Αναγεννησιακές επιδράσεις στα μνημεία της επαρχίας Πάφου

Παρουσίαση με θέμα: "Αναγεννησιακές επιδράσεις στα μνημεία της επαρχίας Πάφου"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αναγεννησιακές επιδράσεις στα μνημεία της επαρχίας Πάφου
Μουτσοπούλου Εύη, αρχ.μηχ. ΕΜΠ, δίπλ. ειδ/σης Προστασία Μνημείων ΕΜΠ

2 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 Ιστορικό πλαίσιο
Το 1192 η Κύπρος πωλείται από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο στον Γκυ ντε Λουζινιάν, έκπτωτο βασιλιά της Ιερουσαλήμ. Η πώληση γίνεται έπειτα από μια μακρά περίοδο αναταραχών για την ιστορία της Κύπρου, που ξεκινά από την περίοδο των αραβικών επιδρομών (7ος αιώνας) και κορυφώνεται με τα γεγονότα της τρίτης σταυροφορίας (αρχές 12ου αιώνα). Η οικογένεια των βασιλιάδων Λουζινιάν κατάγεται από το Πουατιέ της Νότιας Γαλλίας, οπότε όσον αφορά την αρχιτεκτονική, οι βασιλιάδες φέρνουν τον γοτθικό ρυθμό που είναι το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό ρεύμα στην κεντρική Ευρώπη κατά τον 13ο αιώνα. Ο γοτθικός ρυθμός βέβαια υιοθετείται σε μεγάλης κλίμακας μνημεία καθεδρικούς, ανάκτορα, επαύλεις, ενώ σε μικρότερης κλίμακας μνημεία οι γοτθικές επιρροές διαφαίνονται κυρίως στον γλυπτό διάκοσμο.

3 Φράγκικη περίοδος Δυστυχώς σήμερα σώζονται ελάχιστα δείγματα γοτθικών μνημείων. Στη φωτογραφία βλέπουμε τον γοτθικό ναό της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία φωτογραφημένο από τον Ι. Φώσκολο στις αρχές του 20ου αιώνα

4 Φράγκικη περίοδος Το εσωτερικό του γοτθικού ναού της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία φωτογραφημένο από τον Ι. Φώσκολο στις αρχές του 20ου αιώνα

5 Φράγκικη περίοδος Ο γοτθικός ναός της Αγίας Σοφίας στη Αμμόχωστο φωτογραφημένος από τον Ι. Φώσκολο στις αρχές του 20ου αιώνα

6 Φράγκικη περίοδος 1192-1489, Πάφος
Πάφος Ιστορικό πλαίσιο Η Πάφος κατά την αρχαιότητα και όλη την πρώτη βυζαντινή περίοδο (4ος- 7ος αιώνας) αποτελεί το βασικό αστικό κέντρο. Ο οικισμός διαφορφώνεται γύρω από το λιμάνι. Η αίγλη της πόλης μαρτυράτε από τις ρωμαϊκές επαύλεις με τα περίφημα ψηφιδωτά και από την επτάκλιτη βασιλική που χτίζεται τον 4ο αιώνα στα ερείπια της ρωμαϊκής αγοράς. Όμως από τον 7ο αιώνα και έπειτα το λιμάνι πέφτει στην αφάνεια και ο οικισμός καταλαμβάνεται από τους άραβες. Την περίοδο των σταυροφοριών η Πάφος αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό για τους προσκυνητές των Άγιων Τόπων. Την περίοδο της Φραγκοκρατίας το λιμάνι ανακάμπτει, ενώ ισχυροποιείται ο οικισμός Κτήμα σε μικρή απόσταση από τον οικισμό γύρω από το λιμάνι, που θα αποτελέσει τη νέα Πάφο.

