Αρχιτεκτονική Μέσης Βυζαντινής περιόδου Σταθερή τάση αποτέλεσε η συγκέντρωση γύρω από το κέντρο, η τάση προς τετραγωνισμό, με αποτέλεσμα οι διαστάσεις των ναών να μειωθούν στο μήκος και να αυξηθούν στο πλάτος. Έτσι άλλαξε και η διάταξη των καμαρών και των στηριγμάτων του τρούλου. Οι τέσσερις καμάρες σχημάτισαν σταδιακά ισοσκελή σταυρό και οι πεσσοί τετραγωνίστηκαν. Έγινε μια προσπάθεια εμφάνισης του σταυρού τόσο εσωτερικά, στην κάτοψη, όσο και εξωτερικά, στη στέγαση. Τα χαρακτηριστικά αυτά παρουσιάστηκαν στην τρουλαία βασιλική που εξελίχθηκε προς το σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο. Τέτοιοι ναοί συχνά αναφέρονται ως μεταβατικοί, αν και η ορολογία αυτή συνηθίζεται από τους ερευνητές για να χαρακτηρίσει το μεταβατικό ελλαδικό σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό. www.netschoolbook.gr

Γλωσσάρι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός: τύπος ναού στον οποίο η διάταξη των εσωτερικών χώρων και της στέγασης διαμορφώνουν το σχήμα του σταυρού. Ανάλογα με τον αριθμό των στηριγμάτων του τρούλου (κιόνων και πεσσών) χαρακτηρίζεται ως δικιόνιος ή δίστυλος, τετρακιόνιος και οκτάστυλος. www.netschoolbook.gr

Πεντάτρουλοι ναοί www.netschoolbook.gr

Πεντάτρουλοι ναοί www.netschoolbook.gr

Σταυροειδής εγγεγραμμένος Ο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, πλήρως εξελιγμένος αυτή την περίοδο, κυριαρχεί σε όλη την αυτοκρατορία. Οι τέσσερις ημικυκλικές καμάρες που στηρίζουν τον τρούλο διατάσσονται σε σχήμα σταυρού γύρω από το κέντρο και ταυτόχρονα εγγράφονται μέσα σε ένα τετράγωνο. Έτσι το σχήμα του σταυρού διαγράφεται έντονα τόσο στην κάτοψη όσο και στη στέγαση του ναού. Η διαμόρφωση των σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών δημιουργεί έναν αρκετά ενιαίο χώρο, όπου οι πιστοί διατάσσονται γύρω από το κέντρο όπου υψώνεται και κυριαρχεί το τρούλος, ο ουρανός σύμφωνα με τη συμβολική θεώρηση του ναού. www.netschoolbook.gr

Κάτοψη Αγ. Αποστόλων www.netschoolbook.gr

Οκταγωνικός 11ος αι. Μεγάλος τρούλος στηρίζεται σε οκτάγωνο www.netschoolbook.gr

Μονή Δαφνίου www.netschoolbook.gr

Νέα μονή Χίου www.netschoolbook.gr

Νέα Μονή Χίου www.netschoolbook.gr

Νέα μονή Χίου www.netschoolbook.gr

Όσιος Λουκάς www.netschoolbook.gr

Όσιος Λουκάς Φωκίδας (β΄μισό 10ου αι. www.netschoolbook.gr

Άσκηση Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της περιόδου; www.netschoolbook.gr

Ολίγη ζωγραφική Ο ναός θεωρούνταν ήδη από την Παλαιοχριστιανική εποχή μια μικρογραφία του σύμπαντος. Έτσι διαμορφώθηκαν δύο κεντρικοί άξονες, που συμβολίζουν αντίστοιχα τον ουρανό και τη γη: ο κατακόρυφος, με αφετηρία τον τρούλο και ο κατά μήκος άξονας, όπου κυριαρχεί η αψίδα. Τα ανώτερα τμήματα του ναού συμβολίζουν την ουράνια σφαίρα και τα κατώτερα τη γήινη. www.netschoolbook.gr

Εικονογραφικό πρόγραμμα Από το 843 και σε όλη την υπόλοιπη βυζαντινή περίοδο, αλλά ακόμη και σήμερα, η διακόσμηση των ναών βασίζεται στο ακόλουθο εικονογραφικό πρόγραμμα: Στον κατακόρυφο άξονα δεσπόζει στον τρούλο ο Χριστός Παντοκράτορας περιστοιχισμένος από τις αγγελικές δυνάμεις και τους προφήτες. Στα σφαιρικά τρίγωνα απεικονίζονται οι Ευαγγελιστές που κατέγραψαν τα γεγονότα της Ενσάρκωσης και που συνδέουν τη ουράνια σφαίρα με τη γήινη. Τα γεγονότα που αφηγούνται τη ζωή του Χριστού στη γη, ο Χριστολογικός δηλαδή κύκλος, απεικονίζονται στην αμέσως κατώτερη ζώνη. www.netschoolbook.gr

Η αμέσως κατώτερη ζώνη Οι παραστάσεις αυτές που είναι συνήθως δώδεκα (Ευαγγελισμός, Γέννηση, Βάπτιση, Υπαπαντή, Έγερση του Λαζάρου, Βαϊοφόρος, Σταύρωση, Κάθοδος στον 'Aδη, Μυροφόροι, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Θεοτόκου) τοποθετούνται στο ναό κυκλικά, κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ξεκινώντας από τον Ευαγγελισμό που απεικονίζεται μπροστά στο ιερό. www.netschoolbook.gr

Κατώτερη ζώνη Στην κατώτερη ζώνη του ναού, που αντιπροσωπεύει τη γήινη σφαίρα, σχεδόν στο ίδιο ύψος με τους πιστούς, παριστάνονται ολόσωμοι άγιοι, μάρτυρες, στρατιωτικοί και μοναχοί. www.netschoolbook.gr

Παναγία Στον οριζόντιο άξονα του ναού κυριαρχεί η μορφή της Παναγίας στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας του ιερού. Η Παναγία αποτελεί το φορέα της Eνσάρκωσης, το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και το Θεό και δέεται για τη σωτηρία τους. www.netschoolbook.gr

Ιερό Tέλος, στον ημικύλινδρο της αψίδας, μέσα δηλαδή στο Ιερό, καθιερώνονται θέματα που σχετίζονται με τη Θεία Λειτουργία που τελείται στο χώρο. Τέτοια είναι η Κοινωνία των Αποστόλων καθώς και ιεράρχες, που μέχρι τις αρχές του 12ου αιώνα παριστάνονταν μετωπικοί. www.netschoolbook.gr