Semantic Web & Law Ontologies in Legal Reasoning Πάτκος Θεόδωρος (ΜΕΤ) Μπικάκης Αντώνης (ΜΕΤ)

Ontology-based Information Exchange for Knowledge Management and e-Commerce

Legal Ontology Working Group Συλλογή των ήδη υπαρχόντων νομικών οντολογιών. Επαφή των σχετιζόμενων ανθρώπων. Διατήρηση μιας κοινής στρατηγικής εμπλουτισμού οντολογιών. Δημιουργία κοινής core legal ontology βιβλιοθήκης, η οποία απαιτεί: τη συντακτική, σημασιολογική και εννοιολογική ενοποίηση των υπαρχόντων οντολογιών τη χρήση υπαρχόντων πηγών ως κινήτρων για κοινή συμφωνία δημιουργίας core εννοιών την εναρμόνιση των ενοποιημένων οντολογιών.

Legal Ontology Working Group Το πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η εργασία έχει ως εξής: Ένα ανεξάρτητο πεδίου σύνολο εννοιών και σχέσεων (foundational ontology) που περιγράφει την core legal ontology. Η core legal ontology που βοηθά στη σύγκριση και την ενοποίηση των οντολογιών νομικού πεδίου. Μετα-δεδομένα που αφορούν στη δομή και το περιεχόμενο των νομικών εγγράφων. Οι βασικές οντότητες που χαρακτηρίζουν μια νομική οντολογία είναι οι αίτιοι (άνθρωποι ή θεσμοί), οι ενέργειες (σκόπιμες συμπεριφορές), οι περιορισμοί και οι καταστάσεις (ευθύνες, προθέσεις, σχέσεις) των αιτίων σε μια ενέργεια με βάση κάποιους περιορισμούς. Οι κλάσεις είναι disjoint μεταξύ τους.

Constructing an IR-oriented legal ontology Πρόταση από τον Guiraude Lamé (Centre de Recherché en Informatique Ecole Nationale Superieure des Mines de Paris) για μία IR-oriented νομική οντολογία. Το περιβάλλον εφαρμογής είναι ένας δικτυακός τόπος, που σκοπεύει να εξελιχτεί σε μία πύλη στο διαδίκτυο για την γαλλική νομοθεσία. Η συλλογή των εγγράφων που χρησιμοποιούνται περιέχει νόμους, διατάγματα και Κώδικες. Η κατασκευή της νομικής οντολογίας στοχεύει στη δημιουργία ενός εργαλείου, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέρος μίας μηχανής αναζήτησης νομικών πληροφοριών, και στην κατηγοριοποίηση των εγγράφων με βάση το θεματικό τους περιεχόμενο. Η οντολογία αποτελείται από νομικούς όρους, και σχέσεις συσχέτισης και ιεραρχίας μεταξύ των όρων.

Δυσκολίες στη δημιουργία μίας νομικής οντολογίας Διαφωνίες των νομικών σε θέματα, όπως για το: αν μία νομική έννοια έιναι στην ουσία μέρος μίας άλλης. αν μία νομική έννοια υφίσταται σε διαφορετικά νομικά subdomains. Διαφοροποιήσεις ως προς τον ορισμό νομικών εννοιών. Δυσκολία στην αναγνώριση νομικών όρων (για παράδειγμα, το μαχαίρι μπορεί να θεωρηθεί νομικός όρος, με την έννοια του φονικού όπλου). Λεξικά φαινόμενα, όπως η συνωνυμία ή η πολυσημία. Παρά του ότι έχει ειπωθεί [Catala] ότι στο νομικό πεδίο δεν υπάρχουν αυστηρές συνωνυμίες, ωστόσο υπάρχουν συσχετίσεις μεταξύ όρων, που σε μερικές περιπτώσεις τείνουν προς τη συνωνυμία.

Γενικές μέθοδοι για την κατασκευή μίας νομικής οντολογίας Υπάρχουν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στον τρόπο κατασκευής μίας νομικής οντολογίας: Top-down method: Χρήση μίας ήδη υπάρχουσας οντολογίας από ειδικούς λεξικογράφους, και δημιουργία της νέας με εξειδίκευση ή γενίκευση της πρώτης. Bottom-up method: Εξαγωγή των στοιχείων που απαιτούνται για τη σύνθεση της οντολογίας από κατάλληλα έγγραφα. Ο τρόπος αυτός ενδύκνειται στην περίπτωση IR-oriented οντολογιών. Στην περίπτωση της οντολογίας για τη γαλλική νομοθεσία επιλέχτηκε η δεύτερη μέθοδος. Αυτή υλοποιήθηκε σε δύο στάδια: Εξαγωγή των νομικών όρων από κατάλληλα έγγραφα. Αναγνώριση των σχέσεων μεταξύ των όρων.