7 Φράγκικη περίοδος 1192-1489, Πάφος
Οι Φράγκοι το 1200 ανακατασκευάζουν για την προστασία της πόλης παλαιότερο βυζαντινό οχυρό κοντά στο λιμάνι κατά τα σύγχρονα πρότυπα της εποχής. Το «Φρούριο των Σαράντα Κολονών», πήρε το όνομά του από τον μεγάλο αριθμό γρανιτένιων κιόνων ενσωματωμένων στο σώμα της φράγκικης κατασκευής. Είναι ένα οχυρό τετράγωνου σχήματος που προστατεύεται με τάφρο. Τα τείχη του ενισχύονται με κυκλικούς πύργους ή πολυγωνικές πλατφόρμες- πρόδρόμους των προμαχώνων. Το κάστρο μέσα στα τείχη έχει και αυτό τετράγωνο σχήμα και προστατεύεται με τέσσερις τετράγωνους πύργους στις γωνίες.

8 Φράγκικη περίοδος 1192-1489, Πάφος
Το κάστρο διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα- όπως μαρτυρούν ίχνη κλίμακας- γύρω από μια κεντρική αυλή. Στο κάτω επίπεδο είναι οι βοηθητικές λειτουργίες, ενώ στο πάνω ήταν η κατοικία του άρχοντα και πιθανότατα μικρός ναός. Το 1222 το φρούριο καταστρέφεται από ισχυρό σεισμό και εγκαταλείπεται. Οι φράγκοι θα κατασκευάσουν για την προστασία της πόλης δύο παράκτιους πύργους. άποψη από την εσωτερική αυλή

9 Φράγκικη περίοδος 1192-1489, Πάφος, Σαράντα Κολώνες
πάγκος κουζίνας διαμορφωμένος από ρωμαϊκά κιονόκρανα ανδρικό ουρητήριο

10 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 - Πάφος
Η Πάφος την περίοδο της φραγκοκρατίας παραμένει στο επίκεντρο παρά το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα είναι η Λευκωσία- πρωτεύουσα- και η Αμμόχωστος- κεντρικό λιμάνι. Η ισχυρή θέση της Πάφου οφείλεται στη λειτουργία των διυλιστηρίων ζάχαρης, νοτιοδυτικά της πόλης, στον σημερινό οικισμό Κούκλια που είναι η αρχαία Παλαίπαφος. Την περίοδο της φραγκοκρατίας ο οικισμός ονομάζεται Κουβούκλια. Τα διυλιστήρια κατασκευάζονται στην περιοχή Σταυρός, γύρω από τα βασικικά φέουδα και είναι μια εντυπωσιακή βιοτεχνική μονάδα. έπαυλη κάτοψη διυλιστηρίων και τοπογραφικό ευρύτερης περιοχής

11 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 – Πάφος - Κούκλια
Στην περιοχή κτίζεται το διοικητικό κέντρο των βασιλικών εκτάσεων της περιοχής που παρήγαν ζαχαροκάλαμο η μεγαλοπρεπής έπαυλη των Λουζινιαν ή «Έπαυλη στα Κουβούκλια» Από το 1571, η έπαυλη μετατράπηκε στο κονάκι (αρχοντικό) του τουρκικού τσιφλικιού των Κουκλιών και το κτήριο δέχτηκε μεγάλες τροποποιήσεις. Οι Τούρκοι ενσωμάτωσαν τις φράγκικες κατασκευές και επέκτειναν το συγκρότημα κατά τα βαλκανικά πρότυπα. Σήμερα το μοναδικό σωζόμενο μεσαιωνικό κατάλοιπο είναι ο κεντρικός χώρος της ανατολικής πτέρυγας. κάτοψη έπαυλης όπως σώζεται σήμερα

12 έπαυλη - μεσαιωνική πτέρυγα
Η κάτω στάθμη της ανατολικής πτέρυγας μαρτυρά τη μεγαλοπρέπεια της μεσαιωνικής έπαυλης. Πρόκειται για μια αίθουσα διαστάσεων 27,30 x 6,80μ. και ύψος 5,70 μ που στεγάζεται με τέσσερα σταυροθόλια που εγγράφονται σε τέλεια τετράγωνα. Τα τόξα και οι νευρώσεις κάθε καμάρας εδράζονται σε κιλλίβαντες, χαρακτηριστικό γνώρισμα του γοτθικού ρυθμού της Βουργουνδίας και της Νότιας Γαλλίας τον 13ο αι. Ο χώρος φωτίζεται από στενά τετράγωνα παράθυρα.

