 Ποια η σχέση κινηματογράφου και ανθρωπολογίας;  Ο κινηματογράφος ως επιστημονικό πεδίο  Νέα πεδία και μεθοδολογίες με βάση την εικόνα

 Η σχέση της ανθρωπολογία με την κινούμενη εικόνα αρχίζει νωρίς μέσω αυτού που αργότερα τα ονομαστεί εθνογραφικού ντοκιμαντέρ (Flaherty, 1922, Man of Aran 1938). Με αυτό τον τρόπο η κινηματογραφικής εικόνα εισάγεται στα πλαίσια μια θετικιστικής εθνογραφίας της παρατήρησης  ‘Αλλωστε η σχέση του κινηματογράφου με την πραγματικότητα υπήρξε στο κέντρο της γέννησής τους μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο προβληματισμού για την εικόνα (φωτογραφικό ρεαλισμός μυθοπλαστική φωτογραφία)

 Αδελφοί Λιμιέρ, 1895, Η έξοδος από το εργοστάσιο,  eIRLxaM4  Ζορζ Μελιές, 1910, Ταξίδι στο Φεγγάρι  Pehtzs_c

 Όμως η μελέτη του κινηματογράφου ως αντικείμενο ανθρωπολογικής μελέτης εισάγεται πολύ αργότερα.  Πρωτοπόρα θεωρείται η μελέτη της Hortense Powdermaker Hollywood, the Dream Factory (1950). Η ίδια ήταν μαθήτρια του Ε. Σαπίρ ο οποίος και την παρότρυνε να κάνει ανθρωπολογία οίκοι μετά την επιστροφή της από την Μελανησία, όπου μελέτησε μορφές ηγεσίας σε πρωτόγονες κοινωνίες

 «HOLLYWOOD is a place of ritual, a place where the secrets of power are of magical significance, a  place where superstition, sex and money mingle, where human values are distorted and sometimes  lost. It is, in short, a part of that modern cultural continent we all inhabit, a place where in  exaggerated form we can see our own communities. The readymade daydreams at the  neighborhood movie do not spring from thin air they are made by the natives of Hollywood, and  they in turn wield great power over us. What Dr. Powdermaker gives us is a reliable, sharp-eyed  guide to that system of power» (Powdermaker, p 7)

 I SPENT A YEAR in Hollywood, from July 1946 to August 1947, a more normal year than those  which followed. I went there to understand better the nature of our movies. My hypothesis was that  the social system in which they are made significantly influences their content and meaning. A  social system is a complex coordinated network of mutually adapted patterns and ideas which  control or influence the activities of its members. My hypothesis is hardly original, although it has  not been applied before to movies. All art, whether popular, folk or fine, is conditioned by its  particular history and system of production. This is true for Pueblo Indian pottery, Renaissance  painting, modern literature and jazz as well as for movies. These are a popular art concerned with  telling a story. They differ from folk art in that while consumed by the folk, they are not made by them; and they are unlike the fine arts, since they are never the creation of one person. But although  movies are made by many people in the setting of a big industry, certain individuals have power to  strongly influence them, while others are relatively powerless.  My field techniques had some similarities to and some differences from those I had used on an  island in the Southwest Pacific and elsewhere. As in other communities, I had to establish and  maintain the same role: that of a detached scientist. (Powdermaker pp9-10)

 Η Powdermaker δίνει έμφαση στο κοινωνικό περιβάλλον που γεννά τις ταινίες αλλά αυτό γίνεται βλέποντας το Χόλλυγουντ ως βιομηχανία και καθόλου ως τέχνη και δίνοντας έμφαση στα ‘εγκλήματα αυτής της βιομηχανίας στις μάζες» που την παρακολουθούν’.

