Δυναμική της Ομάδας και Θυματοποίηση ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΛΑΤΣΗΣ Ημερίδα για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Ενδοοικογενειακής και Ενδοσχολικής Βίας Λαύριο

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 1. Εξωτερικά χαρακτηριστικά (εμφάνιση, κίνηση, ομιλία, υγεία) 2. Ικανότητες α. νοητικές β. μαθησιακές γ. επικοινωνιακές 3. Ψυχοσυναισθηματικές αντιδράσεις και συμπεριφορές οι οποίες καταπατούν δικαιώματα και συμφέροντα άλλων α. Το επιθετικό/ενοχλητικό/διασπαστικό παιδί β. Ο «γλειψιματίας», ο «καθωσπρέπει», το «καρφί» γ. Το «ψώνιο» (ο ψηλομύτης, ο εγωιστής) 4. Ψυχοσυναισθηματικές αντιδράσεις και συμπεριφορές οι οποίες δεν καταπατούν δικαιώματα και συμφέροντα άλλων α. «Αδερφές» και «αγοροκόριτσα» β. Το παιδί που είναι «αλλού», «στον κόσμο του», «τρελό». γ. Το μαμμόθρεφτο (το μωρό) 5. Εθνικοί, πολιτισμικοί, κοινωνικοί παράγοντες α. Ο «ξένος» β. Ο «τσιγγάνος» γ. Το «παιδί του ιδρύματος» 2

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ «ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ» Το άτομο αναζητά, ανακαλύπτει και επαναβεβαιώνει την ύπαρξή του μέσω των άλλων Η άρνηση του άλλου σχετίζεται συχνά με την επιβεβαίωση του εαυτού - Οι «διαφορετικοί» αποτελούν ένα στόχο όπου η ομάδα συχνά εστιάζει την προσοχή της. (Goffman, 1963) -Tο μέλος που θεωρείται παρεκκλίνον συνεισφέρει αποφασιστικά στην ισορροπία μιας ομάδας. (Dentler και Erikson, 1959) -Στο πέρασμα των αιώνων οι άνθρωποι διδάχθηκαν ότι ο φόνος κάποιου ή κάποιων μελών της ομάδας συχνά επέφερε μια μυστηριώδη ειρήνη και μια αποφόρτιση της ατομικής και ομαδικής έντασης (Girard,1965). -Η πρωτογενής και ενστικτώδης επιθετικότητα του ανθρώπου (η οποία πηγάζει από το ένστικτο αυτοσυντήρησης) για να βρει διέξοδο, στρέφεται, με ρεαλιστικό ή συμβολικό τρόπο, αρχικά προς κοινότητες ή άτομα που θεωρούνται εξωομαδικά και, σταδιακά προς μέλη της ίδιας της ομάδας. (Freud, 1930) -Τα παιδιά δημιουργούν διάφορες έννοιες περί κανονικότητας και στη συνέχεια περιγελούν τις παρεκκλίσεις, επιχειρώντας έτσι να υπερασπιστούν την υπαγωγή τους στους «κανονικούς» και όχι στους «διαφορετικούς». (Quicke & Winter, 1994) 3

- Οι άνθρωποι προβάλλουν την «αρνητικότητά» τους προς τα έξω, δημιουργώντας έτσι «κακούς εχθρούς». (Jacques, 1955) -Τα άτομα τα οποία αποτελούν στόχους του κοινού μίσους ή της επιθετικότητας μιας ομάδας ανθρώπων αποτελούν «κεντρικά πρόσωπα» γύρω από τα οποία επιτυγχάνεται η ψυχοσυναισθηματική συγκρότηση αυτής της ομάδας. (Redl, 1970) -Σε μια κοινωνία, π.χ., η ανεκτικότητα αποτελεί τον κοινωνικό κανόνα (norm), τότε τα άτομα με καθοδική κοινωνική κινητικότητα γίνονται λιγότερο ανεκτικά και χρησιμοποιούν το μηχανισμό του αποδιοπομπαίου τράγου περισσότερο απ’ ό,τι τα αντίστοιχα άτομα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον όπου νόρμα είναι η μη ανεκτικότητα. (Pettigrew,1959) -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Η διαφορετικότητα είναι ένα μέσο το οποίο χρησιμοποιείται για τη θετική ενίσχυση της προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας, για τη διοχέτευση της αρνητικότητας της ομάδας, καθώς και για την προστασία της συνοχής της και της ιδανικής της εικόνας. Ένα (μάλλον δυσλειτουργικό) κοινωνικό σύστημα χρειάζεται τη διαφορετικότητα για να ενισχύει την ατομική και κοινωνική ταυτότητα των μελών της και εφόσον τη χρειάζεται, είναι σε θέση και να τη δημιουργεί. 4

5

Οι ανάγκες της ταυτότητας ΑξίζωΑνήκωΔιακρίνομαι 6

7 Η ομάδα των συνομηλίκων Συμβολικός χώρος αναζήτησης αυτονομίας από τους ενηλίκους, κοινωνικής και προσωπικής ταυτότητας. Χώρος Κοινωνικής Σύγκρισης (ποιος είμαι; πόσο αξίζω;) Χώρος Κοινωνικής Συμμετοχής και Ένταξης (ανήκω, έχω φίλους) Χώρος Κοινωνικής Διαφοροποίησης από τους «άλλους» (αξίζω/αξίζουμε περισσότερα από κάποιους άλλους)

Ομάδες ΣυνοχήΔιάκριση Συμμόρφωση «Κοινοί εχθροί» (διαφορετικοί από εμάς) Προστασία από άλλες ομάδες 8

Κοινωνική Συμμόρφωση: Το πείραμα του Asch

10

11 Όταν σε μια ομάδα οι «θέσεις» που μπορούν να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε κάποιο θετικό ρόλο είναι περισσότερες από τον αριθμό των ατόμων που επιθυμούν να συμμετέχουν, τότε τα άτομα αυτά εκφράζουν υποστήριξη και δέσμευση προς την ομάδα και νιώθουν πιο ικανοποιημένα ως προς την προσωπική τους ανάπτυξη. Αντίθετα, όταν οι θετικοί ρόλοι είναι λιγότεροι από τον αριθμό των υποψηφίων, δημιουργείται ανταγωνισμός, συγκρούσεις και αύξηση αρνητικών ρόλων.

«Μόλο που η λέπρα εξαφανίστηκε κι ο λεπρός σβήστηκε από τις μνήμες, οι δομές της θα παραμείνουν. Συχνά στους ίδιους τόπους θα ξαναπαιχτούν τα ίδια παιχνίδια της αποδιοπομπής όμοια με τα προηγούμενα, δυο και τρεις αιώνες αργότερα. Φτωχοί, αλήτες, ξεστρατισμένοι και “μυαλά αλαφροΐσκιωτα θα ντυθούν τον παλιό ρόλο των λεπρών… Με μια ολότελα διαφορετική έννοια, και σε μια κουλτούρα πολύ διαφορετική, οι ίδιες μορφές θα επιβιώσουν – και κυρίως αυτή ενός αυστηρού διαχωρισμού, που οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό μια μερίδα ανθρώπων ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει την πνευματική αποκατάσταση των υπόλοιπων». Μισέλ Φουκώ «Η ιστορία της τρέλας» 12

Εκ των υστέρων τα δάκρυα. Εκ των υστέρων οι παραδοχές πως αλήθεια, ένα παιδί έγινε περίγελως, χλευάστηκε φανερά και κρυφά, στοχοποιήθηκε, απέκτησε «τίτλους» που του έδωσαν άλλοι επειδή ήταν εκτός της τρέχουσας «νόρμας». Εκ των υστέρων οι μετάνοιες επειδή προσπεράσαμε γιατί δεν μας φάνηκε και τόσο σπουδαίο. Εκ των προτέρων χρειάζεται ίσως να αποδεχτούμε πως οι έφηβοι υιοθετούν και αναπαράγουν συμπεριφορές των σημαντικών ενηλίκων. Εκ των προτέρων ας πάψουμε να ανεχόμαστε τις ρετσινιές, τις ύβρεις, τους χαρακτηρισμούς, τις ταμπέλες που ισχυροί, «μάγκες» ενήλικες αποδίδουν σε άλλους, χρεώνοντας προθέσεις και προβάλλοντας δικές τους ανασφάλειες και μειονεξίες. Εκ των προτέρων ας απελευθερώσουμε τη φωνή που ως τώρα πνίγουμε κι ας προβάλουμε τον άνθρωπο που σκέφτεται, που αναρωτιέται, που δεν ζει κρίνοντας και χαρακτηρίζοντας τους άλλους, αλλά ψάχνει πάντα τις καλές πλευρές των ανθρώπων, έτοιμος κάθε στιγμή ν΄ αλλάξει ο ίδιος. Εκ των προτέρων ας απορρίψουμε την κάλπικη «μαγκιά», την ανήθικη δύναμη και την υποκρισία της διδασκαλίας των "πρέπει" που καταρρέει μπροστά στα μάτια των εφήβων από τις αντίθετες πράξεις μας. Διαφορετικά ας μην πούμε τίποτα εκ των υστέρων. Για μια ακόμα φορά. Τσαμπίκα Καράκιζα Σχολική Σύμβουλος Πληροφορικής 13