Η παραδοσιακή συνοικία της πόλης μας Βαρούσι

ΒΑΡΟΥΣΙ: Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΒΑΡΟΥΣΙ: Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-13

1ο Γυμνάσιο Τρικάλων Διευθύντρια: Αποστόλου Μαριάννα Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Σιώμου Στέλλα Δυναμικό του Σχολείου: Καθηγητές 52 Μαθητές 341

Βαρούσι Στα ριζά του Φρουρίου συνεχίζει να ζει το Βαρούσι, η παραδοσιακή συνοικία των Τρικάλων που συνδέει το χθες με το σήμερα, το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Ετυμολογικά η λέξη «Βαρούσι» σημαίνει τη συνοικία εκτός κάστρου. Στην Τουρκοκρατία ήταν η χριστιανική συνοικία και μέχρι τη δεκαετία του 1930 η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων. Τα παλιά βαρουσιώτικα σπίτια κτισμένα μεταξύ 17ου και 19ου αι., φτιαγμένα, κατά βάση, με καλαμωτές, σοβά ή πλίνθους στα διάκενα, σοβατισμένα και βαμμένα με διάφορα χρώματα.

Ιστορία Η συνοικία Βαρούσι ήταν η χριστιανική συνοικία των Τρικάλων επί τουρκοκρατίας και βρίσκεται στις παρυφές του Φρουρίου. Έως το 1930 θεωρούνταν η αρχοντική συνοικία των Τρικάλων και σήμερα είναι στο σύνολό της διατηρητέα, με ένα μεγάλο αριθμό παλιών κτηρίων από την εποχή της τουρκοκρατίας να σώζεται μέχρι σήμερα.

Πολιτιστικός Σύλλογος Το ΒΑΡΟΥΣΙ

Εκκλησίες Στη συγκεκριμένη συνοικία βρίσκονται οι περισσότερες και παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, οι οποίες βρίσκονται χτισμένες πολύ κοντά η μία στην άλλη. Παλιές εκκλησίες της πόλης στο Βαρούσι είναι ο Άγιος Στέφανος του 1896 στη θέση παλαιότερης βυζαντινής εκκλησίας που καταστράφηκε από πυρκαγιά, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Παναγία Φανερωμένη του 1853, η Αγία Μαρίνα του 1766, η Αγία Παρασκευή του 19ου αιώνα, η Αγία Επίσκεψη του 1543, ο Άγιος Δημήτριος του 1580, ο Άγιος Ιωάννης Ελεήμονας του 14ου αιώνα, ο Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος και ο Προφήτης Ηλίας του 1896.

Ναός Αγίων Αναργύρων (16ος αι.)

Ναός Αγίου Νικόλαου (1759)

Ναός Αγίου Δημητρίου (16ος αι.)

Ναός Παναγίας Φανερωμένης (16ος αι.)

Ναός Αγίου Ιωάννη Προδρόμου( 1674)

Ναός Αγίας Μαρίνας (1766)

Σπίτια Το Βαρούσι διακρίνεται για τα όμορφα αρχοντικά με τους περίτεχνους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και τις μακριές μαρκίζες. Τα γραφικά και στενά σοκάκια του έγιναν γνωστά ως «Στενά του Σακαφλιά» στα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη. Ολόκληρη η συνοικία έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα με αποτέλεσμα οι νέες κατοικίες να χτίζονται σύμφωνα με τα παλιά πρότυπα. Ο επισκέπτης μπορεί να αντικρίσει το Βαρούσι, ψηλά, από το Φρούριο και να θαυμάσει την υπέροχη αρχιτεκτονική της συνοικίας. Εντυπωσιακή είναι η στιγμή που δύει ο ήλιος. Την ώρα εκείνη το Βαρούσι ντύνεται την παραδοσιακή του φορεσιά «το πορφυρό χρώμα» και η ροή του χρόνου από το παρελθόν φτάνει στην ψυχή του επισκέπτη σαν εσπερινός.

