Σύνταγμα και πολιτικά κόμματα Αικατερίνη Ηλιάδου

Έννοια πολιτικού κόμματος Συνενώσεις υποκειμένων πολιτικής ελευθερίας σε ομάδες Χρονική διάρκεια Οργανωτική δομή Ιδεολογικό στίγμα – πολιτικό πρόγραμμα = πρόταση για τα θέματα άσκησης πολιτικής εξουσίας Λειτουργία στη σύγχρονη αντιπροσωπευτική δημοκρατία: διαμεσολαβητής κράτους και κοινωνίας

Ιστορική εξέλιξη Κατά την έναρξη του συνταγματικού βίου της χώρας: τα πολιτικά κόμματα εμφανίζονται ως προσωπαγείς, προσωρινές και ρευστοί σχηματισμοί Παραδοσιακό κομματικό σύστημα μετά το Γουδί (1909) και το Κόμμα Φιλελευθέρων Σταδιακή νομική αναγνώριση (1917: αποκλειστική χρήση εκλογικού εμβλήματος, 1926: εισαγωγή αναλογικού εκλογικού συστήματος – εκλογή όχι προσώπου, αλλά πολιτικού σχηματισμού) 1927: αναγνώριση κοινοβουλευτικού ρόλου – επιτροπές βουλής Θέσπιση απαγορεύσεων και περιορισμών (πχ ιδιώνυμο ν. 4229/1929) Πλήρης απαγόρευση κομμουνιστικού κόμματος κατά τον εμφύλιο (α.ν. 509/1947) Δικτατορία: έλεγχος «συνταγματικού δικαστηρίου» Ν.Δ. 59/1974: επιτρέπεται η λειτουργία πολιτικών κομμάτων, υποχρέωση δήλωσης ότι οι αρχές τους αντιτίθενται σε ενέργειες βίαιης κατάληψης της εξουσίας ή ανατροπής δημοκρατικού πολιτεύματος

Σ1975 Υποδοχή του κομματικού φαινομένου και αναγωγή σε συνταγματικό θεσμό Δεν αλλοιώνεται η φύση τους ως κοινωνικοί σχηματισμοί και δεν καθίστανται όργανα του κράτους Ανάληψη αρμοδιοτήτων στο πλαίσιο λειτουργίας των πολιτειακών θεσμών επιτρέπεται υπό συνθήκες ίσων ευκαιριών Με διατάξεις κοινού νόμου, μπορεί να ανατίθενται αρμοδιότητες, εφόσον συνυφασμένες με την εκπροσώπηση απόψεων της κοινωνίας και δεν δημιουργούνται σχέσεις εξάρτησης μεταξύ κομμάτων και κρατικών οργάνων

Άρθρο 29 παρ. 1 Άρθρο 29 παρ. 1 Σ: πολιτικό δικαίωμα κάθε Έλληνα να ιδρύει ή να συμμετέχει σε πολιτικό κόμμα (για πρόσωπα που δεν έχουν εκλογική ενηλικότητα: νεολαίες κομμάτων) Περιορισμοί μόνο στην παρ. 3 του άρθρου 29 Σ για συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων – όχι περιορισμοί από την παρ. 1 Αντικείμενο όχι η αποχή, αλλά η ενεργός συμμετοχή πολίτη στον σχηματισμό της πολιτειακής βούλησης – Επέκταση: δικαίωμα συμμετοχής μέσω κόμματος σε πολιτικά και πολιτειακά κρίσιμες διαδικασίες ανάδειξης άμεσων κρατικών οργάνων, χάραξης της πολιτικής του κράτους και άσκησης εξουσίας – Δικαίωμα των ίδιων των κομμάτων να συμμετέχουν στις διαδικασίες σχηματισμού της πολιτειακής βούλησης Τα κόμματα συμμετέχουν στον σχηματισμό κυβέρνησης (ά. 37) και αναγνωρίζεται ο κοινοβουλευτικός τους ρόλος (ά. 68 παρ. 3)

Κοινός νομοθέτης Άρθρο 29 ν. 3023/ Το πολιτικό κόμμα πριν αναλάβει δραστηριότητα καταθέτει ιδρυτική δήλωση στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Τη δήλωση καταθέτει ο Πρόεδρος ή η Διοικούσα Επιτροπή του και σε αυτή αναφέρεται ότι η οργάνωση και η δράση του εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. 2. Στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου γνωστοποιούνται επίσης το όνομα, το έμβλημα και η έδρα του πολιτικού κόμματος και υποβάλλονται το καταστατικό ή η ιδρυτική του διακήρυξη, που υπογράφονται από διακόσιους, τουλάχιστον, πολίτες με δικαίωμα ψήφου. 3. Η χρήση των συμβόλων του άρθρου 37 παρ. 5 του Π.Δ. 55/1999 (ΦΕΚ 58 Α), ως ονόματος και εμβλήματος πολιτικού κόμματος, απαγορεύεται 4. Το πολιτικό κόμμα με τη γνωστοποίηση του ονόματος και του εμβλήματος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα της χρήσης τους. 5. Οι διαφωνίες για το δικαιούχο του ονόματος και του εμβλήματος, καθώς επίσης την ιδιότητα του Προέδρου ή του μέλους της Διοικούσας Επιτροπής πολιτικού κόμματος επιλύονται σύμφωνα με τους ορισμούς της παραγράφου 7 του παρόντος. 6. Το πολιτικό κόμμα αποκτά με την ίδρυσή του νομική προσωπικότητα για την εκπλήρωση της συνταγματικής αποστολής του. -ερμηνεία: ΑΠ (Α1 Τμ) 590/2009

