές εκκλήσεις.  Παρουσίαση αποδεικτικών στοιχείων.  Συχνά πολυήμερες δίκες.

21 Contio: συμβουλευτική ρητορική  Λόγοι σε συνελεύσεις, εκτός της Συγκλήτου:ψήφιση νόμων, κήρυξη πολέμου  Λόγοι στη Σύγκλητο : ολιγαρχικό σώμα ανδρών που είχαν εκλεγεί σε δημόσιο αξίωμα, σύμβουλος υπάτων, στρατηγών και κυβερνητών, εξωτερική πολιτική

22 Πριν τον Κικέρωνα  3ος -1ος αι. μ.Χ.: 176 ονόματα ρητόρων (Malcovati, Rhetorum Romanorum Fragmenta)  Οι μισοί προγενέστεροι του Κικέρωνα, οι άλλοι μισοί σύγχρονοι ή κατά τι μεταγενέστεροι.  Διακεκριμένοι πολιτικοί άνδρες με πολιτική ευγλωττία βασισμένη στην απλή αφήγηση κι όχι σε αποδεικτική επιχειρηματολογία.

23 Κάτων ο πρεσβύτερος (M. Porcius Cato) vir bonus dicendi peritus/ rem tene verba sequuntur  Consul το 195 και censor το 184 π.Χ.  Σεβάσμιος πάτρονας με νομικές γνώσεις και ρητορική ικανότητα.  Έχοντας δημιουργήσει αντίγραφα παλαιότερων λόγων, δεν αυτοσχεδιάζει, αλλά ακολουθεί μια διαδικασία σύνθεσης  Αυστηρός σε θέματα ηθικής ή εθνικού συμφέροντος, αδιάφθορος.  Ξενοφοβικός με τον ελληνικό πολιτισμό, αντίπαλος του εξελληνισμού των Ρωμαίων. Ωστόσο, εμφανώς επηρεάστηκε από την ελληνική ρητορική στην τεχνική ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ, Κennedy σελ.173, 175.  Ανεκδοτολογική μαρτυρία: τελείωνε τους λόγους του ως εξής: Carthaginem esse delendam.

24 Αιώνας αγώνων & μεταρρυθμίσεων 131 – 31 π.Χ. ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ (2ος -1ος αι. π.Χ.)  Τιβέριος & Γάιος Σεμπρώνιος Γράκχοι δήμαρχοι μεταρρυθμιστές.  Μάρκος Αντώνιος, ύπατος 99 π.Χ.  Λεύκιος Λικίνιος Κράσσος, τιμητής το 92 π.Χ.  Ορτήνσιος Ορτάλος, περ. 70 π.Χ. : ασιανικό ύφος ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ  Μη έγκριτοι οι Λατίνοι ρητοροδιδάσκαλοι.  Πενιχρά εγχειρίδια ρητορικής από τον Κάτωνα και τον Αντώνιο.  Κικέρων: De inventione (92-88 π.Χ.): ολοκλήρωσε μόνο δύο βιβλία, με μεγάλη απήχηση κατά το Μεσαίωνα. Στον πρόλογο στοχάζεται για τη σχέση σοφίας και ευγλωττίας.

25 Rhetorica ad Herrenium (85-80 π.Χ.)  Η πρωιμότερη σωζόμενη πραγματεία (4 βιβλία) που εξετάζει και τα 5 μέρη της ρητορικής. Σημαντική και για την ανασύνθεση της ελληνιστικής ρητορικής.  Εσφαλμένα αποδόθηκε στον Κικέρωνα. Πιθανός συγγραφέας ο Κορνηφίκιος.  Χρήση κοινών πηγών με το de inventione με βάση λεκτικές ομοιότητες.

26 Κικέρων (Arpinum 106- Roma 43 π.Χ.)  Ordo equester, homo novus  Ηγετικός εκφραστής των optimates: concordia ordinum  Πολιτική πρόκληση η προστασία της res publica από επαναστατικές απειλές και κινδύνους: ΧΡΥΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ  Πολιτικά μετριοπαθής με φιλοδοξίες για την απόκτηση προσωπικής τιμής μέσα στο πλαίσιο της ρωμαϊκής δημοκρατίας  Αν και έκανε πρόσκαιρες συμμαχίες και συμβιβασμούς, έδειχνε προσήλωση στις ουμανιστικές αρχές της δικαιοσύνης/τιμιότητας  Συγκρίνεται με τον Δημοσθένη ως προς την ευγλωττία και τη ρητορική ικανότητα, μόνο που υπερέχει στην πολλαπλότητα της γνώσης και των ενδιαφερόντων.  Οπαδός του μέσου ύφους, μεταξύ Ασιανισμού και Αττικισμού.