13 έπαυλη -μεσαιωνική πτέρυγα
Πρόσοψη μεσαιωνικής πτέρυγας. Η στάθμη της κάτω αίθουσας με τα σταυροθόλια είναι σαφώς πιο χαμηλά από τη σημερινή στάθμη της κεντρικής αυλής. Στον πάνω χώρο στεγάζεται το μουσείο του οικισμού. Η ράμπα για την πρόσβαση στον πάνω χώρο είναι μεταγενέστερη προσθήκη.

14 έπαυλη -μεσαιωνική πτέρυγα/ έπαυλη της Ετιάς
Η μεσαιωνική πτέρυγα δεν θα μπορούσε να μην παραλληλισθεί με την ενετική έπαυλη της Ετιάς και πιο συγκεκριμένα ο χώρος με τα σταυροθόλια της έπαυλης του οποίου η κατασκευή χρονολογείται αρκετά μεταγενέστερα (17ος αιώνας) από την μεσαιωνική πτέρυγα στα Κουβούκλια. Οι βενετοί παρέμειναν προσηλωμένοι στη γοτθική τους παράδοση και στη περίοδο της αναγέννησης

15 Φράγκικη περίοδος 1192-1489, Πάφος, Ναοδομία
Στην Πάφο έχουμε ελάχιστα δείγματα γοτθικών ναών. Ένα από αυτά είναι ο ναός του τάγματος των Φραγκισκανών μοναχών- ή Φράροι όπως συνηθίζει να ονομάζεται- στον ευρύτερο χώρο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής που σήμερα σώζεται σε ερείπια. Πρόκειται για ένα τρίκλιτο ναό με προσκυνητάριο που πιθανότατα στεγαζόταν με σταυροθόλια. Στη φωτογραφία φαίνονται οι βάσεις των κιόνων που πιθανότατα υποβάσταζαν τα σταυροθόλια.

16 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 – Πάφος- Ναοδομία, Φράροι
Λεπτομέρεια γλυπτού διακόσμου από το προσκυνητάριο του ναού

17 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 – Πάφος- Ναοδομία
Πέρα από τους μεγάλους γοτθικούς ναούς, που είναι ελάχιστοι, σε όλη την περίοδο της φραγκοκρατίας αυτό που χαρακτηρίζει τη ναοδομία στην Κύπρο, είναι η ισχυρή διατήρηση της βυζαντινής παράδοσης. Η ναοδομία χαρακτηρίζεται από επεκτάσεις παλαιότερων βυζαντινών ναών ενώ τα φράγκικα στοιχεία στη ναοδομία διαφαίνονται στις μορφές των θυρωμάτων και στην ευρεία χρήση διακοσμητικών γλυπτών με μυθολογική προέλευση, ανάγλυφων διακοσμητικών μοτίβων και οικόσημων. Αυτό το Φραγκο- Βυζαντινό «στυλ» ή ρεύμα όπως χαρακτηρίστηκε διαφένεται στην Παναγια Καθολική στα Κούκλια, που αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα. Παναγιά Καθολική- Κούκλια

