Θεός, θεοί και… άθεοι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο Αρχαία Ελληνικά Ι Θεός, θεοί και… άθεοι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο

Α. Ημερολόγιο Πρώτες προσπάθειες μέτρησης του χρόνου Πρώτες προσπάθειες μέτρησης του χρόνου Είδος αρχαίων ελληνικών ημερολογίων Ανακρίβειες και προσπάθειες επίλυσης των προβλημάτων Ομοιότητες και διαφορές αρχαίων ελληνικών ημερολογίων Τι είναι η ενναετηρίς; Πώς ορίζουμε τις μέρες του κάθε μήνα;

Β. Παραδοσιακή θρησκεία: Όμηρος και Ησίοδος (η θεολογία των ποιητών) Ανθρωπομορφισμός των θεών Αιώνια νεότητα και αθανασία Παντοδυναμία και ‘αδυναμίες’ Ιεραρχία και ‘αρμοδιότητες’ Ιστορικές και κοινωνιολογικές ερμηνείες της αρχαίας ελληνικής θρησκείας Σχέση θεών και ανθρώπων: απόσταση και πλησίασμα/ εύνοια και σκληρότητα/ δικαιοσύνη και αδικία Αντιφάσεις: τα θέματα της δικαιοσύνης, της παντοδυναμίας, του ανθρωπομορφισμού

Β. Παραδοσιακή θρησκεία: ιεροί τόποι [ναοί, ιερά κορυφής, ιερά δέντρα, βωμοί, τεμένη, οικιακά ιερά]

Ναοί: τόποι φύλαξης του λατρευτικού αγάλματος και των προσφορών, όχι τόποι λατρείας [ναίω: κατοικώ]

Ακρόπολη των Αθηνών

Παρθενών και Ερέχθειον

Ολυμπία

Βωμοί και λατρεία [Γουρνιά: βωμός] Βωμός= σημείο θυσίας και προσφορών, έξω από τον ναό Θυσία: δεν απαιτείται ιερέας για να γίνει, μπορεί να την τελέσει όποιος μπορεί να αναλάβει τα έξοδά της Αν και δεν απαιτείται ιερατική ιδιότητα για την τέλεση της θυσίας, σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν οικογένειες ή φυλές επιφορτισμένες με την τέλεση ιδιαίτερων θυσιών Για την τέλεση μιας θυσίας συνήθως απαραίτητη είναι η παρουσία μιας ομάδας ανθρώπων που θα επιβλέψουν όλη τη διαδικασία από την επιλογή του σφαγίου και την ετοιμασία της θυσίας μέχρι την εκτέλεσή της Εκτός της θυσίας ο βωμός χρησιμοποιείται για την αφιέρωση προσφορών Στην περίπτωση που οι θυσίες/προσφορές προορίζονται για χθόνιους/υποχθόνιους θεούς αντί του βωμού υπάρχει εσχάρα, η οποία διευκολύνει την επικοινωνία με τους συγκεκριμένους θεούς

Θυσίες: εξωραϊσμός του σφαγίου και η πορεία προς τον τόπο της θυσίας

Βωμοί και λατρεία [Μάλια: κέρνος προσφορών]

Βωμοί και λατρεία: ομαδικές και ιδιωτικές θυσίες [η σημασία των ομαδικών αιματηρών θυσιών]

Β. Παραδοσιακή θρησκεία: θρησκευτικές γιορτές της πόλεως

Παναθήναια: η πομπή της γιορτής στη ζωφόρο του Παρθενώνα

Διονύσια

Αδώνια [στο αγγείο ένα στιγμιότυπο από τη γιορτή: οι Αδώνιδος κήποι Αδώνια [στο αγγείο ένα στιγμιότυπο από τη γιορτή: οι Αδώνιδος κήποι. Οι γυναίκες έσπερναν εφήμερα φυτά σε πήλινα αγγεία και τα πότιζαν πολύ για να φυτρώσουν γρήγορα. Τις αυτοσχέδιες γλάστρες τοποθετεί η γυναίκα εδώ στη στέγη.]

Θεσμοφόρια [γιορτή αποκλειστικά των γυναικών Θεσμοφόρια [γιορτή αποκλειστικά των γυναικών. Κεντρικό σημείο η θυσία γουρουνόπουλου]

Ανθεστήρια [Βασικό σημείο της γιορτής τα Πιθοίγια: το άνοιγμα των βαρελιών του κρασιού για πρώτη φορά. Τα νέα αγόρια παίρνουν μέρος στην εύθυμη ατμόσφαιρα (τη δεύτερη μέρα των Χοών τα τρίχρονα αγόρια στεφανώνονται με λουλούδια). Στο ηλιοβασίλεμα των Χοών άρχιζαν οι Χύτροι, οι προσφορές των πανσπερμιών (κολλύβων) στον Ερμή ψυχοπομπό. Τη μέρα αυτή πίστευαν ότι οι ψυχές των νεκρών γύριζαν στο επάνω κόσμο και μαζί μ’ αυτές πονηρά πνεύματα - για να τα διώξουν έβαζαν έξω από τα σπίτια τους κόκκινο νήμα. (σημειώνεται ότι τα Ανθεστήρια γιορτάζονταν περίπου στις αρχές του Μάρτη)]

Κάρνεια [γιορτή δωρική. Αναπαράσταση της στρατιωτικής ζωής Κάρνεια [γιορτή δωρική. Αναπαράσταση της στρατιωτικής ζωής. Κατά τη διάρκειά της απαγορεύονταν οι εχθροπραξίες, γι’ αυτό και όταν η γιορτή συνέπεσε με τη μάχη του Μαραθώνα οι Σπαρτιάτες δεν έστειλαν έγκαιρα στρατό. Ιδιαίτερο έθιμο οι σταφυλοδρόμοι]

