Ορίζοντας το πλαίσιο: Κράτος πρόνοιας ή (νέο) «φιλελεύθερο» κράτος. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Γ. Μαυρομμάτης

Εισαγωγή  Θα ήταν παράληψη να μην αναφερθούμε στο γενικότερο οικονομικό-πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε.  Τι είναι ο (νέο)φιλελευθερισμός; Τι είναι η (νέο)φιλελεύθερη πολιτική και το (νέο)φιλελεύθερο κράτος;  Τι είναι ο φιλελευθερισμός; Τι είναι ο φιλελευθερισμός στην πολιτική (φιλελεύθερες δημοκρατίες) και τι είναι ο φιλελευθερισμός στην οικονομία (Adam Smith και «το αόρατο χέρι της αγοράς»). David Ricardo το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και το ελεύθερο εμπόριο  Η σύγχυση σε σχέση με το φιλελευθερισμό: O Friedman αυτοονομάζεται φιλελεύθερος αλλά και ο Krugman ‘The conscience of a liberal’.  Γιατί στην παρούσα το νεοφιλελεύθερο μοντέλο σχετίζεται άμεσα με την Ελλάδα; Από το «ανομολόγητο κοινωνικό συμβόλαιο» στις νεοφιλελεύθερες προσταγές και μετά στην πολιτική και εθνική κυριαρχία.  Όπως έχουμε πει η σχέση κράτους-πολίτη στηρίζεται σε μια μορφή κοινωνικού συμβολαίου (π.χ. Thomas Hobbs, Lock, Rousseau, Rawls). Που βεβαίως αποτελεί μύθευμα αλλά είναι χρήσιμο για την πολιτική σκέψη αυτή η μετάβαση από τη φύση στην πολιτική.  Τι είδους κοινωνικό συμβόλαιο συνοδεύει τον νεοφιλελευθερισμό και σε τι διαφέρει από το κοινωνικό συμβόλαιο του κράτους πρόνοιας;  Είναι το νεοφιλελεύθερο κράτος διαβρωτικό για τη φιλελεύθερη δημοκρατία (Wacqaunt, Harvey); Και αν ναι, γιατί; Ποια είναι τα όρια του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού πριν αρχίσει και διαβρώνει τη δημοκρατία; Μήπως στην Ελλάδα τα είδαμε;  Η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει δύο συστατικά: ελευθερία και ισότητα/ ισονομία. Η σχέση μεταξύ ελευθερίας και ισότητας. Πότε η ισότητα γίνεται διαβρωτική για την ελευθερία και πότε η ελευθερία υποσκάπτει την ισότητα.

Το ελληνικό πρόβλημα  Το ελληνικό πρόβλημα ως πρόβλημα νεωτερικότητας  Γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει ‘μοντέρνα’; Γιατί δεν μπορεί να εκσυγχρονιστεί; Μια παλαιά ιστορία που αποκτά άλλο νόημα εξαιτίας της έλευσης της κρίσης  Μήπως τελικά ο εκσυγχρονισμός ήρθε άλλά τις εκσυγχρονισμός είναι αυτός; Το Μνημόνιο ως εκσυγχρονισμός; Ή η άρνηση του μνημονίου ως αντι-μεταρρύθμιση;  Μπορούμε να γυρίσουμε το χρόνο πίσω;