Εξαγωγή των νομικών όρων Η εξαγωγή των νομικών όρων για την οντολογία της γαλλικής νομοθεσίας έγινε από τα έγγραφα που αποτελούν τους 46 Κώδικες της γαλλικής νομοθεσίας* (Αστικός, Εμπορικός, κλπ), με τη βοήθεια ενός εργαλείου που εκτελεί συντακτική ανάλυση των εξεταζόμενων εγγράφων (Lexter). Με τον τρόπο αυτό προέκυψαν όροι (ως όροι αναγνωρίστηκαν μόνο ουσιαστικά ή φράσεις που αποτελούνται από ουσιαστικά). Από τους όρους αυτούς αναγνωρίστηκαν ως νομικοί όροι, εκείνοι που εμφανίζονται στους τίτλους των τμημάτων από τα οποία αποτελούνται οι κώδικες. Η τελική κατάληξη ήταν ένα σύνολο από όρους, που αποτέλεσαν τα πρώτα στοιχεία της οντολογίας. * Για την εξαγωγή των όρων χρησιμοποιήθηκαν οι Κώδικες, καθώς περιέχουν πιο γενικούς κανόνες, επομένως και πιο περιορισμένη ορολογία.

Αναγνώριση των σχέσεων μεταξύ όρων Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την αναγνώριση των σχέσεων μεταξύ των όρων της οντολογίας ήταν: Μέθοδος που βασίζεται στα συμφραζόμενα των όρων. Η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε για τη μέθοδο αυτή ήταν η δημιουργία ενός διανύσματος για κάθε όρο, οι συνιστώσες του οποίου εκφράζουν τη συχνότητα με την οποία κάθε άλλος όρος της οντολογίας εμφανίζεται στα συμφραζόμενα του πρώτου. Με τη σύγκριση των διανυσμάτων αυτών ανά δύο, προσδιορίζονται τα ζεύγη των όρων που εμφανίζονται σε παρόμοια περιβάλλοντα (συμφραζόμενα), και δημουργούνται σχέσεις μεταξύ των όρων με βάση την παραπάνω σύγκριση. π.χ. pret (loan) – dette (dept)0.872 crime – delit (tort)0.757

Αναγνώριση των σχέσεων μεταξύ όρων Άλλες μέθοδοι Άλλες τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν είναι: Ένας λεξικός όρος συνδέεται με όλους τους φραστικούς όρους που περιέχουν τον λεξικό όρο. Δημιουργία λεξικό – συντακτικών σχημάτων της μορφής: Term1 Axis Term Term2 Στην περίπτωση της συγκεκριμένης οντολογίας δημιουργήθηκαν σχήματα της μορφής: Term1 OR Term2 Term1 AND Term2 Τα σχήματα αυτά αναζητήθηκαν στους τίτλους των τμημάτων που αποτελούν τους Κώδικες, και με βάση τα αποτελέσματα της αναζήτησης δημιουργήθηκαν σχέσεις μεταξύ των νομικών όρων.

Legal Ontology Working Group Τα χρηματοδοτούμενα εν εξελίξει προγράμματα είναι: e-Court e-Power NormaInRete EPI-SPARK

e-Court Project (1/3) To e-Court είναι ένα Ευρωπαϊκό πρόγραμμα που απασχολεί ακαδημαϊκούς, κυβερνητικούς και βιομηχανικούς συνέταιρους. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος για την απόκτηση οπτικοακουστικών καταθέσεων σε αίθουσες δικαστηρίων, για την αρχειοθέτηση των νομικών εγγράφων, την εξόρυξη πληροφοριών και τη συγχρονισμένη οπτική, ακουστική ή γραπτή διένεξη συσκέψεων. Το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ (Department of Computer Science and Law) είναι ο κύριος υπεύθυνος ανάπτυξης και χρήσης των νομικών οντολογιών του συστήματος.

