BULLYING Ο σχολικός εκφοβισμός (αγγλ. bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΣΑΝΙΔΟΥ-ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΦΟΥΣΚΑ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΥΝΟΔΙΝΟΥ!

Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).

Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του ΑΠΘ, το 25% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής.

Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους. Αν όμως οι γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Επιπλέον, οι ειδικοί επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης και να μάθουν να «μιλούν».

Το ποσοστό των θυτών ανέρχεται στο 5% του μαθητικού πληθυσμού και η αναλογία των εμπλεκομένων σε περιστατικά βίας, αγοριών-κοριτσιών, είναι 3 προς 1, με τα αγόρια να υπερτερούν σε περιστατικά σωματικής βίας και τα κορίτσια σε περιστατικά λεκτικής. Τα στοιχεία αυτά παρουσίασε στη Βουλή με έγγραφό του ο υπουργός Παιδείας, Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, απαντώντας σε ερώτηση της βουλευτού των Ανεξάρτητων Ελλήνων, Τσαμπίκας Ιατρίδη, με θέμα «Σχολική βία και μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Ο υπουργός έδωσε στοιχεία και για το φαινόμενο της διαδικτυακής αποπλάνησης, απαντώντας σε ερώτηση βουλευτών της ΔΗΜΑΡ.

Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών του Νοσοκομείου Παίδων «Π.& Α. Κυριακού», σε αντιπροσωπευτικό δείγμα εφήβων 15-16 ετών από επτά ευρωπαϊκές χώρες, διαπιστώθηκε ότι 12,7% εμφανίζουν «οριακή διαδικτυακή συμπεριφορά», ενώ 1,2% εμφανίστηκαν να παρουσιάζουν «συμπεριφορές εξάρτησης». Σε σχέση με το ζήτημα της διαδικτυακής αποπλάνησης, αν και η Ελλάδα εμφανίστηκε να παρουσιάζει το μικρότερο ποσοστό κινδύνου, 5,4% του συνόλου του δείγματος ανέφεραν ότι η επικοινωνία με αγνώστους on- line τους έβλαψε με κάποιον τρόπο.

Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αγόρια και κορίτσια, αναπτύσσουν και βίαιες συμπεριφορές, οι οποίες εκδηλώνονται κυρίως προς τους συνομηλίκους τους. Οι επιπτώσεις είναι μεγάλες τόσο για τα παιδιά-θύτες όσο και για τα παιδιά-θύματα. Ποιες είναι όμως οι αιτίες γι’ αυτό και τι πρέπει να ξέρουν οι γονείς; Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, κατ’ αρχάς, ότι οι μικροί «νταήδες» δεν είναι μόνο αγόρια, αλλά και κορίτσια. Ο μικρός εκφοβιστής μπορεί να ξεκινήσει αυτήν τη συμπεριφορά από την προσχολική ηλικία, τα μεγαλύτερα ποσοστά όμως τα συναντάμε στη μέση σχολική και στην εφηβική ηλικία. Τέτοιου είδους παθολογικές συμπεριφορές, τόσο για τους θύτες όσο και για τα θύματα, είναι συχνότατες. Το παιδί-θύμα χρειάζεται ψυχολογική βοήθεια ώστε να επουλώσει το τραύμα από τη βίαιη παρενόχληση, να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά του στο σχολικό περιβάλλον, να επανακτήσει την αυτοπεποίθησή του. Αν το παιδί σας έχει γίνει μελαγχολικό, καταθλιπτικό, έχουν μειωθεί οι σχολικές του επιδόσεις, είναι εκνευρισμένο και σκεπτικό, θα πρέπει να του ζητήσετε να σας εμπιστευθεί, να του μιλήσετε και να του εξηγήσετε τι ακριβώς συμβαίνει. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Ο γονιός χρειάζεται να απενοχοποιήσει το παιδί και να του διευκρινίσει ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Να του πει ότι πολύ αξιόλογοι και πετυχημένοι άνθρωποι είχαν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού και υπάρχει λύση. Θα πρέπει να του εξηγήσει ότι χρειάζεται να αναφερθεί στο διευθυντή του σχολείου και στους καθηγητές, από τους οποίους θα ζητήσει βοήθεια την επόμενη φορά όπου θα βρεθεί σε δύσκολη θέση. • Μην το ενθαρρύνετε να ανταποδώσει τον εκφοβισμό, γιατί δε γνωρίζουμε τα όρια του εκφοβιστή, με κίνδυνο για τη σωματική του ακεραιότητα. • Αν πρόκειται για ομάδα εκφοβιστών, παροτρύνετέ το να μιλήσει με το πιο αδύναμο μέλος και να του εξηγήσει ότι αυτό δεν είναι σωστό. • Ενθαρρύνετέ το να συνοδεύεται από φίλους, συμμαθητές, συνομηλίκους στη διαδρομή προς και από το σχολείο, στη διασκέδαση, όπου βρίσκεται, διότι η συμμορία ή ο εκφοβιστής επιτίθενται σπάνια σε ένα παιδί που βρίσκεται σε ομάδα. • Απαιτήστε από το σχολείο να ενημερώσει τους γονείς του παιδιού- εκφοβιστή . Μην υποτιμάτε τις συνέπειες του εκφοβισμού στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού σας. Η συμβουλευτική με ψυχολόγο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι αναγκαία τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς.