Το ελληνικό όνειρο (των λογίων)  Όπως θα δούμε ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες διανοούμενοι έχουν προσεγγίσει το θέμα είναι κυρίως μέσα από μια πολιτισμική, ανθρωπολογική, ηθική σκοπιά. Η σκοπιά του πολιτισμικού δυισμού ή το προβληματικό κοινωνικό συμβόλαιο.  Σκοπός μας είναι να συνοψίσουμε τις κυρίαρχες αφηγήσεις και να τις θέσουμε υπό κρίση. Τι μας δείχνει αυτή η κυρίαρχη αντίληψη; Μπορούμε να μιλήσουμε για το όνειρο προς την Ελληνική Νεωτερικότητα (εκσυγχρονισμό) ως μια στατική εικόνα της Ευρώπης και της Δύσης γενικότερα; Μήπως όλα αυτά τα κείμενα και η υπαρξιακή αγωνία για τον εκσυγχρονισμό τελικά δημιουργούν έναν «Ευρωπαϊσμό» (όπως ο «Οριενταλισμός»); Μια ιδεολογική κατασκευή της Ευρώπης στατική ακόμα και πεπερασμένη; Μήπως και οι αναφορές στην Γαλλική Επανάσταση δεν είναι και αυτές πεπερασμένες;  Αλλά ακόμα, τι είναι αυτή η κρίση που βιώνουμε; Ηθική ή τραπεζική; Ελληνική ή Ευρωπαϊκή;  Ενώ τέλος, ο πολυπόθητος «εκσυγχρονισμός» που ήρθε) και έφυγε και θα ξανάρθει προφανώς τι είναι; Νεωτερικός η νέο-φιλελεύθερος;  Ποιες είναι οι σημαντικές κατηγορίες της επόμενης μέρας μετά την κρίση ή τη συνεχιζόμενη κρίση; Πατρίδα ή λαός; Οικονομική απελευθέρωση ή λαϊκή κυριαρχία;

Στέλιος Ράμφος: παράδοση και έλλειψη κοινωνικού συμβολαίου, μια σύνθεση

Από την άλλη μεριά, η κρίση ως ευρωπαϊκή και η έλλειψη μηχανισμών ανακύκλωσης ελλειμμάτων και πλεονασμάτων (πολιτισμική επίσης ναι αλλά κανείς δεν θα ασχολιόταν με την Ελλάδα εκτός ευρώ)

Το κράτος πρόνοιας  Τι είναι το κράτος πρόνοιας; Μια συγκεκριμένη στιγμή στην ‘τέχνη της διακυβέρνησης’;  Τι εξασφαλίζει το κράτος πρόνοιας;  Πότε γεννήθηκε το κράτος πρόνοιας;  Τι συνεπάγεται η ύπαρξη του κράτους πρόνοιας;  Ήταν το «ανομολόγητο κοινωνικό συμβόλαιο» μια στρεβλή μορφή κράτους πρόνοιας σε μια χώρα χωρίς θεσμούς;  Το κράτος παίζει σημαίνοντα ρόλο στην προστασία και την προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας των πολιτών του.  Ευθύνη του κράτους η προστασία των «αδυνάτων»  Μεταφορά χρηματικών πόρων από το κράτος μέσω της παροχής υπηρεσιών (υγεία, παιδεία κτλ.) και μέσω επιδομάτων κατευθείαν στους πολίτες.

