Το νερό στον κόσμο: Κοινωνικό αγαθό ή εμπόρευμα; Κώστας Νικολάου Δρ. Χημικός Περιβαλλοντολόγος Καθηγητής-Σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Η κατάσταση διεθνώς και το θεσμικό πλαίσιο

Ο.Η.Ε. • Το 2010, τα Ηνωμένα Έθνη δηλώνουν ότι η πρόσβαση σε καθαρό νερό και υγιεινή είναι ανθρώπινο δικαίωμα 3 * UN News Centre, “General Assembly declares access to clean water and sanitation is a human right”, July 28, 2010

Ευρωπαϊκή Οδηγία – Πλαίσιο περί Υδάτων • Καθορίζει ότι το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως οποιοδήποτε άλλο, αλλά θα πρέπει να θεωρείται κληρονομιά • Προτρέπει τις χώρες να παρέχουν υπηρεσίες ύδατος σε λογική τιμή γι’ αυτούς που το χρειάζονται • Ενθαρρύνει όλους τους πολίτες να συμμετέχουν στην προστασία και τη διαχείριση των υδάτων. 4 * Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων 2000/60/ΕΚ

Η Ελληνική νομοθεσία • Ν. 1399/2003: Εναρμόνιση του εθνικού δικαίου προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 5 Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000». (ΦΕΚ Α΄ 280/ )

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο • το νερό είναι κοινός πόρος της ανθρωπότητας και η πρόσβαση στο πόσιμο νερό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. 6 * European Parliament resolution on the 6th World Water Forum in Marseille,

Ναι, αλλά πώς; Σε όλο τον κόσμο: • 884 εκ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό • 2,6 δισ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε υγιεινή 7 * World Health Organization and UNICEF, “Progress on sanitation and drinking water: 2010 update”, 2010

Σπανιότητα του νερού 8 * Population Reference Bureau, “World Population Data Sheet”, PRB, 2011

Χρήση πόσιμου νερού 9 * Population Reference Bureau, “World Population Data Sheet”, PRB, 2011

10 Χρήση συστημάτων υγιεινής * Population Reference Bureau, “World Population Data Sheet”, PRB, 2011

Το μοντέλο της σύμπραξης δημόσιου - ιδιωτικού (ΣΔΙ)

20 χρόνια υποσχέσεων…. • Εδώ και 20 χρόνια, οι υποστηρικτές της ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών παροχής νερού, αντιμετωπίζοντας το νερό ως εμπόρευμα, υποσχέθηκαν παγκόσμια αυξημένες επενδύσεις και μεγάλη αποτελεσματικότητα. 12 * Food and Water Europe, “Public-public partnerships. An alternative model to leverage the capacity of municipal water utilities”, 2012

Οι ιδιωτικές εταιρείες • Το 2010, το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε νερό από ιδιωτικές εταιρείες. 13 * Food and Water Europe, “Public-public partnerships. An alternative model to leverage the capacity of municipal water utilities”, 2012

Ιδιωτικοποίηση στην Ευρώπη; 14

Η σύμπραξη δημόσιου-ιδιωτικού (ΣΔΙ). Το «Γαλλικό μοντέλο» • ΗΠΑ: κυρίαρχη η ιδιωτική ύδρευση μέχρι τα τέλη του 19 ου αιώνα • Γαλλία: ύπαρξη ΣΔΙ από τα μέσα του 19 ου αιώνα Το «Γαλλικό μοντέλο» ΣΔΙ: • Οι επενδύσεις και η ιδιοκτησία των υποδομών στο δημόσιο και η διαχείριση – διανομή του νερού στον ιδιωτικό τομέα • Βάση για την ιδιωτικοποίηση διεθνώς της ύδρευσης • Από το 1989 η Παγκόσμια Τράπεζα προωθεί την ιδιωτικοποίηση. Το 2002, την ενίσχυσε με 21,8 δις USD σε 86 συστήματα ύδρευσης σε υπό ανάπτυξη χώρες 15

Έρευνα για την ιδιωτικοποίηση στις ΗΠΑ Εξετάζοντας τα 10 μεγαλύτερα συστήματα ύδρευσης στις ΗΠΑ, προέκυψε ότι: • έπειτα από 20 χρόνια ιδιωτικοποίησης, οι τιμές αυξήθηκαν 3 φορές πάνω από τον πληθωρισμό • Οι λογαριασμοί νερού των νοικοκυριών κατά Μ.Ο. τριπλασιάσθηκαν στα πρώτα 10 χρόνια 16 * Food and Water Watch, “Selling out consumers: How water prices increased after 10 of the largest water system sales”, June 2011

Έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας Οι ΣΔΙ απέτυχαν: • να μειώσουν τα τιμολόγια νερού • να αυξήσουν τις επενδύσεις σε υποδομές νερού 17 * The World Bank, “Does private sector participation improve performance in electricity and water distribution?”, 2009

Οι επιτυχίες της ιδιωτικοποίησης Παντού, όπου υπήρξε ιδιωτικοποίηση, αυτή συνοδεύθηκε από: • υποβάθμιση της ποιότητας του νερού • αύξηση της απώλειας νερού • υποβάθμιση των υποδομών • αύξηση των τιμών 18 * Food and Water Europe, “Public-public partnerships. An alternative model to leverage the capacity of municipal water utilities”, 2012

Παρίσι: Το σύμβολο της ΣΔΙ • Το 2010, επιστρέφει σε δημόσια διαχείριση • Σε ένα χρόνο εξοικονόμησε 35 εκ. Ευρώ και μείωσε 8% τις τιμές 19

