Μαθησιακές δυσκολίες & Προβλήματα συμπεριφοράς σε παιδιά νηπιακής και πρώτης παιδικής ηλικίας. Ανίχνευση και έγκαιρη διάγνωση– ο ρόλος των γονέων & η συμβολή της οικογένειας Δρ. Σταυρούλα Σιαπάτη – Τελιούση Σχολική Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια, Διδάκτωρ Παν/μιου Αθηνών

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 5 ΕΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΝΟΗΤΙΚΑ- ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩ-ΝΙΑΚΑ ΓΕΝΙΚΑ Τρέχει χωρίς να συγκρούεται ή να σκοντάφτει Γνωρίζει τα βασικά χρώματα και σχήματα Συνεργάζεται στο παιχνίδι του Ξέρει το επώνυμο, το τηλέφωνο και τη διεύθυνσή του Ανεβοκατεβαίνει σκάλες Αντιλαμβάνεται βασικές χωρικές και χρονικές έννοιες Συμμετέχει σε συζητήσεις ως ακροατής και ομιλητής Απαντά και μιλά στο τηλέφωνο Σκαρφαλώνει και κρεμιέται Ακολουθεί σύνθετες οδηγίες Δε διστάζει να εκφράσει τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του Κατανοεί τους κινδύνους και αποφεύγει τα ατυχήματα Αρθρώνει σωστά

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 5 ΕΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΝΟΗΤΙΚΑ- ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩ-ΝΙΑΚΑ ΓΕΝΙΚΑ Χειρίζεται λεπτά αντικείμενα Κάνει συλλογισμούς και τους εκφράζει με σύνθετες προτάσεις Δέχεται την παρατήρηση Αισθάνεται υπεύθυνο για τα προσωπικά του πράγματα, τα εκτιμά και τα τακτοποιεί Συναρμολογεί και χτίζει με τουβλάκια Περιγράφει και αφηγείται Αντιλαμβάνεται το χιούμορ Κατηγοριοποιεί Κάνει ερωτήσεις με τι, που, πότε, γιατί

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 5 ΕΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΝΟΗΤΙΚΑ-ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩ-ΝΙΑΚΑ ΓΕΝΙΚΑ Χρησιμοποιεί σωστά τον αριθμό και το χρόνο στο λόγο του Ψωνίζει από μικρό κατάστημα της γειτονιάς και γνωρίζει την αξία των νομισμάτων Βρίσκει αντίθετες λέξεις Αξιοποιεί τη φαντασία στο παιχνίδι του

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ - ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ (ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΙΘΑΝΗΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ Δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει σύνθετες και πολύπλοκες λέξεις Έχει προβλήματα με τους χρόνους των ρημάτων ή τις αντωνυμίες. Παραλείπει συλλαβές ή καταλήξεις. Μιλάει κομπιαστά ψάχνοντας να βρει τις κατάλληλες λέξεις. Μπερδεύει την σειρά των γραμμάτων μέσα στην λέξη.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΙΘΑΝΗΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ 6. Μπερδεύει ακουστικά παρόμοιες λέξεις π.χ. λέει ματηθής αντί μαθητής, σάλαθα αντί θάλασσα κ.λ.π. 7. Οι προφορικές του εκφράσεις είναι ανώριμες συντακτικά και γραμματικά. 8. Δεν μπορεί να διηγηθεί μια ιστορία με την σωστή σειρά των γεγονότων. 9. Δυσκολεύεται να συσχετίσει αντικείμενα που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον με την ανάλογη ονομασία τους.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΙΘΑΝΗΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ 10. Δεν καταλαβαίνει την έννοια της ομοιοκαταληξίας και της ακολουθίας. 11. Όταν συλλαβίζει μπορεί να αποκωδικοποιεί σωστά τα γραφήματα, ενώ όταν προσπαθεί να διαβάσει την λέξη ολόκληρη την λέει λάθος. 12. Δεν ξέρει πού τονίζονται οι λέξεις και πώς να χρησιμοποιεί τα σημεία στίξης. 13. Εκφράζει τις ιδέες και σκέψεις του κομματιαστά. 14. Δεν μπορεί να καταλάβει παιχνίδια με λέξεις και γράμματα. 15. Έχει δυσκολία στην άρθρωση. 16. Δυσκολεύεται να βρει τις κατάλληλες λέξεις όταν μιλάει, με αποτέλεσμα να κομπιάζει συνέχεια ή να εγκαταλείπει τη συζήτηση.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΛΟΓΟ Δυσκολεύεται να ζωγραφίσει ή να φτιάξει ορισμένα σχήματα. Δυσκολεύεται να γράψει το όνομά του και παρουσιάζει δείγματα στρεφοσυμβολισμού και καθρεπτικής γραφής. Αντιστρέφει, μεταθέτει γράμματα ή συλλαβές. Προσθέτει, παραλείπει γράμματα ή συλλαβές.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΛΟΓΟ 5. Δεν ξέρει να βάζει τόνους. 6. Δεν βάζει σημεία στίξης. 7. Κολλάει τις λέξεις μεταξύ τους. 8. Ακατάστατη και ακαταλαβίστικη γραφή. Λάθη στην αντιγραφή από τον πίνακα. 10. Λάθη αδικαιολόγητα και διαφορετικά στην ορθογραφία.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΧΩΡΟ-ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Έχει δυσκολία στην εκτέλεση έργων που προϋποθέτουν προσανατολισμό στο χώρο και στον χρόνο. Συγχέει το δεξιά– αριστερά, χθες– αύριο. Δυσκολεύεται να μάθει την ώρα.