Η γέννηση του κράτους πρόνοιας  Ο Βίσμαρκ δημιούργησε την πρώτη μορφή κράτους πρόνοιας τις δεκαετίες του μέσω της δημιουργίας συνταξιοδοτικού συστήματος, συστήματος ασφάλειας κατά των εργατικών ατυχημάτων, ιατρικής περίθαλψης και παροχή επιδομάτων ανεργίας. Το κράτος πρόνοιας ως μηχανισμός διατήρησης του status quo. Η έννοια της κομφουκιανής αρμονίας σε σχέση με το Κινεζικό αυτοκρατορικό κράτος.  Στην Αμερική, New Deal, Roosevelt. Τρόποι αντιμετώπισης της κρίσης μέσω της υιοθέτησης μιας Κενσιανής πολιτικής όπου το κράτος είχε ως υποχρέωση τα τρία R: Relief (των φτωχών), Recovery (της οικονομίας), Reform (του χρηματοοικονομικού συστήματος για να αποφευχθούν άλλες κρίσεις). Άμα θέλετε διαβάστε το “Conscience of a liberal’  Lyndon Johnson και το πρόγραμμα της «Μεγάλης κοινωνίας» εν μέρει ως απάντηση στις φυλετικές εξεγέρσεις και το κίνημα των πολιτειακών δικαιωμάτων τη δεκαετία του  Στην Ευρώπη, η αλληλεγγύη ως αποτέλεσμα της κοινής εμπειρίας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία του κράτους πρόνοιας. «Και στα δύσκολα και στα εύκολα μαζί».  Βρετανία: 1948 Εθνική Νομοθεσία Ασφάλειας, Εθνική Νομοθεσία Παροχής Υποστήριξης, Εθνική Νομοθεσία Συστήματος Υγείας.  Τα νέα κράτη πρόνοιας: Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του κόλπου για τους πολίτες και μόνο (όχι για τους νόμιμους μετανάστες).  Κράτος πρόνοιας: Μια μορφή κοινωνικού συμβολαίου που βγήκε μέσα από την Κρίση του 1929 και το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Ένας συγκεκριμένος τρόπος θεώρησης του κόσμου.  Μορφές/ στοιχεία κράτους πρόνοιας υπάρχουν μέχρι τις μέρες μας  Σε μεγάλο βαθμό το κράτος πρόνοιας έχει υποκατασταθεί από το νεοφιλελεύθερο κράτος. Σε κάποιες χώρες περισσότερο από άλλες. Αλλά παντού έχουν υπάρξει αλλαγές.

New Deal and the Great Society

NHS: Βρετανία και κράτος πρόνοιας

Από τον Κενσιανό καπιταλισμό στο «παγκόσμιο πλάνο»  Η κρίση του 1929 και η γέννηση του Κενσιανισμού.  Το κράτος ξοδεύει εσωτερικά το πλεόνασμα του και όχι μόνο. «βάλτε τους εργάτες να σκάβουν τρύπες». Η τόνωση της οικονομίας και ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους στην οικονομία. Τι γίνεται άμα δεν υπάρχει πλεόνασμα αλλά έλλειμμα;  Γιάννης Βαρουφάκης (2011) «Παγκόσμιος Μινώταυρος».  Η κρίση του 1929 (κρίση με Κ) ουσιαστικά «λύνεται» με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.  Το «Παγκόσμιο Πλάνο». Breton Woods Agreement (1944), δημιουργία IMF και του οργανισμού που θα μετονομασθεί σε World Bank. Όλα τα νομίσματα «δένονται» συναλλαγματικά με το δολάριο και το δολάριο αντιστοιχίζεται με τον χρυσό (1 ουγγιά=35 $). Η δημιουργία της πρώτης παγκόσμιας νομισματικής δομής.  Brics και Asian Infrastructure Investment Bank  «Παγκόσμιο Οικονομικό Πλάνο»: Οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται ότι για να λειτουργήσει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα πρέπει να υπάρχει ένα μηχανισμός αναδιανομής των πλεονασμάτων. Η μεταπολεμική στήριξη της Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Το σχέδιο Marshall για την Ευρώπη. Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ένα αμερικάνικο σχέδιο για την δημιουργία μιας αγοράς για τη βιομηχανία της Γερμανίας (Βαρουφάκης).  Μήπως πρέπει να σκεφτούμε ότι τα πλεονάσματα μπορούν να καταναλώνονται και αλλιώς καθώς οι χώρες έχουν προχωρήσει στην παγκοσμιοποίηση;

Το κοινωνικό συμβόλαιο του Κενσιανού/ φορντικού κράτους πρόνοιας  Το κράτος επεμβαίνει στην οικονομία για να τη ρυθμίσει  Το κράτος φορολογεί τις επιχειρήσεις και μεταβιβάζει πόρους στους οικονομικά αδύνατους.  Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κάθεται το κράτος, το κεφάλαιο και τα εργατικά συνδικάτα  Το δικαίωμα στην προστασία/ ασφάλεια (welfare)  Μέσω συναίνεσης επικυρώνεται το κοινωνικό συμβόλαιο στο εσωτερικό της χώρας και σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από το «παγκόσμιο πλάνο»  Μια μορφή φιλελεύθερης δημοκρατίας που σέβεται το αξίωμα της ισότητας αλλά και της διαφοράς (Rawls).