18 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 – Πάφος- Ναοδομία
Πρόκειται για τον κεντρικό ναό της έπαυλης, ένα βυζαντινό σταυροειδή ναό του 12ου αιώνα με προσθήκη του 15ου αιώνα που αλλοίωσαν την σταυρόμορφη κάτοψη του ναού. Η μεσαιωνική προσθήκη επέκτεινε την δυτική κεραία του ναού και αύξησε το πλάτος και το ύψος της, με αποτέλεσμα η τυπολογία του κτίσματος να είναι πιο κοντά στο μονόχωρο τύπο με τρούλο. Επίσης στην ίδια περίοδο πρέπει να οφείλονται επεκτάσεις εν ήδη αρκοσολίων πίσω από της εγκάρσιες κεραίες του ναού. Στη δυτική πλευρά σε απόσταση 2,5 με 3μ. από την είσοδο διαμορφώνονται τρία οξυκόρυφα τόξα εν ήδη προστώου, που συνδέονται με τοξοστοιχία, που εκτείνεται σε όλη τη νότια πλευρά, διαμορφωμένη επίσης με τρία όμοιας μορφής και διάστασης τόξα. Σε όλα τα εσωράχια υπάρχουν εγκοπές για την στήριξη θυρωμάτων. Παναγιά Καθολική- Κούκλια

19 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 – Πάφος- Ναοδομία, Παναγιά Καθολική
Το δυτικό θύρωμα εισόδου με γοτθική μορφή, μέσα από την ελεύθερη τοξοστοιχία Ένα καθαρά γοτθικό στοιχείο, υδροροή με μορφή αγριόχοιρου

20 Φράγκικη περίοδος 1192-1489 Πάφος- Κρήτη 13-15ος αιώνας
Θυρώματα ναών από την ευρύτερη περιοχή της Πάφου Θυρώματα ναών από την ευρύτερη περιοχή της Λεύκης στην Κρήτη Παρατηρούνται ομοιότητες με τα αντίστοιχα ενετικά μνημεία της Κρήτης. Το γεγονός αυτό δικαιολογείται από δύο λόγους: 1. Την περίοδο της φραγκοκρατίας στην Κύπρο, έχουμε επιρροή στην τοπική αρχιτεκτονική από τις αισθητικές αρχές της Ιταλικής αναγέννησης, πολύ πριν το νησί περάσει υπό τους Βενετούς. Το ιστορικό γεγονός που σηματοδοτεί τις σχέσεις φράγκικης Κύπρου με την Βενετία είναι η απόφαση του φράγκου βασιλιά Ιάκωβου να παντρευτεί την κόρη επιφανούς αστού της Βενετίας Αικατερίνη Κορνάρο. 2. Ο δευτερος λόγος αφορά την αρχιτεκτονική παραγωγή της Κρήτης. Στη Βενετία η τοπική αρχιτεκτονική ποτέ δεν αποδεσμεύτηκε πλήρως από τις αισθητικές αρχές του γοτθικού ρυθμού. Μάλιστα παρουσίασε και ένα ‘βενετο- γοτθικό’ αναγεννησιακό ρεύμα. Βόιλα Αγ.Γεώργιος Βόιλα-Χανδράς Αγ.Ανάργυροι Άγ. Νικόλαος Ζήρος ΘΥΡΩΜΑΤΑ ΝΑΩΝ Παναγία Παπαγιάνναδες Παναγία Αρμένοι

21 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος
Η Κατερίνα Κορνάρο, η τελευταία κυρίαρχος της οικογένειας των Λουζινιαν, πείστηκε στα 1489 να απαρνηθεί το θρόνο της και να τον παραδώσει στη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου. Η Βενετική περίοδος στην Κύπρο ήταν σχετικά σύντομη αφού έληξε με την κατάληψη της Αμμοχώστου μόλις το Η βενετική κυριαρχία στην Κύπρο αποτελεί συνέχεια της γαλλικής κυριαρχίας επί του ελληνορθόδοξου πληθυσμού. Ωστόσο, σε μια ευρύτερη προοπτική, γίνεται έκδηλος ο σημαντικότατος χαρακτήρας αυτής της σχετικά σύντομης περιόδου για την ιστορία του νησιού. Ενώ κατά την εποχή των Λουζινιάν οι ορίζοντες της ήταν κυρίως η Εγγύς Ανατολή (Levante), ως κτήση της Γαληνοτάτης η Κύπρος ενσωματώθηκε σε ένα πολύ πιο ευρύ πλαίσιο πολιτικών, οικονομικών και πολιτιστικών εξελίξεων στη Μεσόγειο. Στην αρχιτεκτονική παράδοση δεν έχουμε αξιόλογες μεταβολές καθώς υπήρχε μια ομαλή μετάβαση από την καθαρά γοτθική παράδοση των Λουζινιάν στις αρχές της βενετικής αναγέννησης. Στην επαρχία της Πάφου έχουμε ελάχιστα δείγματα καθαρά βενετικής αρχιτεκτονικής καθώς το κέντρο έχει μετατοπιστεί στον άξονα Λευκωσίας Αμμόχωστου.