ΧΩΡΟ-ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ 4. Τα προβλήματα προσανατολισμού επηρεάζουν ακόμη καθημερινές λειτουργίες όπως την διαδικασία που φοράει τα ρούχα του, που δένει τα κορδόνια των παπουτσιών του, και γενικότερα έχει πρόβλημα στην επίγνωση του χρόνου. 5. Δεν μπορεί να επαναλάβει με την σωστή σειρά τις μέρες τις εβδομάδες, τους μήνες, την προπαίδεια. 6. Έχει δυσκολία στην αντιγραφή κινήσεων του γυμναστή όταν αυτός αντικρίζεται κατά πρόσωπο.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΙΘΑΝΗΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΝΗΜΗ Δυσκολεύεται να θυμηθεί και συνεπώς να εκτελέσει μια σειρά προφορικών εντολών , να πει τους μήνες με την σειρά, να αριθμήσει τους ζυγούς, να μάθει την προπαίδεια. Δυσκολεύεται να μάθει ημερομηνίες, τοποθεσίες, ονόματα, χώρες, πρωτεύουσες. Έχει ανεπάρκεια βραχύχρονης και μακροπρόθεσμης μνήμης, που έχει σαν αποτέλεσμα να ξεχνά τις οδηγίες του δασκάλου, τις εργασίες που έχει να κάνει για το σχολείο, πού είναι τα πράγματά του.

ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Οι μαθησιακές δυσκολίες δεν αποτελούν ειδική εκπαιδευτική ανάγκη. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες έχουν χαμηλή νοημοσύνη. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες δεν μπορούν να μάθουν. Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς διδασκαλίας. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες είναι απλά τεμπέληδες (χρησιμοποιούν το πρόβλημα ως πρόσχημα). Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν προβλήματα μόνο στα μαθήματα του σχολείου. Οι μαθησιακές δυσκολίες ξεπερνιούνται με τον καιρό. Οι μαθησιακές δυσκολίες θεραπεύονται.

Έρευνες σε παιδιά από την παιδική - την εφηβική ηλικία: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ (ΠΑΡΕΚΛΙΝΟΥΣΑΣ) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΤΑΞΗ- ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Έρευνες σε παιδιά από την παιδική - την εφηβική ηλικία: η επιθετικότητα αγγίζει τον υψηλότερο δείκτη στην ηλικία των τριών ετών (Hasan, Drolet, & Paquin, 2003).

Κοινωνική κατασκευή της παραβατικής και της παρεκλίνουσας συμπεριφοράς ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ (ΠΑΡΕΚΛΙΝΟΥΣΑΣ) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΤΑΞΗ- ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Κοινωνική κατασκευή της παραβατικής και της παρεκλίνουσας συμπεριφοράς Έρευνα με 115 νηπιαγωγούς που εργάζονται σε δημόσια νηπιαγωγεία της Κρήτης (Τάφα, Θάνος & Μανολίτσης, 2010).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά των νηπίων αποτελεί «πολύ» ή «αρκετά» συχνό φαινόμενο (69%) «Φασαρία», η «Λεκτική Βία σε συμμαθητές» και η «Σωματική βία σε συμμαθητές» Όχι ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ Εκφοβισμός υπάρχει; ΝΑΙ!