Το Φορντικό μοντέλο

Η αλλαγή του παραδείγματος  Ο Γερμανικός νέο-φιλελευθερισμός ή ordoliberalism από το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου και μετά. Νεοφιλελευθερισμός και σοσιαλοδημοκρατία. Η σχολή της Frankfurt αλλά και η Σχολή του Froiberg.  Από τα μέσα του 1960 και μετά το σύστημα άρχισε να έχει προβλήματα. Τα κέρδη δεν ήταν τόσο μεγάλα όσο τα χρυσά χρόνια της προηγούμενης δεκαετίας. Το κόστος εργασίας είχε αυξηθεί, μικρότερα κέρδη.  Το κράτος δεν ήταν πια τόσο χρήσιμο για τις επιχειρήσεις. Μήπως θα έπρεπε να εφεύρουν ένα άλλο οικονομικό σύστημα πέραν των εθνικών κρατών;  Ταυτόχρονα, οι πόλεμοι Κορέας, Βιετνάμ και το πρόγραμμα της «μεγάλης κοινωνίας» του Lyndon Johnson είχαν αυξήσει το έλλειμμα των ΗΠΑ σε δυσθεώρητα ύψη.  To Κενσιανό μοντέλο της οικονομίας υποχωρεί ραγδαίως και τη θέση του παίρνει ο μονεταρισμός (έλεγχος της ροής χρήματος για την αποφυγή του πληθωρισμού και φυγή του κράτους από την οικονομία). Η αγορά θα λύσει όλα τα προβλήματα.  Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο προσβλέπει στην έξοδο του κράτους από την οικονομία. Η αγορά μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα από το κράτος. Δεν χρειάζεται η ρύθμιση του κράτους πια. Η μικρότερη κυβέρνηση είναι η καλύτερη κυβέρνηση.  Από την παραγωγή στα χρηματοοικονομικά.

Οι επιρροές: Hayek (Αυστριακός, Πανεπιστήμιο Βιέννης, LSE, University of Chicago) 1944, Ενάντια στον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας, ο φονταμενταλισμός της οικονομίας της αγοράς και η ελευθερία προαπαιτούμενο της ανάπτυξης και της οικονομικής ευμάρειας.

Milton Friedman, (1962) capitalism and freedom, η οικονομική ελευθερία ως απαραίτητη για την πολιτική ελευθερία. Η κυβέρνηση πρέπει να κάνει τα απαραίτητα. Η αγορά κάνει τα πάντα καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο. Η οικονομία της αγοράς ως θρησκεία. Καταπολέμηση μονοπωλίων και εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Η ισότητα/ ισοτιμία δεν πρέπει να παραβιάζει την ελευθερία μου.

Από το παγκόσμιο πλάνο στο παγκόσμιο μινώταυρο  Από τη δεκαετία του 1960, η Αμερική δεν παράγει πια πλεονάσματα αλλά ελλείμματα τόσο εξαιτίας των πολέμων αλλά και των κοινωνικών προγραμμάτων και της κούρσας των εξοπλισμών.  Το 1971, σπάει η ισοτιμία των νομισμάτων σε χρυσό μέσω της σύνδεσης του χρυσού με το δολάριο. Με αυτόν τον τρόπο απελευθερώνεται και η προσφορά χρήματος παγκοσμίως.  Πως θα εξασφαλίσει η Αμερική την χρηματοδότηση των ελλειμμάτων της; Η δημιουργία του παγκόσμιου μινώταυρου και η άνθηση των χρηματοοικονομικών. Τα πλεονάσματα όλων των άλλων χωρών επενδύονται στην Αμερική. Η Αμερική αγοράζει τα προϊόντα των άλλων και οι άλλοι αγοράζουν ομόλογα Αμερικής και όχι μόνο.  Η άνθηση των χρηματοοικονομικών και η απελευθέρωση των χρηματαγορών. Η αυγή της εποχής των μεταφερόμενων κεφαλαίων. Χρηματιστηριακές φούσκες, ακίνητα κτλ. Η γιγάντωση της οικονομίας της πίστωσης.

