1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Εφαρμοσμένης Οικονομικής και Χρηματοοικονομικής» Μάθημα: Αναπτυξιακά Θέματα Αιχμής της Ελληνικής Οικονομίας Ακαδημαϊκό έτος: Διδάσκων: Π.Ε. Πετράκης Γραφείο: Σταδίου 5, (Γραφείο 110) Ώρες γραφείου: Τετάρτη 15:00-16:00 Τηλέφωνο:

2 Γιατί οι τράπεζες πρέπει να δράσουν

3 Πρόγραμμα διαλέξεων 1η Διάλεξη (01/12/2011): The Long Endgame in Europe and Greece 2η Διάλεξη (8/12/2011): Οι βαθύτερες αιτίες του Ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος Special Case: The Peculiar Greek Economic Case and the Deep Sources of the Problem 3η Διάλεξη (15/12/2011): Η μεγέθυνση πριν την κρίση στην Ελληνική οικονομία, Το ερωτηματικό της ανάπτυξης, Η κρίση του και το Οικονομικό Πρόγραμμα Σταθερότητας Special Case: Competitiveness and the European Unification Process

4 Πρόγραμμα διαλέξεων 4η Διάλεξη (22/12/2011): Ανθρώπινο κεφάλαιο: Εκπαίδευση, καινοτομία και υγεία Special Case: Economic Growth and Cultural Change: A Cross World Analysis 5η Διάλεξη (12/01/2012): Πολιτισμικές αξίες, στερεότυπα και ιστορική εξέλιξη. Οι ιδιόμορφοι οικονομικοί θεσμοί. Οι πολιτικοί θεσμοί και η κατανομή του εισοδήματος Special Case: Transaction Costs and Cultural Values 6η Διάλεξη (19/01/2012): Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων της Οικονομικής Προσαρμογής, Η μεσο-μακροπρόθεσμη προοπτική στην Ελληνική οικονομία Special Case: Perceived Risk of Sovereign Default and Consolidation Success

5 Διάλεξη 1 η Το Τελικό Παιχνίδι στην Ευρώπη και την Ελλάδα

6 Περιεχόμενα διάλεξης 1. Εισαγωγή: Η δημιουργία του παρόντος και η πρόβλεψη του μέλλοντος. 2. Τρεις χρονικοί ορίζοντες για το μέλλον της Ευρώπης και της Ελλάδας. 3. Η πολιτική οικονομία της Ευρωπαϊκής κρίσης. 4. Η διάσταση στις θεωρητικές υποδομές των ασκούμενων πολιτικών. 5. Η πολιτική διαμάχη και οι επικρατούσες πολιτικές. 6. Η εξέλιξη των οικονομιών 7. Ανάλυση σεναρίων – εκτιμήσεις. 8. Ο μακροπρόθεσμος ορίζοντας.

7 1. Εισαγωγή: Η δημιουργία του παρόντος και το ζήτημα του μέλλοντος Α) Η δημιουργία του παρόντος Έκρηξη των χρηματοοικονομικών εργαλείων σε σχέση με τις παραγωγικές αξίες. Επαναξιολόγηση του κινδύνου. Ο φόβος της απώλειας της αξίας του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου. Είναι όλα σχετικά με προσδοκίες. Η αλυσίδα της κρίσης Κρίση στεγαστικών δανείων  Τραπεζική κρίση  Κρίση εθνικού χρέους  Τραπεζική κρίση  Πολιτική κρίση Ειδικά θέματα για την Ελληνική οικονομία: 1) Υπερχρέωση 2) Ανταγωνιστικότητα

8 Τα χρόνια της κρίσης 2008 – 2015

9 διάγραμμα

10 Ανταγωνιστικότητα – Μοναδιαίο κόστος εργασίας

11 Η δημιουργία του παρόντος και το ζήτημα του μέλλοντος Β) Το ζήτημα του μέλλοντος D.C. North (2005) Understanding the process of Economic Change. Όταν δημιουργούμε ένα νέο κόσμο, ταυτόχρονα δημιουργούμε ένα δυναμικό πρόβλημα.

