Διον. Σολωμού: Ο Πειρασμός Η κίνηση και η ακατάβλητη δύναμη της φύσης και της ζωής Η πνευματική διάσταση της φύσης

Σύμφωνα με πηγές ο Botticelli εμπνεύστηκε τον πίνακά του από ένα ημερο- λόγιο του Οβίδιου όπου στο μήνα Μάιο αναφέρε- ται στην αρπαγή της Νύμφης Χλωρίδας από το Ζέφυρο. Μετανιωμένος ο Ζέφυρος μετά την αρπαγή της Χλωρίδας τη μεταμορφώνει σε Φλώρα και την κλείνει σε έναν κήπο όπου βασιλεύει η αιώνια Άνοιξη. Να βρείτε πώς δηλώνεται στον πίνακα ότι πρόκειται για έναν κλειστό κήπο. Προσέξτε ιδιαίτερα τη φιγούρα του Ερμή στα αριστερά και το φόντο του πίνακα. ;

Διαβάστε τα παρακάτω παραθέματα από τους Στοχασμούς του ποιητή και βρείτε ποια κοινά στοιχεία μπορείτε να βρείτε με τον πίνακα του Botticelli; Τι συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε για τη σύνθεση που επεδίωκε ο Σολωμός; Πώς σκεφτόταν να την οργανώσει; Ποιο σχήμα κυριαρχεί; Ποιά άλλα στοιχεία κοινά ανάμεσα στον πίνακα και το ποίημα του Πειρασμού μπορείτε να εντοπίσετε;

Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίο κινιέται η πολιορκημένη πόλη, να ξεσκεπάζει εις την ατμοσφαίρα του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας [...] «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Στοχασμοί του ποιητή (μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά), [10]. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 210. 2. Όλο το Ποίημα ας εκφράζει το Νόημα, ωσάν ένας αυτοΰπαρχτος κόσμος, μαθηματικά βαθμολογημένος, πλούσιος και βαθύς. Μέσα εις αυτό το δρόμο μοναχά συγχωρείται να προξενήσει τινάς, με τα διάφορα ακόλουθα εφευρήματα, τες πλέον μεγάλες και φοβερές εντύπωσες. «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Στοχασμοί του ποιητή (μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά), [6]. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 208.

Διαβάστε το παρακάτω παράθεμα Διαβάστε το παρακάτω παράθεμα.Ποιο είναι το περιεχόμενο του έρωτα στον Πλάτωνα;

Canova Antonio, Amor and Psyche Στην προσωκρατική σκέψη,όποτε χρησιμοποιήθηκε η εικόνα του Έρωτα (στον Ησίοδο, στον Παρμενίδη, στον Εμπεδοκλή), έγινε ως προσωποποίηση της δύναμης ή της αιτίας κίνησης των όντων στο σύμπαν. Ο Πλάτων όμως θα αναθέσει έναν διαφορετικό και πρωτόγνωρο ρόλο στον έρωτα: ο έρωτας, η πιο ισχυρή και πο-λύπλοκη ανθρώπινη επιθυμία,λειτουργεί ως ένας ανέλπιστος εσωτερικός σύμμαχός μας στον δρόμο προς την αληθινή φιλοσοφία. H ερωτική έλξη ξεκινά ως άλογο πάθος, έχει όμως τη δυνατότητα να μετασχηματιστεί σε ένα είδος θεϊκής μανίας, που ωθεί τον άνθρωπο προςτην ένωση με τις Iδέες. Στο Συμπόσιο, […] η προνομιακή σχέση του έρωτα προς το Ωραίο ανοίγει μια επίγεια προοπτική προς τις Ιδέες. Βασίλης Κάλφας, «Ο έρωτας στην τέχνη», Περ. Αρχαιολογία 109/2008 Canova Antonio, Amor and Psyche

Διαβάστε τον παρακάτω στοχασμό του ποιητή Διαβάστε τον παρακάτω στοχασμό του ποιητή. Βρίσκετε κάτι κοινό με την έννοια του έρωτα στον Πλάτωνα;Τι ενδιέφερε τον ποιητή; Τι συμπεράσματα βγάζετε για την παρουσία του έρωτα στο ποίημα; Τι μπορεί ίσως να αντιπροσωπεύει;

Σκέψου βαθιά και σταθερά (μία φορά για πάντα) τη φύση της Ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το ποίημα. Εις αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, η Πατρίδα και η Πίστις. «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Στοχασμοί του ποιητή (μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά), [3]. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 207.