Παγκοσμιοποίηση, κυκλοφορία κεφαλαίου και η νέα διεθνής διαίρεση της εργασίας  Άρση εμποδίων κυκλοφορίας κεφαλαίων. Το παγκόσμιο παίρνει μέρος μέσα στο εθνικό (Sassen), το εθνικό παραχωρεί τις αρμοδιότητες στο παγκόσμιο. Μετεγκατάσταση των οικονομικών δομών σε χώρες με φτηνό εργατικό δυναμικό. Γεωγραφική διασπορά της βιομηχανικής παραγωγής. Η παραγωγή μεταναστεύει εξαιτίας του φθηνότερου εργατικού κόστους.  Η νέα διαίρεση της εργασίας παγκοσμίως- Οι βιομηχανικές δουλειές μειώνονται και δημιουργείτε στα αστικά κέντρα του αναπτυγμένου κόσμου ένα διττός εργασιακός διαχωρισμός μεταξύ εργασιών υψηλής και χαμηλής εξειδίκευσης. Η βιομηχανία εξαφανίζεται από τις πόλεις, ή μένει μόνο η υψηλή βιομηχανία.  Ο κλάδος των υπηρεσιών γνωρίζει αύξηση αλλά παράγει είτε γραμματείς είτε διευθυντές. Η μέση καλά αμειβόμενη δουλειά τείνει να εξαφανιστεί: ένας κόσμος υψηλής ή χαμηλής εξιδανίκευσης. Τοπία αποβιομηχάνισης, υψηλή ανεργία, συγκέντρωση ανεργίας σε συγκεκριμένες περιοχές, εξάρτηση από ένα φθίνον κράτος πρόνοιας. Η γεωγραφικά διεσπαρμένη παραγωγή θα πρέπει να διοικείται από κάπου; Από πού; Από τις πόλεις του αναπτυγμένου κόσμου. Οι πόλεις σιγά-σιγά από μέρη παραγωγής μεταβάλλονται σε μέρη κατανάλωσης.  Η εμφάνιση του Μετά-Φορντικού συστήματος. Ένα σύστημα μιας ‘ευέλικτης συσσώρευσης’ (Harvey). Η ευελιξία κυρίως αναφέρεται στην παραγωγή και στην εργασία ειδικότερα. Σας θυμίζουν τίποτα τα νέα σύμφωνα εργασίας της Τρόικας; Το κόστος της εργασίας πρέπει να μειωθεί.  Το κράτος δεν ελέγχει την οικονομία αλλά η οικονομία ελέγχει το κράτος- Η νέα πολιτική που είναι μέχρι τις μέρες μας. Η εργασία είναι πια αδύναμη να διαπραγματευθεί λόγω της μετεγκατάστασης των επιχειρήσεων.