e-Court Project (2/3) O ρόλος των οντολογιών στο πρόγραμμα: Εξόρυξη πληροφορίας. Η πιο δημοφιλής χρήση θα είναι η ανάκτηση εγγράφων. Ο θησαυρός οντολογιών του e-Court θα χρησιμοποιηθεί: Εξειδίκευση ή επέκταση επερωτήσεων. Μετάφραση επερωτήσεων. Ομαδοποίηση του συνόλου των απαντήσεων. Χρήση όρων-κλειδιών, ταξινόμηση απαντήσεων με βάση τη σχετικότητα. Παραγωγή Μετα-Δεδομένων. Οι οντολογίες περιέχουν γενικές έννοιες, ενώ τα νομικά έγγραφα μπορούν να θεωρηθούν στιγμιότυπά αυτών. Έτσι, οι οντολογίες είναι κατάλληλες για σημασιολογική περιγραφή (meta-data description) για χρήση document annotation RDB schema construction basis

e-Court Project (3/3) Χρήση πολλών τύπων οντολογιών που αφορούν: Νομικά θέματα (κατηγορητήριο, έρευνα, διαδικασίες δικαστηρίου). Διατήρηση πρακτικών της αίθουσας δικαστηρίου. Ομιλίες (εναλλαγή διαλόγων, ερωταποκρίσεις). Περιγραφή των διαφορετικών εκδόσεων μιας ιστορίας. Χρήση μιας legal core οντολογίας σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο, για τη διατήρηση ενός κοινού παρονομαστή.

Legal Ontology Working Group e-Court e-Power NormaInRete EPI-SPARK

e-Power Project (1/2) e-Power: European Program for an Ontology based Working Environment for Regulations and Legislation Το e-Power είναι ένα πρόγραμμα της Κοινωνίας της Πληροφορίας υπό την αιγίδα του Πέμπτου Πλαισίου (“Fifth Framework”). Ενεργοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2001 και θα ολοκληρωθεί τον Αύγουστο του 2003, με χρηματοδοτήσεις που αγγίζουν τα 2 εκατομμύρια Ευρώ. Το πρόγραμμα θα υλοποιήσει μία πρόταση διαχείρισης γνώσης παρέχοντας μεθόδους και εργαλεία που αποσκοπούν στο να βελτιωθεί η ποιότητα της υπάρχουσας νομοθεσίας.

e-Power Project (2/2) Το πρόγραμμα e-Power στοχεύει να επιτύχει, ανάμεσα σε άλλους, τους εξής στόχους: Ανάπτυξη μιας μεθόδου και υποστηρικτικών εργαλείων, με τα οποία η υπάρχουσα νομοθεσία θα μπορεί να μεταφραστεί σε τυπικούς και επίσημους όρους, ικανούς να αναγνωριστούν και να χρησιμοποιηθούν από υπολογιστικά συστήματα. Ανάπτυξη ενός pension server για τους Ευρωπαίους πολίτες, με τον οποίο θα είναι ικανοί να αναλύουν τους δικούς τους κανονισμούς συνταξιοδότησης. Το πρόγραμμα θα αρχίσει την εφαρμογή του στο νομοθετικό σύστημα της Δανίας και του Βελγίου.

e-Power Project: Παράδειγμα Εφαρμογής Αναπτύχθηκε ένα πλαίσιο εντοπισμού νομοθετικών ανωμαλιών: Συντακτικές ανωμαλίες. Αδιέξοδοι, ελλιπείς, συγκρουόμενοι, κυκλικοί κανόνες, άστοχη χρήση if συνθηκών. Σημασιολογικές ανωμαλίες. Ύπαρξη συνωνύμων, ομωνύμων ή ασαφειών. Δημιουργία μοντέλου τοπολογίας με βάση τις αρχικές και τις επιθυμητές καταστάσεις και ελέγχονται όλα τα δυνατά μονοπάτια απόφασεων.