Τ α π α ι δ ι ά - τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ ε ς Σε όσους αναρωτιούνται αν και το δικό τους παιδί μπορεί να γίνει εκφοβιστής, ή είναι ήδη τρομοκράτης στο σχολείο, αξίζει να αναφέρουμε ότι είναι σύνηθες τα παιδιά να εκφράζουν επιθετικότητα καθώς μεγαλώνουν. Το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτά, με τη σωστή αντιμετώπιση, εγκαταλείπει αυτόν τον τρόπο έκφρασης. Κάποια άλλα, όμως, ενθαρρύνονται από την αμέλεια ή και την αδιαφορία των γονιών τους. Με άλλα λόγια, ένα παιδί δε γεννιέται «νταής», αλλά γίνεται. Πρώιμα ση- μάδια προβληματικής συμπεριφοράς θα πρέπει να γίνονται αντιληπτά από τους γονείς και να αντιμετωπίζονται χωρίς καθυστέρηση με τη βοήθεια ειδικού. Τα παιδιά που μπορούν να εξελιχθούν σε «νταήδες» είναι μελαγχολικά, αγχώδη, ε- σωτερικεύουν ό,τι τα απασχολεί και τα στενοχωρεί. Ο πυρήνας της επιθετικής συμπεριφοράς έγκειται στη μη συμμόρφωση στα όρια των γονέων αρχικά, του σχολικού περιβάλλοντος έπειτα. Για παράδειγμα, η μητέρα ζητά από το παιδί να κλείσει την τηλεόραση, «σε παρακαλώ κλείσε την τηλεόραση», το παιδί δεν υπακούει, 5 λεπτά αργότερα η μητέρα το ξαναζητά και το παιδί συνεχίζει να την αγνοεί. Το παιδί νιώθει ότι ελέγχει τη μητέρα μέσα από τη μη συμμόρφωσή του, η οποία γίνεται ανεκτή. Έπειτα από ώρα η μητέρα αγανακτισμένη σηκώνεται και χτυπά το παιδί. Το παιδί παίρνει το μήνυμα ότι η επιθετικότητα σημαίνει δύναμη. Έτσι, με τον επιθετικό τρόπο νιώθει ότι μπορεί να ελέγχει το συμμαθητή ή τους συμμαθητές του. Στο μυαλό των μικρών εκφοβιστών υπάρχει γνωστική σύγχυση μεταξύ επιθετικότητας, βίαιης συμπεριφοράς και δύναμης και απλών κοινωνικών εννοιών. Γνωρίζουμε ότι ένας άνθρωπος μπορεί να επιβάλλεται και να χαίρει εκτίμησης χρησιμοποιώντας το μυαλό του και αυτό χρειάζεται να μάθουν οι γονείς στα παιδιά τους. Με την ίδια «λογική», ένα παιδί παραμελημένο από τους γονείς θα προσπαθήσει να αντλήσει τη σημαντικότητά του μέσω του παράδοξου της βίας. Δυστυχώς, όσο τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν δύσκολα ξεφεύγουν από αυτόν το ρόλο. Φυσικά, η έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία (λεκτική ή/και σωματική) ή και σε κακοποίηση είναι ορισμένοι κοινωνικοί - περιβαλλοντικοί παράγοντες που σχετίζονται με το παιδί-εκφοβιστή. Σ τ ι ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς η λ ι κ ί ε ς Στην προσχολική ηλικία τα «δύσκολα», ανυπάκουα και επιθετικά παιδιά αντιμετωπίζονται από τους γονείς, οι οποίοι χρήζουν συμβουλευτικής ψυχολόγου ώστε να τους κατευθύνει για να συμπεριφερθούν κατάλληλα σε αυτά. Σε μεγαλύτερες ηλικίες τα παιδιά έχουν πλέον «ταυτιστεί» με το ρόλο του εκφοβιστή και η διαδικασία είναι πιο πολύπλοκη, όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί. Όταν το παιδί είναι μεγαλύτερο σε ηλικία, χρειάζεται η συνεργασία σχολείου και οικογένειας με σκοπό το παιδί-θύτης να αποκτήσει επίγνωση των πράξεών του και να αναλάβει τις ευθύνες του. Ο ψυχολόγος βοηθά να αποκτήσει το παιδί ενσυναίσθηση και να αναζητήσει τα αίτια των πράξεών του, τα οποία τις περισσότερες φορές πηγάζουν από την οικογένεια.