Αρχιτεκτονική Σπιτιών (1) Όλα τα σπίτια του Βαρουσίου είναι ομοιόμορφα σε Τούρκικο ρυθμό κτισμένα. Τα παλιά χρόνια ξεχώριζαν για την ομορφιά, την αρχοντιά και τη γραφικότητά τους. Είναι χτισμένα μεταξύ 17ου και 18ου αιώνα. Είναι συνήθως τοποθετημένα στο δρόμο και πιο σπάνια η αυλή βρίσκεται στην πρόσοψη. Το σχήμα των περισσοτέρων είναι ακανόνιστο, ορθογωνικό Γ ή Π με πολύ μικρά σκέλη.   Υλικά κατασκευής και χρώματα Τα υλικά κατασκευής τους είναι κυρίως ξύλα, καλαμωτές, σοβάς ή πλίνθοι στα διάκενα. Είναι σοβατισμένα και βαμμένα με διάφορα χρώματα, κυρίως ανοικτές αποχρώσεις: λουλακί, ροζ, πράσινο και έχουν κεραμοσκεπαστές στέγες, που είναι επικλινείς με μακριές μαρκίζες που δημιουργούν ίσκιο. Τα επάνω πατώματα προεξέχουν στους δρόμους για να αυξάνουν τον ωφέλιμο χώρο στις αυλές και στα δωμάτια των σπιτιών. Στοιχεία χαρακτηριστικά των σπιτιών που συνθέτουν τη λειτουργία τους είναι:

Τα γραφικά σοκάκια του Βαρουσίου(1)

Αρχιτεκτονική σπιτιών (2) Το ισόγειο   Για λόγους ασφάλειας ή λειτουργικούς δεν είχε παράθυρα προς το δρόμο. Αντίθετα σειρές παραθύρων στον όροφο φωτίζουν το εσωτερικό και επιτρέπουν τη θέα. Η όψη προς την αυλή έχει περισσότερα ανοίγματα. Στο ισόγειο υπάρχουν κυρίως βοηθητικοί χώροι: κελάρια, αποθήκες ξύλων, εργαλείων κ.λπ. Το ανώι   Το ανώι ή χαγιάτι βρίσκεται στον όροφο ο οποίος  είναι πολύ βασικός χώρος, γιατί σ’ αυτόν ανοίγονται όλα τα άλλα δωμάτια. Ήταν απλά επιπλωμένο και αποτελούσε το καθημερινό δωμάτιο της οικογένειας. Στη μέση συνήθως είχε ένα μεγάλο τραπέζι της οικογένειας, σε μια γωνιά του τοίχου ήταν ο αργαλειός, σε μια άλλη γωνιά το εικονοστάσι που το φώτιζε μια καντήλα κρεμασμένη από το ξύλινο σκαλιστό ταβάνι του χαγιατιού και στο βάθος του δωματίου υπήρχε το τζάκι. Στα σπίτια που δεν υπάρχει ανώι υπάρχει ένας αντίστοιχος κεντρικός κλειστός χώρος που εξελίχθηκε στον κεντρικό θάλαμο των νεοκλασικών αρχοντικών. To υπόγειο    Ελάχιστα από τα σπίτια που είχαν λιθόκτιστα υπόγεια θολωτά για να αποθηκεύσουν τα υπάρχοντά τους, σώζονται. Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο το υπόγειο χρησίμευε ως καταφύγιο.

Τα γραφικά σοκάκια του Βαρουσίου(2)

Αρχιτεκτονική σπιτιών (3) Τα σαχνιστιά ή ερκέρ   Αυτό είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει κυρίως τη συγκεκριμένη παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Πρόκειται για προεξοχές του ισογείου στο σημείο που αρχίζει ο όροφος. Εκτός από τη χάρη που δίνουν στο σπίτι έχουν και λειτουργική σημασία, γιατί μεγαλώνουν τους χώρους των δωματίων και βοηθούν στον καλύτερο προσανατολισμό.   Τα δωμάτια Τα δωμάτια στον όροφο είναι ευρύχωρα, ευάερα, ευήλια και διατάσσονται γύρω από το ανώι ή τον κεντρικό κλειστό χώρο. Χαρακτηριστικό είναι το χειμωνιάτικο δωμάτιο. Τα παράθυρα   Είναι καφασωτά, περιφραγμένα με κάγκελα συνήθως από τα οποία ήταν δεμένες με σύρμα πολλές γλάστρες με λουλούδια. Η σκάλα   Η σκάλα προς τον όροφο είναι ξύλινη ή πέτρινη.