Αρχή πολυκομματισμού Συνάγεται από το 29 παρ. 1 Σ Περιλαμβάνει και την αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών στα πολιτικά κόμματα Διαφορετική η αρχή της ισότητας στο ά. 4 παρ. 1 Σ: αναλογική/ουσιαστική ισότητα, ενώ η αρχή των ίσων ευκαιριών είναι αριθμητική/ τυπική ισότητα Δεν συνεπάγεται απόλυτη εξίσωση της μεταχείρισής των κομμάτων από την κρατική εξουσία – προϋποθέσεις για την κρατική χρηματοδότηση, διάθεση ρ/τ χρόνου: αντικειμενικά και πρόσφορα κριτήρια

Αναθεώρηση 2001 – Ά. 29 Παρ. 2 Σ Ά. 29 παρ. 2 α’ : δικαίωμα των κομμάτων (αντίστοιχη υποχρέωση κράτους) για οικονομική ενίσχυση όχι μόνο για εκλογικές δαπάνες, αλλά και για λειτουργικές – πριν: ευχέρεια νομοθέτη να θεσπίσει παροχή ενίσχυσης Ά. 29 παρ. 2 β’ – ε’ : ενίσχυση εγγυήσεων διαφάνειας και επιβολή περιορισμών στην οικονομική διαχείριση κομμάτων και υποψηφίων βουλευτών

Αναθεώρηση 2001 – Ά. 29 Παρ. 3 Σ Περιορισμοί στην ελευθερία έκφρασης συγκεκριμένων κατηγοριών προσώπων – Εδ. Α’: απόλυτη απαγόρευση εκδηλώσεων υπέρ πολιτικών κομμάτων εντός και εκτός υπηρεσίας – ίσως και απαγόρευση συμμετοχής σε πολιτικό κόμμα ως απλό μέλος – Εδ. Β’: επιτρέπεται εκδήλωση εκτός υπηρεσίας (με τη λειτουργική έννοια όρου) – δικαίωμα ανάπτυξης ενεργού πολιτικής δράσης, αρκεί να μην επηρεάζονται τα καθήκοντά τοςυς

ΣτΕ (Ολ) 3869/2011 Αντικείμενο: ΚΥΑ για την κατανομή της κρατικής οικονομικής ενίσχυσης κομμάτων (τακτικής και για ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς) για το έτος 2005 Εξουσιοδότηση: Ν. 3023/2002 /εκτελεστικός Σ κατά 29 παρ. 2 Σ (μετά αναθεώρηση)

Παλαιά νομολογία Λαμβάνεται υπόψη νομολογία (ΑΕΔ 94/1990) πριν την αναθεώρηση ά. 29 παρ. 2 – Αρχή της ισότητας / ίσης μεταχείρισης των πολιτικών κομμάτων και παροχής ίσων ευκαιριών (και από το ά. 29 παρ. 1) – η οικονομική ενίσχυση του κράτους σε όλα τα κόμματα – Δεν αποκλείεται η διαφοροποίηση βάσει προϋποθέσεων που αναφέρονται σε αντικειμενικά και πρόσφορα κριτήρια για την εξυπηρέτηση του επιδιωκόμενου σκοπού, ο οποίος συνάπτεται με την ύπαρξη κομμάτων που αντιπροσωπεύουν εν ενεργεία πολιτικές δυνάμεις των οποίων η παρουσία στην πολιτική ζωή είναι έκδηλη – Επιτρεπτώς αποκλείονται κόμματα που αποτελούν εκλογικούς σχηματισμούς χωρίς πολιτική υπόσταση και δεν αντιπροσωπεύουν πολιτικές δυνάμεις με ενεργό πολιτική παρουσία (περιορισμένη τοπικά εκλογική παρουσία, μη απήχηση, μη εκπροσώπηση στη Βουλή)

Νέα δεδομένα Αναθεώρηση: δικαίωμα πολιτικών κομμάτων για ενίσχυση και αντίστοιχη υποχρέωση νομοθέτη Εξουσιοδότηση προς νομοθέτη να ρυθμίσει προϋποθέσεις Ο αναθεωρητικός νομοθέτης 2001, έχοντας υπόψη την πάγια ερμηνεία ά. 29 παρ. 2 «προφανώς δεν επεδίωξε την αναγνώριση δικαιώματος κρατικής οικονομικής ενίσχυσης σε όλα τα κόμματα» ανεξάρτητα από εκλογική δύναμη και πολιτική απήχηση» (γραμματική, ιστορική, συστηματική) Άρα μπορεί να αποκλεισθούν σχηματισμοί χωρίς πολιτική υπόσταση, κόμματα που δεν αντιπροσωπεύουν πολιτικές δυνάμεις με ενεργό παρουσία Η εκτίμηση του νομοθέτη για 1,5 % δεν είναι καταδήλως εσφαλμένη