ΠΟΙΟΙ ΠΑΙΖΟΥΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΡΟΛΟ; «ΜΜΕ και τεχνολογία», ηλεκτρονικά παιχνίδια μέσω του διαδικτύου O «τρόπος διαπαιδαγώγησης του παιδιού από την οικογένεια» Τα «συναισθήματα κατωτερότητας» αποτελούν «λίγο» σημαντικό παράγοντα Ο παράγοντας «προέλευση από άλλη χώρα/ μετανάστης

ΠΟΙΟΙ ΠΑΙΖΟΥΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΡΟΛΟ; Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ νευρο-φυσιολογικών δυσλειτουργιών παραβατικότητας Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ χαμηλού δείκτη νοημοσύνης και αυξημένου κινδύνου παραβατικότητας

Οι νηπιαγωγοί καταφεύγουν «λίγο συχνά» στη βοήθεια «ειδικών» (σχολικών ψυχολόγων, ειδικών παιδαγωγών) για την αντιμετώπιση παρεκκλινουσών συμπεριφορών. Αυτό σ’ ένα σημαντικό βαθμό οφείλεται στην ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ και άλλων ΕΙΔΙΚΩΝ από το σχολείο.

ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΟ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΟΥΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ; Επιθετική συμπεριφορά: Κάθε πράξη η οποία κατά τη διάρκεια μιας συμπλοκής, παραβιάζει ή κινδυνεύει να παραβιάσει την σωματική ή ψυχολογική ακεραιότητα ενός ατόμου. Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι είτε σωματική, όπως το δάγκωμα, το χτύπημα, η κλωτσιά, το σπρώξιμο, είτε λεκτική, όπως το βρίσιμο, η απειλή (Bouchard et al., 1996).

Σταθερά και συστηματικά Σε διάφορα περιβάλλοντα και χρονικές στιγμές. «Οι άνθρωποι Δεν ΓΕΝΝΙΟΥΝΤΑΙ με προδιαγεγραμμένες επιθετικές συμπεριφορές, αλλά τις ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ μέσα από το περιβάλλον που ζουν» (Bandura, 1973)

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΥΝΔΙΝΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΥΝΔΙΝΟΤΗΤΑΣ Ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού : Φύλο του παιδιού Ιδιοσυγκρασία του παιδιού (Baudier et Celeste, 2000). O θυμός, η κυκλοθυμία ενθαρρύνουν τις επιθετικές συμπεριφορές. Αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής ή μαθησιακές δυσκολίες σε επιθετικές χειρονομίες σε σχέση με ένα άλλο παιδί. ΟΔΗΓΕΙ

ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Τάση να είναι υπερενεργητικά, ανήσυχα - απρόσεκτα Αρνούνται τη βοήθεια αυτών που έχουν ανάγκη Απορρίπτονται από τους συμμαθητές Χαμηλή βαθμολογία στις μαθησιακές τους επιδόσεις Η συμπεριφορά ΑΝΑΣΤΑΤΩΝΕΙ την εξέλιξη δραστηριοτήτων μέσα στην τάξη

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΑΓΝΟΥΜΕ την ακατάλληλη συμπεριφορά του παιδιού (Drifte, 2004) ΠΡΟΣΟΧΗ: Η αρνητική προσοχή = ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (Cowie, 2000, Tremblay, 2000) Μονογονεïκές οικογένειες Οικογένειες διαζευγμένων γονιών, Γονείς Οικογένειες με χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο που δεν διαθέτουν αρκετό χρόνο για τα παιδιά τους Απουσία των γονέων για πολλές ώρες από το σπίτι λόγω αυξημένων επαγγελματικών υποχρεώσεων Ομάδες των συμμαθητών- φίλων του παιδιού Χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος της σχολικής τάξης/ του νηπιαγωγείου.

