Γλώσσα και σκέψη Με τον όρο σκέψη εννοούμε ένα μεγάλο φάσμα νοητικών διεργασιών: Επεξεργασία εννοιών, επίλυση προβλημάτων, ονειροπόληση, προγραμματισμό πράξεων κλπ. Η γλώσσα και σκέψη είναι στενά συνδεδεμένες. Η γλώσσα είναι το μέσο που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε τη σκέψη μας σε άλλους. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η σχέση είναι ακόμη πιο στενή, και ότι η γλώσσα καθορίζει τη σκέψη μας!

Γλώσσα Η γλώσσα είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα των νοητικών διεργασιών του ανθρώπου. Εκτός από την προφανή χρησιμότητά της για την επικοινωνία της σκέψης, η γλώσσα μας βοηθά να αντλήσουμε πληροφορίες από το περιβάλλον μας. Κάθε πολιτισμός έχει αναπτύξει μία γλώσσα, και όλοι οι άνθρωποι φυσιολογικής νοημοσύνης μπορούν να μάθουν να τη χρησιμοποιούν. Η φυσικότητα της χρήσης της γλώσσας δε σημαίνει ότι η λειτουργία της δε χρειάζεται ερμηνεία..

Χαρακτηριστικά Η γλώσσα έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά: Α. Είναι το κύριο μέσο επικοινωνίας της σκέψης μας και Β. είναι οικουμενική Η οικουμενικότητα της γλώσσας αποτελεί ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για την ψυχολογία διότι, παρότι το γλωσσικό σύστημα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο, εντούτοις όλοι οι άνθρωποι με επαρκή νοημοσύνη μαθαίνουν να το χειρίζονται.

Λειτουργίες Η γλώσσα έχει δύο βασικές λειτουργίες: Α. παραγωγή και Β. κατανόηση Η διεργασίες των δύο αυτών λειτουργιών είναι αντίδρομες. Στην παραγωγή, ξεκινάμε από σκέψεις τις οποίες μεταφράζουμε σε προτάσεις, τις οποίες μετατρέπουμε σε ήχους. Στην κατανόηση ακούμε ήχους, αντιλαμβανόμαστε προτάσεις και αποκωδικοποιούμε το νόημά τους.

Η χρήση της γλώσσας γίνεται σε διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας. Επίπεδα Η χρήση της γλώσσας γίνεται σε διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας. Το ανώτερο γλωσσικό επίπεδο αποτελείται από τις προτάσεις και τις φράσεις. Το δεύτερο επίπεδο αποτελείται από τις λέξεις και λεκτικά προθέματα με νόημα (υπό, ανά, τρι, κλπ.) Το τελευταίο επίπεδο αποτελείται από τους ήχους που σχηματίζουν τις λέξεις. Κάθε επίπεδο είναι απαραίτητο για την οικοδόμηση του αμέσως πολυπλοκότερου επιπέδου (ήχοι > λέξεις > προτάσεις).

Επίπεδα- χαρακτηριστικά Γιατί η γλώσσα είναι οργανωμένη σε επίπεδα; Τα γλωσσικά επίπεδα διαφέρουν ως προς τον αριθμό των μελών τους. Κάθε γλώσσα έχει έναν αρκετά περιορισμένο αριθμό ήχων. Ο αριθμός των λέξεων είναι μεγαλύτερος (κάποιες χιλιάδες). Ο αριθμός των προτάσεων είναι ουσιαστικά άπειρος. Γιατί έχουμε διαφορετικό αριθμό ήχων, λέξεων, προτάσεων; Λειτουργική οικονομία. Με έναν περατό αριθμό ήχων, εφαρμόζοντας τους γλωσσικούς κανόνες, μπορούμε να παράγουμε και να κατανοούμε ένα άπειρο αριθμό σκέψεων.

