Οικονομική Ανθρωπολογία Ενότητα 1: Αρχές, προέλευση και κατευθύνσεις της οικονομικής ανθρωπολογίας Ε. Δέλτσου Επίκουρος Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοιν. Ανθρωπολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Σκοποί ενότητας Η επισήμανση των κεντρικών ζητημάτων της οικονομικής ανθρωπολογίας: ο εθνοκεντρισμός της δυτικής οικονομικής και η σχέση μεταξύ του ευρύτερου κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου και της οικονομίας. Οι θέσεις του Karl Polanyi και η διαμάχη μεταξύ φορμαλιστών και υποστασιαστών, ο οικουμενισμός και ο σχετικισμός στις προσεγγίσεις του οικονομικού και η εξέλιξη της διαμάχης.

Περιεχόμενα ενότητας Καταστατικές θέσεις της Οικονομικής Ανθρωπολογίας Περιεχόμενα ενότητας Καταστατικές θέσεις της Οικονομικής Ανθρωπολογίας Αρχικά ζητήματα στις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του οικονομικού Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του οικονομικού. Τυπολογιστές και Υποστασιαστές: Η διαμάχη Οι θέσεις του Karl Polanyi Υποστασιαστές και τυπολογιστές, όπως σχετικιστές και οικουμενιστές Η οικονομική ανθρωπολογία «μετά τη διαμάχη» υποστασιαστών και τυπολογιστών: νεο-μαρξισμός, φεμινισμός, οικολογία, ανάπτυξη, γεωργία, κλπ Βιβλιογραφία

Αρχές, προέλευση και κατευθύνσεις της οικονομικής ανθρωπολογίας

Καταστατικές θέσεις της Οικονομικής Ανθρωπολογίας ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ: Η σχέση μεταξύ περιβάλλοντος, κοινωνίας, πολιτισμού, οικονομίας Η οικονομία ως παραγωγή, διανομή και κατανάλωση Η ενθυλάκωση του οικονομικού στο κοινωνικό Η αμφισβήτηση της οικουμενικότητας των αρχών της δυτικής οικονομικής

Αρχικά ζητήματα στις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του οικονομικού Κυρίαρχο ερώτημα: ήταν τα εννοιολογικά εργαλεία της δυτικής οικονομικής κατάλληλα για τη μελέτη μη-βιομηχανικών οικονομιών; Κριτική της κοινωνικής ανθρωπολογίας για τη δυτική οικονομική: Εθνοκεντρική επιστήμη Αγνοεί το ρόλο του πολιτισμού στην οικονομική συμπεριφορά Ανθρωπολογικές μελέτες του οικονομικού στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα: ολιστικές, περιγραφικές, η διερεύνηση των τρόπων προς το ζην ενταγμένη στο γενικό κοινωνικό-δομικό πλαίσιο.

Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του οικονομικού Τυπολογιστές και Υποστασιαστές: Η διαμάχη Ο σχετικισμός και ο οικουμενισμός στις προσεγγίσεις του οικονομικού: οι διαφορετικοί πολιτισμοί απαιτούν διαφορετικά επιστημονικά εργαλεία για την κατανόηση τους ή όλες οι ανθρώπινες εμπειρίες είναι ίδιες, οπότε και τα αναλυτικά εργαλεία είναι καθολικά; Ο Karl Polanyi (1944, O μεγάλος μετασχηματισμός και 1957, Trade and Market in the Early Empires), η οικονομία ως θεσμοθετημένη διαδικασία και οι δύο διαστάσεις του οικονομικού: Η τυπολογική: η οικουμενικότητα της ορθολογικής λήψης αποφάσεων. Η υποστασιακή: οι υλικές δραστηριότητες που αφορούν στο βιοπορισμό.

Οι θέσεις του Karl Polanyi Οι προ-καπιταλιστικές κοινωνίες εμφανίζουν όλων των ειδών τις οικονομικές δραστηριότητες, αλλά δεν εντάσσονται στην οικονομική λογική της ανταγωνιστικής αγοράς. Μόνο στο νεότερο καπιταλισμό η υποστασιακή διάσταση του οικονομικού συγχωνεύεται με την ορθολογική, ενσωματώνεται στο θεσμό της αγοράς και στοχεύει στη μεγιστοποίηση του ατομικού κέρδους («αντί η οικονομία να ενθηκεύεται στις κοινωνικές σχέσεις, οι κοινωνικές σχέσεις ενθηκεύονται στο οικονομικό σύστημα». Polanyi , The Great Transformation). Η οικονομία ενσωματώνεται στην κοινωνία με τρεις τρόπους: Αμοιβαιότητα Ανακατανομή Ανταλλαγή (τρεις εφαρμογές: α) τοπική κίνηση «αλλαγής θέσεων» από το ένα χέρι στο άλλο, β) πράξη ιδιοποίησης σε συγκεκριμένη τιμή, γ) πράξη ιδιοποίησης σε διαπραγματεύσιμη τιμή) Διαφορετικοί συνδυασμοί των τριών υπάρχουν σε όλες τις κοινωνίες, ένας από τους τρεις τρόπους όμως κυριαρχεί (π.χ. η αμοιβαιότητα σε κοινωνίες με δεδομένες συμμετρικές δομές –λ.χ., ημιφύλια συγγενών– η αναδιανομή σε κοινωνίες με συγκεντρωτική πολιτική δομή –λ.χ., αρχηγάτα–, η ανταλλαγή της αγοράς στον καπιταλισμό).