Παρατηρούμε τη συμπεριφορά των παιδιών γιατί τα παιδιά: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Παρατηρούμε τη συμπεριφορά των παιδιών γιατί τα παιδιά: επικοινωνούν με τη συμπεριφορά. επιδεικνύουν τις δυνατότητές τους μέσα από τη συμπεριφορά. διαφωτίζουν μια ιδιαίτερη ανάγκη τους. εκφράζουν συναισθήματα, άγχη, προβλήματα. μαθαίνουν να παρατηρούν τον εαυτό τους 27

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕ Συνεχώς και Συστηματικά το συγκεκριμένο παιδί. Παρατηρούμε το παιδί όχι μόνο ως μαθητή αλλά & με ιδιαίτερες δυνατότητες και διαφορετικές ανάγκες (Dishion, French, & Patterson, 1995). ΟΧΙ στη ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ της παιδικής συμπεριφοράς

Επικοινωνούμε με την οικογένεια/ τον εκπαιδευτικό του παιδιού ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Επικοινωνούμε με την οικογένεια/ τον εκπαιδευτικό του παιδιού 29

Οι γονείς που συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Οι γονείς που συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς : Γνωρίζουν καλύτερα τα παιδιά τους Κατανοούν τις αδυναμίες και τις ικανότητες Μαθαίνουν από αυτούς στρατηγικές αντιμετώπισης προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά τόσο στο νηπιαγωγείο όσο και στο σπίτι Οι εκπαιδευτικοί αντλούν απαραίτητες πληροφορίες για την κουλτούρα της οικογένειας. 30

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΜΗΝ αποθαρρυνθούμε γρήγορα και ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΟΥΜΕ την προσπάθεια. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΟΧΗ: ΜΗΝ αποθαρρυνθούμε γρήγορα και ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΟΥΜΕ την προσπάθεια. 31

ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ κατάλληλες στρατηγικές Ενθαρρύνουμε την επιθυμητή συμπεριφορά Επικεντρώνουμε και αναθεωρούμε τον τρόπο της οργάνωσης του χώρου της σχολικής τάξης Εργασία σε ομάδες σε μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και ψυχική υγεία (Johnson, & Johnson, 1992). 32

ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ 5. Ο εκπαιδευτικός ΑΞΙΟΠΟΙΕΙ καθημερινά προβλήματα και τις συγκρούσεις 6. Συγκεντρωνόμαστε με τα παιδιά και συζητάμε γύρω από τους κανόνες της τάξης- Αποφεύγονται φράσεις όπως «Προσπάθησε να είσαι ένα καλό παιδί, Ανδρέα» 33

ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ 7. Χρήση ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ: ΑΜΦΙΒΟΛΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ στέρηση ευχάριστων δραστηριοτήτων στέρηση διαλείμματος & απειλή απομόνωση 34

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 1 «…Ο Λ. παρουσιάζει την περισσότερο διαταρακτική συμπεριφορά από τα άλλα παιδιά. (…) Όταν τον ενοχλούν δεν μπορεί να ανταποδώσει μία ίδιας περίπου έντασης ενόχληση, αλλά πολύ μεγαλύτερη σε βαθμό κακοποίησης. (…) Τον Λ. από την πρώτη στιγμή που τον γνώρισα τον συμπάθησα. Αυτό πιστεύω ότι έπαιξε καταλυτικό ρόλο αργότερα στην επαφή και το χτίσιμο της σχέσης 38

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ: ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΓΧΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ (THANOS, KOURKOUTAS & VITALAKI, 2006) ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 1η) «…Ο Λ. πηγαίνει στην Στ΄ Δημοτικού. Βρίσκεται σε ένα τμήμα που κανένας δάσκαλος δε θέλει να πάρει, γι’ αυτό και κάθε χρόνο έχουν κι άλλο δάσκαλο (συνήθως τον τελευταίο που έρχεται στο σχολείο). “Σε αυτό το τμήμα δάσκαλος δεν επιβιώνει μου είπαν. ‘Όλοι φεύγουν στη μέση της χρονιάς λόγω ασθένειας ή παραιτούνται» 39

