Σχολικός Εκφοβισμός

Σχολικός εκφοβισμός (Bullying) Ο όρος σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται σε καταστάσεις εκφοβισμού, παρενόχλησης και συστηματικής θυματοποίησης παιδιών από συμμαθητή ή από ομάδα συμμαθητών (Olweus, 1994. Smith & Sharp, 1994). Βασικά χαρακτηριστικά: 1. Επανάληψη και μεθόδευση 2. «Δυνατοί» εναντίον «αδύναμων»

Τι είναι το ‘bullying”; Το «bullying» αναφέρεται στην παιδική και σχολική βία. Συγκεκριμένα, bullying είναι ο επαναλαμβανόμενος εκφοβισμός ατόμων με πραγματική ή απειλούμενη ποινή φυσικής, προφορικής, γραπτής ή συναισθηματικής κακομεταχείρισής τους ή της διάδοσης φημών, με απώτερο σκοπό τον κοινωνικό τους αποκλεισμό ή την αρπαγή προσωπικών αντικειμένων.

Δεδομένα Εκφοβισμός, επιθετικότητα, σχολική βία: έξαρση τις τελευταίες δεκαετίες-έγερση ανησυχίας. Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Περίπου το ½ του μαθητικού πληθυσμού έχει γίνει θύμα κάποιας μορφής εκφοβισμού ή πειράγματος σε κάποιο στάδιο της μαθητικής ζωής (Dodge et al., 1990). 15% των μαθητών έχουν βιώσει συστηματικές συμπεριφορές εκφοβισμού

Συχνότητα εμφάνισης σχολικού εκφοβισμού Περίπου το ½ του μαθητικού πληθυσμού έχει γίνει θύμα κάποιας μορφής εκφοβισμού ή πειράγματος σε κάποιο στάδιο της μαθητικής ζωής (Dodge et al., 1990). 15% των μαθητών έχουν βιώσει συστηματικές συμπεριφορές εκφοβισμού. Αύξηση συχνότητας φαινομένου σε ηλικίες 8-15 χρόνων. Στην ελληνική πραγματικότητα επιδημιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι ένα ζήτημα που πλήττει περίπου 1 στα 10 παιδιά. Παρατηρείται δραματική αύξηση του ποσοστού των παιδιών που υφίστανται εκφοβισμό στο σχολείο, από τη μια τάξη στην άλλη.

Ο σχολικός εκφοβισμός εμπεριέχει την έννοια της επιθετικότητας, σωματικής ή λεκτικής. Επιθετικότητα: διευρυμένη έννοια άμεσα συνυφασμένη με το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζεται. Επιθετική χαρακτηρίζεται κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά που λαμβάνει διάφορες μορφές που κυμαίνονται από την αθώα φιλονικία, μομφή, πάλη μέχρι τη ληστεία και τη δολοφονία.

Σχολική βία, εκφοβισμός / παλικαρισμός: όροι που συγχέονται και περιλαμβάνονται στον όρο “Bullying” Η μελέτη της σχέσης των εκφοβιστών και θυμάτων είναι αναγκαία (Olweus, 1991) Θυματοποίηση: συστηματική κατάχρηση δύναμης (Smith & Sharp, 1994)

Στον όρο «bullying» συμπεριλαμβάνονται: 1. Λεκτικός εκφοβισμός Στον όρο «bullying» συμπεριλαμβάνονται: 1. Λεκτικός εκφοβισμός. Η χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων. Απειλές και εκβιασμός. Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών. 2. Σωματικός εκφοβισμός. Σωματική βία, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα. 3. Κλοπές. Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα κάποιου. 4. Κοινωνικός εκφοβισμός. Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων. Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες. 5. Ηλεκτρονικό bullying. Εκβιαστικά τηλεφωνήματα ή παρενόχληση μέσω τηλεφώνου, κινητού τηλεφώνου, διαδικτύου (διαδικτυακό bullying).

Πως λύνουν το πρόβλημα τα παιδιά-θύματα (victims) 1

Εμφάνιση συμπεριφοράς Bullying 1

Περιγραφικά Δεδομένα (Olweus, 1993) Παιδί-Θύτης*: 1. Χρησιμοποιεί σωματική βία 2. Βανδαλισμοί 3. Διαταραχές συμπεριφοράς προς άλλους μαθητές και προς δασκάλους Μεγαλύτερη σωματική διάπλαση Ευέξαπτα, παρορμητικά, υπερκινητικά παιδιά Συναισθηματικά ασταθή Απόδοση ευθύνης στα θύματα Χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθήματα ανεπάρκειας, κατωτερότητας (Herbert, 1995) Αντικοινωνική συμπεριφορά, διαταραχή διαγωγής (σχέση με παραβατικότητα, 60%). Η ύπαρξη αυτών των χαρακτηριστικών δε σημαίνει απαραίτητα την εμπλοκή των παιδιών σε εκφοβισμό.

Κατηγορίες θυτών / θυμάτωνν ΘΥΤΗΣ 1. Επιθετικός θύτης 2. Αγχωτικός θύτης (θύτης και θύμα, κακή σχολική επίδοση) 3. Παθητικός θύτης 4 Τυχαίος θύτης ΘΥΜΑ 1. Προκλητικό θύμα 2. Παθητικό θύμα

Περιγραφικά Δεδομένα (Herbert, 1995) Παιδί-θύμα: δέχεται είτε σωματική είτε συναισθηματική βία 1. Αδυναμία υπεράσπισης εαυτού 2. Τάση προς θυματοποίηση Διακρίνεται από κάποιο εμφανές χαρακτηριστικό (ιδιαιτερότητα). Μικρή σωματική διάπλαση. 3. Παθητική συμπεριφορά. 4. Κοινωνικά αμέτοχο. 5. Χαμηλή δημοτικότητα.

ΘΥΜΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Συναισθηματικές. Η ψυχική ηρεμία του θύματος bullying διαταράσσεται τραγικά. Αν αυτό, μάλιστα, γίνεται σε καθημερινή βάση διαλύεται συναισθηματικά. Ψυχοσωματικά προβλήματα. Τα θύματα του bullying είναι δυνατόν να παρουσιάσουν, εκτός από διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχολογικά καθώς και ψυχοσωματικά προβλήματα (όπως πονοκεφάλους, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου). Γνωστικές. Χαμηλή επίδοση, εγκατάλειψη σχολείου. Προβλήματα συμπεριφοράς συνοδευόμενα από άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβίες. Δυσκολεύονται να μείνουν μόνα τους.

Αιτίες σχολικού εκφοβισμού (έμφαση σε κοινωνικούς παράγοντες) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Επιθετικότητα μέσα στην οικογένεια, διαπροσωπικές σχέσεις 2. ΣΧΟΛΕΙΟ, ΕΠΙΔΟΣΗ, ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ 3. ΟΜΑΔΑ ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΩΝ Συμμετοχικός ρόλος (Olweus, 1993) 4. Μ.Μ.Ε. 5. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ, ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ

Ο κύκλος του εκφοβισμού

Στάσεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με το φαινόμενο του εκφοβισμού (Ξανθάκου, κ.α., 2006) 100 εκπαιδευτικοί / ερωτ. Αυτοαναφοράς Ανησυχούν για επιδείνωση (77%) Εστιάζουν σε περιστατικά σωματικής βίας Αποδέχονται τους κοινωνικούς παράγοντες ως σημαντικούς για την εμφάνιση του φαινομένου. 2. Χαρακτηριστικά παιδιού που εκφοβίζει Αγόρι έναντι κοριτσιού Οικογενειακό υπόβαθρο Μαθησιακές δυσκολίες Δημοφιλές «Ένα παιδί όπως όλα τα άλλα» 3. Συχνότητα περιστατικών Αυλή, διαδρόμους Όχι συχνοί βανδαλισμοί στο δημοτικό Παιδιά με χαμηλή επίδοση

Αντιμετώπιση σχολικού εκφοβισμού Διαμεσολάβηση για την επίλυση συγκρούσεων (Olweus, 1993. πιλοτικό πρόγραμμα ΣΕΠΠΕ, 1999) Διαπολιτισμική εκπαίδευση ΠΡΟΛΗΨΗ 1. Συνεργασία γονέων-εκπαιδευτικών. 2. Εφαρμογή προγραμμάτων προαγωγής κοινωνικών δεξιοτήτων στο σχολείο. 3. Προαγωγή θετικού κλίματος, επικοινωνίας παιδιών. 4. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών-ευαισθητοποίηση. 5. Συνεργασία με ψυχολόγους-κοινωνικούς λειτουργούς.

Εφαρμογή προγραμμάτων - αναγνώριση πρόληψης Εφαρμογή Ευρωπαϊκού Διακρατικού ερευνητικού προγράμματος σε Δημοτικά σχολεία στην Αθήνα και σε Γυμνάσια της Θεσσαλονίκης. Στόχος: (α) ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών, των γονιών και των μαθητών (2006 και μετά). (β) Κατευθυντήριες οδηγίες με στόχο την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού. Αποτελεσματικότητα Αύξηση της συχνότητας αναφοράς περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Αποτελεσματική αντιμετώπιση περιστατικών επιθετικότητας από μαθητές. Προώθηση επικοινωνίας μαθητών εκπαιδευτικών.

Στρατηγικές Αντιμετώπισης Προβλημάτων ΘΥΜΑ Αναγνώριση βίας Αντιμετώπιση βίας, απειλών Αύξηση αυτοεκτίμησης ΘΥΤΗΣ Ενσυναίσθηση Διαχείριση θυμού Εκπαίδευση στη λύση συγκρούσεων Συνεργατική Μάθηση

Αναγνώριση συμπεριφορών εκφοβισμού Αναφορά συμβάντος

Ψυχική ανθεκτικότητα Διαχρονική μελέτη 30 χρόνων (Werner & Smith, 1992). 837 παιδιά στο νησί Kauai >550 (0-3,5 χρονών). 1/3 γεννήθηκε μέσα σε αντίξοες συνθήκες (φτώχεια, προβλήματα τοκετού, δυσλειτουργικές οικογένειες). 2/3 αυτών των παιδιών αντιμετώπισαν 4 (>) σοβαρά προβλήματα μέχρι τα 2 τους χρόνια, εμφάνισαν προβλήματα μάθησης και συμπεριφοράς. 1/3 των παιδιών υψηλού κινδύνου αναπτύχθηκε και στην ηλικία των 18 ήταν ικανοί νέοι με επάρκεια και συναισθηματική σταθερότητα.

Προστατευτικοί παράγοντες Παράγοντες που ευνόησαν την ανθεκτικότητα αυτών των παιδιών: Ασφαλής δεσμός με μητέρα ή πατέρα, παππού ή γιαγιά. Δεσμός και συναισθηματική στήριξη στη μετέπειτα ζωή. Άλλες έρευνες δείχνουν ότι η θετική αυτο-εκτίμηση και καλή αυτο-οργάνωση συνδέεται με την ανθεκτικότητα παιδιών που είχαν κακοποιηθεί (Ciccheti & Rogosh, 1997).