Ποια είναι η Ιδέα την οποία θέλει να εκφράσει ο ποιητής στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»; Είναι η Φύση;

«Η άνοιξη του τραγουδιού δεν είναι το πραγματικό γεγονός [ «Η άνοιξη του τραγουδιού δεν είναι το πραγματικό γεγονός [...] Το τραγούδι δεν είναι περιγραφή της φύσης παρά σωστή ποιητική οπτασία της ψυχής των πολιορκημένων. Για να γίνει το τραγούδι δε χρειαζότανε ο ποιητής να φανεί πιστός στην περιγραφή - δεν είχε ανάγκη να ρίξει πάνω του τα κουρέλια του ρεαλισμού» Γ. Αποστολάκης

« Οι Στοχασμοί γενικά ζητούν να θεμελιώσουν φιλοσοφικά, με επαναλήψεις και διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους την κεντρική ιδέα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»: υπερνίκηση μιας σειράς δυστυχιών ( πείνα, κίνδυνοι, αρρώστιες, φόνοι, φόβος θανάτου) και, από την άλλη πλευρά, πειρασμών (ομορφιά της ζωής και ανάμνηση της περασμένης δόξας)· όλα τα υπερβαίνει η θέληση των πολιορκημένων, επιβεβαιώνοντας τη θεία φύση και ελευθερία καθολικά του Ανθρώπου » Στ. Αλεξίου

Τι αντιπροσωπεύει η Φύση a) στη ρομαντική αντίληψη

Υπάρχουν στιγμές στη ζωή μας, όπου χαρίζουμε στη φύση ένα είδος αγάπης και συγκινητικού σεβασμού, όχι επειδή ευχαριστεί τις αισθήσεις μας ούτε και γιατί ικανοποιεί τη διάνοια ή το γούστο μας (συχνά μπορεί και το αντίθετο να συμβαίνει), παρά απλώς επειδή είναι φύση. Η τέτοια αρέσκεια προς τη φύση δεν είναι αισθητικής, παρά ηθικής υφής, γιατί διαβιβάζεται μέσω μιας ιδέας και δεν γεννιέται άμεσα με την παρατήρηση κι επιπλέον διόλου δεν εξαρτάται από την ωραιότητα των μορφών. Δεν αγαπάμε όμως τα ίδια αντικείμενα αυτά, παρά μιαν ιδέα, την οποίαν εξεικονίζουν. Σ' αυτά αγαπούμε την εσωτερική αναγκαιότητα, την αιώνια ενότητα με τον εαυτό τους. Τ' αντικείμενα αυτά είναι ό,τι εμείςείμαστε κάποτε· είναι ό,τι εμείς οφείλουμε να γίνουμε και πάλι.

Κάποτε είμαστε φύση όπως κι αυτά, και τώρα ο πολιτισμός μας πρέπει και πάλι να μας ξαναφέρει στη φύση από το δρόμο του Λόγου και της ελευθερίας. Επομένως, τ' αντικείμενα τούτα αποτελούν συνάμα εξεικόνιση της χαμένης παιδικής μας ηλικίας, που για μας παραμένει ό,τι το ακριβότερο, και γι' αυτό μας γεμίζουν με μια κάποια νοσταλγία. Παράλληλα όμως αποτελούν εξεικονίσεις της ύψιστης τελείωσής μας μέσα στο ιδεώδες και γι' αυτό γεννούν εντός μας μιαν έξοχη συγκίνηση. Friedrich Schiller,Περί αφελούς και συναισθηματικής ποιήσεως

Να συγκρίνετε τις δυο απόψεις για τη φύση (τη ρομαντική και τη σολωμική) και να δείτε: α) σχετίζεται ο αγώνας του ανθρώπου για την ηθική τελείωση και την ελευθερία με τη φύση; β) αν ο Έρωτας (στον πρώτο στίχο του ποιήματος) αντιπροσωπεύει τη «θεϊκή μανία που ωθεί τον άνθρωπο στην ένωση με τις ιδέες» τι αντιπροσωπεύει ο Απρίλης; Τι δηλώνει η «χορευτική» σχέση μεταξύ τους;