 Την ίδια στιγμή o κινηματογράφος έπρεπε να βρει τη θέση του ως επιστημονικό πεδίο ανάμεσα στις σκληρές/θετικές επιστήμες (πολλοί από τους πρωτοπόρους προέρχονταν από αυτές) και τις πιο κοινωνικές.  Στις δεύτερες εντοπίζονται δύο προσεγγίσεις: › Η μορφολογική-αισθητική: ο κινηματογράφος είναι σημαντικός λόγω της αισθητικής του αξίας (καλλιτεχνικό έργο και άρα τέχνη) › Η κοινωνική-ιδεολογική: ο κινηματόγραφος ως παράδειγμα μιας συγκεκριμένης εποχής και ιδεολογίας

 Ενιαία αφήγηση (συνέχεια)  Βάρος της δράσης στον ήρωα  Ξεκάθαροι στόχοι  Ξεκάθαρες συγκρούσεις  Ξεκάθαρο τέλος

 Η αύρα του καλλιτεχνικού έργου και ο κινηματογράφος  Έμφαση στο δημιουργό και την καλλιτεχνική του αξία (δεκ. 1960, ευρωπαϊκός κινηματογράφος ειδικά στη Γαλλία)  Έμφαση στην κινηματογραφικής γλώσσας (στήσιμο κάδρου, cuts, μοντάζ) › Τι φαίνεται στο κινηματογραφικό κάδρο › Σειρά πλάνων (κινηματογραφικός στιγμών) › Το δέσιμο τους για την κινηματογραφική αφήγηση (συνέχεια/ασυνέχεια)

 Ζορμπάς ο Έλληνας, (1964).  Μιχάλης Κακογιάννης, ηθοποιός και σκηνοθέτης γεννημένος στην Κύπρο Από το 1950 έως το 2005 σκηνοθέτησε 15 ταινίες, 36 θεατρικά έργα και 7 όπερες στην Ελλάδα, τις Η.Π.Α. και την Ευρώπη.

 «Eγώ κρατάω τα μάτια μου ανοιχτά κι εμπνέομαι είτε από έργα κλασικά που είναι σύντροφοι της ζωής μου ή από γεγονότα ζωντανά της επικαιρότητας. Δεν υπάρχει μία ενιαία γραφή [στο έργο μου], διότι εγώ προσπαθώ να μη σερβίρω τα έντερά μου στον κόσμο. Υπάρχουν σκηνοθέτες που έχουν μια μυωπική αντίληψη του κόσμου κι αυτήν σερβίρουν κατ' επανάληψη. Κάθε φορά που κάνω ταινία έχω ερέθισμα. Δεν κάνω ταινίες για να τις προσθέσω στο βιογραφικό μου. Αυτό νομίζω ότι βγαίνει σαφώς από την αρχή της καριέρας μου. Και με τη Στέλλα βγαίνει ο φεμινισμός και το Κορίτσι με τα μαύρα δείχνει την καταπίεση στην επαρχία, οι ''τραγωδίες'' πάλι είναι πάντα σύγχρονες. Όλες οι ταινίες που σκηνοθέτησα είχαν και έχουν αντίκρισμα στην πραγματικότητα. Και βέβαια, επειδή σέβομαι τρομερά τους μεγάλους συγγραφείς, είναι τιμή μου να συνεργάζομαι μαζί τους. Και με τον Ευριπίδη συνεργάσθηκα και συχνά συνεργάζομαι με τον Σαίξπηρ, γιατί ανεβάζω έργα του στο θέατρο". Μιχάλης Κακογιάννης»

 Από το απόσπασμα που θα παρακολουθήσετε πως μπορείτε να υποστηρίξετε την καλλιτεχνική αξία του έργου σύμφωνα με τη μορφολογική, αισθητική αντίληψη;

 Ο κινηματογράφος ως μοντερνιστικό, βιομηχανικό έργο που μεταφέρει στοιχεία της κοινωνικής πραγματικότητας  «Το ενδιαφέρον για την πολιτική φύση του κινηματογράφου συνέβαλε στην ανάδειξη των πολιτισμικών σπουδών τα τελευταία χρόνια. Η βασική πεποίθηση είναι ότι η κουλτούρα κάθε είδους παράγει, αναπαράγει και ενίοτε νομιμοποιεί τρόπους σκέψης και βιώματος στην κοινωνία και ότι η πνευματική ζωή σε μια κοινωνία επηρεάζεται και διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από αυτήν» (John Hill, Pamela Church Gibson, 29)