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ Στα πλαίσια της πρόληψης έχουν εφαρμοστεί κάποια προγράμματα κατά του εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας (π.χ. Νορβηγικό μοντέλο Dan Olweus, φινλανδικό μοντέλο KIVAKOULOU, στην Ελλάδα το πρόγραμμα της  Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. «Stop στην ενδοσχολική βία» κ.α.). Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτών οφείλεται κυρίως στην υιοθέτηση της Κοινωνικής-Οικολογικής προσέγγισης, μιας ολιστικής προσέγγισης, που στοχεύει στην αλλαγή του κλίματος του σχολείου, ώστε να μην αναπαράγει τη βία. Στα πλαίσια της ολιστικής προσέγγισης οι παρεμβάσεις αφορούν όλους: το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη την τοπική κοινωνία. Κάποιες αποτελεσματικές πρακτικές, σε επίπεδο σχολείου και τάξης, για εφαρμογή μιας στρατηγικής ενάντια στη βία, είναι: • σε επίπεδο σχολείου: σύνταξη Σχολικής Επιτροπής ενάντια στον εκφοβισμό & την ενδοσχολική βία σύνταξη Διακήρυξης του σχολείου ενάντια στη βία: δικαιώματα-υποχρεώσεις-καθήκοντα για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας αύξηση της επίβλεψης του σχολικού χώρου ευαισθητοποίηση και συνεργασία με τους γονείς, προκειμένου να σταματήσει ο κύκλος αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της ενδοσχολικής βίας

Οι περισσότεροι γονείς που τα παιδιά τους πάνε σχολείο, αγχώνονται στη σκέψη ότι μπορεί να πέσουν θύματα ενδοσχολικής βίας. Δεν γνωρίζουν πως να αντιδράσουν, τι πρέπει να πουν, τι να συμβουλέψουν, και γενικά με ποιον τρόπο θα σταματήσουν τη θυματοποίηση των παιδιών τους. Είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί όλο και περισσότερους γονείς. Στο επιστημονικό άρθρο που θα διαβάσετε θα σας λυθούν πολλές απορίες, και θα κατανοήσετε την ψυχολογία του θύματος και πως θα πρέπει να αντιδράσετε στα φαινόμενα του “μπούλινγκ,, και της ενδοσχολικής βίας...  

