1 Συστήματα Θεματικής Πρόσβασης Χ. Παπαθεοδώρου ‏ Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Τμήμα Αρχειονομίας – Βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο

2 Στάδια Θεματικής Ανάλυσης •Θεματική ανάλυση •Μετάφραση σε θεματική γλώσσα •Κατασκευή αναγραφής σε ευρετήριο

3 Θεματική Ανάλυση •Προσδιορίζουµε περί τίνος πρόκειται –βασιζόμαστε σε τίτλο, περίληψη, περιεχόμενα, εικόνες, διαγράμματα, πίνακες –ακολουθούμε κοινή πολιτική και συντονιζόμαστε με τους διαφορετικούς ευρετηριαστές –χρησιμοποιούμε αρχεία καθιερωμένων όρων, λεξικά και συμβουλευόμαστε ειδικούς •Επιλέγουµε θεματική γλώσσα και αντίστοιχους όρους που αφορούν το συγκεκριµένο πεδίο •Δίδουµε τους προτιμώμενους όρους από ελεγχόµενο λεξιλόγιο

4 Ευρετηρίαση-ευρετήρια •Ευρετήριο είναι ο κατάλογος αναγραφών µε αλφαβητικό ή άλλο τρόπο, ο οποίος συµβάλλει στον εντοπισµό πληροφοριών σε ένα τεκµήριο ή σε συλλογή τεκµηρίων. •Σκοπός του ευρετηρίου είναι: •ο προσδιορισµός και εντοπισµός σχετικών πληροφοριών µέσα στο τεκµήριο που ευρετηριάζεται •η ανάλυση των εννοιών που περικλείονται σε ένα τεκµήριο προκειµένου να παραχθούν οι σχετικές επικεφαλίδες •η διασφάλιση ότι οι όροι ευρετηρίασης που χρησιµοποιούνται συµβάλλουν στη γρήγορη ανάκτηση πληροφοριών και στον προσδιορισµό των κατάλληλων τεκµηρίων µίας συλλογής •η καθιέρωση σχέσεων ανάµεσα στις έννοιες •η καθοδήγηση των χρηστών στη χρήση επιλεγµένων όρων αναζήτησης µέσω παραποµπών •η κατάταξη των όρων µε συστηµατικό τρόπο

5 Περιγραφείς •Ως προς τις έννοιες: –Συγκεκριμένες οντότητες (βουνό, τσιμέντο, χρυσό) –Αφηρημένες οντότητες, π.χ. ενέργειες, γεγονότα, ιδιότητες πραγμάτων, υλικών, επιστήμες, μονάδες μέτρησης (παγετός, ποδόσφαιρο, ταχύτητα, Χημεία) •Ως προς τη γραμματική: –Ουσιαστικά και φράσεις με ουσιαστικό –Πολλές φορές μια έννοια συγκεκριμενοποιείται με τη βοήθεια ενός επιθέτου – προτιμητέο να προηγείται το ουσιαστικό, εκτός και αν μια έννοια έχει καθιερωθεί με το επίθετο πρώτο (π.χ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές) –Επίθετα (π.χ. ανάπηροι) – καλό είναι να αποφεύγονται –Φράσεις με πρόθεση (π.χ. Νοσοκομεία για παιδιά) –Επιρρήματα: όχι μόνα τους (όχι «ψηλά», «πολύ», αλλά «πολύ ψηλή συχνότητα») –Ρήματα: όχι μόνα τους, προτιμώνται τα ουσιαστικά που δείχνουν ενέργεια (π.χ. «απόσταξη» και όχι «αποστάζω»)

6 Αξιολόγηση Ανάκτησης πληροφορίας •Ακρίβεια –σχετικά (Ra)/ σύνολο απαντήσεων (A) •Ανάκληση –σχετικά / σύνολο σχετικών Documents AR Ra