Β. Παραδοσιακή θρησκεία: μυστήρια Ελευσίνια

Β. Παραδοσιακή θρησκεία: μαντεία Μάντεις (ελεύθεροι επαγγελματίες) # Μαντεία (θεσμοί με ιστορική και γεωγραφική συνέχεια)

Κληρομαντεία Οιωνοσκοπία Σπλαχνο-σκοπία Μάντεις Κληρομαντεία Οιωνοσκοπία Σπλαχνο-σκοπία

Μαντεία και τεχνικές χρησμοδότησης [εγκοίμησις, νεκρομαντεία, ιερά δέντρα κ.λπ.] Απόλλωνος (Δελφοί) Τροφωνίου (Λειβαδειά) Διός (Δωδώνη) Ασκληπιού (διάφορα, π.χ. Κως)

Β. παραδοσιακή θρησκεία: ιερείς Διαφορές ιερέων της αρχαίας ελληνικής θρησκείας με τους ιερείς του Θεού της χριστιανικής πίστης: Δημόσιοι υπάλληλοι (πρόσφατη ρύθμιση) Προϋποθέσεις για ιερωσύνη (φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, ‘αγνεία’ κ.λπ.) Θητεία (εφ’ όρου ζωής, για ένα διάστημα) Ιερωσύνη (στον Θεό, σε κάποιον από τους λατρευόμενους θεούς στην αρχαιότητα) Ιερατικές οικογένειες

Γ. Κριτική της παραδοσιακής θρησκείας: τα σπέρματα της αμφιβολίας στον Όμηρο Το συμβούλιο των θεών στην αρχή της Οδύσσειας Η περιγραφή της Αφροδίτης στην Ιλιάδα

Γ. Κριτική της παραδοσιακής θρησκείας: προσωκρατικοί φιλόσοφοι Εστίαση στις φυσικές ερμηνείες των φυσικών/ μετεωρολογικών φαινομένων Κριτική στον ανθρωπομορφικό χαρακτήρα των ελληνικών θεών και απόδοση του φαινομένου αυτού στον άνθρωπο- δημιουργό της θρησκείας/ σχετικοποίηση της αξίας της ομηρικής θρησκείας Κριτική στις λατρείες χθονίων θεών που προϋποθέτουν τον θάνατο και την ανάστασή τους Διατύπωση θεωριών σχετικών με την προέλευση της θρησκείας και τον σκοπό που εξυπηρετεί η ύπαρξή της (προσωποποίηση χρησίμων για τον άνθρωπο πραγμάτων/ δέος για το ακατανόητο των φυσικών φαινομένων)

Γ. Κριτική της παραδοσιακής θρησκείας: Σοφιστές Αμφιβολία σχετικά με την ανθρώπινη δυνατότητα να συλλάβει και να περιγράψει το θείο (αγνωστικισμός) Αμφισβήτηση της παραδοσιακής θρησκείας και λατρείας που φτάνει στην ειρωνεία και στον σαρκασμό Θεωρίες θρησκειογένεσης: -οι θεοί υπήρξαν διορατικοί άνθρωποι που φρόντισαν να δημιουργήσουν την εικόνα αυτή για τον εαυτό τους για να διασφαλίσουν την εξουσία και το κύρος των ιδίων και των οίκων τους -θεοποίηση όλων των πραγμάτων που είναι χρήσιμα για τον άνθρωπο -οι θεοί είναι δημιουργήματα οξυδερκών νομοθετών που θέλησαν μ’ αυτόν τον τρόπο να αποτρέψουν τους επίδοξους παραβάτες -ευσέβεια καθορίζεται από προσωπικές εμπειρίες Αντίθεση νόμου-φύσεως: ο Θεός είναι ένας φύσει, πολλοί νόμω.

Γ. Κριτική της παραδοσιακής θρησκείας: Πλάτων Αντικείμενο κριτικής: ανθρωπομορφισμός Ο Πλάτων αποκλείει την ομηρική αντίληψη περί θεών από το παιδαγωγικό του πρόγραμμα Λόγοι: οι αναλήθειες της ομηρικής θεολογικής αντίληψης ο αντιπαιδαγωγικός χαρακτήρας της για τη διαμόρφωση του ήθους των φυλάκων το εύπιστο και ευεπηρέαστο των νέων

Πρόδικος Ευήμερος Κριτίας Δημόκριτος Γ. Κριτική της παραδοσιακής θρησκείας: θεωρίες θρησκειογένεσης [προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Σοφιστές] Πρόδικος Ευήμερος Κριτίας Δημόκριτος

Δ. Ο θεός-δημιουργός του Πλάτωνα Ο θεός-δημιουργός του Πλάτωνα: -Δημιουργεί τους κατώτερους θεούς -δημιουργεί τις ψυχές -αναθέτει την δημιουργία των ανθρώπων και ζώων στους κατώτερους θεούς (σύζευξη ψυχών και σωμάτων) -θέτει την ύπαρξη των κατώτερων θεών υπό τη διαρκή του βούληση -καθορίζει τους νόμους που διέπουν τις τρεις γενέσεις των ανθρώπων και την αποδέσμευσή των ψυχών από το σώμα

Ε. Στοιχεία θεολογίας του Αριστοτέλη κίνησις Κινούν, μέσον και κινούμενον Το πρώτον κινούν ακίνητον

Στ. Μια προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας ελληνικής θρησκείας: η περίπτωση του Ιουλιανού