Τι είναι ο χορός; Σε ποια από τις επόμενες καταστάσεις του φθάνει στην υπέρτατη έκφρασή του; «Υπάρχουν τρία είδη χορευτών: πρώτον εκείνοι που θεωρούν το χορό ένα είδος γυμναστικής άσκησης, που αποτελείται από απρόσωπα αραμπέσκ γεμάτα χάρη. Δεύτερον, εκείνοι που με την αυτοσυγκέντρωση οδηγούν το σώμα στο ρυθμό του επιθυμητού συναισθήματος, εκφράζοντας τη μνήμη ενός αισθήματος ή ενός βιώματος. Και, τέλος, εκείνοι που μετατρέπουν το σώμα σε μια φωτεινή ρευστότητα, παραδίδοντας το στην έμπνευση της ψυχής». Ισιδώρα Ντάνκαν

Υπό ποίους όρους μπορεί η τέχνη να γίνει έκφραση της έμπνευσης της ψυχής; Δείτε τι λέει ο Καντ για α) τη φύση, β) τη φαντασία «Η φύση είναι υπέροχη [όταν] παρέχει την Ιδέα της απειρότητας". Η φαντασία όταν επιχειρεί να αποδώσει, να παραστήσει την ιδέα της απειρότητας ως δυνατή εμπειρία φτάνει στα όρια των δυνατοτήτων της. Το αντικείμενο που ωθεί την ικανότητα της φαντασίας ως τα όριά της είναι απόλυτα μεγάλο, φτάνει στα όρια που νιώσαμε και εμφανίζεται σαν να ήταν άπειρο. Έτσι γεννιέται το αίσθημα του Υπέροχου (Υψηλού). Καντ

Δείτε τι θεωρεί ο Σίλλερ ότι είναι ο σκοπός της τέχνης «Στην κατάσταση του πολιτισμού, όπου η αρμονική συνεργασία ολόκληρης της φύσης είναι απλώς μια ιδέα, τον ποιητή τον κάνει η εξύψωση του πραγματικού σε ιδεώδες, ή, που είναι τελικά το ίδιο, η εξεικόνιση του ιδεώδους». Friedrich Schiller,Περί αφελούς και συναισθηματικής ποιήσεως

Πώς κατακτά ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο καλλιτέχνης το ιδεώδες; «Όμως το Θείο ή το Ιδεώδες γεννιέται μονάχα όταν συνδέονται και τα δύο -όταν η βούληση ακολουθεί ελεύθερα το νόμο της ανάγκης κι όταν ο Λόγος κρατεί τους κανόνες του μέσα σ' όλες τις μεταλλαγές της φαντασίας.» Σίλλερ

«Η τέχνη αντικειμενοποιεί την εξελιγμένη μορφή της νόησης σε ένα προϊόν που συνδυάζει ελευθερία και αναγκαιότητα. Η ικανοποίηση που απορρέει από τη διεκπεραίωση αυτής της διεργασίας και η θέαση του αποτελέσματος μας κάνει να αποκτήσουμε συνείδηση της άπειρης αρμονίας ανάμεσα στο Εγώ και τη Φύση. Η τέχνη με το να ενσαρκώνει άπειρες Ιδέες σε πεπερασμένα αντικείμενα, γίνεται η συμβολική παράσταση του Απόλυτου και η βαθύτερη έκφραση του Νου.» Σέλλεϋ

Κάθε έργο τέχνης, όταν επιτυγχάνει το ωραίο, περιέχει μια συμφιλίωση ανάμεσα στην ύλη και το περιεχόμενο, ανάμεσα στην αισθητή επίφαση και την ενσαρκωμένη ιδέα. "Ένα ωραίο αντικείμενο είναι ένα τέλειο παράδειγμα της ελευθερίας, της ουσίας του Πνεύματος, γιατί επιτρέπει στην ίδια του την έννοια να εμφανιστεί πραγματωμένη στην αντικειμενική του παρουσία". Χέγκελ

[...] Η δυσκολία την οποίαν αισθάνεται ο συγγραφέας (ομιλώ για τον μεγάλον συγγραφέα) δεν στέκει εις το να δείξει φαντασία και πάθος, αλλά εις το να υποτάξει αυτά τα δύο πράγματα, με καιρό και με κόπο, εις το νόημα της τέχνης. «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάιρον», Σημείωσες του Ποιητή, 2. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 133.