Υποστασιαστές και τυπολογιστές, όπως σχετικιστές και οικουμενιστές Το υποστασιακό μοντέλο του Polanyi ήταν σχετικιστικό και εξελικτικιστικό: οι οικονομίες διαφορετικών κοινωνιών βασίζονται σε διαφορετικές πολιτισμικές λογικές και άρα χρειάζονται διαφορετικά εργαλεία για την κατανόηση τους. Οι τρεις τρόποι ενσωμάτωσης της οικονομίας στην κοινωνία συνιστούν μιαν ιστορική, εξελικτική πορεία από τον ένα στον άλλο με την ανταλλαγή να καταλαμβάνει το τελικό «στάδιο» Θέσεις τυπολογιστών ανθρωπολόγων που διαφωνούσαν με τον σχετικισμό του Polanyi: όλες οι κοινωνίες διαθέτουν ορθολογική συμπεριφορά  πίσω από «παράξενες» στον ξένο παρατηρητή συμπεριφορές υπάρχει λογική.

Η οικονομική ανθρωπολογία «μετά τη διαμάχη» υποστασιαστών και τυπολογιστών: νεο-μαρξισμός, φεμινισμός, οικολογία, ανάπτυξη, γεωργία, κλπ. Η μαρξική και μαρξιστική ανθρωπολογία  η έμφαση στους τρόπους παραγωγής, στο ρόλο της αποικιοκρατίας και του παγκόσμιου εμπορίου  ευρύτερα ζητήματα επιβολής της εξουσίας και κοινωνικής αλλαγής. Ο φεμινισμός  η αμφισβήτηση της διάκρισης μεταξύ δημόσιας σφαίρας παραγωγής και ιδιωτικής οικιακής σφαίρας κατανάλωσης  κριτική στην οικονομική θεωρία για τις έμφυλες αντιπαραθετικές ταυτίσεις του δημόσιου και του ιδιωτικού (πολιτισμικές επιρροές του 19ου αι.)  το νοικοκυριό ως κεντρική αναλυτική κατηγορία πέραν της διάκρισης οικιακού και οικονομικού. Η πολιτισμική οικολογία = οι σχέσεις μεταξύ φυσικού περιβάλλοντος και ανθρώπινων πληθυσμών, όπου εντάσσονται και οι οικονομικές συνισταμένες. Η μετα-πολεμική περίοδος του ψυχρού πολέμου και η έννοια της «ανάπτυξης»  επιρροές της θεωρίας της εξάρτησης και του παγκόσμιου συστήματος στην ανθρωπολογία, αλλά και εκπρόσωποι της «αναπτυξιακής» κατεύθυνσης στην ανθρωπολογία. Οι αγροτικές μελέτες και η αγροτική οικονομία στην ανθρωπολογία στα 1970 και 1980  συνεκτικές κοινωνίες με ηθικές αρχές ή ατομικά συμφέροντα;

Βιβλιογραφία Συγγράμματα: Wilk, R. R., Cliggett, L. 2010. Οικονομία και πολιτισμός. Εκδόσεις Κριτική. Narotzky, S. 2007 (1997). Οικονομική Ανθρωπολογία: Νέοι Προσανατολισμοί. Εκδόσεις Σαββάλας. Συμπληρωματική βιβλιογραφία: Cohen, D. 2013. Homo economicus: Ένας (παραστρατημένος) προφήτης της νέας εποχής. Πόλις. Godelier, M. 2003. Το Αίνιγμα του Δώρου. Gutenberg. Godelier, M. 1987. Η θεωρία της μετάβασης στον Μαρξ. Gutenberg. Godelier, Μ. 1988. Μαρξιστικοί ορίζοντες στην Κοινωνική Ανθρωπολογία. Gutenberg. (τομ. Α, σελ.53-138, τομ. Β , σελ.167-236) Gudeman, St. 2009. Ανθρωπολογία της οικονομίας. Εκδόσεις Πολύτροπον. Hall, St., D. Held, A. McGrew (επιμ.). 2003. Η νεωτερικότητα σήμερα: Οικονομία, κοινωνία, πολιτική, πολιτισμός. Σαββάλας. Μως, Μ. 1979. Το Δώρο. Καστανιώτης. Πολάνυι, Κ. 2001. Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός. Νησίδες. (σελ.37-77) Wolf, E. 2008/1982. Η Ευρώπη και οι λαοί χωρίς ιστορία. Ελληνικά Γράμματα. (σελ.59-169)

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση, Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.