Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Μάθημα 12o Φιλολογία

Βυζαντινοί Φιλόλογοι Διαφύλαξη και μεταβίβαση, δια της αντιγραφής, των αρχαίων κειμένων Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της φιλολογίας: 1. η γλωσσική εξέλιξη 2. η μίμηση της αττικής διαλέκτου. 3. πολιτική και κοινωνική λειτουργία της ρητορικής. 4. Σχολεία-σπουδές, απαραίτητος ο επαρκής αριθμός κειμένων, κυρίως αρχαίων συγγραφέων, προς μίμηση. Βυζαντινοί, εκδότες και σχολιαστές αρχαίων κειμένων

Χειρόγραφα 4ος αι.: εξάπλωση χρήσης της περγαμηνής (ευχρηστότερο υλικό από τον πάπυρο). Επιτρέπει σχόλια στα περιθώρια 7ος-9ος αι.: Περιορισμένη αντιγραφή. Χάνονται πολλά κείμενα 9ος-10ος αι.: Καθιέρωση μικρογράμματης. Αναζήτηση των καλύτερων μεγαλογράμματων χειρογράφων για αντιγραφή, κριτικός έλεγχος, ορθογραφία, τονισμός, στίξη. Ανάγκη βοηθημάτων. Ανθολογίες. Λεξικά

Λεξικά Γέννημα των Ελληνιστικών χρόνων. Αλεξανδρινοί κατάλογοι σπανίων λέξεων Αττικισμός: Αυξημένη ανάγκη για λεξικά Ονομαστικά λεξικά: στηρίζονται στη σημασιολογικά συνάφεια των λέξεων μιας ορισμένης ομάδας πραγμάτων Ετυμολογικά λεξικά:προσδιορισμός της αρχικής σημασίας κάθε λέξης Συλλογές συνωνύμων, (χρήσιμα στους ρήτορες) Διγλωσσία Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: Ελληνολατινικά Λεξικά και γλωσσικές μέθοδοι-πρακτικές ανάγκες

Βυζαντινά Λεξικά Λεξικό του Ησύχιου (6ος αι.). Σύντομα λήμματα (πχ. δαιτρός· μάγειρος διαιρῶν τὰ κρέα, ἢ ὁ ἐν τραπέζῃ κόπτων  τὰ μέρη). Εθνικά του Στέφανου Βυζαντίου (6ος αι.) (Γεωγραφικές, τοπογραφικές και εθνογραφικές πληροφορίες: π.χ. Αἰγηίς, φυλὴ τῆς Ἀττικῆς, ἀπὸ Αἰγέως τοῦ Πανδίονος.) Λεξικό του Φωτίου (9ος αι.) Σούδα (10ος αι.): Το εκτενέστερο μετά τον Ησύχιο. Εγκυκλοπαιδικό και γλωσσοετυμολογικό (π.χ. Φάβιος Πίκτωρ, συγγραφεὺς Ῥωμαίων. οὗτος λέγει ἄρχοντι Ῥωμαίων μὴ ἐξεῖναι μηδενὶ σφετερίσασθαι ἐκ τοῦ δημοσίου ὁτιοῦν. Φάκελλος: τὸ τῆς κεφαλῆς φόρεμα. ὃ καὶ φακιόλιον λέγεται.

Γραμματική Δημιούργημα Αλεξανδρινών λογίων. Διονύσιος ο Θράξ (2ος αι.): Τέχνη Γραμματική + Θεοδόσιος Αλεξανδρινός (5ος αι.): Κανόνες περί κλίσεως ονομάτων και ρημάτων. = βασικά εγχειρίδια του βυζαντινού μαθητή. Ιωάννης Χάραξ, Γεώργιος Χοιροβοσκός: Σχόλια στους Κανόνες του Θεοδοσίου Πραγματείες περί σολοικισμού και βαρβαρισμού.

Ορθογραφία Ηρωδιανός (2ος αι.μ.Χ.):βασικό εγχειρίδιο των βυζαντινών μαθητών. Ενδιαφέρον για τα πάθη συμφώνω, μακρά-βραχέα-δίχρονα, συλλαβισμός, κ.α. Οι περισσότεροι βυζαντινοί συγγραφείς γραμματικής έγραψαν σύγγραμμα περί ορθογραφίας. Συχνά οι κανόνες σε στίχους.

Επιμερισμοί-Σχεδογραφία Μέθοδοι διδασκαλίας Επιμερισμός:Τα πάντα γύρω από μια λέξη (υπαγωγή σε μέρος του λόγου, σημασία, ετυμολογία, ορθογραφία). Γλωσσικό υλικό από διάφορα κείμενα (Όμηρος, Ψαλμοί κ.α.) Οι συγγαρφείς Επιμερισμών ακολουθούν λέξη προς λέξη το κείμενο. Συχνά ερωταποκρίσεις. Π.χ. Κύριε:ποίας πτώσεως; Κλητικῆς τῶν ἑνικῶν, ἡ εὐθεία ὁ Κύριος. Πόθεν γίνεται; Παρά τὸ κύρος, ὃ γίνεται ἀπὸ τοῦ κυρόω. Σχεδογραφία:Σύντομο διδακτικό κείμενο σε πεζό ή ποητικό λόγο+, με σκοπό τη μετάδοση ορισμένων γνώσεων. Οι μαθητές καλούνται να ανασυνθέσουν τις λέξεις σε νέο κείμενο. Ανάπτυξη 11ος-12ος αι.

Προϊόντα φιλολογικής εργασίας Εκδόσεις κειμένων Υπομνηματισμοί αρχαίων συγγραφέων Α΄Βυζαντινός Ουμανισμός (9ος-10ος αι.) Συγκέντρωση χειρογράφων στην Κωνσταντινούπολη. Αρέθας Καισαρείας: Αντιγραφή και σχόλια αρχαίων συγγραφέων (ευρύτητα ενδιαφερόντων. Π.χ. Πλάτων, Αριστοτέλης, Ευκλείδης κ.α.). Μονή Στουδίου. 11ος αι. Φιλολογική δραστηριότητα Μιχαήλ Ψελλού (αλληγορίες στον Όμηρο) 12ος αι. Πληθώραφιλολόγων: Ιωάννης Τζέτζης (Σχόλια στον Αριστοφάνη), Ευστάθιος Θεσσαλονίκης (Σχόλια στον Όμηρο), Θεόδωρος Πρόδρομος 13ος -14ος αι.Νικηφόρος Βλεμμύδης, Μάξιμος Πλανούδης 15ος : Βυζαντινοί φιλόλογοι στη Δύση: Μάρκος Μουσούρος, Ζαχαρίας Καλλιέργης, Μιχαήλ Αποστόλιος.