22 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Ναοδομία, Αγία Κυριακή
Η ναοδομία τα πρώτα χρόνια παραμένει προσκολλημένη με την βυζαντινή παράδοση. Ο Ναός της Αγίας Κυριακής της Χρυσοπολιτισας χτίστηκε το 1500 πάνω στα ερείπια μικρού βυζαντινού ναού, στον χώρο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, σε εξ ολοκλήρου βυζαντινά πρότυπα.

23 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Ναοδομία, Αγία Κυριακή
Κάτοψη Ναού: Ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλλο. Η μόνη διαφορά είναι ότι το κεντρικό κλίτος είναι ελαφρός επιμυκισμένο προς δυσμάς σε σχέση με τα πλαϊνά.

24 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Ναοδομία, Χρυσοελεούσα στη Λυσώ
Από τα μέσα του 16ου αιώνα και έπειτα ξεφεύγει από την βυζαντινή τυπολογία και έχουμε πιο ελεύθερες μορφές. Ο ναός της Παναγίας της Χρυσοελεούσας στη Λυσώ είναι ενας βενετικός ναός με ραδινές αναλογίες. Τυπολογικά είναι μονόκλιτος με τρούλο. Υπάρχει δυτική επέκταση που χρονολογείται στον 20ο αιώνα. Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού έχει σαφώς βενετικά στοιχεία

25 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Ναοδομία, Χρυσοελεούσα στη Λυσώ
Λεπτομέρεια από το αγιοθύριδο του ναού σε γοτθικη μορφή

26 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Ναοδομία, Χρυσοελεούσα στη Λυσώ
Λεπτομέρεια από παράθυρο του ναού Βενετικό οικόσημο ενσωματομένο πάνω από θύρωμα του ναού

27 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Ναοδομία, Σταυρός της Μίνθας
Ένας τύπος πολύ αγαπητός στους βενετούς που εμφανίζεται κατά κόρον στην Κύπρο, αλλά και στην Κρήτη, είναι ο μονόχωρος θολοσκεπής που στεγάζεται με δίριχτη κεραμοσκεπή. Στην εικόνα βλέπουμε ένα τέτοιο δείγμα. Είναι το καθολικό του μοναστηριού της Μίνθας νοτιοανατολικά του χωριού Τσάδα. Και εδώ οι βενετικές επιρροές εμφανίζονται στον γλυπτό διάκοσμο του ναού.

