ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΙΙΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΙΙΙ 8η Διάλεξη

Στόχοι Θα εξετάσουμε το μονοπωλιακό ανταγωνισμό και το ολιγοπώλιο προκειμένου : Να κατανοήσουμε τα προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού Να κατανοήσουμε τα προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου Να είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε διαγραμματικά, σε σχέση με το μονοπωλιακό ανταγωνισμό: Το επίπεδο της παραγωγής που μεγιστοποιεί τα κέρδη Την τιμή πώλησης Να καταλάβουμε τους λόγους για τον ανταγωνισμό όχι μέσω των τιμών, που επικρατεί σε συνθήκες μονοπωλίου

Εισαγωγή Ο τέλειος ανταγωνισμός και το καθαρό μονοπώλιο είναι οι ακραίες περιπτώσεις Η εξέτασή τους, όμως, μας δίδει χρήσιμες πληροφορίες για τα όρια του ανταγωνισμού και την ανταγωνιστική συμπεριφορά των επιχειρήσεων Ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός πλησιάζει περισσότερο στο άκρο του τέλειου ανταγωνισμού Το ολιγοπώλιο πλησιάζει περισσότερο στο άκρο του καθαρού μονοπωλίου

Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) Ο ΜΑ ενσωματώνει στοιχεία του τέλειου ανταγωνισμού και του μονοπωλίου Ο ΜΑ έχει 3 προσδιοριστικά χαρακτηριστικά : Υπάρχει ελευθερία εισόδου-εξόδου στην αγορά (όπως στον τέλειο ανταγωνισμό) Υπάρχει μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων στην αγορά (όπως στον τέλειο ανταγωνισμό) Όλες οι επιχειρήσεις έχουν καμπύλη ζήτησης με αρνητική κλίση (όπως στο μονοπώλιο) Αφού υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις στην αγορά → δεν μπορεί μία μόνο να ασκήσει σημαντική επιρροή στην τιμή, στην ποσότητα και στις στρατηγικές που θα ακολουθήσουν οι άλλες επιχειρήσεις

Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) Η ελευθερία εισόδου- εξόδου σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μακροχρόνια υπερκανονικά κέρδη Στον ΜΑ κάθε επιχείρηση παράγει ένα διαφοροποιημένο προϊόν Άρα, κάθε επιχείρηση θα έχει μια καμπύλη ζήτησης για τα προϊόντα της με αρνητική κλίση (βλ. επόμενη διαφάνεια)

Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) Η επιχείρηση επιλέγει να προσφέρει την εκροή που μεγιστοποιεί το κέρδος της, ήτοι Oq Για αυτήν την εκροή οι καταναλωτές πληρώνουν τιμή Op Το κόστος αυτής της εκροής είναι για την επιχείρηση Oc Άρα, δημιουργείται υπερκανονικό κέρδος ίσο προς το ορθογώνιο cpxw Αυτό το υπερκανονικό κέρδος απελευθερώνει τον ανταγωνισμό (είσοδο και άλλων επιχειρήσεων στην αγορά) Η ζήτηση της κάθε επιχείρησης θα μειωθεί και, άρα, η καμπύλη ζήτησης AR (καθώς και η MR) μετατοπίζεται προς τα αριστερά Άρα, θα σημειωθούν ζημίες ίσες με το ορθογώνιο yczp Η καμπύλη AR έχει μετατοπισθεί πολύ προς τα αριστερά (διότι πάρα πολλοί πελάτες έχουν στραφεί προς ανταγωνιστικές επιχειρήσεις), γεγονός που προκαλεί τις ζημιές

Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (ΜΑ) Οι ζημιές κάποιων επιχειρήσεων θα τις αναγκάσουν να αποχωρήσουν από την αγορά Η αποχώρηση → σε αύξηση της ζήτησης για τις εναπομείνασες → οι καμπύλες ζήτησής τους θα μετατοπισθούν δεξιά → μακροπρόθεσμα θα επέλθει ισορροπία → ύπαρξη κανονικού κέρδους Μακροχρόνια ισορροπία : MR=MC και AR=AC (βλ. επόμενη διαφάνεια)

Ολιγοπώλιο (ανταγωνισμός μεταξύ λίγων) Ολιγοπώλιο : λίγες επιχειρήσεις σε μιαν αγορά ανταγωνίζονται η μια την άλλη Ειδική περίπτωση : δύο επιχειρήσεις ανταγωνίζονται → δυοπώλιο Βασικό χαρακτηριστικό του ολιγοπωλίου : Κάθε επιχείρηση πρέπει να λάβει υπόψη της τις επιπτώσεις των κινήσεών της στη συμπεριφορά των άλλων επιχειρήσεων, καθώς επίσης και τις επιπτώσεις των κινήσεων των άλλων επιχειρήσεων στο κέρδος της Με άλλα λόγια : Όλες οι επιχειρήσεις είναι αλληλεξαρτώμενες

Παράδειγμα Υπάρχουν 4 πρατήρια βενζίνης σε μια περιοχή Καθένα θέλει να πωλήσει όσο το δυνατόν περισσότερη βενζίνη για να μεγιστοποιήσει τα έσοδά του Κανένα δε γνωρίζει το κόστος της βενζίνης του άλλου, υποθέτουν, όμως, ότι είναι παρόμοιο με αυτό των άλλων Εάν ένα πρατήριο μειώσει την τιμή του τότε θα αυξηθούν δυσανάλογα τα έσοδά του (λόγω του ότι το πετρέλαιο είναι ελαστικό ως προς την τιμή)

Παράδειγμα Τα επιπλέον αυτά έσοδα δημιουργούνται σε βάρος των εσόδων των υπολοίπων πρατηρίων (που και εκείνα έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση των εσόδων τους) Για να μεγιστοποιήσουν τα έσοδά τους δεν μπορούν παρά να μειώσουν και αυτά τις τιμές τους Αυτό όμως οδηγεί σε πόλεμο τιμών από τον οποίο όλοι χάνουν Ερώτημα : τι πρέπει να κάνουν τα πρατήρια? Απάντηση : να προσπαθήσει το καθένα να διαφοροποιήσει το προϊόν του (άρα να προσελκύσει πελάτες των άλλων), διατηρώντας σταθερή των τιμή του στο κοινό επίπεδο των τιμών όλων των πρατηρίων

Παράδειγμα Εάν ένα πρατήριο μπορούσε να αποδείξει ότι η βενζίνη του είναι καλύτερης ποιότητας, θα μπορούσε να πείσει κάποιους καταναλωτές να πληρώσουν υψηλότερη τιμή Στην περίπτωσή μας όμως, τα προϊόντα δεν είναι επαρκώς διαφοροποιημένα ώστε ο καταναλωτής να τα αντιμετωπίσει ως μοναδικά Ερώτημα : πώς συμπεριφέρονται οι επιχειρήσεις σε αυτήν την περίπτωση? Απάντηση : έχουν αναπτυχθεί 2 κατηγορίες υποδειγμάτων για να εξηγηθεί αυτή η συμπεριφορά (καμία κατηγορία δεν είναι απόλυτα ικανοποιητική)

Κατηγορίες υποδειγμάτων ολιγοπωλίου

1η Κατηγορία :Παραδοσιακά υποδείγματα ολιγοπωλίου Το υπόδειγμα Sweezy : βασίζεται στην εξής υπόθεση : κάθε επιχείρηση θα κάνει την πιο απαισιόδοξη υπόθεση σχετικά με την αγοραία ζήτησή της. Αυτό σημαίνει για κάθε επιχείρηση : Αν μειώσω την τιμή μου, θα αντιμετωπίσω μια ανελαστική καμπύλη ζήτησης Αν αυξήσω την τιμή, θα αντιμετωπίσω μια ελαστική καμπύλη ζήτησης

1η Κατηγορία :Παραδοσιακά υποδείγματα ολιγοπωλίου Οι υποθέσεις αυτές σημαίνουν ότι αν μια επιχείρηση μειώσει την τιμή της και η ζήτηση είναι ανελαστική → μείωση συνολικών εσόδων Αν μια επιχείρηση αυξήσει την τιμή της και η ζήτηση είναι ελαστική → μείωση, επίσης, των συνολικών εσόδων Άρα, αν η τιμή μεταβληθεί εν γένει, με βάση αυτές τις υποθέσεις, τα συνολικά έσοδα θα μειωθούν (βλ. σχήμα επόμενης διαφάνειας)

Σχολιασμός τεθλασμένης καμπύλης ζήτησης Το τμήμα της καμπύλης ζήτησης (AR) πάνω από τη γωνία → ελαστικό Το τμήμα της καμπύλης ζήτησης (AR) κάτω από τη γωνία → ανελαστικό Η τιμή Op παραμένει στη γωνία γιατί αν μετακινηθεί θα προκαλέσει μείωση εσόδων Η καμπύλη MR είναι ασυνεχής, αποτελείται από 2 τμήματα που αντιστοιχούν στους 2 κλάδους της καμπύλης ζήτησης (AR) Όσο η καμπύλη MC περνά μέσα από την καμπύλη MR στο ασυνεχές τμήμα της, η επιχείρηση μπορεί να συνεχίσει να μεγιστοποιεί τα κέρδη της παράγοντας ποσότητα Oq και χρεώνοντας τιμή Op

Πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα του υποδείγματος Sweezy Εξηγεί γιατί, στις συγκεκριμένες συνθήκες, οι τιμές έχουν την τάση να είναι άκαμπτες Λειτουργεί καλύτερα όταν όλες οι επιχειρήσεις έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος και διάρθρωση Τα πιο σημαντικά προβλήματα της ανάλυσης αυτής είναι: Το υπόδειγμα δεν εξηγεί πώς βρίσκουμε την τιμή Το υπόδειγμα δεν εξηγεί τι θα συμβεί αν αλλάξουν ή μεταβληθούν οι πεποιθήσεις

1η Κατηγορία :Παραδοσιακά υποδείγματα ολιγοπωλίου Το υπόδειγμα ολιγοπωλίου δεσπόζουσας επιχείρησης : βασίζεται στην εξής υπόθεση : υπάρχει μια μεγάλη επιχείρηση (δεσπόζουσα επιχείρηση) που προμηθεύει το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς και κάποιες μικρές που καθεμιά προμηθεύει ένα μικρό μέρος της αγοράς στην τιμή που έχει επιβάλει η δεσπόζουσα επιχείρηση

Παράδειγμα ολιγοπωλίου δεσπόζουσας επιχείρησης Έστω σε μια μικρή γεωγραφική περιοχή υπάρχει μια μεγάλη επιχείρηση και 15 μικρές που πωλούν φιάλες γκαζιού Η μεγάλη προμηθεύει το 55% της αγοράς και κάθε μια μικρή το 3% αυτής Το σχήμα της επόμενης διαφάνειας δείχνει την καμπύλη συνολικής προσφοράς των 15 μικρών επιχειρήσεων και την καμπύλη ζήτησης ολόκληρης της αγοράς

Σχολιασμός Σχήματος προηγούμενης διαφάνειας Η D δείχνει τη συνολική ποσότητα που θα ζητήσουν οι καταναλωτές σε κάθε επίπεδο τιμής Σε τιμή 120λ/κιλό, τη συνολικά ζητούμενη από την αγορά ποσότητα θα προμηθεύσουν οι μικρές επιχειρήσεις Σε οποιαδήποτε τιμή ‹ 120λ, η ζήτηση θα ξεπεράσει τις δυνατότητες των μικρών επιχειρήσεων Π.χ στην τιμή των 100λ/κιλό, η αγοραία ζήτηση είναι 33.000 φιάλες, αλλά οι μικρές επιχειρήσεις μπορούν να καλύψουν 15.000 Τις υπόλοιπες θα καλύψει η μεγάλη επιχείρηση Αν σχεδιάσουμε τις διαφορές μεταξύ προσφοράς των μικρών και συνολικής ζήτησης της αγοράς (μετακίνηση της D προς τα αριστερά κατά την απόσταση 15-33) καταλήγουμε στην καμπύλη ζήτησης της μεγάλης επιχείρησης (βλ. επόμενη διαφάνεια)

Σχολιασμός Σχήματος προηγούμενης διαφάνειας Δεν υπάρχει ζήτηση στην τιμή των 120λ/κιλό, αλλά σε χαμηλότερες τιμές Άρα, η μεγάλη επιχείρηση θα μεγιστοποιήσει τα κέρδη της παράγοντας την εκροή εκείνη στην οποία MR=MC, ήτοι 18.000 φιάλες στην τιμή των 100λ/κιλό Εφόσον η μεγάλη επιχείρηση είναι ηγέτης της αγοράς, οι μικρές θα την ακολουθήσουν και θα προσφέρουν το προϊόν σε αυτή την τιμή Η τελική προσφορά της αγοράς παρουσιάζεται στο Σχ. της επόμενης διαφάνειας

2η Κατηγορία : Θεωρία παιγνίων Σε μια κατάσταση όπου κανείς δεν είναι σίγουρος για τη συμπεριφορά του ανταγωνιστή, μια επιχείρηση μπορεί να κάνει σενάρια και να σχεδιάσει την αντίδρασή της Υπάρχουν πολλά πιθανά σενάρια, η διατύπωση δε του σεναρίου με τη μορφή προβλήματος, σε συνδυασμό με τη λύση, είναι η μεθοδολογία της θεωρίας παιγνίων Τα περισσότερα παίγνια διέπονται από ένα σύνολο κανόνων με στόχο τη διαμόρφωση σχεδίου ώστε να κερδίσουμε

2η Κατηγορία : Θεωρία παιγνίων Στο ολιγοπώλιο οι κανόνες είναι «υπάρχει μια μικρή ομάδα παικτών (εταιρείες) που η καθεμιά τους είναι αλληλεξαρτώμενη από τις υπόλοιπες Ο στόχος (ή η στρατηγική) είναι να χρησιμοποιήσει κανείς κάθε διαθέσιμη στρατηγική (τιμολόγηση, διαφοροποίηση προϊόντος κτλ) ,ώστε να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του Η νίκη κρίνεται με βάση το κέρδος ή τη ζημία Για να κατανοήσουμε το παίγνιο του ολιγοπωλίου θα χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα με 2 παίκτες (δυοπώλιο) Το σύνηθες παίγνιο με 2 παίκτες είναι το δίλημμα του κρατουμένου

Το δίλημμα του κρατουμένου 2 εγκληματίες έχουν συλληφθεί επ’ αυτοφώρω και κρατούνται Ο αστυνομικός υποψιάζεται, χωρίς αποδείξεις, ότι έχουν διαπράξει και άλλο έγκλημα Αναζητεί, συνεπώς, την ομολογία τους Στρατηγική του αστυνομικού: Τους βάζει σε ξεχωριστά κελιά (μη επικοινωνία μεταξύ τους) Τους πληροφορεί ότι καθένας τους αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης 2 ετών για τα εγκλήματα για τα οποία υπάρχουν αποδείξεις Ακολούθως, λέει σε καθένα ξεχωριστά ότι υποψιάζεται τον άλλον για διάπραξη άλλου σοβαρότερου εγκλήματος και τους προτείνει μια συμφωνία Αν ο ένας ομολογήσει το 2ο έγκλημα και ο συνένοχός του όχι, τότε ο ομολογήσας θα μείνει 1 χρόνο φυλακή και για τα 2 εγκλήματα, ενώ ο συνένοχος θα φυλακισθεί για 2 έτη+8 έτη για το 2ο =10 έτη συνολικά Αν και οι 2 ομολογήσουν το 2ο έγκλημα ξεχωριστά, θα εκτίσουν συνολικά ποινή φυλάκισης 3 ετών Και οι 2 γνωρίζουν ότι αν δεν ομολογήσουν το 2ο έγκλημα θα μείνουν φυλακή 2 χρόνια για το πρώτο έγκλημα Τι πρέπει να κάνουν?

Λύση Ο καθένας έχει 2 επιλογές: Να ομολογήσει το 2ο έγκλημα Να μην ομολογήσει Αφού υπάρχουν 2 παίκτες και ο καθένας έχει 2 επιλογές, υπάρχουν 4 πιθανά αποτελέσματα : Να ομολογήσουν και οι 2 Να μην ομολογήσει κανείς Να ομολογήσει ο Α και όχι ο Β Να ομολογήσει ο Β και όχι ο Α Η καλύτερη λύση για τον κάθε κρατούμενο βρίσκεται με το Σχ. της επόμενης διαφάνειας

Λύση Ο κρατούμενος Α σκέφτεται ως εξής : Αν ο Β ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω φυλακή 3 αντί για 10 χρόνια Αν ο Β δεν ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω 1 αντί για 2 χρόνια φυλακή Άρα, ανεξάρτητα από το τι θα κάνει ο Β εμένα με συμφέρει να ομολογήσω

Λύση Ο κρατούμενος Β σκέφτεται ως εξής : Αν ο Α ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω φυλακή 3 αντί για 10 χρόνια Αν ο Α δεν ομολογήσει, με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα μείνω 1 αντί για 2 χρόνια φυλακή Άρα, ανεξάρτητα από το τι θα κάνει ο Α εμένα με συμφέρει να ομολογήσω

Λύση Η λύση είναι να ομολογήσουν και οι 2 και να φυλακιστούν για 3 χρόνια Σε οικονομικούς όρους, αυτό αποτελεί σημείο ισορροπίας (όπου μια επιχείρηση επιλέγει την καλύτερη δυνατή λύση, δεδομένων των δυνατών επιλογών της άλλης επιχείρησης Σημαντική παρατήρηση : το σημείο αυτό δεν είναι το άριστο (η άριστη θέση και για τους 2 είναι τα δύο χρόνια) Είναι η αλληλεξαρτημένη φύση της σχέσης που οδηγεί σε αυτό το μη άριστο αποτέλεσμα Αυτό αποδεικνύει τη σπατάλη πόρων που συνεπάγεται το μονοπώλιο