«Τώρα τελευταία, στα διαλείμματα, 3-4 παιδιά από την Γ΄ Γυμνασίου έρχονται κοντά μου και με ενοχλούν. Μου παίρνουν τα γυαλιά ή το μπουφάν και τα πετάνε κάτω ή τα πετάνε ο ένας στον άλλον. Με σπρώχνουν και με κλωτσάνε. Με φωνάζουν «φυτό» και τρέχουν κυκλικά γύρω μου, κάνοντας χειρονομίες και μορφασμούς. Ένας από αυτούς με τραβάει βίντεο με το κινητό του και μετά το στέλνει και σε άλλους. Θα «ανεβάσει» είπε το υλικό και στο facebook, αν το αναφέρω στους καθηγητές. Όταν φεύγω από το σχολείο, είναι όλοι μαζεμένοι σε μια γωνιά και με κοιτάνε περίεργα.» Λάμπρος, 14 ετών

Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και του σχολικού εκφοβισμού μεταξύ μαθητών λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα και τα κρούσματα ενδοσχολικής βίας την τελευταία δεκαετία σημειώνουν δραματική αύξηση. Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολικό πλαίσιο δεν αφορά μόνο το μαθητή, που εκφοβίζει, και εκείνον, που εκφοβίζεται, αλλά και όλους όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του (μαθητές – εκπαιδευτικούς - προσωπικό). Συνεπώς αναφερόμαστε σε ένα ομαδικό γεγονός, που αγγίζει όλη την εκπαιδευτική κοινότητα και χρήζει συλλογικής προσπάθειας.

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός; Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το φαινόμενο είναι: «ενδοσχολική βία» (school bullying), «σχολικός εκφοβισμός» και «θυματοποίηση» (victimization). Κι αναφέρονται σε μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη και συστηματική ψυχολογική ή σωματική βία κι επιθετική συμπεριφορά με άμεσο σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός του σχολικού πλαισίου. Συνεπώς δεν περιγράφουμε ένα σύνηθες πείραγμα των παιδιών μεταξύ τους, καθώς δεν είναι αμοιβαίο και ισότιμο και δεν γίνεται με φιλικό τρόπο. Οι επιπτώσεις του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας στη σωματική και την ψυχική υγεία των παιδιών είναι ασφαλώς πολλές και σοβαρές κι εμποδίζουν συστηματικά τη λειτουργική ψυχοκοινωνική ανάπτυξη τους.

Παιδιά είναι και παίζουν…; Η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί ασφαλώς χαρακτηριστικό γνώρισμα της αναπτυξιακής πορείας των παιδιών. Η βία δείχνει να γοητεύει εξαιρετικά τους νέους και κρύβει μέσα της συσσωρευμένη ενέργεια και έντονη δυναμική. Η βία στις λέξεις, τις κινήσεις και τις συμπεριφορές, η βία της περιθωριοποίησης, η βία του ρατσισμού και της υπεροχής, η επιλογή χώρων άσκησης βίας… συνιστούν εγγενές κι επιδεινούμενο φαινόμενο, που οφείλουμε να αντικρύσουμε συστημικά και με ψυχραιμία. Η ελληνική κοινωνία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και ειδικότερα η σχολική κοινότητα, που συναντά πλέον την πολυπολιτισμικότητα, καλείται, αφενός να κατανοήσει το φαινόμενο κι αφετέρου να μάθει να διαχειρίζεται τις κρίσεις, που προκαλούν η ανισότητα, η αδικία και η αμάθεια εντός και εκτός του σχολικού πλαισίου. Το σχολείο μοιραία καθρεφτίζει την παθογένεια της κοινωνίας και απορροφά τις παθολογικές συμπεριφορές διαλυμένων οικογενειακών σχέσεων, εφηβικών υπαρξιακών δυσκολιών, πολύπλοκων κοινωνικών ανισοτήτων και προβλημάτων (ανεργία, οικονομική ανέχεια, ρατσιστική συμπεριφορά…). Και δυστυχώς υποβαθμισμένη ζωή στην ελληνική κοινωνία ισοδυναμεί με υποβαθμισμένο ελληνικό σχολείο και ίσως και υποβαθμισμένα νεανικά όνειρα και μέλλον.