28 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Οχυρώσεις
Η βενετική στρατηγική απέναντι στην προφανή τουρκική απειλή για την Κύπρο ενεργοποιήθηκε αργά. Μόνο από το 1557 η κατάσταση των οχυρωματικών έργων στο νησί αναθεωρήθηκε σοβαρά, ως τμήμα της συλλογικής προσπάθειας να ενισχυθούν οι άμυνες του Θαλάσσιου Κράτους (Stato di Mar). Τα περισσότερα μεσαιωνικά οχυρά κατεδαφίστηκαν, και κάποιες απόπειρες για εκμοντερνισμό της Λεμεσού και της Πάφου σύντομα εγκαταλείφθηκαν. Τα μεγαλύτερα οχυρωματικά έργα έγιναν στα δύο κύρια αστικά κέντρα, την Αμμόχωστο και τη Λευκωσία, με εφαρμογή του πρωμαχωνικού συστήματος. Το πιο ολοκληρωμένο δείγμα αποτελεί η περίπτωση της πρωτεύουσας του νησιού Λευκωσίας. Το τελικό σχέδιο των οχυρώσεων αποδίδεται στον Giulio Savorgnan, και παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τα νεότερα τείχη του Χάνδακα, στα οποία ο ίδιος υπήρξε βασικός συντελεστής. Η Βενετία περίμενε για καιρό ότι η τουρκική επίθεση θα στρεφόταν ενάντια στην Αμμόχωστο, που προστατευόταν από τις μεσαιωνικές και τις γενοβέζικες οχυρώσεις. Η διαδικασία ανασχηματισμού και εκσυγχρονισμού των πεπαλαιωμένων αμυντικών κατασκευών αποδείχθηκε μια αργή και κάποτε ασυνεχής διαδικασία, στην οποίαν αναμείχθηκαν πάνω από ένδεκα μηχανικοί — αρχιτέκτονες και αρκετοί τοπικοί τεχνίτες μέχρι το 1570. Στο κάστρο της Κερύνειας απέναντι από την τουρκική Μικρά Ασία, η Δημοκρατία περιορίστηκε σε μια διαδικασία ανάπλασης με ημίμετρα. Γκραβούρα που απεικονίζει τις οχυρώσεις της Λευκωσίας

29 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Οχυρώσεις
Στην Πάφο η τακτική των βενετών σχετικά με την οχύρωση των πόλεων εκφράστηκε με τον εκσυγχρονισμό της οχύρωσης του λιμένα της πόλης. Ήδη από το 1222, το λιμάνι προστατεύεται από δύο φράγκικους πύργους. Οι βενετοί εκσυγχρονίζουν τον ένα πύργο, κατασκευάζοντας νέο κάστρο σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής. Η σημερινή μορφή του Κάστρου του Λιμανιού οφείλει κατά πολύ τη μορφή του σε αυτή την περίοδο, παρόλο που το κάστρο ανακατασκευάστηκε σχεδόν εξολοκλήρου από τους Τούρκους, και συγκεκριμένα από τον τότε διοικητή της Κύπρου Αχμέτ Πασά, μεταξύ 1580 και Η ανακατασκευή έγινε γιατί στα μέσα του 16ου αιώνα οι ίδιοι οι Ενετοί κατέστρεψαν το παράκτιο φρούριο φοβούμενοι πως η κατάληψη του από τους αντιπάλους θα αποβεί μοιραία αφού θα αποτελέσει βάση ενεργειών για τις υπόλοιπες κτήσεις που πάσχιζαν να προστατεύσουν. Το φρούριο ως προς τη μορφή του μοιάζει με το φρούριο του Κούλε που οι βενετοί κατασκέυασαν για την προστασία του λιμανιού του Χάνδακα.

30 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος, Οχυρώσεις
Το κάστρο του Λιμανιού στις αρχές του 20ου αιώνα, αριστερά άποψη από το εσωτερικό του όπως είναι σήμερα

31 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην επαρχία της Πάφου οι αναγεννησιακές επιδράσεις στην αρχιτεκτονική εμφανίζονται κυρίως στο γλυπτό διάκοσμο ναών. Πιο σημαντική τάση αποτέλεσε η βυζαντινή παράδοση και οι γοτθικές μορφές που διατηρήθηκαν και σε όλη την περίοδο της βενετοκρατίας.

32 Βενετική περίοδος 1489-1571 – Πάφος
Το μοναδικό δείγμα ώριμης αναγέννησης που συναντήσαμε και βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Πάφου. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα των τεσσάρων αγγέλων εν είδει προσκυνηταρίου- τράπεζας, που βρέθηκε σε κρύπτη κάτω από τη γοτθικό ναό του τάγματος των Φραγκισκανων. Το γλυπτό είναι μοναδικό όχι μόνο για την Κύπρο αλλά και για τα ελληνικά δεδομένα

33 επιμέλεια: Μουτσοπούλου Εύη, αρχ.μηχ. ΕΜΠ
δίπλ. ειδ/σης Προστασία Μνημείων ΕΜΠ