Οικονομική Ανθρωπολογία Ενότητα 4: Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις της οικονομίας Ε. Δέλτσου Επίκουρος Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοιν. Ανθρωπολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Σκοποί ενότητας Τα φιλοσοφικά ερωτήματα για την κοινωνική φύση του ανθρώπου και οι σημαντικότερες κοινωνικές θεωρίες που επηρέασαν τις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του οικονομικού: οι βασικές θέσεις του Emile Durkheim και του Karl Marx και οι επιδράσεις στο βρετανικό δομολειτουργισμό και στο γαλλικό και στον αμερικανικό νέο-μαρξισμό.

Περιεχόμενα ενότητας Φιλοσοφικά ερωτήματα για την κοινωνική φύση του ανθρώπου στην οικονομική ανθρωπολογία Emile Durkheim Karl Marx Επιρροές των Durkheim και Marx στην οικονομική ανθρωπολογία (I) Επιρροές των Durkheim και Marx στην οικονομική ανθρωπολογία (II) Επιρροές των Durkheim και Marx στην οικονομική ανθρωπολογία (IIΙ) Βιβλιογραφία

Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις της οικονομίας

Φιλοσοφικά ερωτήματα για την κοινωνική φύση του ανθρώπου στην οικονομική ανθρωπολογία Οι κυριότερες επιρροές για τις κοινωνικές επιστήμες: Emile Durkheim (1858-1917) Karl Marx (1818 – 1883) Διαφορετικές οπτικές για την κοινωνική φύση του ατόμου  αμφότεροι απέρριπταν τον ατομικισμό και τον ωφελιμισμό, διαφωνούσαν όμως στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας (Durkheim και αρμονία =/= Marx και σύγκρουση)

Emile Durkheim H φύση του ανθρώπου είναι αυτή του κοινωνικού όντος και αντίστοιχα διαμορφώνεται η κοινωνική συνείδηση. Η κοινωνία δεν αποτελεί άθροισμα των επιμέρους ανθρώπινων μερών της (αντι-ατομικισμός). Οι άνθρωποι συνεργάζονται υποτάσσοντας το ατομικό τους συμφέρον για την ομάδα. Η κοινωνική επιβολή επιτυγχάνεται μέσω της πίστης στο ιερό (θρησκεία) και μέσω κυρώσεων και ποινών. Η οικονομία αποτελεί ‘όργανο’ της κοινωνικής ζωής. Στις κοινωνίες μηχανικής αλληλεγγύης υπάρχει κοινοκτημοσύνη και όλοι συμμορφώνονται με τους κοινωνικούς κανόνες. Στις κοινωνίες οργανικής αλληλεγγύης υπάρχει σύνθετος καταμερισμός εργασίας: μεγαλύτερος πληθυσμός, ειδίκευση σε διάφορα είδη εργασιών, συγκρότηση υπο-ομάδων και συνάρθρωση της οικονομίας στη βάση του είδους της εργασίας. Η οικονομική συμπεριφορά αποτελεί έκφραση των κοινωνικών δομών και η οικονομική αλλαγή ενσωματώνεται στην κοινωνική εξέλιξη. Η κρατική παρέμβαση στην οικονομία των βιομηχανικών κοινωνιών ήταν απαραίτητη, εφόσον η οικονομία πάντα ελεγχότανε από πολιτικούς, θρησκευτικούς και κοινωνικούς θεσμούς.

Karl Marx Η συνείδηση ορίζεται από την πιο θεμελιώδη ανθρώπινη δραστηριότητα: την εργασία  από εκεί διαμορφώνεται η ταξική συνείδηση. Οι ατομικές επιλογές αντικατοπτρίζουν τις ιστορικές, κοινωνικές δομές, στις οποίες όμως δεν ασκούν έλεγχο. Στην κοινωνία οι τάξεις βρίσκονται σε αντιπαράθεση και σε σύγκρουση μεταξύ τους. Η εργασία συνιστά την κυρίαρχη μορφή αξίας. Η ανταλλαγή προϊόντων στη βάση της εργασίας που δαπανήθηκε για την παραγωγή τους = η πραγματική αξία χρήσης τους  συνέβαινε στις «πρωτόγονες» κοινωνίες. Υπεραξία = η διαφορά ανάμεσα στην πραγματική αξία αυτών που παράγουν οι άνθρωποι και σ’ αυτά που χρειάζονται για να επιβιώσουν  η αλλαγή προκύπτει ανάλογα με τον τρόπο / τους φορείς ιδιοποίησης της υπεραξίας. Όλα τα κοινωνικά συστήματα χωρίζονται σε: Οικονομική βάση = κυρίαρχο στοιχείο σε κάθε τρόπο παραγωγής Εποικοδόμημα α) νομικό και πολιτικό σύστημα και β) ιδεολογία Η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής στον καπιταλισμό μετασχημάτισε την ανθρώπινη εργασία σε εμπόρευμα.

Επιρροές των Durkheim και Marx στην οικονομική ανθρωπολογία (I) A. R. Radcliffe-Brown, E. E. Evans-Pritchard, M. Fortes  η συνοχή της κοινωνίας οφείλεται στις λειτουργικές σχέσεις ανάμεσα στα μέρη και τους θεσμούς της  η οικονομία ως κοινωνικός θεσμός μελετάται στατικά σε συνάρτηση με την κοινωνική δομή Επιρροές του Marx: O γαλλικός νεομαρξισμός δίνει έμφαση στις έννοιες της εκμετάλλευσης, ιδεολογίας και εξουσίας : M. Godelier (με επιρροές και από τον λειτουργισμό του Durkheim και το δομισμό του Cl. Levi-Strauss),  μελέτες για τη συγγένεια ως συστήματος εξουσίας που θεμελιώνει τον έλεγχο της εργασίας και των προϊόντων, Cl. Meillassoux  μελέτες για τους τρόπους συνάρθρωσης των προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγής με τον καπιταλισμό.

Επιρροές των Durkheim και Marx στην οικονομική ανθρωπολογία (II) Αμερικανική νεομαρξιστική ανθρωπολογίας με επιρροές από τις θεωρίες της εξάρτησης (A. G. Frank, 1967, 1969) και του παγκόσμιου συστήματος (Im. Wallerstein, 1976)  E. Wolf, 1982, Europe and the People without History, University of California Press S. Mintz, 1985, Sweetness and Power: The Place of Sugar in Modern History, New York: Penguin. J. Nash, 1979, We Eat the Mines and the Mines Eat Us, Columbia University Press. A. Ong, 1987, Spirits of Resistance and Capitalist Discipline: Factory Women in Malaysia, State University of New York Press. D. Atwwod, 1992, Raising Cane: The Political Economy of Sugar in Western India, Westview Press. M.-R. Trouillot, 1988, Peasants and Capital: Dominica in the World Economy, Johns Hopkins University Press.

Επιρροές των Durkheim και Marx στην οικονομική ανθρωπολογία (IIΙ) οι «παραδοσιακές» κοινωνίες που μελετούσαν οι ανθρωπολόγοι ήταν άμεσο προϊόν του καπιταλισμού, στην ‘περιφέρεια’ του  η ανθρωπολογική μελέτη της οικονομικής και πολιτικής ιστορίας των ομάδων  επικέντρωση στην κυριαρχία, αλλά και στους τρόπους προσαρμογής και αντίστασης

Βιβλιογραφία Wilk, Richard R., Cliggett, Lisa. 2010. Οικονομία και πολιτισμός. Εκδόσεις Κριτική. κεφ. 4

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση, Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.