ΔΙΑΛΕΞΗ 5 η ΘΕΩΡΙΕΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗΣ MEΡΟΣ Α΄ Διδάσκων: Καθηγητής Νικόλαος Κυριαζής

Γενικές Παρατηρήσεις: Μέχρι ποιο σημείο έχουμε συμφέρουσα για την οικονομία μεταφορά πόρων από τον αγροτικό στον βιομηχανικό τομέα παραγωγής ; Πόρισμα υποδείγματος των Lewis, Fei and Ranis: Για να μετακινηθεί εργατικό δυναμικό από τον αγροτικό τομέα στον βιομηχανικό πρέπει ο μισθός που προσφέρει ο βιομηχανικός να είναι μεγαλύτερος από αυτόν του αγροτικού. Αλλιώς, το υπόλοιπο εργατικό δυναμικό που δεν μπορεί να απασχοληθεί στο βιομηχανικό τομέα παραμένει στον αγροτικό.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΩΘΗΣΗΣ Παραδοσιακή νεοκλασική άποψη για το πώς μια χώρα μπαίνει σε τροχιά ανάπτυξης: “ Μικρές αλλεπάλληλες και βαθμιαίες αυξήσεις των επενδύσεων μπορούν να δημιουργήσουν ένα διαρκές περιβάλλον ανάπτυξης ” “ Η ανάπτυξη είναι μια βαθμιαία ομαλή διαδικασία ” Τι θέση αυτή αμφισβήτησαν οι Rosenstein and Rodan (1961). “ To πέρασμα μιας χώρας στην αυτοδύναμη μεγέθυνση μοιάζει λίγο σαν πτώση αεροπλάνου. Υπάρχει μια κρίσιμη ταχύτητα εδάφους που πρέπει να ξεπεράσει το αεροσκάφος για να απογειωθεί ” “Για να ξεπεράσουν οι υπανάπτυκτες χώρες τη στασιμότητα, δεν είναι αρκετός ένας ρυθμός επενδύσεων της τάξης του 2-3%”. Απαιτείται μια μεγάλη ξαφνική προσπάθεια που θα δώσει σημαντική ώθηση. “ Για πολλές παραγωγικές δραστηριότητες υπάρχει ένα άριστο μέγεθος που πρέπει να ξεπεραστεί για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας ” → μαζική παραγωγή που μειώνει το μέσο κόστος παραγωγής.

Νurkse (1953), Problems of Capital formation in Underdeveloped Countries: Θεωρία του Κύκλου της φτώχιας. Mια χώρα είναι φτωχή γιατί……..είναι φτωχή!! Εννοεί ότι οφείλεται → σε ανεπαρκές μέγεθος των αποταμιεύσεων και της χαμηλής δυνατότητας για αποταμίευση → στο μικρό μέγεθος της εσωτερικής αγοράς Σύμφωνα με τον Nurske, για να ξεπεραστεί το εμπόδιο που λέγεται μικρή εσωτερική αγορά υπάρξει μαζική εσωτερική αγορά. Οι Rosenstein-Rodan και Νurkse συμφωνούν στην πολιτική της μεγάλης επενδυτικής ώθησης για να βγει μια υπανάπτυκτη οικονομία από το φαύλο κύκλο της φτώχειας A poverty trap is "any self-reinforcing mechanism which causes poverty to persist." If it persists from generation to generation, the trap begins to reinforce itself if steps are not taken to break the cycle. In the developing world, many factors can contribute to a poverty trap, including: limited access to credit and capital markets, extreme environmental degradation (which depletes agricultural production potential), corrupt governance, capital flight, poor education systems, disease ecology, lack of public health care, war and poor infrastructure Sachs (2010).

Θα μπορούσε να λυθεί το πρόβλημα της παγίδας της φτώχιας με βάσει τα συμπεράσματα του νόμου του Say; (δηλαδή ότι η παραγωγή δημιουργεί από μόνη της ζήτηση; Θα μπορούσε η παραγωγή να υποστηριχθεί από τη λογική προωθητικών ενεργειών (πχ διαφήμιση του προιόντος); Η απάντηση είναι πιθανότατα όχι, γιατί ο νόμος του Say ισχύει για το σύνολο της οικονομίας των φτωχών χωρών, δεν ισχύει όμως αποκλειστικά για κάθε μοναδική μεμονωμένη επιχείρηση. Αυτό σημαίνει, ότι αν πχ. ένα εργοστάσιο παπουτσιών σε μια υποανάπτυκτη χώρα αυξήσει την παραγωγή του, δεν δημιουργεί αυτόματα νέα ζήτηση. Ακόμη και οι ίδιοι οι εργάτες που παράγουν τα παπούτσια του εργοστασίου δεν πρόκειται να διαθέσουν εξ ολοκλήρου την περιουσία τους για να αγοράσουν τα παπούτσια. Ο υπόλοιπος πληθυσμός ή κοινωνικό υποσύνολο στον οποίο απευθύνεται αυτή η αγορά όμοια είναι δυνατόν να μην επιλέξει το προϊόν επειδή λόγω χαμηλού εισοδήματος, οι καταναλωτές ουσιαστικά θα πρέπει να θυσιάσουν (κόστος ευκαιρίας) κάποια άλλα εξίσου σημαντικά αγαθά πρώτης προτεραιότητας. Είναι λοιπόν πιθανόν να μην επιλέξουν τα παπούτσια. Συνεπώς, η πραγματικότητα έχει δείξει ότι μεμονωμένες επενδυτικές πρωτοβουλίες δεν αναλαμβάνονται και ένας ισχυρός λόγους είναι ότι ενέχουν υψηλό ρίσκο, δηλαδή κίνδυνο εμπορικής αποτυχίας του προϊόντος Επομένως, ποιος θα βγάλει την υπο-ανάπτυκτη οικονομία από την στασιμότητα ;