Τι φταίει; Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι πολύπλοκο και στην έκφρασή του αλληλεπιδρούν ατομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι ανθρώπινες κοινωνίες ό,τι διαφέρει, το κοροϊδεύουν και το περιθωριοποιούν (π.χ. ο τρελός του χωριού) κι έτσι ο αποκλίνων, από παράγοντας που απειλεί τη συνοχή μιας ομάδας, γίνεται παράγοντας που ενισχύει την συσπείρωσή της. Ομοίως και στη σχολική κοινωνία το «διαφορετικό» πάντοτε γίνεται στόχος. Οποιοδήποτε ανθρώπινο γνώρισμα, είτε εξωτερικό, είτε εσωτερικό, όπως το χρώμα του δέρματος, η εθνικότητα, το φύλο, το βάρος, η προφορά, η σχολική επίδοση, η κοινωνική συστολή… αποτελεί αιτία εκφοβιστικών και βίαιων συμπεριφορών.

Γενικότερα καταλυτικό ρόλο διαδραματίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών, οι στάσεις της οικογένειας τους, τα γνωρίσματα του σχολικού περιβάλλοντος, το ψυχολογικό κλίμα και οι παιδαγωγικές πολιτικές του σχολείου, η κυρίαρχη στάση του εκπαιδευτικού συστήματος, της κοινωνίας, της κάθε οικογένειας απέναντι στη βία, ο έκδηλος ρατσισμός… και το κυριότερο τα κοινωνικά ζητήματα και προβλήματα, που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές. Ο σχολικός εκφοβισμός ωστόσο ξεκινά πρωταρχικώς μέσα από την οικογένεια κι ακολούθως εκδηλώνεται στο σχολικό πλαίσιο. Το οικογενειακό κλίμα αποτελεί τη βασική μονάδα της εμπειρίας κάθε νέου ανθρώπου και συνεπώς η πηγή της ανάπτυξης επιθετικής συμπεριφοράς πρέπει να αναζητηθεί στην οικογένεια.

Πώς εκδηλώνεται ο σχολικός εκφοβισμός; Η ενδοσχολική βία και ο σχολικός εκφοβισμός, που λαμβάνει χώρα μεταξύ συμμαθητών, έχει τις εξής μορφές: σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική. Οι πιο συνηθισμένες νεανικές συμπεριφορές του φαινομένου αφορούν: - απρεπείς χειρονομίες, ξυλοδαρμούς, τραυματισμούς, απειλές για σωματική κακοποίηση. - φραστικές - λεκτικές επιθέσεις κι απειλές, βρισιές, προσβολές, συστηματική γελοιοποίηση συνεσταλμένων παιδιών, συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, χρήση προσβλητικών παρατσουκλιών, - εκβιασμούς, διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών - καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, - απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων, μικροκλοπές, - αποκλεισμό και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες. Τέλος δύο νέες μορφές εκφοβισμού και βίας, που συναντώνται τα τελευταία χρόνια με σταθερά αυξανόμενο ρυθμό αφορούν στη σεξουαλική παρενόχληση και τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό.

Ο σεξουαλικός εκφοβισμός Ο σεξουαλικός εκφοβισμός αποτελεί εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα μέσα στα όρια του σχολικού χώρου και εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Προσβλητικές λεπτομερείς ζωγραφιές κοριτσιών (στον πίνακα της τάξης, σε θρανία, σε τοίχους με μορφή γκράφιτι), υβριστικά σχόλια (σε σχολικά συνθήματα και σε εμφανή σημεία της τάξης), απρεπή αγγίγματα, προσβλητικά ανώνυμα γράμματα και μηνύματα, νεανικές σεξουαλικές επιθέσεις αποτελούν δυστυχώς συνήθη περιστατικά στη σχολική καθημερινότητα.

