ΠΡΟΛΗΨΗ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Προτάσεις εκπαιδευτικών σε ελληνικά σχολεία & διεθνή προγράμματα παρέμβασης Κ. Κωνσταντίνου & A. Ψάλτη Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας, Α.Τ.Ε.Ι. Θεσ/νίκης , Σίνδος

Είδη εκφοβισμού ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ  Συστηματική κατάχρηση δύναμης ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ  Συστηματική κατάχρηση δύναμης επαναληπτικός χαρακτήρας ανισότητα δύναμης ανικανότητα του θύματος να αμυνθεί (Farrington, 1993) Είδη εκφοβισμού Φυσικός (ασκηση βίας, καταστροφή περιουσίας) Λεκτικός (πέιραγμα) Έμμεσος (κουτσομπολιό, διαρροή άσχημων φημών, κοινωνική απομόνωση) Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (μέσω της χρήσης κινητών τηλεφώνων και διαδικτύου)

«Ταυτότητες φύλου, Εθνικές ταυτότητες & Σχολική Βία: Διερευνώντας τη βία & τη θυματοποίηση στο σχολικό πλαίσιο» [ΑΠΘ, 2004-2007, συγχρηματοδότητση ΥΠΕΠΘ & ΕΕ ] Δείγμα  202 εκπαιδευτικοί Α΄Βάθμιας & Β΄Βάθμιας εκπαίδευσης Είδος εκφοβισμού Α΄Βάθμια Β΄Βάθμια Λεκτικός (κοροϊδία) 68,5% 38,4% Κοινωνικός (απομόνωση) 45,1% 16% Λεκτικός (σεξουαλικά σχόλια) - 11,4 Λεκτικός (διακρίσεις) 14% 10,9% Σωματικός 29,7% 8% Λεκτικός (φήμες) 14,8% 6,7%

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών Παρεμβάσεις εκπαιδευτικών στον εκφοβισμό (Α΄Βάθμ.Ε 91% Β΄Βάθμ.Ε 77, 3%) Α΄βάθμια Β΄βάθμια Στάσεις εκπαιδευτικών για το ρόλο τους Μ.Ο Τ.Α. Πρόληψη = ευθύνη των εκπαιδευτικών 1,65 0,81 1,75 0,77 Οι εκπαιδευτικοί είναι εκπαιδευμένοι να προλαμβάνουν φαινόμενα εκφοβισμού 3,50 0,09 3,86 0,91 Οι εκπαιδευτικοί είναι εκπαιδευμένοι να αντιμετωπίζουν περιστατικά εκφοβισμού 3,44 0,96 3,89 0,89 Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται εκπαίδευση για την πρόληψη περιστατικών εκφοβισμού 1,57 0,71 1,48 0,88 Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται εκπαίδευση σε τρόπους αντιμετώπισης εκφοβισμού 1,32 0,56 1,55 0,98

Προτάσεις δασκάλων για την πρόληψη & την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού ΠΡΟΤΑΣΗ % Συζήτηση, ιδιαίτερη προσέγγιση του θύτη 46,1 Σεμινάρια-επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση 38,5 Συνεργασία με γονείς 34,6 Συνεργασία μεταξύ φορέων (σχολείο, σύμβουλος, ΚΔΑΥ) 30,8 Συζήτηση στο σύνολο των μαθητών της τάξης, εμπλοκή όλων Σεμινάρια-επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην πρόληψη Σχολικός ψυχολόγος 23,1 Αναζήτηση αιτιών Θέσπιση κανόνων για εκφοβιστικές συμπεριφορές 19,2 Καλλιεργεια ομαδικού-συνεργατικού κλίματος στην τάξη 15,3 Επιβολή τιμωρίας- κυρώσεων 11,5 Αποφυγή «ετικετών» που οδηγούν σε περιθωριοποίηση 3,8 Αμεση παρέμβαση του εκπαιδευτικού

Προτάσεις καθηγητών για την πρόληψη & την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού ΠΡΟΤΑΣΗ % Συζήτηση, ιδιαίτερη προσέγγιση του θύτη 38,2 (46,1) Επιβολή τιμωρίας- κυρώσεων 32,4 (11,5) Θέσπιση κανόνων για εκφοβιστικές συμπεριφορές 29,5 (19,2) Σεμινάρια-επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση 26,5 (38,5) Σεμινάρια/επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην πρόληψη 23,5 (30,8) Συνεργασία με γονείς 14,7 (34,6) Σχολικός ψυχολόγος 14,7 (23,1) Συνεργασία μεταξύ φορέων (σχολείο, σύμβουλος, ΚΔΑΥ) 11,8 (30,8) Καλλιεργεια ομαδικού-συνεργατικού κλίματος στην τάξη 11,8 (15,3) Στήριξη των θυμάτων 11,8 Αναζήτηση αιτιών 11,3 (23,1) Συζήτηση στην ολομέλεια των μαθητών, εμπλοκή όλων 8,8 (30,8) Αποφυγή «ετικετών» που οδηγούν σε περιθωριοποίηση 5,8 (3,8)