12 Το ζήτημα του μέλλοντος Α) Ένα υπόβαθρο για την κατανόηση του μέλλοντος Β) Βραχυπρόθεσμες vs Μεσοπρόθεσμες vs Μακροπρόθεσμες θεωρήσεις Γ) Προβλέψεις συγκεκριμένης χρονικής στιγμής vs Προβλέψεις εναλλακτικών πορειών Δ) Προβλέψεις προσαρμογής vs Προβλέψεις επιρροής

13 Α) Ένα υπόβαθρο για την κατανόηση του μέλλοντος Το μέλλον αναμένεται να αποτελεί ένα συνδυασμό συνέχειας και αλλαγών. Αν και το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια, μπορεί να αναμένεται με κάποιο βαθμό αβεβαιότητας, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες. Όλες οι προβλέψεις και τα μελλοντικά σχέδια θα πρέπει να αποτελούν προσδοκίες για το μέλλον που βασίζονται σε αυστηρές αναλύσεις (ανάλυση τάσης, εξειδικευμένα μελλοντικά σενάρια, κλπ.). Δεν υπάρχει πρόβλεψη ή σχέδιο για το μέλλον που όταν πραγματοποιηθεί παραμένει αμετάβλητη (όπως είχε σχεδιαστεί αρχικά).

14 Β) Βραχυπρόθεσμες vs Μεσοπρόθεσμες vs Μακροπρόθεσμες θεωρήσεις Σε περιόδους κρίσεων στις οποίες παρατηρούνται επιταχυνόμενες αλλαγές, είναι αναγκαίο να επικεντρωνόμαστε σε μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες θεωρήσεις. Γ) Προβλέψεις συγκεκριμένης χρονικής στιγμής vs Προβλέψεις εναλλακτικών πορειών Δεν πρέπει να έχουμε την πεποίθηση ότι το μέλλον θα είναι απόλυτα προβλέψιμο, αλλά να πηγαίνουμε λιγότερο ή περισσότερο προς τη σωστή απόφαση.

15 Δ) Προβλέψεις προσαρμογής vs Προβλέψεις επιρροής / Αισιόδοξες vs Απαισιόδοξες προβλέψεις Προβλέψεις προσαρμογής: επιδιώκουν να προλάβουν αυτό που έρχεται, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη προσαρμογή (δημιουργεί πλεονεκτήματα για τους εαυτούς τους εκμεταλλευόμενοι ευκαιρίες και αποφεύγοντας κινδύνους πιο γρήγορα και εύκολα). Προβλέψεις επιρροής: επιδιώκουν να επηρεάσουν την πορεία των γεγονότων και να προωθούν τα επιθυμητά γεγονότα Αισιόδοξες vs απαισιόδοξες προβλέψεις

16 Ο ρόλος των προσδοκιών Η δυναμική του δημοσίου χρέους καθορίζεται από την εξής συνθήκη: bt = bt-1 (1+rt-gt)+ dt + ft, όπου b ο λόγος δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ, r το ονομαστικό μεσοσταθμικό επιτόκιο εξυπηρέτησης του χρέους, g ο ρυθμός μεταβολής του ονομαστικού ΑΕΠ (=ρυθμός ανάπτυξης + πληθωρισμός), d το πρωτογενές έλλειμμα και f η προσαρμογή stock-flow. Οι παρατιθέμενες προβολές υποθέτουν απουσία συντονισμένης επίθεσης στα ελληνικά ομόλογα ως αποτέλεσμα αρνητικής ανάγνωσης των θεμελιωδών μεγεθών.

17 O P. Krugman για τις προσδοκίες A few years ago Gauti Eggertsson published a persuasive analysis of the big economic recovery of ; he argued that it had a lot to do with changed expectations of future monetary policy. Specifically, by taking America off the gold standard — a shocking move at the time — and explicitly calling for a return to pre-depression price levels, FDR created an expectation of rising prices that had a salutary effect on demand. So what happened in spring 2011? The ECB raised rates even though there was no sign of underlying inflationary pressure beyond a commodity blip, and even though the needed price adjustment in the periphery clearly needed a reasonably high inflation target. Trichet might as well have gone on TV and announced, “My colleagues and I are determined to make the debt problems of southern Europe insoluble.” And they’ve succeeded.