27 Οι σπουδές & σταδιοδρομία του Κικέρωνα  Σπούδασε ρητορική, φιλοσοφία, ποίηση αρχικά στη Ρώμη.  Μαθήτευσε κοντά στους μεγαλύτερους ρήτορες της Ρώμης στην εποχή του (M. Antonius, L. Licinius Crassus, Qu. Mucius Scaevola.  79-77 π.Χ. :Αθήνα, Μ. Ασία, Ρόδος  75 π.Χ. Quaestor (ταμίας), αξίωμα που του εξασφάλισε θέση στη Σύγκλητο.  71 π.Χ. Aedilis & 69 π.Χ. Aedilis curulis (αγορανόμος)  67 π.Χ. Praetor provinciae (έπαρχος)  66 π.Χ. praetor (στρατηγός)  Επιστρέφει και στη δικηγορία.  66 π.Χ. εκλέγεται πραίτωρ  63 π.Χ. Consul (ύπατος), απέτρεψε τη συνομωσία του Κατιλίνα (pater patriae), αλλά απέκτησε πολλούς εχθρούς.  58 π.Χ. εξορία στη Θεσσαλονίκη επειδή καταδίκασε σε θάνατο τους συνωμότες χωρίς δίκη, δεν δέχθηκε σύμπραξη με την πρώτη Τριανδρία (Πομπήιος, Καίσαρ, Κράσσος)  57 π.Χ. επιστροφή. Στον εμφύλιο πήρε το μέρος του Πομπήιου, αμνηστεύθήκε από τον Καίσαρα.  44 π.Χ. 14 Φιλιππικοί κατά του Μ. Αντώνιου  43 π.Χ. προγραφείς αποκεφαλίστηκε με εντολή του Μ. Αντώνιου.

28 Έργα του Κικέρωνα  Orationes ( δικανικοί λόγοι και πολιτικές αγορεύσεις ) Α’ φάση: 81-56 π.Χ. ύψωσε το ανάστημά του στο δικτάτορα Sulla, υπερασπίστηκε τους Σικελούς εναντίον του Βέρρη (κατάχρηση εξουσίας) και αναδείχθηκε σε εξέχοντα ρήτορα και επιφανή πολιτικό. Β’ φάση: 55 π.X. υπό το καθεστώς της 1ης Τριανδρίας στρέφεται σε θεωρητικά ζητήματα (De oratore). Έκτοτε αγορεύει περιστασιακά, ειδικά στη Σύγκλητο και συγγράφει και άλλες θεωρητικές πραγματείες (Brutus, Orator).  Opera philosophica (45-44 π.Χ.)  Epistulae  Ιστορικά και γεωγραφικά έργα

29 Το ύφος του Κικέρωνα  Ανάμιξη ελληνικού και ρωμαϊκού στοιχείου  Ασιανισμός vs αττικισμός: ο Κικέρων έκλινε μάλλον προς τη μεγάλη πληθώρα των λέξεων, τόνιζε όμως πως το πραγματευόμενο αντικείμενο καθορίζει κάθε φορά το ύψος του ύφους που πρέπει να χρησιμοποιηθεί.

30 Τεχνική συγγραφής λόγων  Δεν συνέτασσε ολόκληρους τους λόγους πριν την εκφώνηση.  Τους δημοσίευε ως αναθεωρημένες και επαυξημένες εκδοχές.  Η δημοσίευση υπηρετούσε τη δικαίωση της προσωπικής του πολιτικής και αντιπαράθεσης με τους αντιπάλους του.  Γραμματέας του ο Τίρωνας (τιρώνειες σημειώσεις).  Ο T. Pomponius Atticus, φίλος του, αναλάμβανε την αντιγραφή και την προώθηση στην αγορά.  Τέλος 1ου αι. π.Χ. ο γραμματικός Κόιντος Ασκώνιος Πεδιανός συμπλήρωσε του λόγους με ιστορικά σχόλια μεγάλης αξίας.

31 Ρητορική & φιλοσοφία (M.L. Clarke)  Η φιλοσοφία είναι ουσιαστικό στοιχείο της γενικής παιδείας του ρήτορα: ratio et oratio (σκέψη και ομιλία) ένα ανθρώπινο ιδανικό.  Η πειθώ έχει «φιλοσοφικά θεμέλια»: συλλογισμός, λογική, τόποι, χειρισμός παθών, αισθητική, δίκαιο (III, 142 sapientiam junctam… eloquaentiae)  Η φιλοσοφική συζήτηση λειτουργεί τόσο ως άσκηση στην ομιλία όσο και ως μέσο αποκάλυψης της αλήθειας.  H Νέα Ακαδημία και ο σκεπτικισμός ταιριάζουν στον πιθανολογικό χαρακτήρα του ρητορικού λόγου.  Humanitas: παιδεία & φιλανθρωπία (καλοσύνη, εκτίμηση, ευγένεια, ανεκτικότητα) + virtus η humanitas στο De Oratore I αποτελεί ζητούμενο για τον ιδανικό ρήτορα (μόρφωση στις ελευθέριες τέχνες).