Νεοφιλελεύθερη πολιτική  Harvey (2005) A brief history of Νeoliberalism: Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η εκδίκηση της οικονομικής ελίτ ή αλλιώς η εντατικοποίηση της εξουσίας του κεφαλαίου.  Το πρώτο νεοφιλελεύθερο κράτος η Χιλή του Πινοσέτ (απορύθμιση και ιδιωτικοποιήσεις). Η Χιλή δεκαετίες μετά έχει ένα από τα υψηλότερα GDP per capita της περιοχής και επίσης υψηλότατο δείκτη Gini.  Ο νεοφιλελευθερισμός ως ένα σύστημα συσσώρευσης πλούτου στο οποίο ο πλούτος συσσωρεύεται γιατί οι άνθρωποι χάνουν τα οικονομικά τους δικαιώματα (“accumulation by dispossession”)  To νεοφιλελεύθερο κράτος υποστηρίζει ότι η οικονομία της αγοράς παίζει ρόλο στο δημόσιο συμφέρον γιατί εξασφαλίζει την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων, ικανοποιεί τις διαφορετικές καταναλωτικές ανάγκες, εξασφαλίζει τιμές εξαιτίας του ανταγωνισμού και ο πλούτος διαχέεται προς τα κάτω.  Η ρύθμιση της οικονομίας από το κράτος αποτρέπει την επιχειρηματικότητα, οδηγεί στη μη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων και περιορίζει την ελευθερία των οικονομικών φορέων (agents).  O Reagan (reaganomics like trickle down economics) και η Thatcher στην Αγγλία και η παραγωγή συναίνεσης για νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές. “There is not such a thing like society”.  Η καθημερινότητα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Peter Mandelson 2001: “We are all Thatcherites now”.

The Iron lady (2012)

O νεοφιλελεύθερος Leviathan ή αλλιώς το νέο αρνητικό κοινωνικό συμβόλαιο (ίσως όχι για όλους)

Το κοινωνικό συμβόλαιο του νεοφιλελευθερισμού ή αλλιώς ο Wacquant διαβάζει την Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο  Ο νεοφιλελεύθερος Leviathan (Wacquant) ο οποίος είναι φιλελεύθερος στην οικονομία και στις ελίτ αλλά όχι σε όλους τους άλλους.  «Το αόρατο χέρι της αγοράς και η σιδερένια γροθιά»  Τι είναι ο νεοφιλελευθερισμός πέραν του οικονομικού ορισμού του, ποια είναι η κοινωνιολογική περιγραφή του νεοφιλελευθερισμού;  Από το δικαίωμα στην προστασία στην υποχρέωση της εργασίας (from welfare to workfare)  Ποια είναι η πολιτική απέναντι στους οικονομικά αδυνάτους; Πως το κράτος αντιμετωπίζει τους φτωχούς των οποίων οι μισθοί και οι προοπτικές μειώνονται (από το 1970 και μετά οι μισθοί των αμερικάνων είναι σταθεροί).  Το νεοφιλελεύθερο κράτος επειδή δεν μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη του μέσω ενός δίκαιου κοινωνικού συμβολαίου, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να διαχειριστεί τις κοινωνικές κρίσεις που προκαλεί ο νεοφιλελευθερισμός. Η διαχείριση περιλαμβάνει: τη γέννηση της υποχρέωσης στην εργασία, τη γέννηση του ποινικού κράτους και την εκτόξευση του αριθμού των καθείρξεων και τέλος την ηγεμονία της θεώρησης ότι το άτομο είναι υπεύθυνο για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται (το θύμα φταίει).  Το μόνο που μπορεί να κάνει το κράτος για να δικαιολογήσει την ύπαρξη του είναι να δημιουργήσει μια «πορνογραφία» σε σχέση με την καταπολέμηση του εγκλήματος και να δημιουργήσει μια αφήγηση περιχαράκωσης μεταξύ νομοταγών πολιτών και εγκληματιών/ μη άξιων πολιτών.  Η σύγχρονη Αμερική μια κοινωνία διαχείρισης της κοινωνικής ανασφάλειας μέσω του εγκλεισμού

Ο παλαιός-νέος κρατικός Λεβιάθαν: η αγάπη για τη στολή αλλά και τα έσοδα του κράτους

The end of violence (1997)

John Rawls, Harvard University (1971) ‘A theory of justice’ και η βασική δομή της κοινωνίας  Οι αντιπρόσωποι θα αποφασίσουν πίσω από το πέπλο της άγνοιας την προστασία όλων των μελών γιατί δεν γνωρίζουν τη θέση τους στην κοινωνία  Οπότε θα δεχθούν τις αρχές της ισότητας αλλά και της διαφοράς. Δηλαδή τα πιο προικισμένα άτομα θα δεχθούν να υποστηρίζουν τα πιο αδύναμα. Μορφή κοινωνικού συμβολαίου.  Αυτές οι αρχές πρέπει να εγγραφούν σε όλες τις βασικές δομές της κοινωνίας