Παρεμβάσεις ενάντια στο σχολικό εκφοβισμό Εντοπίζονται σε τρία επίπεδα: Στοχευμένες παρεμβάσεις Ολιστικές παρεμβάσεις ή παρεμβάσεις βασισμένες στο σχολείο Παρεμβάσεις επιρροής της κοινωνίας Αποτελεσματικότερες Στρατηγικές: προώθηση γνώσεων & πληροφοριών & κατάρριψη μύθων γύρω από σχολικό εκφοβισμό καταπολέμηση κυρίαρχων αντιλήψεων για την επιθετική συμπεριφορά εκτίμηση του φαινόμενου στο σχολείο με μετρήσεις ανάπτυξη ενός πλαισίου αρχών & συμπεριφοράς για τους μαθητές συμβουλευτικές υπηρεσίες για τα θύματα & τους δράστες εμπλοκή των γονέων στις παρεμβάσεις ανάπτυξη ειδικών στρατηγικών για παιδιά που εκδηλώνουν επιθετικότητα

Ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις Στόχοι ολιστικών σχολικών παρεμβάσεων: αύξηση της γνώσης & συνειδητοποίησης του προβλήματος δημιουργία κανονισμού για την πρόληψη & αντιμετώπιση του εκφοβισμού αντιμετώπιση επεισοδίων εκφοβισμού εμπλοκή μαθητών, εκπαιδευτικών & γονέων

Ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις Παρεμβάσεις από εκπαιδευτικούς Μη-αγνόηση/υποτίμηση του προβλήματος Άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος  Άμεση & αυστηρή παρατήρηση αμέσως μετά το περιστατικό  Εφαρμογή συνεπειών σχετικών με την εκφοβιστική πράξη, που καθιστούν το θύτη υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του απέναντι στο θύμα  Επιβολή τιμωρίας που περιέχει στοιχεία δικαιοσύνης & αναπλήρωσης της ζημιάς που προκλήθηκε  Αξιοποίηση της «δύναμης» του θύτη σε θετικές κοινωνικές συμπεριφορές

Ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις Παρεμβάσεις από εκπαιδευτικούς Ανάπτυξη πλάνου δραστηριοτήτων σχετικών με τον εκφοβισμό  Τακτικές συζητήσεις με μαθητές/ήτριες  Προβολή σχετικών ταινιών,  Παιχνίδι ρόλων  Ανάγνωση σχετικών λογοτεχνικών κειμένων Δημουργία «θετικού σχολικού κλίματος»  Συνεργασία  Σεβασμός  Εμπιστοσύνη  Φροντίδα, νοιάξιμο  Ανάπτυξη του αισθήματος του ανήκειν Ανάπτυξη ενσυναίσθησης Κατανόηση της διαφορετικότητας  Αποδοχή του άλλου

Ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις Παρεμβάσεις από μαθητές/τριες Υποστήριξη από συνομηλίκους παρέχουν στους συμβούλους-συνομηλίκους δεξιότητες & στρατηγικές για την επίλυση του προβλήματος οι ενήλικοι διατηρούν έναν υποστηρικτικό & εποπτικό ρόλο Παρεμβάσεις στους παρατηρητές αύξηση της επίγνωσης της σοβαρότητας του προβλήματος συνειδητοποίηση των ρόλων που λαμβάνουν κατά τη διαδικασία του εκφοβισμού δέσμευση σε νέες συμπεριφορές μέσα από συζήτηση ή από παίξιμο ρόλων

Ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις Συνεργασία με γονείς Ενημέρωση για το φαινόμενο του εκφοβισμού & τα είδη του Διερεύνηση των απόψεων & στάσεών τους για τον εκφοβισμό Συλλογή & καταγραφή ιδεών & προτάσεων, εμπλοκή ίδιων Ενεργή συνεργασία με γονείς θυμάτων και θυτών Ενημέρωση για την πορεία της προσπάθειας ενάντια στον εκφοβισμό Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών Ατομική συμβουλευτική σε θύματα ή δράστες Ομαδική συμβουλευτική σε μαθητές/τριες Συμβουλευτική υποστήριξη σε οικογένειες Συμβουλευτική υποστήριξη στο εκπαιδευτικό προσωπικό

Συμπερασματικά... Ανάγκη Μικτά αποτελέσματα προγραμμάτων παρέμβασης Συμβολή σε επιμέρους τομείς στη μείωση του εκφοβισμού Αποτελεσματικότερα όταν εφαρμόζονται σε μικρότερους μαθητές με συστηματικό τρόπο Ανάγκη Πρώιμης παρέμβασης με συστηματικές και εξατομικευμένες στρατηγικές ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του κάθε σχολικού πλαισίου!