7 Κανόνες ευρετηρίασης •Ευρετηριάζουμε προβλέποντας πιθανά ερωτήματα που θα τεθούν στο πληροφοριακό σύστημα •Αξία του περιγραφέα: επιλογή και τροποποίηση σύμφωνα με τις ανάγκες και τις συνήθειες της κοινότητας χρηστών •Εξειδίκευση: η χρησιµοποίηση στενών (ειδικών) εννοιών (π.χ. Ποδόσφαιρο και όχι Αθλήματα— Ποδόσφαιρο). Προσφέρει ψηλή ακρίβεια στην ανάκτηση της πληροφορίας •Εξαντλητικότητα: η χρησιµοποίηση όλων των εννοιών για ένα τεκμήριο. Προσφέρει ψηλή ανάκληση στην ανάκτηση της πληροφορίας •Συνέπεια στους κανόνες και τις εφαρμοζόμενες πολιτικές: πάντα ίδια ορολογία για ίδια θέματα, προσφέρει ψηλή ανάκτηση και ακρίβεια

8 Ενικός - πληθυντικός Κατηγορία όρουΕνικόςΠληθυντικός Ιδιότητες υλικώνΕιδική περίπτωση (π.χ.αγωγιµότητα µετάλλων) Γενικά (π.χ, ιδιότητες µετάλλων) Αντικείµενα, γεγονότα, αντικείµενα µε ειδικό σκοπό Οχήματα, νόμοι πόλεμοι, λιπαντικά Διεργασίες, κύρια ονόµατα, επιστηµονικά πεδία, θεματικές περιοχές Λίπανση, Γη, Δίκαιο, Πόλεμος

9 Είδη ευρετηρίων •Θεµατικά ευρετήρια (αλφαβητικά ή συστηµατικά) •Ευρετήρια συγγραφέων (παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες για τεκµήρια που αναφέρονται µε το όνοµα του συγγραφέα ή αποτελούν κατάλογο τεκµηρίων ως προς το όνοµα του συγγραφέα) •Ευρετήρια ονοµάτων (παρέχουν πρόσβαση σε ονόµατα που αναφέρονται σε τεκµήρια) •Γεωγραφικά ευρετήρια (παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες ή τεκµήρια µέσω γεωγραφικών τόπων) •Ευρετήρια τίτλου (παρέχουν πρόσβαση σε τεκµήρια ή σε αναφορές τεκµηρίων µέσω καταλόγου τίτλων των τεκµηρίων) •Ευρετήρια αριθµών και κωδικών (παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες ή τεκµήρια σύµφωνα µε την αριθµητική ένδειξη, π.χ. αριθµό πατέντας, ISBN, ηµεροµηνία έκδοσης κλπ) •Χηµικά ευρετήρια (χηµικών τύπων, ενώσεων, συστηµάτων δακτυλίου)

10 Συστηματικά ευρετήρια •όλο-µέρος •χρονολογική •ως προς χώρο (µεταφορές, θαλάσσιες, χερσαίες – οδικές, σιδηροδροµικές, αέρος – αερόστατα, αεροπορικές) •ως προς µέγεθος

11 Αλυσωτή ευρετηρίαση •Βασίζεται στον ταξινομικό αριθμό του τεκμηρίου •Όρος εκκίνησης (πρώτος όρος) είναι ο όρος του τελευταίου σκαλοπατιού της αλυσίδας της ταξινόμησης •π.χ. ξεκινώντας από τον κωδικό ταξινόµησης Dewey : –300 Κοινωνικές επιστήµες –370 Εκπαίδευση: Κοινωνικές επιστήµες –375 Εκπαιδευτικά προγράµµατα: Εκπαίδευση: Κοινωνικές επιστήµες –375.5 Θετικές επιστήµες: Εκπαιδευτικά προγράµµατα: …. – Χηµεία: Θετικές επιστήµες: ….. •Συσχέτιση αναγραφών του ευρετηρίου με σχέσεις «use» και «use for»

12 •Χρησιµοποιήθηκε στη Βρετανική Εθνική Βιβλιοθήκη, 1971, για να αντικαταστήσει την αλυσιδωτή ευρετηρίαση. •Σηµασία έχει η κυρίαρχη έννοια και η σχέση και εξάρτησή της από τον περίγυρο (context). Ετσι, κάθε σηµαντική έννοια αποτελεί σηµείο εκκίνησης (πρόσβασης). •Τα σηµεία εκκίνησης, δηλαδή τα σηµεία πρόσβασης στο ευρετήριο είναι τόσα, όσα και τα τµήµατα της επικεφαλίδας. •Χρησιµοποιούνται φασέτες, άποψη από την οποία εξετάζονται οι έννοιες (εξάρτηση από περίγυρο). Ετσι π.χ. προσδιορίζονται τα οµώνυµα (βλέπε έννοια δίσκος). •Χρήση φυσικής γλώσσας PRECIS (PREserved Context Indexing System)