Φωνήματα Τα φωνήματα αποτελούν το συνθετικό μέρος των λέξεων. Ο ήχος που παράγεται από το γράμμα «π» στη λέξη «παίζω» αποτελεί το φώνημα /π/. Διαφορά φωνήματος / γράμματος. Ένα φώνημα μπορεί να αντιστοιχεί σε ένα γράμμα, ωστόσο αυτό δε συμβαίνει πάντα. Τις περισσότερες φορές τα φωνήματα μίας γλώσσας είναι περισσότερα από τα γράμματα του αλφαβήτου αυτής της γλώσσας. (Αλφάβητο αγγλικών: 26 γράμματα, Φωνήματα αγγλικών: 40).

Διαφορά φωνήματος και λεκτικού ήχου. Φωνήματα Διαφορά φωνήματος και λεκτικού ήχου. Κάποιες γλώσσες έχουν διαφορετικά φωνήματα για δύο διαφορετικούς λεκτικούς ήχους ενώ άλλες όχι. Ο πρώτος ήχος της λέξης «shoe», είναι διαφορετικός από τον πρώτο ήχο της λέξης «psychology». Στα αγγλικά οι δύο αυτοί λεκτικοί ήχοι αντιστοιχούν σε διαφορετικά φωνήματα. Στα ελληνικά δεν έχουμε δύο διαφορετικά φωνήματα για αυτούς τους λεκτικούς ήχους.

Φωνήματα Μία από τις δυσκολίες που συναντά κάποιος που μαθαίνει μία ξένη γλώσσα είναι η χρήση φωνημάτων που δεν υπάρχουν στη μητρική του γλώσσα. Η αλληλουχία φωνημάτων ορίζεται από συγκεκριμένους κανόνες σε κάθε γλώσσα. Οι κανόνες αυτοί τηρούνται από τους φυσικούς ομιλητές έστω και αν δεν έχουν συνειδητή επίγνωσή τους.

Λέξεις και λεκτικά προθέματα Οι λέξεις είναι το αμέσως υψηλότερο γλωσσικό επίπεδο μετά τα φωνήματα. Η μεγάλη διαφορά των λέξεων από τα φωνήματα είναι ότι έχουν νόημα. Εκτός από τις ολοκληρωμένες λέξεις έχουμε και διάφορα προθέματα/επιθέματα τα οποία μπορεί να μην είναι αυτοτελείς λέξεις αλλά έχουν και αυτά κάποιο νόημα. Τα προθέματα αυτά μαζί με τις λέξεις ονομάζονται μορφήματα. Τα προθέματα είναι προθέσεις, άρθρα και καταλήξεις λέξεων. Κυρίως έχουν γραμματικό ρόλο στη γλώσσα και συνδυαζόμενα μπορεί να αλλάξουν το νόημα μιας λέξης Π.χ. δίνω, προσ-δίνω, παρα-δίνω, επι-δίνω κλπ.

Οι λέξεις έχουν νόημα το οποίο αναφέρεται σε κάποια έννοια. Λέξεις και νόημα Οι λέξεις έχουν νόημα το οποίο αναφέρεται σε κάποια έννοια. Μία λέξη είναι δυνατόν να είναι αμφίσημη, δηλαδή να έχει πάνω από μία έννοια. Την αμφισημία των λέξεων την αντιλαμβανόμαστε συνήθως μόνο όταν υπάρχει νοηματικό έλλειμμα στη φράση (του αρκούσε η ζώνη). Υπάρχουν ενδείξεις ότι όταν η έννοια μιας αμφίσημης λέξης είναι ξεκάθαρη στη φράση, επεξεργαζόμαστε ως ένα βαθμό και τις δύο έννοιές της (Swinney, 1979, Tanenhaus et al., 1979). Επίσης είναι συχνό φαινόμενο, μία έννοια να έχει περισσότερες από μία λέξεις (λευκό, άσπρο).

Προτάσεις/φράσεις Μία (γραμματική) πρόταση είναι μία αλληλουχία λέξεων που ακολουθεί συγκεκριμένους γραμματικούς κανόνες (υποκείμενο >ρήμα >αντικείμενο). Μία πρόταση συνήθως αντιστοιχεί σε μία σκέψη, έχει ένα νόημα. Το νόημα της πρότασης το ονομάζουμε «νοηματική πρόταση». Για να αντιστοιχίσουμε μία νοηματική πρόταση σε μία γραμματική πρόταση, φαίνεται ότι τη χωρίζουμε σε φράσεις. Όλες οι προτάσεις μπορούν να χωριστούν σε φράσεις. Οι φράσεις είναι ονοματικές και ρηματικές. Το όνομά μου είναι Ηλίας.