Rosenstein-Rodan και Νurkse: Για να ξεπεραστεί η κατάσταση φτώχιας απαιτείται ένας ταυτόχρονος και συγχρονισμένος σχηματισμός νέου κεφαλαίου σε πολλές και ποικίλες παραγωγικές μονάδες. Η λύση είναι το ξεπέρασμα του προβλήματος της αδιαιρετότητας στη ζήτηση Επιτυγχάνεται: Μέσω του συγχρονισμένου τρόπου σχηματισμού κεφαλαίου σε πολλές και ποικίλες παραγωγικές μονάδες Η ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγής των διαφόρων προϊόντων για την προμήθεια των οποίων διατίθεται το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος το πληθυσμού, θα δημιουργήσει την απαραίτητη ζήτηση. Οι εργάτες του ενός εργοστασίου θα αγοράζουν τα προϊόντα όλων των άλλων. Μια άλλη λύση θα ήταν η υποκατάσταση των εισαγώγιμων προϊόντων με εγχώριας παραγωγής

Η ΠΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΧΑΜΗΛΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ R.R. Nelson (1956): H στασιμότητα και η αδυναμία επέκτασης της βιομηχανίας των υπανάπτυκτων χωρών οφείλεται στη φτώχεια τους Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούν στις φτωχές χώρες είναι τέτοιες που εγκλωβίζουν το ΚΚΑΕΠ σε πολύ χαμηλό επίπεδοι ισορροπίας, μόλις ανεκτό για την επιβίωσης του πληθυσμού τους. Σε αυτό το επίπεδο ή δυνατότητα για αποταμίευση- επένδυση είναι πολύ περιορισμένη, αν όχι ανύπαρκτη. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί μια τέτοια μικρή συσσώρευση κεφαλαίου και αυξηθεί το εισόδημα, η άμεση συνέπεια θα είναι η αύξηση του πληθυσμού, έτσι ώστε τα ΚΚ μεγέθη ΑΕΠ να παραμείνουν στα ίδια επίπεδα.

Μαθηματικό Υπόδειγμα του Νelson: Υπόθεση 1 η : Η παραγωγή που προσδιορίζει το παραγόμενο εισόδημα εξαρτάται από το απόθεμα κεφαλαίου το οποίο αποτελείται από τα προϊόντα που έχουν παραχθει και τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, τον πληθυσμό, με την υπόθεση ότι το εργατικό δυναμικό είναι ένα σταθερό ποσοστό του πληθυσμού και την τεχνολογία να θεωρείται δεδομένη Υπόθεση 2 η : Η αύξηση των αποταμιεύσεων και του κεφαλαίου μπορεί να πραγματοποιηθεί εφόσον το ΚΚ Εισόδημα/ΑΕΠ υπερβεί το επίπεδο επιβίωσης. Σε χαμηλότερα επίπεδα από το επίπεδο επιβίωσης έχουμε αρνητική επένδυση, με την έννοια ότι ένα μέρος του υπάρχοντος κεφαλαίου καταναλώνεται. Υπόθεση 3 η : Σε χαμηλά επίπεδα εισοδήματος, ο ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού προσδιορίζεται από τη μεταβολή του ρυθμού των θανάτων, που είναι αρνητική συνάρτηση της μεταβολής του ΚΚ Εισοδήματος Καθώς αυξάνει το εισόδημα, περιορίζεται και ο αριθμός των θανάτων Από τη στιγμή που το ΚΚ Εισόδημα φτάνει σε επίπεδο αρκετά υψηλότερο από εκείνο της επιβίωσης παύει να έχει επίδραση στο ρυθμό θανάτων.