18 American Economic Review 2008, 98:4, 1476–1516 Great Expectations and the End of the Depression By Gauti B. Eggertsson This paper suggests that the US recovery from the Great Depression was driven by a shift in expectations. This shift was caused by President Franklin Delano Roosevelt’s policy actions. On the monetary policy side, Roosevelt abolished the gold standard and—even more importantly— announced the explicit objective of inflating the price level to pre- depression levels. On the fiscal policy side, Roosevelt expanded real and deficit spending, which made his policy objective credible. These actions violated prevailing policy dogmas and initiated a policy regime change as in Sargent (1983) and Temin and Wigmore (1990). The economic consequences of Roosevelt are evaluated in a dynamic stochastic general equilibrium model with nominal frictions.

19 2. Τρεις χρονικοί ορίζοντες για το μέλλον Α) Ο άμεσος χρονικός ορίζοντας: Τα κρίσιμα χρόνια. i) Το ημερολόγιο του τελικού παιχνιδιού. ii) Οι στόχοι των παικτών. iii) Το ερωτηματικό της εξόδου από την Ευρωζώνη. B) Η χαμένη δεκαετία: Μέχρι το Γ) Ο μακροχρόνιος ορίζοντας: Οι αλλαγές στο καπιταλιστικό σύστημα.

20 i) Το Ημερολόγιο του Τελικού Παιχνιδιού Οι αρνητικές εξελίξεις στην οικονομία της Ευρωζώνης αφορούν το ρυθμό ανάπτυξης των επί μέρους χωρών -που τείνει να προσεγγίσει μηδενικά επίπεδα- και τη φυγή των πιστωτών από το εθνικό χρέος των χωρών τους. Η κρίση είναι καθολική σε επίπεδο Ευρωζώνης, αλλά βεβαίως δε θα μείνει μέσα σ’ αυτή. Συμπτωματικά υπάρχουν αξιόλογες ενδείξεις ότι εμφανίζεται ύφεση στην Κίνα, για ενδογενείς μάλλον λόγους που συνδέονται με το τραπεζικό της σύστημα πάρα με την εξωτερική ζήτηση. Ορισμένες ενδείξεις ανάκαμψης εμφανίζονται στις ΗΠΑ αλλά είναι σχετικά ασθενείς αν και θετικότερες από τις αναμενόμενες. Βρισκόμαστε στη φάση της εξέλιξης του οικονομικού κύκλου που εκτιμάται ότι θα κρατήσει μέχρι το 2015 και χαρακτηρίζεται από απομόχλευση (μειώνονται δηλαδή τα δανειακά κεφάλαια σε σχέση με τα ίδια, είτε μέσω αναδιάρθρωσης είτε μέσω της καταστροφής τους).

21 Το Ημερολόγιο του Τελικού Παιχνιδιού Στη φάση της απομόχλευσης θα υπάρξουν συνέπειες στην κοινωνία αφού αφορά κράτη, μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες. Το Τελικό Παιχνίδι στην Ευρωζώνη αναφέρεται στη στενότερη ενοποίησή της ή στη μεταβολή της ή στη διάλυσή της. Η κεντρική διεύθυνση της ΕΖ (Γαλλία – Γερμανία) προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, της τάξης των 12 – 36 μηνών. Αυτό εξάγεται από το ρυθμό με τον οποίο καταναλώνεται η δύναμη πυρός που έχει συγκεντρώσει η ΕΖ για την αντιμετώπιση της φυγής του χρέους από το χρέος της Ιταλίας και της Ισπανίας (€6 - €8 δις την εβδομάδα μέχρι σήμερα).