Legal Ontology Working Group e-Court e-Power NormaInRete EPI-SPARK

Το πρόγραμμα EPI-SPARK έχει ως κύριο στόχο την ανάπτυξη ενός Πράκτορα Νομικών Πληροφοριών (Legal Information Software Agent - LISA), ενός ευφυή πράκτορα για την παροχή νομικών πληροφοριών σχετικά με την κυριότητα πνευματικών δικαιωμάτων (Intellectual Property Rights - IPR). Με την ολοκλήρωση του προγράμματος, ο LISA θα έχει τη δυνατότητα να χειρίζεται 100% των επερωτήσεων, όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από ένα σύνολο 50 τυποποιημένων μορφών επερωτήσεων επιλεγμένων από τα αρχεία του Γραφείου Ευρεσιτεχνιών (Patent Agency) και 95% από άλλες νομικές IPR επερωτήσεις.

EPI-SPARK Στόχος είναι βελτιστοποιηθεί η εξόρυξη και η κωδικοποίηση της πληροφορίας, καθώς και να αναπτυχθούν μηχανισμοί που σχετίζονται με την αποθήκευση και την πρόσβαση νομικών γνώσεων, απαραίτητων για την απάντηση των IPR ερωτήσεων. Ο LISA θα κατασκευαστεί με την εξειδίκευση μιας ήδη υπάρχουσας οντολογίας του συγκεκριμένου IPR πεδίου και την αναπαράσταση τής νομικής γνώσης ως ενός “δεοντολογικού φορμαλισμού”, που θα επιτρέψει ακριβή ανάκτηση όλων, και μόνο αυτών, των σχετικών νομικών πληροφοριών που χρειάζονται για να σχηματιστεί η απάντηση στις κατάλληλες επερωτήσεις.

MetaLex Το MetaLex είναι ένα XML standard για τη σήμανση των νομικών πληροφοριών. Αναπτύσσεται από το Τμήμα Computer Science & Law του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ σε συνεργασία με το Dutch Tax and Customs Administration (DTCA) ως μέρος του E-POWER IST project. Το MetaLex επιχειρεί να δημιουργήσει ένα γενικό και επεκτάσιμο πλαίσιο εργασίας για την αναπαράσταση σε XML της δομής και του περιεχομένου των νομικών εγγράφων. Προς το παρόν εστιάζεται πάνω στην Ολλανδική νομοθεσία: στον Ολλανδικό νόμο του 2001 για τη φορολογία των εισοδημάτων, και στον Ολλανδικό ποινικό κώδικα του Ο τελικός στόχος, ωστόσο, είναι να καλύψει όλες τις υπάρχουσες νομοθεσίες.

Στόχοι σχεδιασμού (1/2) Οι σκοποί της τυποποίησης των νομικών εγγράφων με αυτόν τον τρόπο, είναι: Filtering on Structure: Κάθε σημαντικό στοιχείο ενός εγγράφου σηματοδοτείται με ένα αναγνωριστικό (identifier), με τη βοήθεια του οποίου το στοιχείο αυτό μπορεί να επιλεχτεί και να τροποποιηθεί με τη χρήση ενός XML API. Presentation: Ο μετασχηματισμός ενός στοιχείου σε αναγνώσιμο κείμενο μπορεί να γίνει με την εφαρμογή ενός XSL μετασχηματισμού. Document Management: To XML έγγραφο ταξινομείται με τέτοιο τρόπο, ώστε είναι δυνατό να προσδιοριστεί η συσχέτισή του με τα έγγραφα με τα οποία είναι συνδεδεμένο.

Στόχοι σχεδιασμού (2/2) Knowledge Representation: Δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας εξωτερικών προτάσεων σε RDF, με τις οποίες αναφερόμαστε σε ένα συγκεκριμένο μέρος του εγγράφου. Search: H RDF μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία δεικτών, κανόνων συσχέτισης, ακόμα και αυτο-οργανωμένων χαρτών, για την εύρεση στοιχείων σε ένα εγγράφου. Code Generation: Είναι η δυνατή η χρήση περιγραφών σε UML ή DAML+OIL για την παραγωγή κώδικα σε Java ή C ++. Rule generation: Είναι η δυνατή η χρήση περιγραφών σε UML ή DAML+OIL για την παραγωγή κανόνων. Classification and Verification