ΣτΕ Ολ 3427/2010 Θέμα διάρκειας και κατανομής δωρεάν ρ/τ χρόνου στα κόμματα ενόψει ευρωεκλογών 2009 Προσβαλλόμενες πράξεις: 2 Υ.Α. μία για τα κόμματα και συνασπισμούς που εκπροσωπούνται ήδη στο ΕΚ και μία για λοιπά κόμματα και συνασπισμούς κομμάτων (όσοι είχαν συμμετάσχει στις ευρωεκλογές και έλαβαν 0,5% και όσοι έλαβαν λιγότερο ή δεν είχαν συμμετάσχει) Εξουσιοδοτικές διατάξεις: ά. 10 Ν.3023/2002 – ΥΑ για καθορισμό διάρκειας χρόνου που διατίθεται δωρεάν κατά την προεκλογική περίοδο – ΥΑ για καθορισμό κατανομής με βάση την αρχή της αναλογικής ισότητας και την εξασφάλιση της μετάδοσης των θέσεων και του προγράμματος των κομμάτων και συνασπισμών Άρθρο 11 παρ. 1 β’ Ν.3023/2002: απαγόρευση διαφημίσεων κατά τη διάρκεια προεκλογικής περιόδου

Σκεπτικό Άρθρα 4 παρ. 1, 5 παρ. 1, 5 Α παρ. 1, 14 παρ. 1, 15 παρ. 2, 29 και 52 Σ Στόχος: διασφάλιση της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης – έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας Ο νθ οφείλει να προβλέψει και να ρυθμίσει τη δωρεάν προβολή Δυνατότητα διαφοροποίησης βάσει πρόσφορων και αντικειμενικών κριτηρίων – ιστορικά στοιχεία Όριο στην ευχέρεια νομοθέτη: πάντως να εξασφαλίζεται σε όλα τα κόμματα ένας ελάχιστος πλην ικανός χρόνος για την παρουσίαση των θέσεων και προγραμμάτων, λαμβάνοντας μέριμνα για νεοπαγή κόμματα, ιδίως ενόσω απαγόρευση κατά το 29 παρ. 2 για διαφήμιση (πάγια νομολογία)

Επιμέρους θέματα (1) Αρμοδιότητα ΕΣΡ – ά. 15 παρ. 2 Σ – βλ. τελευταίο εδάφιο – επιφύλαξη υπέρ του νόμου (τυπικός νόμος ή κανονιστική πράξη διοίκησης κατ’ εξουσιοδότηση), άρα δεν συντρέχει παράβαση της αποκλειστικής αρμοδιότητας ΕΣΡ Παράβαση 43 παρ. 2 Σ? Έννοια «ειδικότερα θέματα» – μερικότερες περιπτώσεις θεμάτων που ρυθμίζονται ήδη στο νόμο, έστω σε γενικό αλλά πάντως ορισμένο πλαίσιο – πληρείται αφού στο ά. 11 ρυθμίζεται διαδικασία και 2 κριτήρια / μειοψηφία ισχυρή (2 απόψεις) – Οι αρχές ά. 10 απορρέουν από το ίδιο το Σ – Από το συνδυασμό 10 και 11 παράβαση αρχής ισότητας, αφού εξ αντικειμένου άνιση μεταχείριση νεοπαγών κομμάτων, τα οποία έχουν αυξημένες ανάγκες πρόσβασης στα ρ/τα μέσα για μετάδοση θέσεών τους χάριν της πολυφωνίας Πρβλ. ΣτΕ Ολ 930/1990: μόνο κανονιστικό προεδρικό διάταγμα για τη ρύθμιση θεμάτων οργάνωσης του προεκλογικού διαλόγου – Διαφορά πρακτικά;

Επιμέρους θέματα (2) Διάκριση ως προς το χρόνο έναρξης της δωρεάν διάθεσης ρ/τ χρόνου – για νεοπαγή κόμματα αργότερα από λοιπές κατηγορίες: όμως αρχή της ισότητας επιβάλλει κοινή αφετηρία για όλα τα κόμματα – κοινή αφετηρία όχι μόνον ελάχιστος αλλά πάντως επαρκής, αλλά και κοινή έναρξη / Συνεκτιμάται η απαγόρευση διαφημίσεως – Μειοψηφία: μπορεί να γίνει διάκριση ως προς την έναρξη χρόνου βάσει αντικειμενικών κριτηρίων, όμως το 5λεπτό δεν επαρκεί – διαφοροποίηση από απόφαση ΑΕΔ 35/1999 Παράβαση αναλογικής ισότητας ενόψει της ιδιαίτερα μεγάλης απόκλισης που παρατηρείται μεταξύ χρόνου που διατίθεται δωρεάν