22 Η δύναμη πυρός της Ευρωζώνης Η δύναμη πυρός θα διαμορφωθεί περίπου ως εξής: € δις από το ΔΝΤ κατευθείαν προς τις χώρες, €90 δις σε SDRs (Special Drawing Rights), €250 δις μέσω του EFSF, και επιπλέον €160 δις για το Securities Market Program (SMP) της ΕΚΤ. Άθροισμα: 635 – 710 δις €. Από τα μετρητά αυτά €350 δις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μόχλευση του EFSF μέχρι €1,3 τρις. Στο μακρύτερο ορίζοντα των τριών ετών η ΕΖ θα προσπαθήσει να προλάβει να επανοργανώσει τα δημόσια οικονομικά της με βάση τις αποφάσεις της 27 ης Οκτωβρίου, όπως αυτές περιγράφονται από τις Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες, το Euro Plus Pact, το European Semester και την Excessive Deficit Procedure. Το Τελικό Παιχνίδι λοιπόν στην ΕΖ εξελίσσεται ως αποτέλεσμα ενός ανταγωνιστικού αγώνα δρόμου της Διοίκησης της Ευρωζώνης, της φυγής κεφαλαίων και των κερδοσκόπων που εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις.

23 Μακροπρόθεσμες ημερομηνίες που είναι κρίσιμες για το Τελικό Παιχνίδι 29 η και 30 η Νοεμβρίου: θα συνεδριάσει το Eurogroup και το Ecofin. Εδώ θα πρέπει (για να απελευθερωθεί η 6 η δόση για την Ελλάδα) να οργανωθεί ένας πολιτικός λόγος που θα πείθει για τη διάθεση της Ευρωζώνης να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της. 7 η, 8 η Δεκεμβρίου: θα συναντηθεί η A. Merkel με το Γάλλο πρόεδρο N. Σαρκοζί ενόψει της Συνόδου Κορυφής. 8 η Δεκεμβρίου: το Δ.Σ. της ΕΚΤ ίσως αποφασίσει (;) για μία νέα μείωση (0,25 μονάδες βάσης) του Ευρωπαϊκού επιτοκίου. 9 η Δεκεμβρίου: Σύνοδος Κορυφής όπου θα συζητηθεί (;) και η ιδέα των stability bonds.

24 Μακροπρόθεσμες ημερομηνίες που είναι κρίσιμες για το Τελικό Παιχνίδι Στις μακροπρόθεσμες ημερομηνίες που είναι κρίσιμες για το Τελικό Παιχνίδι πρέπει να εστιάσουμε και σε τρεις επιπλέον ημερομηνίες:  Απρίλιος του 2012: Γαλλικές Εκλογές,  Νοέμβριος του 2012: Αμερικανικές Εκλογές, και  Σεπτέμβριος – Οκτώβριος του 2013: Γερμανικές εκλογές. Με εξαίρεση τις Γαλλικές εκλογές που πιθανότατα το αποτέλεσμα σαφώς θα ευνοήσει τις απόψεις που οδηγούν σε γρηγορότερη Ευρωπαϊκή συνένωση, οι άλλες δύο εκλογές εισάγουν παράγοντες αβεβαιότητας. Οι Γερμανικές εκλογές (εάν γίνουν τον Οκτώβριο του 2013 και όχι νωρίτερα) θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν και το τέλος αυτής της «κρίσιμης» διετίας. Το ζήτημα είναι να φθάσουμε μέχρι εκεί.