Ταξινόμηση των νομικών εγγράφων Στα σχήματα που έχουν ως τώρα χρησιμοποιηθεί για την αναπαράσταση των νομικών εγγράφων, η ταξινόμησή τους βασιζόταν σε στοιχεία των εγγράφων, όπως: Ο συγγραφέας και η νομική κατάσταση του εγγράφου. Η ημερομηνία δημιουργίας, τροποποίησης ή δημοσιοποίησης. Η γλώσσα στην οποία είναι διαθέσιμο, ή το νομικό σώμα που είναι υπεύθυνο για την εφαρμογή του νόμου. Με την ταξινόμηση αυτή, δεν λαμβάνονται υπόψη σημαντικά στοιχεία που αφορούν ένα έγγραφο, όπως το πεδίο εφαρμογής του εγγράφου (domain). Μία άλλη πρόταση είναι, για την ταξινόμηση να χρησιμοποιηθεί ένα attribute που θα παριστά το domain του εγγράφου. Ωστόσο, ένα τέτοιο attribute αποτελεί στην ουσία ένα υποκειμενικό στοιχείο, η τιμή του οποίου μπορεί μάλιστα να αλλάζει στη διάρκεια του χρόνου.

Ταξινόμηση των νομικών εγγράφων - RDF Για την ταξινόμηση των εγγράφων με βάση το πεδίο εφαρμογής τους (domain), προτείνεται η χρήση της RDF. Το RDF μοντέλο δεδομένων βασίζεται στην ιδέα του “reification of statements”. Αυτό σημαίνει ότι δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας προτάσεων που αφορούν άλλες προτάσεις (statements about statements) ή προτάσεων που αφορούν το ίδιο το έγγραφο – έτσι μία πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως το υποκείμενο (subject) ή το αντικείμενο (object) κάποιας άλλης πρότασης. Με τον τρόπο αυτό μπορεί κάποιος να εκφράσει άποψη για το πότε προτάθηκε κάτι, ποιος έκανε την πρόταση κλπ. Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει την αξιολόγηση προτάσεων, που αφορούν γνώμες για πράγματα όπως το “domain” ενός εγγράφου.

Τεχνολογία: XML, RDF and HTML Στο σχήμα φαίνεται η σχέση μεταξύ της XML παράστασης και της RDF παράστασης του ίδιου εγγράφου. Αν ένα έγγραφο παρασταθεί σαν ένα σύνολο RDF προτάσεων, κάθε στοιχείο του μπορεί να είναι υποκείμενο, κατηγόρημα ή αντικείμενο προτάσεων που αφορούν το έγγραφο.

Language Specific Schemas

CLIME Το project CLIME (Computerized Legal Information Management and Explanation) ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του Σκοπός του είναι να βελτιώσει την πρόσβαση και την κατανόηση μεγάλων κειμένων με νομικές πληροφορίες στο internet. Η αρχιτεκτονική του συστήματος αποτελείται από έναν κεντρικό server και τρεις (λειτουργικά διαφορετικούς) clients. Ο CLIME server είναι ένας http server, είναι συνδεδεμένος στο internet, και παρέχει πρόσβαση στο σύστημα CLIME, μέσω κάποιων interface modules που χρησιμοποιούν HTML και Java πρωτόκολλα. Επομένως, για τη χρήση του συστήματος απαιτείται ένας standard web browser, μέσω του οποίου θα γίνει η σύνδεση με τον CLIME server, και η ανάκτηση των απαραίτητων modules.

Αρχιτεκτονική του CLIME

The Legal Information Server – ON-LINE Ως βάση του Legal Information Server (LIS) χρησιμοποιείται το ON-LINE, ένα περιβάλλον για αναπαράσταση των νομικών εννοιών. Αυτό αποτελείται από: Τον Legal Information Server, που είναι υπεύθυνος για την ανάκτηση πληροφοριών. Ένα περιβάλλον ανάλυσης των νομικών πληροφοριών. Ένα toolkit παράστασης των νομικών πληροφοριών.

ON-LINE Legal Information Οι νομικές πληροφορίες αποθηκεύονται ως δομημένα αντικείμενα. Στην πιο απλή τους μορφή, τα αντικείμενα έχουν ένα όνομα και ένα περιεχόμενο. Το περιεχόμενο είναι είτε μία ομάδα από άλλα αντικείμενα, ή απλό κείμενο (atomic text object). Για παράδειγμα, στην περίπτωση του MILE (Maritime Information and Legal Explanation System), το κύριο μέρος των νομικών πηγών είναι διαθέσιμο σε SGML format και έχει την ακόλουθη δομή: Rule – Part – Chapter – Section – Article – Subarticle – Requirement - Μία εκτίμηση του μεγέθους του συγκεκριμένου domain: Οι Rules αποτελούνται από 3 Parts, και 25 Chapters. Ένα Chapter περιέχει συνήθως από 5 ως 15 Sections, ένα Section περιέχει 5 Articles, ένα Article 1 ως 4 Subarticles, και ένα Subarticle 5 ως 10 Requirements (Σύνολο: περίπου Requirements).