Π.χ. το άλογο προσπέρασε το εμπόδιο έπεσε. Προτάσεις/φράσεις Η ονοματική φράση πληροφορεί για το υποκείμενο της πρότασης, και η ρηματική φράση πληροφορεί για το κατηγόρημα της πρότασης. Η ανάλυση μιας πρότασης σε φράσεις καθώς και η ανάλυση των φράσεων σε ονόματα, ρήματα κλπ., ονομάζεται συντακτική ανάλυση. Η συντακτική ανάλυση είναι μία αυτόματη διαδικασία της γλώσσας, και γίνεται αντιληπτή από εμάς όταν δεν οδηγεί σε κατανόηση της πρότασης. Π.χ. το άλογο προσπέρασε το εμπόδιο έπεσε. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η πρώτη ανάλυση που δεν οδηγεί σε κατανόηση επαναλαμβάνεται με συνειδητό τρόπο.

Προτάσεις/φράσεις Η συντακτική ανάλυση των νοηματικών προτάσεων στηρίζεται από ευρήματα σε πειράματα μνήμης. Δίνονται στα υποκείμενα διάφορες προτάσεις. «ο καλός δάσκαλος βοηθά τους μαθητές του» Στη συνέχεια τους δίνεται μία λέξη και πρέπει να πουν την λέξη που την ακολουθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Ο χρόνος αντίδρασης είναι μικρότερος όταν η λέξη που ακολουθεί είναι μέρος της φράσης (καλός-δάσκαλος), παρά όταν η λέξη που ακολουθεί ανήκει σε άλλη φράση (δάσκαλος-βοηθά). (Wilkes & Kennedy, 1969)

Για να κατανοήσουμε μία πρόταση κινούμαστε αντίθετα. Επίδραση του πλαισίου Για την παραγωγή της γλώσσας είδαμε ότι ξεκινάμε από ένα νόημα που θέλουμε να επικοινωνήσουμε, το μεταφράζουμε σε φράσεις και προτάσεις, και τις εκφέρουμε χρησιμοποιώντας τις λέξεις. Για να κατανοήσουμε μία πρόταση κινούμαστε αντίθετα. Ωστόσο, η κατανόηση και η παραγωγή της γλώσσας γίνεται πάντα μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Το πλαίσιο αυτό μπορεί να επηρεάσει και την κατανόηση και την παραγωγή.

Παράδειγμα επίδρασης στην κατανόηση (από βιβλίο) Επίδραση του πλαισίου Η επίδραση του πλαισίου στην κατανόηση μπορεί να είναι καταλυτική. Σκεφτείτε π.χ. ότι μπαίνετε καθυστερημένα στο αμφιθέατρο, και δυσκολεύεστε να καταλάβετε τι λέει ο καθηγητής, επειδή δεν έχετε γνώση του πλαισίου της συζήτησης. Σημαντική επίσης παράμετρος είναι η κατανόηση της «πρόθεσης» του ομιλητή. Παράδειγμα επίδρασης στην κατανόηση (από βιβλίο)

Επίδραση του πλαισίου Το πλαίσιο έχει επίσης έντονη επίδραση και στην παραγωγή της γλώσσας. Η γλωσσική μας παραγωγή είναι διαφορετική ανάλογα με το ακροατήριό μας, και το χώρο που λαμβάνει μέρος η συζήτηση. Κάποιος σας ρωτάει «πού είναι τα Χανιά;» Σκεφτείτε διαφορετικές απαντήσεις ανάλογα με τα εξής πλαίσια: Α. Βρίσκεστε σε ένα βενζινάδικο στην εθνική Ρεθύμνου-Χανίων. Β. Βρίσκεστε σε ένα συνέδριο στην Αγγλία.