25 ii) Οι στόχοι των παικτών Α) Γερμανία Το υπόβαθρο:  Weimer and the trillions of Reichsmark notes: Η χρηματοδότηση των ελλειμμάτων και ο υπερπληθωρισμός.  German Unification : 1,3 τρις ευρώ κόστος.  2010 Ατζέντα: Η κοινωνική συμφωνία “μισθοί” για “απασχόληση”.  O παιδευτικός ρόλος των υψηλών επιτοκίων για τη δημοσιονομική εξυγίανση. Κούρεμα στους «ασθενείς» συμμετέχοντες στην αγορά. Οι στόχοι: 1) Χρονικός ορίζοντας μιας δεκαετίας: Financial Repression 2) Εθνικό ενδιαφέρον για τη Furtherland και το Μέλλον (Ευρώπη) σε ανταγωνιστικότητα με την Κίνα (!) και τις ΗΠΑ (2016 rebalanced budgets: Από-αποταμίευση στους Ευρωπαίους ή/και εξαγωγική Ευρώπη με χαμηλό ευρώ) 3) Ηθικός κίνδυνος: Οι διασώσεις αλλάζουν την οικονομική λειτουργία. 4) Ενδυνάμωση Ευρωπαϊκών θεσμών: Συνεργασία δημοσιονομικών λειτουργιών. 5) Ισοτιμία €/$, υπό συνθήκες κρίσης, αύξησης της ανεργίας και μείωσης της ζήτησης στις οικονομίες του κέντρου της Ευρωζώνης. 6) Η Γερμανία ως «δανειστής έσχατης ανάγκης».

26 Οι στόχοι των παικτών Β) ΔΝΤ Ο στόχος: Υπερεθνικός οργανισμός με καθήκοντα (G20) την επανοργάνωση του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος και τη λειτουργία της Παγκόσμιας οικονομίας. Συντήρηση της λιτότητας. Γ) Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Οι στόχοι:  Το ζήτημα του χρόνου για τα κόστη και τα οφέλη της παρέμβασης.  Ενδυνάμωση Ευρωπαϊκών θεσμών: Να δημιουργηθεί ανεξάρτητη δημοσιονομική λειτουργία.  Πληθωρισμός.

27 Οι στόχοι των παικτών Δ) ΗΠΑ Οι στόχοι:  Το θέμα της ισοτιμίας $/€, $/RMB.  Μεγάλη έκθεση Αμερικανικών τραπεζών στην Ευρώπη.  Μεγάλη έκθεση Αμερικανικών τραπεζών που εκδίδουν CDS για την Ευρώπη. Ε) Λοιπός κόσμος BRIC + κύριες τράπεζες Ο στόχος:  Μια θέση στον ανερχόμενο κόσμο.

28 iii) Το ερωτηματικό της εξόδου από την Ευρωζώνη

29 Το ερωτηματικό της εξόδου από την Ευρωζώνη Η έξοδος της Ελληνικής οικονομίας από την ΕΖ μπορεί να προέλθει μόνο ως αποτέλεσμα μίας Ελληνικής απόφασης. Η απόφαση αυτή μπορεί να «υπαγορευτεί» από τους πιστωτές της Ελλάδας αλλά σε γενικές γραμμές η αποχώρηση μπορεί να ισχύσει μόνο στη βάση της οικειοθελούς πρωτοβουλίας. Αρκετοί οικονομολόγοι προτείνουν καλόπιστα την οικειοθελή αποχώρηση ως λύση, ενώ άλλοι κακόπιστα.

30 Η καλόπιστη λογική της εξόδου από την Ευρωζώνη  είναι η επιχειρηματολογία γύρω από την αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Ακόμα και εάν πετύχουν όλα τα δημοσιονομικά προγράμματα εξυγίανσης: Η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας δε θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Ευρωζώνης με αποτέλεσμα τα προβλήματα του ισοζυγίου πληρωμών να διατηρηθούν, η αποταμιευτική τάση θα παραμείνει χαμηλή, άρα και η δυνατότητα χρηματοδότησης των επενδύσεων. Έτσι, θα παράγεται ανεργία με αρνητικά επακόλουθα στο δημοσιοοικονομικό έλλειμμα, οπότε και ο αρχικός στόχος της δημοσιονομικής εξυγίανσης θα καταρριφθεί ξανά. Για αυτό απαιτείται έξοδος από το Eυρώ και γενναία υποτίμηση για να δημιουργηθεί εξωτερικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην Ελληνική οικονομία και γενναία μεταφορά εσωτερικών πόρων για την υποκατάσταση των εισαγωγών.