13 Δομή PRECIS αναγραφών • Πρώτος όρος – οδηγός (lead) (αποτελεί την κυρίαρχη έννοια) •Προσδιοριστής (qualifier) •Παρουσίαση – έκθεση (display) –0 -> τόπος –1 -> οντότητα –2 -> ενέργεια, φαινόµενο –3 -> οντότητα ή ενέργεια που σχετίζεται µε 1 ή 2 •Κάθε αναγραφή αρχίζει µε 0, 1 ή 2.

14 Παραδείγματα (1/2) •Εξωτερικό εµπόριο Γαλλίας µε Αγγλία –1 Αγγλία –1 Γαλλία –2 εξωτερικό εµπόριο •Γαλλία Εξωτερικό εµπόριο µε Αγγλία •Αγγλία Εξωτερικό εµπόριο µε Γαλλία

15 Παραδείγματα (2/2) •Σύνθεση οργανικών ενώσεων µε κατάλυση –1 οργανικές ενώσεις –2 σύνθεση –3 κατάλυση •οργανικές ενώσεις Σύνθεση. Κατάλυση •Σύνθεση. Οργανικές ενώσεις Κατάλυση •Κατάλυση. Σύνθεση οργανικών ενώσεων

16 Περιστροφική μέθοδος •Για ένα σύνθετο θέμα (περιγραφέα) δημιουργούνται πάνω από μια αναγραφές στο ευρετήριο •Στην κυκλική μέθοδο τα στοιχεία αντιμετατίθενται κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού: –αβγδε, βγδεα, γδεαβ, δεαβγ, εαβγδ •Κάθε έννοια εμφανίζεται στη θέση εκκίνησης και δημιουργείται σύστημα πολλαπλής εισαγωγής •Χάνονται συνδυασμοί «αγ» •Επιλεγμένες αντιμεταθέσεις στοιχείων –Σύνολο μεταθέσεων: 2 ν –Επιλεγμένες αντιμεταθέσεις: 2 ν-1 –Για τα αβγ έχουμε: αβγ, αβ, αγ, βγ, γ

17 Ευρετήρια τίτλων •δεν απαιτούν απαραίτητα ειδικές γνώσεις ευρετηρίασης •KWIC (Keyword-In-Context) –Descent of Man –The Ascent of Man –The Old Man and The Sea –A Portrait of the Artist As a Young : a portrait of the ARTIST as a young man the ASCENT of man DESCENT of man descent of MAN the ascent of MAN the old MAN and the sea

18 Ευρετήρια τίτλων •KWOC (Keyword-Out of-Context) –Κάθε σημαντική λέξη αποσπάται από τον τίτλο και τοποθετέιται με αλφαβητική σειρά στο αριστερό τμήμα της σελίδας και ακολουθείται από τις υπόλοιπες λέξεις του τίτλου: LibraryA modern outline of library classification LibraryIntroduction to library classification LibraryLibrary education LibraryPublic library administration LibraryNational Library of Canada

19 Ευρετήρια παραπομπών •Science Citation index, Social Sciences Citation •Ο κατάλογος των τεκμηρίων που έπονται της εμφάνισης ενός άλλου τεκμηρίου και παραπέμπουν σε αυτό •Επιτρέπουν στο χρήστη να αναζητήσει όλα εκείνα τα άρθρα που έχουν χρησιμοποιήσει στη βιβλιογραφία τους κάποιο συγκεκριμένο άρθρο στη βιβλιογραφία τους •Το ευρετήριο είναι ταξινομημένο αλφαβητικά με βάση το όνομα του συγγραφέα προς το οποίο γίνεται μνεία. Ακολουθεί η χρονολογία του παλαιότερου άρθρου προς το οποίο υπάρχει παραπομπή και μετά τα βιβλιογραφικά στοιχεία των άρθρων που παραπέμπουν σε κάθε άρθρο κατά χρονολογική σειρά