Πώς αντιλαμβάνεται ο Σολωμός τη μορφή της τέχνης; Το ποίημα ως σύνθεση Πώς αντιλαμβάνεται ο Σολωμός τη μορφή της τέχνης;

Friedrich Caspar David, Monk by the sea «θάλασσα, γη ουρανός συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και το βάθος της»                                     

Leonardo da Vinci, Star of Berthelem Εφάρμοσε εις την πνευματική μορφή την ιστορία του φυτού,το οποίον αρχινάει από το σπόρο και γυρίζει εις αυτόν, αφού περιέλθει, ως βαθμούς ξετυλιγμού, όλες τες φυτικές μορφές, δηλαδή τη ρίζα, τον κορμό, τα φύλλα, τ’ άνθη και τους καρπούς.

Ανάμεσα εις τα τρομερά ή λυπηρά πράγματα, σφιχτά δεμένα, μία απλούστατη μικρή κοντυλιά τερπνή (ή αντίστροφα), καθώς η εικόνα του μικρού χλωρού βάτου εις τους άπειρους άμμους της Αφρικής.

1η ενότητα: Η κίνηση και η ακατάβλητη δύναμη της φύσης και της ζωής

Έστησε ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη (η κίνηση) Carpeaux Jean-Baptiste, Dance Χορεύτριες, Τοιχογραφία του τάφου των Λεαινών, Ταρκινία

Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα Rubens, The Happiness of the regency καλή: όμορφη, ευχάριστη, ευνοϊκή («καλός καγαθός»:που έχει εναρμονισμένα φυσική ομορφιά και ηθική τελειότητα) γλυκειά: ευφρόσυνη, απολαυστική, ηδονική, τρυφερή, πράα, ελκυστική, γαλήνια, ατάραχη Η ευφρόσυνη στιγμή της φύσης Κυριαρχούν τα επίθετα καλή: όμορφη, ευχάριστη, ευνοϊκή («καλός καγαθός»:που έχει εναρμονισμένα φυσική ομορφιά και ηθική τελειότητα) γλυκειά: ευφρόσυνη, απολαυστική, ηδονική, τρυφερή, πράα, ελκυστική, γαλήνια, ατάραχη η ευφρόσυνη στιγμή της φύσης κυριαρχούν τα επίθετα δηλώνουν την ιδιότητα RUBENS, Pieter Pauwel, The Happiness of the Regency                                   

Ο Σολωμός λέει για το ποίημα: «ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίο κινιέται η πολιορκημένη πόλη», «ένας αυτοΰπαρχτος κόσμος, μαθηματικά βαθμολογημένος, πλούσιος και βαθύς». α) Ποια στοιχεία βρίσκετε ότι απαρτίζουν τον «κόσμο» του ποιήματος; (διαφάνειες 31,32,33)

VLIEGER, Simon d Landscape with River and Trees

Hachert Jacob Philipp, The Waterfalls at Terni                                                                                                             The Waterfalls at Terni 1779 Oil on canvas, 98 x 80 cm Private collection Send this picture as postcard Friendly format for printing and bookmarking Order oil painting Hachert Jacob Philipp, The Waterfalls at Terni

KENSETT, John Frederick, Lake George

Το ξετύλιγμα Η βλάστηση Τα νερά Η ακινησία

Και κλει δροσιές και μόσχους Και μες στη σκια που φούντωσε Και κλει δροσιές και μόσχους Η κίνηση της ζωής κραταιώνεται, ενισχύεται και εντείνεται Η ματιά του ποιητή πηγαίνει αντίθετα, εισχωρεί στα άδυτa όπου σφαλίζονται (κλείνω: φράζω, περιορίζω, εμποδίζω, συσφίγγω) οι πολύτιμοι θησαυροί της πλάσης, η ανακούφιση και αναψυχή όλων των αισθήσεων (δροσιές: αφή, μόσχοι: όσφρηση, κιλαϊδισμός: ακοή). Ανάκουστος: πρωτάκουστος > σπανιότητα, λιγοθυμισμένος > απώλεια της συνείδησης και της κινητικότητας Η ποιητική πρόταση κλείνει με μια φράση που περιέχει επίθετα δηλώνει ιδιότητες Ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιγοθυμισμένος

Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα Καθάρια: λαμπερά, φωτεινά Hachert Jacob Philipp, The Waterfalls at Terni Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα Καθάρια: λαμπερά, φωτεινά Γλυκά: με ευχάριστη γεύση, δροσερά Χαριτωμένα: γεμάτα χάρη, γοητεία Στην πρώτη φράση κυριαρχούν τα επίθετα (δηλώνουν την ιδιότητα) Χύνονται μεσ στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη Χύνονται > ορμητικότητα Και παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τους Παίρνουνε κι αφήνουν> ανταλλαγή Κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους Τρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνια Τρέχουν > κίνηση Εδώ κι εκεί > σε όλη την έκταση Στη συνέχεια κυριαρχούν τα ρήματα δηλώνουν την κίνηση, δυναμικά