31 Η κακόπιστη εκδοχή της εξόδου από την Ευρωζώνη Πολλοί οι οποίοι κακόπιστα καλλιεργούν τη σχετική συζήτηση για διάφορους λόγους: α) να δημιουργούν ένα κλίμα φόβου και καχυποψίας που στοχεύει σε στόχους που επιδιώκουν, β) να πετύχουν την έξοδο αφού έτσι θα πληρωθούν τα Credit Default Swaps των Ελληνικών Ομολόγων, και γ) να προκαλέσουν τη δημιουργία ενός νέου «υποτιμημένου» νομίσματος και συνεπώς ο πλούτος που διαχειρίζονται στο εξωτερικό (είτε διότι έβγαλαν τα χρήματά τους έξω, είτε διότι τα έχουν έξω) να έχει πολλαπλάσια αγοραστική δύναμη στο εσωτερικό, κλπ.

32 Σχολιάζοντας τη λογική της εξόδου από την Ευρωζώνη Αξίζει να σημειωθεί ότι: Μια τέτοια έξοδος, θα έχει για τους Έλληνες και για τους Ευρωπαίους καταστροφικές συνέπειες. Στη μεταπολεμική Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί τέσσερις σημαντικές υποτιμήσεις:  καμία από αυτές δεν κατόρθωσε -παρά ενός μικρού διαστήματος- να αποκαταστήσει για μακρύ χρονικό διάστημα την ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας. Η χώρα δε βοηθήθηκε. Αντίθετα βελτιώθηκε η οικονομική κατάσταση πολλών.

33 Το πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας δε λύνεται με την έξοδο από την Ευρωζώνη Το πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας, σχετίζεται με το οικονομικό μοντέλο της οικονομίας. Ένα νέο μοντέλο το οποίο υπό την πίεση των περιστάσεων έχει αρχίσει σιγά – σιγά να διαμορφώνεται. Δυστυχώς όμως, μέχρι στιγμής, με μοναδική αιχμή την οριζόντια μείωση των μισθών του δημόσιου τομέα και τη μείωση του κόστους της ιδιωτικής εργασίας. Όλες οι άλλες συνθήκες του βιώσιμου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης: επαναλειτουργία τραπεζικού συστήματος, κατάργηση μη παραγωγικών δημόσιων δαπανών, μείωση του κόστους λειτουργίας του ιδιωτικού τομέα (πέρα από το μισθολογικό κόστος), εξωτερική χρηματοδότηση της οικονομίας, επενδύσεις στη δευτεροβάθμια παιδεία, διασύνδεση του πανεπιστημίου με την κοινωνία και την οικονομία, κλπ. έχουν ξεχαστεί ή δραστηριοποιούνται πολύ αργά. Επειδή ξεχάστηκαν αυτά συζητάμε για το ζήτημα της εξόδου!

34 NBER Working Paper No (November 2011) The Euro and European Economic Conditions Martin S. Feldstein The creation of the euro should now be recognized as an experiment that has led to the sovereign debt crisis in several countries, the fragile condition of major European banks, the high levels of unemployment, and the large trade deficits that now exist in most Eurozone countries. Although the European Central Bank managed the euro in a way that achieved a low rate of inflation, other countries both in Europe and elsewhere have also had a decade of low inflation without incurring the costs of a monetary union. The emergence of these problems just a dozen years after the start of the euro in 1999 was not an accident or the result of bureaucratic mismanagement but the inevitable consequence of imposing a single currency on a very heterogeneous group of countries, a heterogeneity that includes not only economic structures but also fiscal traditions and social attitudes. This paper reviews (1) the reasons for these economic problems, (2) the political origins of the European Monetary Union, (3) the current attempts to solve the sovereign debt problem, (4) the long-term problem of inter-country differences of productivity growth and competitiveness, (5) the special problems of Greece and Italy, (6) and the pros and cons of a Greek departure from the Eurozone.