Ύστερα από δεκαετίες ιδιωτικοποίησης της ύδρευσης, οι πόλεις στην Ευρώπη και σ’ όλο τον κόσμο εγκαταλείπουν την ιδιωτική διαχείριση 20 • Βρυξέλλες • Βερολίνο • Μόναχο • Στουτγάρδη • Παρίσι • Γκρενόμπλ • Μπορντώ • Τουλούζ • Μονπελιέ • Μασσαλία • Λιλ • Βρέστη • Μπουένος Άιρες • Ατλάντα • Γιοχάνεσμπουργκ • Κοτσαμπάμπα

Το μοντέλο της σύμπραξης δημόσιου – κοινοτικού (ΣΔΚ)

Η σύμπραξη δημόσιου – κοινοτικού (ΣΔΚ) • Έμφαση στη εμπλοκή της κοινότητας (των πολιτών) Στόχος: η ενδυνάμωση των δημόσιων υπηρεσιών ύδρευσης διαμέσου της συνεργασίας μεταξύ: • δημόσιων φορέων • συνεταιρισμών • εργατικών σωματείων • ΜΚΟ • άλλων συλλογικοτήτων μιας κοινότητας 22

Επιτεύγματα της ΣΔΚ Σύμφωνα με τα Public Services International και Transnational Institute: • Εκπαίδευση και ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων • Τεχνική υποστήριξη σε μεγάλο εύρος θεμάτων • Βελτίωση αποτελεσματικότητας και οικοδόμηση θεσμικής αποτελεσματικότητας • Χρηματοδότηση υπηρεσιών ύδρευσης • Βελτίωση της συμμετοχής 23 * Public Services International and Transnational Institute, “Public-public partnerships (PUPs) in water”, March 2009

Έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Σύγκριση ΣΔΙ και ΣΔΚ: • Οι ΣΔΙ αυξάνουν τις τιμές νερού, κοστίζουν στους δήμους και δεν διευκολύνουν την παροχή νερού σε χαμηλού εισοδήματος νοικοκυριά • Τα πλεονάσματα από τις ΣΔΚ επενδύονται στα συστήματα ύδρευσης αντί να διανεμηθούν κέρδη στους συμμετέχοντες φορείς • Οι ΣΔΙ επικεντρώνονται σε βραχυπρόθεσμη εξοικονόμηση, ενώ οι ΣΔΚ κεφαλαιοποιούν έχοντας μεγαλύτερης διάρκειας αποτελέσματα στη λειτουργία της ύδρευσης • Οι ΣΔΚ επιτυγχάνουν την εμπλοκή του συνόλου της κοινότητας – δήμο ς, καταναλωτές, συλλογικότητες της κοινότητας κλπ – γεγονός που μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητα και ισότητα των υπηρεσιών ύδρευσης 24 * European Parliament, Directorate-General for External Policies of the Union, “A comparative evaluation of public-private and public-public partnerships for urban water services in ACP countries”, May 2010

Το εμφιαλωμένο νερό….

Το εμφιαλωμένο νερό • 200 δισ. μπουκάλια εμφιαλωμένου νερού το χρόνο πωλούνται παγκοσμίως με κέρδη 60 δισ. € • Στην ΕΕ η μέση κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού είναι 109 λίτρα/άτομο 26

Μια διπλή επιτυχία • Τα τελευταία 20 χρόνια οικοδομήθηκε μια αγορά εμφιαλωμένου νερού μέσω μια μεθοδικής και πολύ αποτελεσματικής δυσφήμησης του δημοσίου συστήματος ύδρευσης • Η δυσφήμιση του δημοσίου συστήματος ύδρευσης συμβάλλει ταυτόχρονα: α) στην ιδιωτικοποίηση του συστήματος ύδρευσης β) στην άνοδο της αγοράς του εμφιαλωμένου νερού 27

Μεγάλοι εξαγωγείς και εισαγωγείς εμφιαλωμένου νερού 28

Διαπιστώνοντας και καταλήγοντας….

Ανεπιβεβαίωτες υποθέσεις • Όλες οι παγκόσμιες έρευνες για το νερό, ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες, δείχνουν ότι η υπόθεση της μείωσης κόστους με την ιδιωτικοποίηση δεν επιβεβαιώνεται • Η υπόθεση της χρηματοδότησης, της μεταφοράς τεχνογνωσίας και νέων τεχνολογιών με την ιδιωτικοποίηση επίσης δεν επιβεβαιώνεται. Οι τιμές που ζητούν οι εταιρείες για να κάνουν κάτι τέτοιο είναι μη-βιώσιμες 30 * Mildred E. Warner, Professor, Cornell University, USA, “Interview to Euractiv”, 2012

Η κοινοτική προσέγγιση • Στην πραγματικότητα, το θέμα δεν είναι: δημόσιο ή ιδιωτικό • Το θέμα είναι η κοινοτική ιδιοκτησία, έλεγχος και διαχείριση • Η καλή λειτουργία της ύδρευσης απαιτεί τοπικό δημοκρατικό έλεγχο και διαχείριση 31 * Mildred E. Warner, Professor, Cornell University, USA, “Interview to Euractiv”, 2012

Συμπερασματικά… • Το νερό είναι κοινωνικό αγαθό • Ο ίδιος ο χαρακτήρας των υπηρεσιών νερού ευνοεί τη δημόσια-κοινωνική διαχείριση των συστημάτων νερού. 32