Διδάσκουσα: Μαρία Ρεπούση μετεκπαιδευόμενοι Δάσκαλοι ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ» Τμήμα Γενικής Αγωγής Εργασία στο μάθημα: «Διδακτική της Ιστορίας» Διδάσκουσα: Μαρία Ρεπούση Ακαδημαϊκό έτος: 2008 – 2009 εαρινό εξάμηνο θέμα: «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» - ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤ΄ ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Σπυρόπουλος Χαράλαμπος Τσαούσης Δημήτριος μετεκπαιδευόμενοι Δάσκαλοι Άποψη των Φιλιατών, λιθογραφία του G. De La Poer Beresford. Συλλογή Βίκτωρος και Νιόβης Μελά, Ιωάννινα, Δημοτική Πινακοθήκη Φωτογραφία εσώφυλλου: Ναυτικοί στο λιμάνι της Τήνου (τέλη 18ου αι.) Λιθογραφία σε σχέδιο του Τζ. Υλαίρ Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.

Α. Γνώση περιεχομένου (δηλωτική) Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία Στόχοι / προσδοκώμενα μαθησιακά οφέλη Α. Γνώση περιεχομένου (δηλωτική) Να γνωρίσουν οι μαθητές τις βασικές πτυχές της οργάνωσης του θεσμού των ελληνικών κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας που αφορούν: α) στον τρόπο που διοικούνταν οι κοινότητες (όργανα διοίκησης, εκλογή των προεστών) β) στις λειτουργίες που επιτελούσε ο θεσμός των κοινοτήτων (είσπραξη των φόρων, δικαστικές αρμοδιότητες, κοινωφελή έργα π.χ. ίδρυση και συντήρηση σχολείων κ.α. γ) τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στην κατά περιοχή εφαρμογή του θεσμού, ανάλογα με τις συνθήκες κατάκτησης και τις οικονομικές ή άλλες ιδιαιτερότητες της περιοχής Να γνωρίσουν οι μαθητές την εικόνα που είχε ο απλός λαός για τους προκρίτους Τα οφέλη που αποκόμισαν περιοχές με υψηλή κοινοτική οργάνωση από την εφαρμογή του θεσμού

Β. Γνώση ιστορικών μεθόδων (μεθοδολογική) Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η ιστορία γράφεται με βάση τεκμήρια, (πηγές) που μας άφησαν οι άνθρωποι που έζησαν κατά το παρελθόν. Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τη μέθοδο εργασίας του ιστορικού, δηλαδή να μελετήσουν τις ιστορικές πηγές, να συγκρίνουν μεταξύ τους περισσότερες από μία πηγές που αναφέρονται στο ίδιο γεγονός, να ελέγξουν την αξιοπιστία τους και τέλος, να προχωρήσουν σε εξαγωγή συμπερασμάτων για ένα γεγονός. Να μάθουν οι μαθητές πως, εξίσου πολύτιμα με τις γραπτές πηγές είναι και άλλα είδη πηγών, όπως οι εικόνες Γ. Κατανόηση ιστορικών εννοιών (εννοιολογική) Να κατανοήσουν οι μαθητές το περιεχόμενο εννοιών που αναφέρονται στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στις ελληνικές κοινότητες και στο σύστημα διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τέτοιες έννοιες είναι: δημογέροντας, προεστός, κοτζάμπασης, κεφαλικός φόρος, καδής, βοεβόδας, καζάς, προνόμια.

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης των κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσε ο θεσμός; ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Πως διοικούνταν οι κοινότητες την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας; Ποιες λειτουργίες επιτελούσαν οι κοινότητες; Πως γίνονταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων; Ο τρόπος εφαρμογής του θεσμού των κοινοτήτων ήταν ενιαίος σε όλο τον ελλαδικό χώρο; Ποια εικόνα είχε ο απλός λαός για τους προεστούς; Ποια ήταν τα οφέλη από την εφαρμογή του θεσμού των κοινοτήτων για τις ελληνικές περιοχές που είχαν υψηλό επίπεδο κοινοτικής οργάνωσης; ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η διδασκαλία του μαθήματος γίνεται σε ένα περιβάλλον ομαδοσυνεργατικής μά-θησης και για την επεξεργασία της ενότητας θα χρειαστούν 5 διδακτικές ώρες.

Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ «Οι Τούρκοι, καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους, διατήρησαν ορισμένες από τις δομές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης. […] Παράλληλα, η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων, την εκμίσθωση της γης, μαζί με τις διοικητικές ανάγκες, οδήγησαν σε μια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη, με δημοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων, με χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας. Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέμουν, σε συνεργασία με τους αρμόδιους Τούρκους υπαλλήλους, τους φόρους και να ασχολούνται με το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων. Φυσικά, τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια. Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε με το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με το όνομα πρόκριτοι. Αυτοί ήταν κατά τεκμήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα […] […]μερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας, είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες, είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά με την εκμετάλ-λευση φυσικού πλούτου, είτε διότι τροφοδοτούσαν με ειδικευμένους άντρες τον τουρκικό στόλο. Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωμένες να πληρώνουν κάποια εισφορά, ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη, η Μάνη στην Πελοπόννησο, τα Μαστιχοχώρια στη Χίο, τα Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική, τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες, Ύδρα κ.λ.π). Βλέπουμε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει μοιραστεί σε τρία καθεστώτα: Των ελεύθερων - αυτοδιοικούμενων χωριών και πόλεων, των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνομων] περιοχών.» Βασ. Κρεμμυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, σελ. 85 -86, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1981 Κ.1 Κεντρικό ερώτημα: Πως ήταν οργανωμένος ο θεσμός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε; 15ος 16ος 17ος 18ος 19ος Παραχώρηση προνομίων Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

«Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» Κ.2 Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα. Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες, πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή. Πηγή χάρτη: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα: 1974, τόμος 11, σελ. 168

Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο Dodwell, Edward: Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805. Πηγή: http://diglit.ub.uni-heidelberg.de/diglit/dodwell1821/0095 [universitätş bibliothek Heidelberg]. Ανακτήθηκε 02 / 05 / 2009, 00:11΄:30΄΄ Κ.3 «[…] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα. Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει, από την αρχή, διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια, ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη, δηλαδή θεληματικά, ή δια της σπάθης. […] Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο, συνήθως «τιμαριωτικό» καθεστώς. […] Αντίθετα, οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη, διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις. […] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους, που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων – αγροτικών ή αστικών – που περιέχονταν σ’ αυτήν. Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου · την οποία όμως διέθετε, κατά μεγάλο μέρος, άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος, εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες, δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους, με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια). Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης, τον τιμαριώτη, και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό, είναι άμεση. Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής, που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή, ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου.[…] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λ.χ. των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια), το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησης». Γ. Δ. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναμική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα – Λιβάνης, Αθήνα 1982, σελ. 44–46, & 50-51 Κ.4

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης Περιοχή Ελληνικές ιδιοκτησίες (σε στρέμματα) Μουσουλμανικές (σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1.636.730 1.285.730 Ανατολική Ελλάδα* 5.178.440 2.082.990 Μοριάς 1.500.000 3.000.000 Κρήτη 1.520.000 2.280.000 Χίος 200.000 1.600 Κυκλάδες 100% Κ.5 Σ.Σ.: Οι αριθμοί είναι κατ' εκτίμηση * Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη Θεσσαλία Πηγή: D.A. Zakythinos, The Mαking of Modern Greece. From Byzantίum to Independence, Blackwell, Oxford 1976. Γ. Μαργαρίτης κ. ά, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία,σελ 53, Ε.Α.Π, Πάτρα 1999. Κ.6 Η Δημητσάνα. Μαρία Γρ. Ζαγορησίου, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, 1997, σ.31 Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο; Αν όχι γιατί; (Κ1, Κ4) Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών ; (Κ5). Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές ; (Κ1, Κ4, Κ5).