Επεξήγηση διαγράμματος Στη βραχυχρόνια περίοδο ο ρυθμός γεννήσεων μένει σταθερός ανεξάρτητα από το ύψος του ΚΚ Εισοδήματος Ο ρυθμός θανάτων είναι υψηλός όταν το ΚΚ Εισόδημα είναι χαμηλό Πριν το S o αριθμός των θανάτων> αριθμό γεννήσεων Επίπεδο επιβίωσης S: Αριθμός γεννήσεων= αριθμός θανάτων → Αύξηση πληθυσμού=0 Καθώς ΚΚ Εισόδημα αυξάνεται και ο πληθυσμός τρέφεται καλύτερα, ο ρυθμός των θανάτων μειώνεται. Η μείωση συνεχίζεται μέχρι το σημείο (Υ/Ρ)΄ και πέρα από αυτό ο ρυθμός θανάτων παραμένει σταθερός (φυσικά αίτια) ανεξάρτητα από το ύψος του ΚΚ Εισοδήματος Κατά αντιστοιχία, στο κάτω διάγραμμα: Πριν από το σημείο S, καθώς μειώνεται το εισόδημα, οι θάνατοι υπερβαίνουν τις γεννήσεις με συνέπεια να μειώνεται το μέγεθος του πληθυσμού Καθώς το ΚΚ Εισόδημα αυξάνεται, έχουμε αύξηση του ρυθμού μεταβολής του πληθυσμού Όταν το ΚΚ εισόδημα είναι ίσο με το επίπεδο επιβίωσης S, o ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι μηδενικός Όταν ΚΚ Εισόδημα> εισοδήματος επιβίωσης o ρυθμός αύξησης του πληθυσμού γίνεται μεγαλύτερος λόγω της μείωσης του αριθμού των θανάτων Από ένα σημείο (Υ/Ρ)΄ και πέρα, ο ρυθμός θανάτων σταθεροποιείται, με αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση και του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού

Διαγραμματική σχέση του ρυθμού μεταβολής εισοδήματος σε σχέση με το ρυθμό μεταβολής του πληθυσμού Το διάγραμμα συσχετίζει dY/Y με dP/P Στο επίπεδο ΚΚ Εισοδήματος επιβίωσης (S), o ρυθμός μεταβολής του εισοδήματος είναι μηδέν. Αν ήμαστε κάτω από το σημείο S, ο πληθυσμός μειώνεται με μεγαλύτερο ρυθμό από το ρυθμό μείωσης του εισοδήματος → το ΚΚ Εισόδημα αυξάνεται Αν ήμαστε πάνω από το σημείο S, o ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι μεγαλύτερος από το ρυθμό αύξησης του εισοδήματος → το ΚΚ Εισόδημα μειώνεται Το εισόδημα στο S είναι το σημείο στο οποίο επανέρχεται η οικονομία και απεγκλωβίζεται από εν αεπίπεδο εισοδήματος μόλις ικανού για την επιβίωση του πληθυσμού της. Όταν το εισόδημα είναι πάνω από το επίπεδο S, αύξηση του KK Εισοδήματος επιτρέπει επενδύσεις για αντικατάσταση φθαρθέντος κεφαλαίου και μη και συνδυάζεται με αύξηση του ρυθμού μεταβολής του εισοδήματος

Για ποιους λόγους οι φτωχές χώρες είναι εγκλωβισμένες σε χαμηλό επίπεδο εισοδήματος ; Άποψη Νelson (βασισμένη στο διάγραμμα ) Υψηλή συσχέτιση επιπέδου κατά κεφαλήν εισοδήματος και ρυθμού αύξησης πληθυσμού Χαμηλή ροπή διοχέτευσης του πλεονάζοντος ΚΚ Εισοδήματος για αύξηση των επενδύσεων (λογω πχ διαρθρωτικών προβλημάτων ;) Έλλειψη ακαλλιέργητης γεωργικής γης Ανεπαρκείς μέθοδοι παραγωγής Λύση: Όπως υποστηρίζουν και οι Rosenstein-Rodan και Νurkse: Απαιτείται μια σημαντική επενδυτική προσπάθεια από το εξωτερικό (όμοια θέση και με το υπόδειγμα των 5 σταδίων του Rostow) Απαιτείται μια μεγάλη κοινωνικοοικονομική προσπάθεια και διαρθρωτικές μεταβολές

Στάδια ανάπτυξης Rostow Στάδιο 1 ο : Παραδοσιακή Οικονομία Στάδιο 2ο : Προϋποθέσεις για Απογείωση Στάδιο 3 ο : Απογείωση Στάδιο 4 ο : Το Στάδιο της Ωριμότητας Στάδιο 5o : Μαζική Κατανάλωση

Eυχαριστώ για την προσοχή σας ! Καλά Χριστούγεννα Καλ(η)ύτερη Χρονιά !!