Το όριο Έξ΄ αναβρύζει κι η ζωή σ΄γη, σ΄ουρανό και κύμα Έξ΄: η προηγούμενη κίνηση οριοθετείται σε σχέση με τους πολιορκημένους Ταυτόχρονα η κίνηση της ζωής παρουσιάζεται σε μια δυναμική όπου συνδυάζονται διαλεκτικά η ακατάβλητη και απεριόριστη δύναμή της (αναβρύζει: ξεπηδά, ξεχύνεται, ξεχειλίζει) και η συγχώνευση (πβ. θάλασσα, γη, ουρανός συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα) Αντιθέσεις: όριο (έξω) + απώλεια ορίων (σ΄γη, σ΄ουρανό και κύμα) διάχυση (αναβρύζει) + συγχώνευση (σ΄γη, σ΄ουρανό και κύμα) Ποια είναι η λύση για τον άνθρωπο που πολιορκείται από όλες τις μεριές;

2η ενότητα: Η αναγωγή στον πνευματικό κόσμο Η πλήρης ακινησία 2η ενότητα: Η αναγωγή στον πνευματικό κόσμο Η πλήρης ακινησία Αλλά στης λίμνης το νερό, π΄ακίνητό ΄ναι κι άσπρο Ακίνητο όπου κι αν δεις, και κάτασπρ΄ως τον πάτο Με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ΄ η πεταλούδα Που΄χ΄εωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο

Η ακινησία σε βάθος και σε πλάτος Στ. 11: Στο νερό της λίμνης αποδίδονται δυο επίθετα (ιδιότητες) που και τα δυο επαναλαμβάνουν την κατάσταση της ακινησίας: ακίνητο, άσπρο Στ. 12: Τα δυο επίθετα επαναλαμβάνονται και αποδίδουν την κατάσταση της ακινησίας στην έκτασή της (όπου κι αν δεις) και στο βάθος της (ως τον πάτο) Στ. 13: Η διεισδυτική ματιά του ποιητή εισδύει στο μικρόκοσμο και συλλαμβάνει το διαλεκτικό αντίθετο της ακινησίας, μια κίνηση, την κίνηση της πεταλούδας που παίζει με τον ίσκιο της, μια κίνηση απειροελάχιστη, αδιόρατη και λαθραία, που, ωστόσο, επιτείνει την αίσθηση της ακινησίας. Μόνον σε μια κατάσταση απόλυτης ακινησίας είναι δυνατόν να γίνει αισθητή μια κίνηση τόσο ελάχιστη. Στ. 14: Η ποιητική φαντασία εισδύει περισσότερο στο μικρόκοσμο και σε αισθήσεις λεπτές. Κυριαρχεί η αίσθηση της όσφρησης που ξυπνάει μέσα από τα πιο μικροσκοπικά πλάσματα: μια πεταλούδα και έναν κρίνο. Αντιθέσεις: ακινησία / κίνηση απαλότητα (πεταλούδα), γαλήνη (ύπνους) / αγριότης (κρίνος)

Το κρυφό μυστήριο Ο ποιητής, ένας ευαίσθητος διαμεσολαβητής στη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο, ζητάει τη βοήθεια του αλαφροϊσκιωτου, που, όπως και ο ποιητής, βλέπει και ακούει πράγματα που δεν μπορούν να αντιληφθούν οι άλλοι άνθρωποι, μπορεί «ν΄ακούει και να βλέπει όλα τα μυστικά της φύσης» Το τοπίο είναι νυκτερινό (στ. 16), κάθε κίνηση έχει εξουδετερωθεί (στ. 17) ακόμη και στο μικρόκοσμο (στ. 18). Δημιουργείται η προσδοκία για ένα εξαιρετικό γεγονός. H εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης: η πολιορκία των αισθήσεων και η μαγεία της φύσης στον ύψιστο βαθμό της

η ομορφιά της ζωής και της φύσης, νεράιδα, η αναδυόμενη Αφροδίτη, η θεά Ελευθερία-Ελλάδα, θεϊκή μορφή

Φύση της Ιδέας Υπόσταση του Υποκειμένου Ιδέα / Υποκείμενο = Θέμα Φύση / Υπόσταση = Ουσία