 Robert Nozick (1974)- Harvard University. Μια υπόθεση ενός πανεπιστημίου;  Libertarianism ή εναντίον της διανεμητικής δικαιοσύνης  Το βιβλίο σαν φιλοσοφική απάντηση στο βιβλίο του Rawls  H ύπαρξη ενός ελάχιστου κράτους που εγγυάται την ασφάλεια και την τήρηση των συναλλαγών  Από την αναρχία της φύσης στο ελάχιστο κράτος  Αντί για κοινωνικό συμβόλαιο ή λειτουργία της αγοράς  Το κράτος να μην παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών του  Το να πληρώνεις φόρους είναι μια μορφή δουλείας  Το δικαίωμα στην κατοχή αν τα πράγματα αποκτήθηκαν σε δίκαια βάση.  Η ανισότητα είναι αποδεκτή βάσει των διαφορών στις ικανότητες των ατόμων  Ατομικό δικαίωμα αντί κοινωνικού συμβολαίου

Μια σειρά ερωτημάτων χωρίς απαντήσεις  Φιλελεύθερη δημοκρατία: ισότητα και ελευθερία  Πότε η ελευθερία του ατόμου γίνεται διαβρωτική για τη δημοκρατία; Αλλά και πότε η ισότητα (αλληλεγγύη) καταδυναστεύει την ελευθερία;  Μέχρι σε ποιο σημείο μπορεί να φτάσει η ελευθερία χωρίς να διαλύσει την ίδια την έννοια της κοινωνίας ή της πολιτικής κοινότητας;  Ποια είναι η έννοια της δικαιοσύνης στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Τι σημαίνει κοινωνικό συμβόλαιο και τη σημαίνει ατομική ελευθερία; Είναι η ελευθερία υπεράνω του κοινωνικού συμβολαίου;  Ποιο είναι το μέλλον των δημοκρατιών μας; Κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα.  Είναι δική σας υπόθεση που θα «ισορροπήσετε» πάνω στον άξονα ελευθερίας-ισότητας (δικαιοσύνης)

Οι επιδημιολόγοι και η ανισότητα

Η Χώρα των Θαυμάτων εκσυγχρονίζεται ή επιστρέφει στη χίμαιρα της ;  Η έννοια της πολιτικής οικονομίας, πολιτική και οικονομία  Η πολιτική οικονομία ως ένα εκκρεμές μεταξύ ελευθερίας και ισότητας (δικαιοσύνης), μια θέση μεταξύ των κοινωνικών συμβολαίων του Rawls και του Nozick, μεταξύ Κενσιανών πολιτικών και νεοφιλελεύθερων πολιτικών.  Η κυρίαρχη πολιτική οικονομία του κόσμου και της Ευρώπης είναι υπέρ της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Ουσιαστικά, αυτή είναι που σπρώχνει τον εκσυγχρονισμό στην Ελλάδα και αυτή που ενισχύει ως κυρίαρχη την αφήγηση περί οικονομικής ελευθερίας της χώρας. Αυτή, που κάνει «ουτοπική» τη συνέχεια της ύπαρξης της χώρας των θαυμάτων.  Η χώρα των θαυμάτων πρέπει να χρησιμοποιήσει ευαίσθητες κατηγορίες προκειμένου να πλάσει τις αφηγήσεις της επόμενης μέρας  Τα κοινωνικά συμβόλαια που χαρακτηρίίζουν την επόμενη μέρα είναι δομημένα τόσο σε σχέση με το έθνος αλλά και το λαό.  Η Νεωτερικότητα της Ελλάδας όταν έρθει θα είναι καθαρά μετά- μοντέρνα, ταξική και θολή ή θα είναι μια επιστροφή στην Γαλλική επανάσταση;