Cyberbullying Μία νέα μορφή εκφοβισμού αποτελεί το Cyberbullying, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός. Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή κακόβουλων γραπτών μηνυμάτων. Το κινητό τηλέφωνο και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αποτελούν συχνά το μέσο εκβιασμού και υποτίμησης συμμαθητών. Τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης είναι γεμάτα από ανυπεράσπιστα νέα άτομα, που εν αγνοία τους πρωταγωνιστούν σε προσβλητικές φωτογραφίες και βίντεο (φωτογραφίες και βίντεο από αποδυτήρια ή τουαλέτες σχολείων, από καυγάδες και τσακωμούς, από σκηνές γελοιοποίησης συνεσταλμένων μαθητών…). Ας μη λησμονούμε πως έχουν σημειωθεί αναρίθμητες απόπειρες αυτοκτονίες από εφήβους, που δεν αντέχουν τη γελοιοποίηση και την κατακραυγή της σχολικής κοινωνίας.

Υπάρχουν «σημάδια» που δεν θα έπρεπε να αγνοήσουμε…; «Είναι λίγο εσωστρεφής κι ανοργάνωτος στο σχολείο, αλλά πιστεύω ότι συμβαίνει λόγω της ηλικίας του. Δεν με ανησυχεί.» Ορισμένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο είναι: - η μειωμένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο, - οι αδικαιολόγητες απουσίες του, - η απροσδόκητη πτώση της μαθησιακής του επίδοσης, - το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία, η εμφάνιση ψυχοσωματικών προβλημάτων (πονοκέφαλος, στομαχόπονος, αϋπνίες, έντονη ονυχοφαγία, τικ, ανορεξία ή βουλιμία…) - έντονες και αδικαιολόγητες αλλαγές στη διάθεσή - αλλαγές στις διαδρομές από τις οποίες συνήθιζε να πηγαίνει στο σχολείο ή να επιστρέφει στο σπίτι, - αδικαιολόγητα σκισμένα και κατεστραμμένα ρούχα, ανεξήγητα σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης, - απώλεια προσωπικών αντικειμένων, χρημάτων… - άρνηση συμμετοχής σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.

Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε; «Ε, δεν μπορεί, για να σε πειράζει έτσι, κάτι θα του έκανες κι εσύ…» Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι' αυτό η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει να λησμονούμε, ότι τα παιδιά έχουν ηθικά και νομικά απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον, το οποίο να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία. Συνεπώς εάν αντιληφθούμε, ότι ένα παιδί είναι θύμα εκφοβισμού και βίας από συμμαθητές του στο σχολείο, πρέπει να αποφύγουμε παρορμητικές αντιδράσεις και να αντιμετωπίσουμε όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμα την κατάσταση. Χρειάζεται: - να συζητήσουμε αναλυτικά με το παιδί για τα γεγονότα και τις συμπεριφορές, που το ενοχλούν, - να το διαβεβαιώσουμε ότι «δε φέρει καμία ευθύνη το ίδιο για ό,τι συνέβη», - να του υπενθυμίσετε ότι είμαστε κοντά του, προκειμένου να το φροντίσουμε και να το διαφυλάξουμε από επόμενους κινδύνους, - να του εμπνεύσουμε το αίσθημα, ότι μπορεί και πρέπει να αντιδράσει, να μη σιωπά, ώστε να εμποδίσει την επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών, - να προτείνουμε στο παιδί πρακτικούς τρόπους για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και - να ζητήσουμε τη συμβουλευτική καθοδήγηση από ειδικό ψυχικής υγείας, αν η κατάσταση κρίνεται εξαιρετικά κρίσιμη.

ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΝΑ ΣΑΣ ΑΡΕΣΕ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΣ! ΜΑΡΤΙΟΣ 2014 20ο γυμνάσιο Αθηνών ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΣΑΝΙΔΟΥ-ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΦΟΥΣΚΑ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΥΝΟΔΙΝΟΥ!