1 Πασκάρη Πετρούλα Καθηγητης: κ.Τσούνης Νικόλαος Καστοριά, Ιανουάριος 2013 «Δημόσιο χρέος και δημοσιονομικά ελλείμματα: Η κρίση Χρέους στην Ελλάδα»

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός έρευνας: - ανάλυση σχέσης δημοσιονομικών ελλειμμάτων και χρέους - κριτική παρουσίαση ελληνικής κρίσης χρέους Επιμέρους στόχοι - καταγραφή των παραγόντων που σταθεροποιούν την δυναμική του χρέους - ανάλυση των χαρακτηριστικών, αιτιών και μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης Μεθοδολογία: Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Περιορισμοί έρευνας: Έκταση

3 Μορφές κρατικού ισοζυγίου συνολικό ισοζύγιο καθαρό ισοζύγιο πρωτογενές ισοζύγιο  Υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ ισοζυγίου κρατικού προϋπολογισμού (πρωτογενές ισοζυγίου) και δημοσίου χρέους (Λαζαρέτου και Μπρισίμης 2001, Λεκκός, Δεκέμβριος, 2008, De Grauwe, 2005, Λοϊζίδης και Πατσουράτης, 2008).

4 Η εξίσωση της δυναμικής του δημοσίου χρέους De Grauwe, 2005 Εξίσωση δυναμικής δημοσίου χρέους όπου: : Δημόσιο Χρέος ανά μονάδα χρόνου / ΑΕΠ (g-t); πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα/ΑΕΠ r = επιτόκιο δημοσίου χρέους x = ρυθμός μεγέθυνσης : Έκδοση Νέου χρήματος ανά μονάδα χρόνου/ΑΕΠ

5 Συνεπώς, ο λόγος χρέους προς το ΑΕΠ θα σταθεροποιηθεί σε μια τιμή, δηλαδή, = 0, όταν: Επιτόκιο δανεισμού μικρότερο του ρυθμού μεγέθυνσης (r<x), Πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα (t>g). Υψηλή δημιουργία χρήματος Επίτευξη διατηρήσιμα υψηλών ρυθμών μεγέθυνσης Αναδιάρθρωση χρέους Πληθωρισμός Παράγοντες δημοσίου χρέους ως % ΑΕΠ

6 Το χρονικό ΤΕΛΗ 2009 Αναθεώρηση δημοσιονομικών στοιχειών προς τα πάνω της νέα κυβέρνησης, αρχές Οκτωβρίου Περαιτέρω προς τα πάνω αναθεώρηση από το Εcofin Όμως μη λήψη μέτρων Μέχρι Δεκέμβριο 2009 υπήρξαν 3 υποβαθμίσεις του Ελληνικού Δημοσίου 2010 Spread των 10ετών ομολόγων ξεπέρασε τις 1000 μονάδες Απρίλιο του 2010  Ενεργοποίηση του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ (ΤΡΟΙΚΑ) με € 110 δισ.βάση συγκεκριμένων όρων. Η κρίση χρέους στην Ελλάδα

7 Έχουν να κάνουν με τα δίδυμα ελλείμματα (Kouretas, Vlamis, (2010), Βαγιανός και άλλοι, Αύγουστος, 2010, Βαιτσος, 2011, Σταθάκης, 2011 και άλλοι, Argyrou, Tsoukalas, 2010, Featherstone, 2011).Αναλυτικότερα α) Υψηλό δημόσιο χρέος και δημοσιονομικά ελλείμματα Η Ελλάδα μπήκε στην ΟΝΕ με δημόσιο χρέος > 100% του ΑΕΠ (κίνδυνος αυτοτροφοδότησης – μη βιώσιμη κατάσταση Βασική αιτία  υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα - μέσος όρος 5,9%- καθόλη την διάρκεια παραμονής στην ΟΝΕ Σταθάκης, (2011), Βαγιανός και άλλοι, (Αύγουστος, 2010) Tα ενδογενή αίτια

8 ΟΧΙ παραγωγική χρήση δανεικών (Featherstone, 2011, Βαγιανός και άλλοι, Αύγουστος, 2010, Βαιτσος, 2011): Το ποσοστό των δανεικών που δαπανήθηκε σε παραγωγικές επενδύσεις < 25% του συνόλου. Το μεγαλύτερο μέρος δαπανήθηκε σε καταναλωτικές δημόσιες δαπάνες : Δημόσιες δαπάνες εξυπηρέτησης χρέους είχαν διπλασιαστεί, + Δημόσιες δαπάνες για τόκους επί του συσσωρευμένου χρέος 6,6% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο ( 3,6% ΕΕ-15) (Μανιάτης, 2011) Πελατειακές σχέσεις (προμήθειες, διορισμοί, υπερτιμολογήσεις) (Βαιτσος, 2011) Υψηλά χρέη νοσοκομείων, Δήμων, ζημιογόνων ΔΕΚΟ, ασφαλιστικών ταμείων (Αλογοσκούφης, Μαιος, 2009).