35 B) Η χαμένη δεκαετία: Μέχρι το 2020

36 3. Η πολιτική οικονομία της Ευρωπαϊκής κρίσης 1) Σχεδόν πάντα απαιτείται νέα ηγεσία. 2) Απαιτείται νέα σκέψη και νέες, ξεκάθαρες αρχές. 3) Δε θα πρέπει να πραγματοποιούνται ανούσιες πολιτικές δράσεις και διαμάχες. Η ηγεσία θα πρέπει να επικεντρώνεται σε βασικά και όχι σε παράπλευρα ζητήματα. 4) Σημαντική προτεραιότητα πρέπει να δωθεί στην οικονομική επιστήμη. 5) Ένα σταθερό, αξιόπιστο, πλήρες αλλά όχι μεγάλο πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κρίσης πρέπει να έχει ολοκληρωθεί το συντομότερο δυνατό μετά το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης (μέσα σε 1 μήνα). 6) Η κοινή συναίνεση δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί -υπό τέτοιες συνθήκες- και δε θα πρέπει να χάνεται χρόνος για την αναζήτησή της.

37 Η πολιτική οικονομία της Ευρωπαϊκής κρίσης 7) Το κυβερνητικό πρόγραμμα πρέπει να είναι ξεκάθαρο, εύκολα κατανοητό και να προβάλλεται συνεχώς από τα ΜΜΕ. 8) Η διεθνής υποστήριξη είναι ιδιαίτερα σημαντική. 9) Ένα πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κρίσης πρέπει να χρηματοδοτείται επαρκώς για να είναι βιώσιμο. 10) Ένα πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι προτιμότερο να είναι γρήγορο και με ατέλειες παρά τέλειο αλλά να έρθει καθυστερημένα. 11) Οι μειώσεις των δαπανών πρέπει να κυριαρχούν επί των αυξήσεων των φορολογικών εσόδων. Οι δαπάνες απαιτούν πολύ λιγότερο χρόνο για να μειωθούν από ότι τα έσοδα για να αυξηθούν, ενώ οι αυξήσεις της φορολογίας συνεπάγονται μεγαλύτερες αντιδράσεις.

38 4. Η διάσταση στις θεωρητικές υποδομές των ασκούμενων πολιτικών α) Η σημασία της υπερχρέωσης για τη μεγέθυνση. β) Ο ρόλος της Άριστης και της Μη Άριστης Νομισματικής Περιοχής. γ) Νέο-κεϋνσιανοί και πολιτικές ζήτησης. δ) Μοντέλα Πραγματικών Οικονομικών Κύκλων και Πολιτικές Ανάπτυξης της Προσφοράς. ε) Παγίδα ρευστότητας και οι επιπτώσεις της.

39 C.M. Reinhart and K.S. Rogoff (2010) Growth in a Time of Debt, American Economic Review: Papers & Proceedings 2010, 100:2, 1–9. Στο πολυσυζητημένο τους paper οι Reinhart και Rogoff (2010) προσπαθούν να εντοπίσουν τις επιπτώσεις του υψηλού επιπέδου δημοσίου χρέους (χρέος κεντρικής κυβέρνησης) στους ρυθμούς μεγέθυνσης της οικονομικής δραστηριότητας και τον πληθωρισμό. Για την μελέτη τους χρησιμοποιούν δεδομένα που κατασκεύασαν για τον λόγο αυτό και απαρτίζονται από παρατηρήσεις για 44 χώρες σε μία χρονική περίοδο έως και 200 ετών (περισσότερες από παρατηρήσεις). Το κυριότερο εύρημα εντοπίζεται στο «κατώφλι» του λόγου χρέους προς ΑΕΠ της τάξης του 90%: Σε επίπεδα χρέους μικρότερα του 90% του ΑΕΠ δεν φαίνεται να υπάρχει προφανής συσχέτιση μεταξύ δημοσίου χρέους και οικονομικής μεγέθυνσης. Για επίπεδα δημοσίου χρέους υψηλότερα του 90% του ΑΕΠ, όμως, ο διάμεσος ρυθμός ανάπτυξης μειώνεται κατά μία ποσοστιαία μονάδα (ο μέσος ρυθμός μεγέθυνσης ακόμα περισσότερο). Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον πως το ίδιο «κατώφλι» του χρέους (90% του ΑΕΠ) φαίνεται να ισχύει τόσο για τις ανεπτυγμένες, όσο και για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες! P. Krugman (12/1/2011) Can Europe be Saved? P. Krugman (23/10/2011) The Hole in Europe’s Bucket.