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 2η ) ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, 5, 6 ετών Σενάριο: 2η ) ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, 5, 6 ετών Σενάριο: Μέχρι πρόσφατα, ο Αλέξανδρος, που είναι μοναχοπαίδι, παρακολουθούσε το πρόγραμμα του κλασσικού νηπιαγωγείου, αλλά τώρα, λόγω εργασίας της μητέρας του, παρακολουθεί το πρόγραμμα ενός ολοήμερου νηπιαγωγείου. Είναι ένα παιδί που φαίνεται να διασκεδάζει συμμετέχοντας σε δραστηριότητες και εκτελώντας εργασίες τις οποίες εκπληρώνει πολύ γρήγορα, αλλά με δυσκολία ανταποκρίνεται σε αυτές δίνοντας ένα ολοκληρωμένο και σωστό αποτέλεσμα. Προτιμά να παίζει με ένα ή δυο παιδιά ή με κανένα. Άλλες φορές θέλει πάντοτε να διευθύνει ο ίδιος το παιχνίδι. Τσιμπάει ή χτυπάει τα άλλα παιδιά όταν δεν κάνουν αυτά που τους λέει, διατάζοντάς τα να βγούνε από το παιχνίδι, λέγοντας «Δεν σε αφήνω να παίξεις στο παιχνίδι μου».Κάποιες φορές σπρώχνει τα παιδιά ή παίρνει τα χαρτιά, χωρίς την άδεια της δασκάλας και κάνει μουντζούρες… Ο Αλέξανδρος όλο και συχνότερα τώρα συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο και ευκαιριακά τσιμπάει ή χτυπάει κάποιο άλλο παιδί χωρίς κάποιον εμφανή λόγο, μερικές φορές δε το κάνει, περνώντας απλά 40

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Α. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Περιορισμό ατομικών δραστηριοτήτων & ενθάρρυνση ομαδικών εργασιών Παρατήρηση, αξιολόγηση και αναγνώριση ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ & ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΟΝ Α ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ Α. ΣΤΟΧΟΣ: Μείωση των επεισοδίων τσιμπήματος ή χτυπήματος των άλλων παιδιών & ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ Α. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Στήριξη των γονέων για να εφαρμόζουν ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ 41

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 3) «… O Πέτρος ., μαθητής της Β΄ τάξης, 8 χρονών. Ήταν ένας μαθητής με έντονη αντικοινωνική συμπεριφορά, έλεγε ψέματα, έκλεβε διάφορα πράγματα (κυρίως ηλεκτρονικά παιχνίδια) από τις τσάντες των παιδιών και χρήματα, έβριζε αισχρά, κάπνιζε (στην Ε΄ τάξη), χτυπούσε τα παιδιά που τον απέφευγαν και τον απομόνωναν και δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον για τα μαθήματά του» 42

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 3 «…Η στήριξη από κάποιον ειδικό τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του, είναι απαραίτητη. (…) Τα παιδιά με παραβατική συμπεριφορά, η οποία μάλιστα ξεκινά σε μικρή ηλικία, (…) εφόσον δεν λάβουν ειδική βοήθεια» [είναι πολύ πιθανό] «…ότι θα εγκαταλείψουν πρώιμα το σχολείο και θα οδηγηθούν σε εγκληματικές ενέργειες στην ενήλικη ζωή τους». 43

γ) Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV Απροσεξία α) Συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες. β) Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού. γ) Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος. 44

ε) Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV δ) Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι (χωρίς αυτός να οφείλεται σε εναντιωτική συμπεριφορά ή σε αποτυχία κατανόησης των οδηγιών). ε) Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες. στ) Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια (όπως σχολική εργασία ή προπαρασκευή των μαθημάτων στο σπίτι). 45

η) Συχνά η προσοχή διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV ζ) Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για δουλειές ή δραστηριότητες (π.χ. παιχνίδια, σχολικές εργασίες που έχουν δοθεί για το σπίτι, μολύβια, βιβλία ή εργαλεία) η) Συχνά η προσοχή διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα θ) Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες 46

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV Υπερκινητικότητα α) Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση. β) Συχνά αφήνει τη θέση στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένος (-η). γ) Συχνά τρέχει εδώ κι εκεί και σκαρφαλώνει με τρόπο υπερβολικό σε περιστάσεις, οι οποίες δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες (στους εφήβους και τους ενήλικες αυτό μπορεί να περιορίζεται σε υποκειμενικά αισθήματα ανησυχίας)

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV δ) Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου ήσυχα. ε) Συχνά είναι διαρκώς σε κίνηση και συχνά ενεργεί σαν να «κινείται με μηχανή» στ) Συχνά ομιλεί υπερβολικά.

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV Παρορμητικότητα ζ) Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση η) Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει την σειρά του (της) θ) Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του (της) τους άλλους (π.χ. παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια)

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ– ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ DSM-IV Β. Συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας ή απροσεξίας υπήρχαν πριν την ηλικία των 7 ετών. Γ. Η έκπτωση παρούσα σε δύο ή περισσότερα πλαίσια (π.χ. στο σχολείο και στο σπίτι). Δ. Σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, σχολική ή επαγγελματική λειτουργικότητα.