32 Η ρητορική στη Ρώμη του Αυγούστου (L. Pernot 217)  Principatus – pax Romana  Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Περί των αρχαίων Ρητόρων (1 ος αι. π.Χ.): αναγέννηση της Ρητορικής καθώς το κίνημα του Ασιανισμού αντικαθίσταται από την κλασική Iσοκρατική ρητορική που την ευνοεί η παιδεία των κυβερνώντων.  Σύμφωνα με το Iσοκρατικό ιδεώδες η ρητορική εκλαμβάνεται ως «πολιτική φιλοσοφία», δηλαδή ως ηθικός γνωστικός τομέας προσήκων στον πολίτη.  Παιδευτικός χαρακτήρας: υποδείγματα βελτίωσης της ρητορικής ικανότητας.

33 Η Ρητορική στην αυτοκρατορική εποχή (27 π.Χ. – 305 μ.Χ.)  Tacitus, Dialogus de oratoribus (75 μ.Χ.): συζήτηση για την παρακμή της Ρητορικής, λόγω της πλημμελούς εκπαίδευσης ή των πολιτικών συνθηκών και του τέλους της πολιτικής ελευθερίας.  Recitationes(= απαγγελίες): φωνασκίες και κενόδοξα εγκώμια.  Λογοτεχνική κριτική (= αξιολόγηση κειμενική, βιογραφική, γραμματολογική, ερμηνευτική): χρησιμοποιεί έννοιες δανεισμένες από τη ρητορική.

34 Η λατινική ρητορική του αργυρού αιώνα.  Ψευδο Λογγίνος, Περί Ύψους: στοχεύει να φανεί χρήσιμη στους «πολιτικούς άνδρες» (1,2), δεδομένου ότι οφείλουν να ξέρουν να γράφουν και να μιλούν  Επιχειρεί επίσης να ορίσει το εξαίρετο στη λογοτεχνία, το υψηλόν, και τα μέσα κατάκτησής του. Αυτή η κατάκτηση εδραιώνεται στο σύστημα της ρητορικής (ύφος μεγαλειώδες)  Φιλοσοφική αντίληψη της Ρητορικής: αληθή και ψευδά αγαθά, φαντασία, ενάργεια, ηθικό κύρος, δεινό ύφος.  Διαμάχη αττικισμού & ασιανισμού στη Ρώμη.

35 Η ρητορική, κυρίαρχος εκπαιδευτικός τομέας  Στοιχειώδης εκπαίδευση από παιδαγωγό: γραφή και ανάγνωση  Grammaticus: διδασκαλία της γλώσσας και ερμηνεία των ποιητών  Ανώτατη εκπαίδευση: εγκύκλια παιδεία: ρητορική, φιλοσοφία ή ιατρική  Ρητορική εκπαίδευση: praeexercitamenta & declamationes

36 Artes liberales  Στην κλασική αρχαιότητα ο όρος περιγράφει την παιδεία ενός ελεύθερου άνδρα σε αντίθεση με έναν δούλο.  Ο Martianus Capella (5ος αι. μ.Χ.) τις αναφέρει ως επτά: γραμματική, διαλεκτική, ρητορική, γεωμετρία, αριθμητική, αστρονομία και μουσική.  Στο Μεσαίωνα: Trivium: γραμματική, ρητορική, λογική Quadrivium: γεωμετρία, αριθμητική, αστρονομία και μουσική.

37

38 M.F. Quinilianus (30-95+ μ.Χ.) Institutio Oratoria (93-95 μ.Χ.)  Ο πρώτος ρητοροδιδάσκαλος σε κρατική έδρα (78μ.Χ.)  Το έργο του καλύπτει όλα τα στάδια εκπαίδευσης από την παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση: Βιβλίο 1: στοιχειώδης και δευτεροβάθμια εκπαίδ. Βιβλίο 2: προπαρασκευστικές ασκήσεις και ορισμός ρητορικής. Βιβλία 3-7: μέθοδοι εύρεσης των ιδεών: inventio & διάταξη λόγου (dispositio) Βιβλία 8-11: elocutio, memoria, pronuntiatio Βιβλίο 12: θεωρείται το κορυφαίο σημείο και προτάσσει δύο προϋποθέσεις χωρίς τις οποίες δεν υφίσταται υψηλή ευγλωττία: ηθική αξία και γενική παιδεία.