9 Υστέρηση Δημοσίων Εσόδων (Βαγιανός και άλλοι Αύγουστος, 2010, Μανιάτης, 2011). Αίτια: εκτεταμένη παραοικονομία (φοροδιαφυγή – εισφοροδιαφυγή κυρίως στους αυτοαπασχολούμενους) (Βαγιανός και άλλοι Αύγουστος, 2010, Μανιάτης, 2011, Αλογοσκούφης, 2009), διαχρονικές διαρθρωτικές αδυναμίες του δημόσιου τομέα, (χαμηλή παραγωγικότητα, γραφειοκρατία, διαφθορά, πελατειακό κράτος) (Βαγιανός και άλλοι Αύγουστος, 2010) καθήλωση της οικονομικής ανάπτυξης (ΑΕΠ) μέχρι τα μέσα 1990 (Βαγιανός και άλλοι Αύγουστος, 2010)

10 β) Υψηλό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας Featherstone, 2011, Kouretas, Vlamis, 2010 Αίτια (Alpha bank, Φεβρουάριος, 2009): ανελαστικότητα αγοράς εργασίας μη παραγωγικός δημόσιος τομέας χαμηλό επίπεδο δαπανών R&D έλλειψη παραγόντων βελτίωσης παραγωγικότητας, μικρό μέγεθος επιχειρήσεων γραφειοκρατία-πελατειακό κράτος υψηλοί μισθοί στον μη παραγωγικό τομέα

11 Tα εξωγενή αίτια α) Χρηματοπιστωτική κρίση ΠΡΙΝ ΤΟ 2009 Ήπιες αρχικές συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης για την Ελλάδα. Αίτια: χαμηλή εξωστρέφεια και βαθμός ελληνικού τραπεζικού συστήματος με αμερικανικό-βρετανικό Κότιος, Ιούνιος, 2011) ΜΕΤΑ ΤΟ 2009 Νέες ευκαιρίες κερδοσκοπίας πάνω στα αδύναμα κράτη, πχ Ελλάδα - δίδυμα ελλείμματα, (Βαιτσος, 2011) Υπερευαισθητοποίηση αγορών σε ο,τι αρνητικό. – διαφοροποίηση spreads μεταξύ χωρών Ευρωζώνης (Argyrou, Tsoukalas, 2010, Χαρδούβελης, Φεβρουάριος, 2011).

12 β) «Κατασκευαστικά» – λειτουργικά προβλήματα ΟΝΕ Παπαστάμκος και Κότιος,11 Ιουλίου 2011, Featherstone, 2011 Kouretas, Vlamis, 2010 Διαφορετικές οικονομικοπολιτικές - νομισματικές κουλτούρες Αδυναμία εφαρμογής κευνσιανών μοντέλων Όχι σύστημα πρόληψης- διαχείρισης κρίσεων Όχι έμφαση σε κριτήρια πραγματικής σύγκλισης Ασφυκτικό μονεταριστικο πρότυπο της Bundesbank ΟΝΕ εκτεθειμένη στα κερδοσκοπικά παίγνια Αναποτελεσματικότητα δημοσιονομικής πειθαρχίας Μακροοικονομικές αποκλίσεις Βορά και Νότου

13 Σημαντικότερες πολιτικές αντιμετώπισης κρίσης Δημοσιονομική προσαρμογή Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας, προϊόντων (Eσωτερική υποτίμηση) και στον δημόσιο τομέα Αναδιάρθρωση χρέους (PSI)

14 α) Κριτική μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής ΘΕΤΙΚΑ βελτίωση αξιοπιστίας και μείωση χρέους (ΤΤΕ,2010). περιορισμό πελατειακού κράτους (ΤΤΕ,2010). μείωση εμπορικών ελλειμμάτων, πληθωρισμού (Πετράκη-Κώττη και Κώττης, 2001) ΑΡΝΗΤΙΚΑ Πολλά μέτρα σε μικρό χρονικό διάστημα (Σκαπέρδας, Οκτώβριος 2011) Η ↓ αγοραστικής δύναμης εμποδίζει μεγέθυνση (Σκαπέρδας, Οκτώβριος 2011) παρατείνουν ύφεση  ↑ χρέος (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2010) Οι ανισσόροπες στον εξωτερικό τομέα θέλουν διαθρωτικά μέτρα (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2010)

15 ΘΕΤΙΚΑ αναγκαίο μέσο αποκατάστασης της μειωμένης ανταγωνιστικότητας εν καθεστώς ΟΝΕ (De Gauwe, 2005) ΑΡΝΗΤΙΚΑ Η αξία των χρεών δεν προσαρμόζεται παράλληλα με την «εσωτερική» υποτίμηση  ↑ χρέος  αθέτηση πληρωμών και παραταση ύφεσης (Σκαπέρδας, Οκτώβριος 2011) Δύσκολη η επαναφορά σε επίπεδα προ της κρίσης λόγω καταστροφών στο παραγωγικό και στο εργατικό δυναμικό της (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2010). β) Κριτική μέτρων «εσωτερικής» υποτίμησης

16 ΘΕΤΙΚΑ ↓ πληρωμών για τόκους – χρεολυσία το μεσοσταθμικο επιτόκιο των νέων ομολόγων μετά το PSI για τα επόμενα 30 χρόνια, είναι 3,65% (2,63% έως 2020) < τρέχοντα επιτόκια αγοράς (Financial Press, ) ΑΡΝΗΤΙΚΑ Απώλειες για τράπεζες και ασφαλιστικούς οργανισμούς και άμεσες επιπτώσεις στην οικονομία γ) Κριτική μέτρων αναδιάρθρωσης χρέους

Εμπειρικός έλεγχος της εξίσωσης της δυναμικής του δημοσίου χρέους για την ελληνική οικονομία για την χρονική περίοδο πριν και μετά την είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα για την σημασία (βάρος) του κάθε προσδιοριστικού παράγοντα του χρέους. ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