Δομικά στοιχεία Προσανατολισμός: Τα βαρουσιώτικα σπίτια χτίζονται κατά κανόνα με Ν.Α. προσανατολισμό, προκειμένου να αξιοποιεί τον ήλιο. Έτσι, το καλοκαίρι παραμένει δροσερό και το χειμώνα, που ο ήλιος είναι χαμηλότερα, θερμαίνεται. Η διάταξη των επιμέρους όγκων του κτιρίου είναι τέτοια, ώστε να δημιουργεί σκιερές γωνίες ( προστασία τους καλοκαιρινούς μήνες). Τοιχοποιία: Συμπαγείς τοίχοι με μικρά ανοίγματα προς τον βορρά, που αξιοποιούν φυσικά ντόπια υλικά (ξύλο, πέτρα). Βλάστηση: Εξασφαλίζει προστασία από τον άνεμο και σκίαση. Διάταξη χώρων: Στο παραδοσιακό σπίτι κατασκευάζονται χειμερινοί και θερινοί χώροι διαμονής, για την καλύτερη αντιμετώπιση των κλιματικών συνθηκών. Κατασκευαστικά στοιχεία: Ο ρόλος του σαχνισιού μεταξύ άλλων, είναι η επίτευξη του βέλτιστου ηλιασμού του αντίστοιχου χώρου (μεγάλα ανοίγματα). Το χαγιάτι επίσης αποτελεί ένα δροσερό και πολύ ευχάριστο χώρο διαμονής, τους καλοκαιρινούς μήνες. Χωροταξική δομή: Η διάταξη των σπιτιών αλλά και των δρόμων ακολουθεί τις φυσικές κλήσεις του εδάφους. Τα κτίσματα και οι χαράξεις εντάσσονται ομαλά στο φυσικό τοπίο και γίνεται η βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου. Η διάταξη των κτισμάτων επιτρέπει την ανεμπόδιστη είσοδο του αέρα, του φυσικού φωτός και δεν εμποδίζει τη θέα.

Το Βυζαντινό Κάστρο(Φρούριο) των Τρικάλων

Μια εντυπωσιακή πανοραμική άποψη του Βαρουσίου

2 όμορφες εικόνες του ρολογιού στο φρούριο του Βαρουσίου

Οι μαθητές που συμμετείχαν στην περιβαλλοντική ομάδα ήταν: Βράντζα Έλλη Γκουγκουστάμου Δήμητρα Γάλλου Αλεξάνδρα Γιώτη κωνσταντίνα Μπαράκου Άννα-Μαρία Μπαμπούκα Μαρία Μάκα Βίβιαν Μπακάλης Νίκος Μαγειρίας Χαρίσης Μοσκόφογλου Νάσια Μαυρογεώργου Όλγα Λαζαροπούλου Λυδία Λεβέντης Σωκράτης Σταμοπούλου Ραφαέλα Ρούσι Ελβίσα Περβανάς Σωτήρης Τραγαζίκη Όλγα Τσαρούχα Χαρούλα Τσιότρα Σοφία Χήρα Νεκταρία Φωτογραφικό Υλικό: Γκιούρκης Βασίλης Power Point: Γκιούρκης Βασίλης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Το Βαρούσι» Μ. Κλιάφα – Φ. Βαρδούλη 2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Το Βαρούσι» Μ. Κλιάφα – Φ. Βαρδούλη 2. «Η συνοικία Τρικάλων – Βαρούσι» Κ. Κωστοπούλου-Μπαλαμώτη 3. «Τρίκαλα- Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική» Φ. Τσαπάλα-Βαρδούλη