39 Παράδοση vs μοντερνιστές  Για την κάμψη της ρητορικής ευθύνεται η ηθική κατάπτωση.  Αντιτίθεται στο διεφθαρμένο και εκφυλισμένο ύφος των μοντερνιστών (πρβλ Σενέκα:sententiae.  Βασικό πρότυπο ο Κικέρων: σαφήνεια, αποφυγή εκφραστικών ακροτήτων, πλήρεις και καλοδουλεμένες, όχι όμως επιτηδευμένες περίοδοι λόγου.  Η πολιτική δραστηριότητα του ρήτορα πρέπει να απέχει από την άγονη επαναστατικότητα και την ταπεινωτική δουλοπρέπεια.  Δεν αμφισβητεί το πολιτικό σύστημα, αλλά διαθέτει ηθικό εξοπλισμό έναντι της κοινωνίας.

40 Ο αυτοκράτορας Ρήτορας  Εκφωνήσεις πολυάριθμων λόγων προς τη Σύγκλητο, τους Ρωμαίους πολίτες, επικήδειους κλπ  Επιμελημένη σύνταξη επιστολών και αυτοκρατορικών διαταγμάτων.  Για την άσκηση των ηγεμονικών καθηκόντων ήταν απαραίτητη η κατάλληλη μόρφωση και η πρακτική άσκηση.  Συχνά ζητούσαν βοήθεια από επαγγελματίες ρήτορες  Ιδεολογικό υπόδειγμα: ο αυτοκράτορας είναι ο κατ’ εξοχήν Ρήτορας, ο μεγαλύτερης αγορητής, εγκωμιαστής, παρηγορητής προς το συμφέρον των υπηκόων του.

41 Η ρητορική πρακτική  Δικανικό και συμβουλευτικό είδος: εκατονταμελές δικαστήριο, ανώτατο δικαστήριο της Συγκλήτου, ανώτατη δικαστική εξουσία αυτοκράτορα (αστική και ποινική).  Περιορισμός συμβουλευτικής ρητορικής  Το επιδεικτικό είδος γνώρισε νέα ακμή: laudatio – vituperatio.

42 Ρωμαίοι ρήτορες, 2 ος αι.  Πλίνιος ο Νεώτερος (61-113 μ.Χ.) Panegyricus dictus ad Traianum Imp.  Φρόντων (95-167 μ.Χ.): ρητοροδιδάσκαλος του Μάρκου Αυρήλιου  Apuleius (125-170+): Asinus aureus, Apologia, Florida  Απολογητική λογοτεχνία για τη διάδοση του χριστιανισμού (Τερτυλλιανός, Μινούκιος Φέλιξ)  Panegyrici Latini 289-389 μ.Χ. από Γαλάτες ρήτορες

43  Rhetoric thoroughly infused the world and literature of Graeco-Roman antiquity. This Companion provides a comprehensive overview of rhetorical theory and practice in that world, from Homer to early Christianity, accessible to students and non-specialists, whether within classics or from other periods and disciplines. Its basic premise is that rhetoric is less a discrete object to be grasped and mastered than a hotly contested set of practices that include disputes over the very definition of rhetoric itself. Standard treatments of ancient oratory tend to take it too much in its own terms and to isolate it unduly from other social and cultural concerns. This volume provides an overview of the shape and scope of the problems while also identifying core themes and propositions: for example, persuasion, virtue, and public life are virtual constants. But they mix and mingle differently, and the contents designated by each of these terms can also shift. Examines ancient rhetoric in the context of its social and cultural environment  Contents Introduction. Erik Gunderson: I. An Archaeology of Rhetoric: 1. Fighting words: status, stature, and verbal contest in Archaic poetry Nancy Worman; 2. The philosophy of rhetoric and the rhetoric of philosophy Robert Wardy; 3. Codifications of rhetoric Malcolm Heath; II. The Field of Language: 4. Divisions of speech Catherine Steel; 5. Rhetoric, aesthetics, and the voice James Porter; 6. The rhetoric of rhetorical theory Erik Gunderson; 7. The politics of rhetorical education Joy Connolly; III. The Practice of Rhetoric: 8. Types of oratory Jon Hesk; 9. Rhetoric of the Athenian citizen Victoria Wohl; 10. Rhetoric and the Roman Republic John Dugan; 11. Staging rhetoric in Athens David Rosenbloom; 12. The drama of rhetoric at Rome William Batstone; 13. Rhetoric and the Second Sophistic Simon Goldhill; IV. Epilogues: 14. Rhetorical practice and performance in early Christianity Todd Penner and Caroline Vander Stichele; 15. Rediscoveries of Classical rhetoric Peter Mack 16. The runaround: a volume retrospect on ancient rhetorics John Henderson; V. Appendices: 17. Appendix 1: rhetorical terms; 18. Appendix 2: authors and prominent individuals. The Cambridge Companion to Ancient Rhetoric, Ed. by Erik Gunderson, Series: Cambridge Companions to Literature, University of Toronto(ISBN-13: 9780521860543)Cambridge Companions to Literature