40 N. Roubini (1/11/2011) Four Options to Address the Eurozone’s Stock and Flow Imbalances: The Rising Risk of a Disorderly Break – Up. P. De Grauwe (2/2011) Managing a Fragile Eurozone, CESifo Forum. P. De Grauwe (3/2011) The Governance of a Fragile Eurozone Abstract: When entering a monetary union, member-countries change the nature of their sovereign debt in a fundamental way, i.e. they cease to have control over the currency in which their debt is issued. As a result, financial markets can force these countries’ sovereigns into default. In this sense member countries of a monetary union are downgraded to the status of emerging economies. This makes the monetary union fragile and vulnerable to changing market sentiments. It also makes it possible that self-fulfilling multiple equilibria arise. I analyze the implications of this fragility for the governance of the Eurozone. I conclude that the new governance structure (ESM) does not sufficiently recognize this fragility. Some of the features of the new financial assistance are likely to increase this fragility. In addition, it is also likely to rip member-countries of their ability to use the automatic stabilizers during a recession. This is surely a step backward in the long history of social progress in Europe. I suggest a different approach to deal with these problems. C. Goodhart (25/1/2011) Europe: After the crisis

41 5. Η πολιτική διαμάχη και οι επικρατούσες πολιτικές α) Το μοντέλο στις ΗΠΑ 1) Άριστη νομισματική περιοχή 2) Υπερχρέωση Ιδιωτικού – Δημοσίου Τομέα 3) Μεταφορά παραγωγικής δραστηριότητας στην Ανατολική Ασία 4) Μεγάλο κενό παραγωγικής δυναμικότητας 5) Επικράτηση Νεοκεϋνσιανών πολιτικών παρέμβασης. β) Το μοντέλο στην Ευρώπη 1) Μη άριστη νομισματική περιοχή 2) Υπερχρέωση στο δημόσιο τομέα γενικότερα και ιδιαίτερα στο Νότο. 3) Υψηλή ανταγωνιστικότητα στον κεντρο-ευρωπαϊκό Bορρά και χαμηλή στο Nότο. 4) Το κίνητρο λειτουργεί στο μέγιστο βαθμό. Ο Nότος λειτουργεί με υψηλό κενό. 5) Επικράτηση μοντέλων πολιτικών RBC και αντιλήψεις από την πλευρά της προσφοράς.

42

43

44 6. Η εξέλιξη των οικονομιών

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57 The OECD Strategic Response Identifies country-specific policy measures that could be implemented in the event of a relapse: Fiscal support backed by improved fiscal frameworks where public finances and confidence allows. Monetary policy easing where possible. Structural reforms to strengthen growth, lower unemployment and bolster confidence.

58 NBER Working Paper No November 2011 Target Loans, Current Account Balances and Capital Flows: The ECB's Rescue Facility Hans-Werner Sinn, Timo Wollmershaeuser The European Monetary Union is stuck in a severe balance-of- payments imbalance of a nature similar to the one that destroyed the Bretton Woods System. Greece, Ireland, Portugal, Spain and Italy have suffered from balance-of-payments deficits whose accumulated value, as measured by the Target balances in the national central banks’ balance sheets, was 404 billion euros in August The national central banks of these countries covered the deficits by creating and lending out additional central bank money that flowed to the euro core countries, Germany in particular, and crowded out the central bank money resulting from local refinancing operations. Thus the ECB forced a public capital export from the core countries that partly compensated for the now reluctant private capital flows to, and the capital flight from, the periphery countries.

59

60 Προβλέψεις για τη μεταβολή του ΑΕΠ και τον πληθωρισμό

61 7. Ανάλυση σεναρίων - εκτιμήσεις

62

63 8. Ο μακροπρόθεσμος ορίζοντας

64 Πηγή: Citigroup and CEPR, April 2011, Global growth generators: Moving beyond emerging markets and BRICs