 Διεπιστημονικότητα (πολιτική και κοινωνική θεωρία, φεμινισμός, ιστορία, ανθρωπολογίας, φιλοσοφία, κινηματογράφος κτλ)  Μαρξιστική θεώρηση (ηγεμονία, τάξεις, οικονομικές δομές)  Κριτικής του διαχωρισμού Πολιτισμός/πολιτισμός (Raymond Williams 1994)

 Όπως υποστηρίζει Stuart Hall το οπτικό κείμενο, όπως και τα άλλα είδη, περνάνε μία από τα ακόλουθα τρία είδη ανάγνωσης. Η πρώτη ανάγνωση είναι η κυρίαρχη ανάγνωση, δηλαδή, η ανάγνωση μέσω της οποίας αποκαλύπτεται η κυρίαρχη, ηγεμονική έκφραση/κώδικας. Η δεύτερη ανάγνωση είναι η αντιθετική ανάγνωση δηλαδή εκείνη που βλέπει κριτικά την πρώτη και ουσιαστικά την απορρίπτει και τέλος η τρίτη ανάγνωση που είναι η διαπραγματευτική δηλαδή, αναγνωρίζονται κοινά σημεία με τον κυρίαρχο κώδικα αλλά τα προσαρμόζουν σε νέα δεδομένα ή ανάγκες. (Stuart Hall 1980)  Άρα το αισθητικό μέρος της ταινίας δε μπορεί να διαχωρίζεται από την πρόσληψή της μέσα σε συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες αλλά και ιδεολογικές επιταγές.

 Μια από τις ανθρωπολογικές έρευνες που προσπαθούν να συνθέσουν περιεχόμενο και το γενικότερο περιβάλλον είναι του Babb 1981 για τις λατρευτικές συνήθεις των ινδουιστών όπου χρησιμοποιεί ως πηγή και το δημοφιλές φιλμ, Jai Santoshi Maa (Sharma 1975, ) και γράφει, “The vernacular movie is a rich and greatly underutilized source of cultural data”  (1981: 391). Άρα η ταινία περιέχει πολιτιστικά στοιχεία αλλά και άρα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται από τους εθνογράφους

 Παρόλα αυτά αυτού του είδους η χρήση του κινηματογράφου γίνεται πιο εύκολα σε μη δυτικές περιπτώσεις και λιγότερο στη Δύση που αρχίζει λίγο αργότερα  Σήμερα πολλοί μιλάνε για ανθρωπολογία του κινηματογράφου που στοχεύει,

 “An approach to cinema that takes seriously the local constructions of  meaning, power, and politics (context) as well as the actual content of the films being  studied, for their analytical value (cultural embeddednesss) and for their dialogue  with the audience. It is particularly in regards to providing new and useful ways to  address some of these issues that anthropology has so much to offer to the study of  the cinema”.(Gray 2010, 106)

Παρακολουθείστε το Απόσπασμα από τη Χώρα Προέλευσης και προσπαθείστε να βρείτε στοιχεί από αυτά που o Gray αναφέρει ως στοιχεία της ανθρωπολογικής έρευνας γόνιμα στη μελέτη του κινηματογράφου

 Νέα επιστημονικά αντικείμενα και μέθοδοι ενισχύουν τη ένταξη του κινηματογράφου στην έρευνα πχ, › Ανθρωπολογία των ΜΜΕ και η οπτική ανθρωπολογία › Εθνογραφίας που βασίζονται στη έρευνα του κοινού, στο πως γίνεται η πρόσληψη, συγκριτικές μελέτες, μελέτες στο διαδίκτυοκτλ

› Ιστορία σχέσης εικόνας και ανθρωπολογίας, μορφολογική-αισθητική και κοινωνική- ιδεολογική αντίληψη, πολιτισμικές σπουδές, ανθρωπολογία του κινηματογράφου