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων […] και των επιτρόπων […] στην Αθήνα Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων & όργανα διοίκησης της κοινότητας Dodwell, Edward: Η Αγορά της Αθήνας το 1805. Πηγή: http://diglit.ub.uni-heidelberg.de/diglit/dodwell1821/0051 [universitätş bibliothek Heidelberg]. Ανακτήθηκε το Σάββατο 02 / 05 / 2009, 00:11΄:30΄΄ Κ.7 Πράξις εκλογής των Δημογερόντων […] και των επιτρόπων […] στην Αθήνα Εν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819 «Ημείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως, […] συνελθόντες σήμερον εις εν, όλοι ομού, διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν. Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην· δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου, εις τους οποίους […] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον. Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απ’ έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια. Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια , των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα. Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν. Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρ’ ημών εις ένδειξιν.» (ακολουθούν 88 υπογραφές) [για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος, Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, σελ. 473, εκδ. νέα σύνορα – Α. Λιβάνης, Αθήνα:1982 Κ.8

Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων & όργανα διοίκησης της κοινότητας Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα. Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας, αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες, Ύδρα, Σπέτσες), να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων. (Κ8, Κ10) Κ.9 Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη: μία φορά το χρόνο, από το Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο, κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου), και κατ’ εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ. Δη-μητρίου στις 26 Οκτωβρίου), τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-τικές αρχές. […] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο, δημόσιος χώρος: η πλατεία, το προαύλιο ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας, το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών, δηλαδή η καντζελαρία. Η εκλογή γινόταν […] δια βοής ή με «κοινόν διαλαλισμόν» κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων. Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα μέλη της κοινότητας, κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο. […] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος. […] Έτσι στις Κυκλάδες λ.χ. στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών, όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος, κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι χωρικοί, οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες, περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών, εμπόρων και μεγαλο-ϊδιοκτητών. Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης, τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι, ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι από τον «κοινόν λαόν». […] Αντίθετα στη Νάουσα, ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου. Ευτυχία Λιάτα, άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000. Τόμος 1ος, Η Οθωμανική κυριαρχία, 1770-1821 : πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση, σελ. 316 – 317, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, Ελληνικά Γράμματα : Αθήνα 2003. Κ.10

Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων «Τα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής. - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της. -Το προσδιορίζειν κατ’ αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας, καταλύματα και τροφο-δοσίας. - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν, όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος. -Το διαδικάζειν, επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων, τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς. - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κ.τ.λ. Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην δι’ ετησίου μισθοδοτήματος, αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγως». Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία τής Ηπείρου, Αθήναι 1856, τ. 1 σ. 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κ.12 Κ.11 Πηγή: Β. Σκουλάτου – Ν. Δημακοπούλου – Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β΄, σχολικό εγχειρίδιο, ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου, δ΄ έκδοση, Αθήνα, 1984 Κ.6 Κ.13 Κ.14 Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821. Πηγή: (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο) Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της Τουρκοκρατίας Πηγή: Βασίλης Κρεμμυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Γνώση, 1981

Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων […] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων, το διορισμό, την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στη Σύρα λ.χ., τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας. Στη Θεσσαλονίκη, εξάλλου, από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων. Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων. Το «Κοινό των Μυκονίων» […] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες, καθώς μπορούσε να συντάσσει την «ταρίφα» με τις τιμές των ειδών της αγοράς· η ίδια κοινότητα, από το 1645, είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή, προνόμιο που θα το συναντήσουμε, στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάτας». Ευτυχία Λιάτα, άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000. Τόμος 1ος, Η Οθωμανική κυριαρχία, 1770-1821 : πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση, σελ. 320 – 321, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, Ελληνικά Γράμματα : Αθήνα 2003. Κ.15 Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων; (Κ12, Κ15, Κ16) Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους; (K11, Κ13, Κ14, Κ17, Κ22, Κ29) (Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο http://el.wikipedia.org http://www.phys.uoa.gr/~nektar/history/3contemporary/fighters_1821.htm#Λογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821) Κ.16 Το «Καλογερικό» γεφύρι ή του «Πλακίδα» ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια. Πηγή: Ένθετο Επτά ημέρες, (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής, 27/03/1994

Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» «Οι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι, καθώς τινες γράφουσι αλλ’ ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος. Είχαν και αυτοί σύστημα […] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων, […] ένεκα τούτου εφαίνετο, ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν, διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς, σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των. […] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί, και δια να την αποκτήσει, έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της […] Όλα τα έξοδα, όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο, όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελαν.» [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου, Α΄ σελ. 143-145 «Επειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν, ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα, δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν. Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον, ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί, φυλακώσεις, εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών, και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας, δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντο.» Απόσπασμα από το βιβλίο του Κων/νου Κούμα, Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης, 1959: 298], τ. 12, σελ. 537-538] Κ.1 Κ.19 Ναύτης,έγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802. Πηγή: (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131, 25 Απριλίου 2002) Κ.17 Κ.18 Ανδρέας Σ. Λόντος (1784-1845) Πρόκριτος του Αιγίου. Γιος του ισχυρού προκρίτου Σωτηράκη Λόντου, πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του. Πηγή: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΒ΄, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1975 Οι προύχοντες φέρονται ως « Άνθρωποι μεγαλόπνοες, φρόνιμοι, με πολλήν ικανότητα, με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ ….] άνθρωποι απτόητοι [ ….] φόβητρα των επισήμων Τούρκων, μπέηδων και αγάδων, καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανών» Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη, στο Μάρθα Πύλια, Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου, ΜΝΗΜΩΜ, τόμος 23, Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001, σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.21 Κ.20 Κ.22 Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819. Πηγή: (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131, 25 Απριλίου 2002) Κανέλλος Δεληγιάννης, Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία. Πηγή:(Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό «Τούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων. Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν, αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων, ή και από Τούρκους πτωχεύοντας, απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια. Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής, άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική, ευπορούσα, ευημερούσα, και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα· τινές δ’ αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα, δι’ ίδια τέλη και συμφέροντα, τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω· τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός, ως απεσπασμένους απ’ αυτού, απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή), ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσει.» [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου, [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1873, σ.28-29 Κ.23 Λιθογραφία. Σχέδιο O.M. Stackelberg, χάραξη A. Jesta. Stackelberg O.M. baron de, Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne..., Rome 1825, εικ. 28.Αθήνα, Συλλογή Eυστ. Φινόπουλου. Πηγή: www.e-history.gr/, ανακτήθηκε 05/05/09 Κ.24 Κ.26 Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς. Πίνα-κας του Louis Dupre, Πηγή: (Ένθετο ‘‘Επτά Ημέρες’’, της Καθημερινής της Κυριακής, 18/12/1994) Κ.25 Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή: (Αθήνα, Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό «Άσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη, Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι Βολές βολές το τσίμπαγε, βολές βολές του λέει; «Κεφάλι κακοκέφαλο, μωρέ κακό κεφάλι, σαν τι κακό ν' οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου; Κι έπεσες στα νυχάκια μου, στα νυχοπόδαρά μου; − Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια, και μια χήρα, κακοχήρα, την είχα πεντακόσια, Που ‘χε τ’ αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφι». (ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας). «Γεια σου, χαρά σου, προεστέ, γιατί είσαι συγχισμένος; καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος; 'Αχ, τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει, μοί λέγει, τάχα, πώς τ' αρπαξα τά έχει' εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα' εβάσταξα τήν επαρχίαν' εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης, ουδείς δ' ετόλμα νά φανή προπέτης. Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως, πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέος. Θέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν, μικροί, μεγάλοι, γιά νά μέ προσκυνήσουν, κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν, κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν. Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχω, καί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχω». Βασίλης Κρεμμυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Γνώση, 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα «Ρωσαγγλογάλλος» [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.28 Κ.27 Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες; (Κ12, Κ18, Κ27, Κ28) Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό; (K18, K21, K23, K27, K28) Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών. Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση; (Κ17, Κ19, Κ20, Κ22, Κ24, Κ25, Κ26, Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί; (Κ8, Κ12, Κ18, Κ23, Κ27, Κ28) Κ.29 Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός. Πηγή: (Αθήνα, Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό Η εσωτερική αυλή του σπιτιού του εμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα Γιάννενα, 1820. Χαλκογραφία. Σχέδιο C.R. Cockerell, χάραξη F.C. Lewis.Hughes T.S., Travels in Sicily, Greece and Albania., τ. 1, London 1820, σ. 438. Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 961. Πηγή: www.e-history.gr/, ανακτήθηκε 05/05/09 Κ.30 Κ.31 Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι, 1824. Χαλκογραφία. Σχέδιο P. Dewint, χάραξη G. Cook.Stanhope, J.S, Olympia, Λονδίνο 1824,σ. 1,προμετωπίδα. Αθήνα, Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ. 2631. Πηγή: www.e-history.gr/, ανακτήθηκε 05/05/09 Κ.33 Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας, 1825. Λιθογραφία. Σχέδιο Dupre, χάραξη Lemercier. Dupre, L., Voyage a Athenes et a Constantinople, Paris 1825, σ. 40.Αθήνα, Συλλογή Ευστ. Φινόπουλου Πηγή: www.e-history.gr/, ανακτήθηκε 05/05/09 Κ.32 Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά της. Επιχρωματισμένη λιθογραφία, Αρχικό σχέδιο J.B Hilaire, απο το έργο του Choiseul Gouffier "Voyage Pittoresque...", Paris 1782-1825.Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη. Πηγή: www.e-history.gr/, ανακτήθηκε 05/05/0 Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30, Κ31, K32, Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού;

Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων «Αυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677..[……]..να είναι φύλακες του δρόμου, να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουν». Σπ. Ασδραχάς «Πραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα. Έναανέκδοτο κείμενο», Εποχές 13 (1965), σελ 11 Κ.34 Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα, Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν προνομιακό καθεστώς από το 1707 «ωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν της τσόχας των Γενιτσάρων»….. «φορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη, την μεταφέρουν εις τα χωρία των, (και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχας». Έναντι της παροχής «των υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων και λοιπών εξόδων» Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ. Ι. Βασ- δραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ. 27-28(21) Κ.36 Το Μέτσοβο. Χαλκογραφία του H. Holland. Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα, τ.Ε΄, Αθήνα, Ολκός,1983, σ.81, εικ 3. Κ.35 Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) «επειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν, δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους, και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών, το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούς» [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ι΄ σελ 152 Κ.37

Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα- φέρει: «Οι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα- ντεμοχωρίων…είναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ- νται παρ’ αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης..[….] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι, οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα- μιγνύωνται, να μη ζητήται παρ’ αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασιν…» Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ. Ι. Βασ- δραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ 202(156) Κ.38 Κ.40 Πορταριά Πηλίου (18ος αι.) Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663. «Επειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου, ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου, και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρου». «η εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής, εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρους». Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ. Ι. Βασ- δραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ 48-49(41) [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.39

Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων […] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους, τον προσωπικόν, το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος). […] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών, που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια, ως τα 1868. Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού. […]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες, που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων, για την ασφάλεια της πατρίδας τους, για την συντήρηση των σχολείων κ.λ.π. οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία. Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά. Από την προφορική όμως παράδοση, από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής: 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού· 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους· και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας. […]» Απόστολου Ε. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τομ. Β΄, Τουρκοκρατία 1453-1669, Θεσσαλονίκη, 1964 Κ.41 Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή: Ένθετο Επτά ημέρες, (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής, 27/03/1994 Κ.42

Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των Μαστιχοχωρίων «Επειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου, παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς, υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν, εκτός του κεφαλικού φόρου, του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των, καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20.020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας. […] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους, τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέ». Γ. Δ. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναμική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα – Λιβάνης, Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία «να διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτή» Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι «Ο κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη­ άνθρωπόν τινά, δι’ αμάρτημα τινά εγκληματικόν, ή και δια χρέος τινά, ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν, αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτών…………..» Δημητρίου Γκίνη, Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου, Αθήνα 1966, αρ. 110, σ. 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ.44 Κ.43 Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες http://www.freewebs.com/onoma/yanica.htm κ΄ pandektis.ekt.gr/ και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα, Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35, Κ39) Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές; (Κ1, Κ4, Κ34, Κ35, Κ37, Κ38, K39, Κ41, Κ43, Κ44) Τι είδους προνόμια ήταν αυτά; Κ.45 Ο Κήπος της Χίου. Χαλκογραφία (1782) του J.B.Hilaaire Πηγή: (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα)

«Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» «Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία» Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων «Επειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν, ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα, δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν. Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον, ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί, φυλακώσεις, εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών, και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας, δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντο.» Απόσπασμα από το βιβλίο του Κων/νου Κούμα, Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης, 1959: 298], τ. 12, σελ. 537-538] Κ.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα, στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα. Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές, αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6, Κ8, Κ11, Κ13,Κ34, Κ35, Κ37, Κ38, Κ39, Κ40, Κ41, Κ43, Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα, (Κ2)]

VI. Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο «[…] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος – 16ος αι.] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ- χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ- ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων, ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος – 19ος αι.] και ιδιαίτερα σε περι- φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά – σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ- ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα. Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους, με τη δύναμη του αξιώματός τους, με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν, αν και σε μικρότερη κλίμακα απ’ ό,τι οι Οθωμανοί, με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη, ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σ’ αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή- σεως.» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία περίοδος 1669 – 1821), ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα 1975, σελ.136 Κ.46 Choiseul-Gouffier: Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι.) Η Σύρος, όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου, υπάγονταν υπό προνομιακό κα- θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά. Τα προ- νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες. Πηγή: Μουσείο Μπενάκη Κ.47 Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; «[…] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ- μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου. Τα νησιά αυ- τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι- κητικό σύστημα της κατάκτησης. Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα, διευ- ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο- τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσία.» Γ. Δ. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας, εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α. Λιβάνης, σελ. 124 - 125 Κ.48

3. Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία 3. Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ τσιφλίκια: μεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες. έγγεια πρόσοδος: φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη. χάσια: μεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού. σπαχής: στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού. τιμάρια: εκτάσεις γης, τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό. βακούφια: εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία, τζαμιά κ.τ.λ.) ραγιάδες: οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. σινάφι: συντεχνία, οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών. κεφαλικός φόρος: ο φόρος που πλήρωναν οι ‘’άπιστοι’’, τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί, ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους. προεστοί: οι κοινοτικοί άρχοντες. Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες, προύχοντες, πρόκριτοι και δημογέροντες Σουλτάνος: Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Βοεβόδας: Οθωμανός διοικητής του καζά προνόμια: διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς. Βαλής: ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Βαλιδέ σουλτάνα: η βασιλομήτωρ, (μητέρα του Σουλτάνου) ισπεντζέ ή haraci muwazzaf,  έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης) Μπας κοτσάμπασης: Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας καδής: Οθωμανός δικαστής σαντζάκι: Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. καζάς: επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Απομνημονεύματα Φωτάκου, Α΄ σελ. 143-145 Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. Ι΄ σελ 152 Βασίλης Κρεμμυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Εγχειρίδια Ιστορίας, Εκδόσεις Γνώση, 1981 Γ.Δ. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναμική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα – Λιβάνης, Αθήνα 1982 Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν. Ροτζώκος, Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, τομ. Γ΄ Ε.Α.Π,Πάτρα 1999. Δημητρίου Γκίνη, Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου, Αθήνα 1966, αρ. 110, σ. 11 Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ. Ι. Βασδραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952 Μάρθα Πύλια, Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου, άρθρο στο περιοδικό “ΜΝΗΜΩΜ” Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού, Αθήνα 2001, τόμος 23ος , σελ 98 Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου, Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1873, σ.28-29 Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία τής Ηπείρου, Αθήναι 1856, τ. 1 σ. 254 - 255 υπ. 3. Σπ. Ασδραχάς «Πραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα. Ένα ανέκδοτο κείμενο», Εποχές 13 (1965), σελ 11 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975 Ευτυχία Λιάτα κ.α. Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000. Τόμος 1ος, Η Οθωμανική κυριαρχία, 1770-1821 : πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003. σελ. 309-324 Β. Σκουλάτου – Ν. Δημακοπούλου – Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β΄, σχολικό εγχειρίδιο, ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου, δ΄ έκδοση, Αθήνα: 1984 Απ. Βακαλόπουλος, Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, τ. 2, (1669 – 1812), Θεσσαλονίκη, 1977 Μαρία Ρεπούση, Χαρά Ανδρεάδου, Αριστείδης Πουταχίδης, Αρμόδιος Τσίβας , Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού, Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια,βιβλίο Δασκάλου,ΟΕΔΒ, α΄ έκδοση, Αθήνα:2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων […] και των επιτρόπων […] στην Αθήνα Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων & όργανα διοίκησης της κοινότητας Πράξη εκλογής των Δημογερόντων […] και των επιτρόπων […] στην Αθήνα Αθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819 «Εμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας, […] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί, χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας, σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας. Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος, κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη· για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου, στους οποίους […] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο. Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απ’ έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία). Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια, για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια. Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι. Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μας.» (ακολουθούν 88 υπογραφές) Κοντογιώργης Γιώργος, Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, σελ. 473, εκδ. νέα σύνορα – Α. Λιβάνης, Αθήνα:1982 Κ.8

Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων «Οι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν. –Να εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά. –Να προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία. –Να δανείζεται στο όνομα της κοινότητας, εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας. –Να δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο, όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών. –Να επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κ.τ.λ. Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρεια». Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία τής Ηπείρου, Αθήναι 1856, τ. 1 σ. 254 - 255 Κ.12

Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό «Οι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού, όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον. Είχαν και αυτοί σύστημα […] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους, […] εξαιτίας αυτού φαινόταν, ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν, διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους. […] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα, συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει, και για να την αποκτήσει, έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της […] Όλα τα έξοδα, όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν, όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελαν.» Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου, Α΄ σελ. 143-145 Κ.18 Οι προύχοντες αναφέρονται ως « Άνθρωποι μεγαλόπνοες, φρόνιμοι, με πολλή ικανότητα, με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ ….] άνθρωποι απτόητοι [ ….] φόβητρα των επισήμων Τούρκων, μπέηδων και αγάδων, καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανών» Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη, στο Μάρθα Πύλια, Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου, ΜΝΗΜΩΜ, τόμος 23, Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001, σελ 98 Κ.21

Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό Κ.23 «Αυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών. Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν, αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών, ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει, κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια. Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία, άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη· Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά, από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους, βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα· Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός, επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν, τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή), γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσε.» Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου, [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 1873, σ.28-29 «Γεια σου, χαρά σου, προεστέ, γιατί είσαι συγχυσμένος; και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος; 'Αχ, το γένος μου πολλή με καταδιώκει, μου λέγει, τάχα, πώς τ' άρπαξα τα έχει (κατέχω) εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχία έδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης, κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης). Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία), πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέος. Θέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν, μικροί, μεγάλοι, για να με προσκυνήσουν, διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν, κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν. Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω, και στους Τούρκους γι’ αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)». Βασίλης Κρεμμυδάς, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Γνώση, 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα «Ρωσαγγλογάλλος» Κ.28

Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των Μαστιχοχωρίων «Επειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού, παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή, εκτός του κεφαλικού φόρου, του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους, καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20.020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας. […] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια, τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέ». Γ. Δ. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναμική & πολιτική αυτοδιοίκηση. Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας, Νέα σύνορα – Λιβάνης, Αθήνα 1982 Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) «επειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή, από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν, στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους, το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών, τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)» Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ι΄ σελ 152 Κ.37 Κ.44 Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663. «Επειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο, τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου, και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόρο». «η εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σ’ αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρους». Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ. Α., Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ. Ι. Βασ- δραβέλη), Θεσσαλονίκη 1952, σελ 48-49(41) Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία «να διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή, πρόσωπο που κρίνει)» Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι «Ο κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο, για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση, ή και για κάποιο χρέος, ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση, αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτών…………..» Δημητρίου Γκίνη, Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου, Αθήνα 1966, αρ. 110, σ. 11 Κ.39 Κ.43