ON-LINE Legal Knowledge (1/2) Για τη μοντελοποίηση της νομοθεσίας ή άλλων νομικών πηγών, διακρίνονται 6 τύποι γνώσης (Valente’s Functional Ontology of Law, 1995): World knowledge Αναπαριστά το πεδίο εφαρμογής των νόμων. Για παράδειγμα, για το MILE σύστημα, αφορά πράγματα, όπως: τύπους καραβιών, μέρη από τα οποία αποτελούνται, τύποι επιθεώρησης καραβιών κλπ. Normative knowledge Αναπαριστά τους κανόνες που ισχύουν στις διάφορες καταστάσεις του πεδίου που περιγράφεται στο World Knowledge, για παράδειγμα την υποχρέωση των πλοιοκτητών να ενημερώνουν για οποιαδήποτε ζημιά στο σκαρί του καραβιού.

ON-LINE Legal Knowledge (2/2) Meta-legal knowledge Χρησιμοποιείται για καστάσεις, κατά τις οποίες έχουμε δύο αλληλοσυγκρουόμενους κανόνες στο normative knowledge. Responsibility knowledge Χρησιμοποιείται για την απόδοση ευθυνών σε έναν παράγοντα για μία παρούσα (μη επιτρεπτή) κατάσταση. Reactive knowledge Αναπαριστά την αντίδραση του νομικού συστήματος, όταν κάποιος παράγοντας θεωρηθεί υπεύθυνος για μία συγκεκριμένη κατάσταση. Creative knowledge Χρησιμοποιείται για την παράσταση κάποιας οντότητας η οποία δεν υπήρχε μέχρι τώρα στο πεδίο εφαρμογής (π.χ. ένα καινούριο τμήμα σε μία επιχείρηση).

ON-LINE Legal Analysis Environment Με τη χρήση των παραπάνω τύπων γνώσης, ο LIS μπορεί να εκτελέσει διάφορες εργασίες, από τις οποίες αυτή του normative assessment (αντιστοίχηση μίας συγκεκριμένης υπόθεσης σε κανόνες, για να ελεγχθεί αν η υπόθεση υπακούει στους κανόνες ή όχι) είναι η πιο βασική. Η εργασία διακρίνεται σε δύο subtasks: Στη διαδικασία απεικόνισης: Η περιγραφή της υπόθεσης απαλλάσσεται από άσχετες πληροφορίες, και οι όροι που την αποτελούν απεικονίζονται στους όρους που περιέχονται στους κανόνες (χρήση world knowledge). Στον έλεγχο των συνθηκών των κανόνων: Όλοι οι κανόνες που εφαρμόζονται για τη δεδομένη κατάσταση εξετάζονται, για να ελεγχθεί αν ικανοποιούνται οι συνθήκες τους στη συγκεκριμένη υπόθεση (χρήση normative και meta-legal knowledge).

Βιβλιογραφία Harmonisation perspectives of some promising content standards [Aldo Gangemi, Martin Doerr]. IT Support for the Judiciary: Use of Ontologies in the e-Court Project, [Joost Breuker, Abdullatif Elhag, Emil Petkov, Radboud Winkels]. POWER: Program for an ontology based working environment for modelling and use of Regulations and Legislation, [Tom van Engers, Patries Kordelaar, Ing. Jan den Hartog, Erwin Glassee]. Constructing an IR-oriented legal ontology, [Guiraude Lame]. Proposal for a Dutch Legal XML standard, [Alexander Boer, Rinke Hoekstra, Radboud Winkels,Tom van Engers2, and Frederik Willaert]. CLIME: Intelligent Legal Information Serving, Put to the Test [Radboud Winkels]. ON-LINE: An Architecture for Modeling Legal Information [Andre Valente, Joost Breuker]. Legal Ontologies: A Functional View [Joost Breuker, Andre Valente, Radboud Winkels].