Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Εφαρμοσμένης Οικονομικής και Χρηματοοικονομικής»  Μάθημα: Αναπτυξιακά Θέματα Αιχμής της Ελληνικής Οικονομίας  Ακαδημαϊκό έτος: 2013-2014 Διδάσκων: Π.Ε. Πετράκης Γραφείο: Σταδίου 5, (Γραφείο 110) Ώρες γραφείου: Τρίτη 16:00-17:00 Τηλέφωνο: 210-3689353 E-mail: ppetrak@econ.uoa.gr

Πρόγραμμα διαλέξεων 1η Διάλεξη (3/2/2014): Το Ευρωπαϊκό περιβάλλον. Πολιτική οικονομία της Ευρωπαϊκής σύνθεσης και το μεσοπρόθεσμο μέλλον της Ευρώπης εν μέσω της κρίσης. 2η Διάλεξη (10/2/2014): Η μεγέθυνση πριν την κρίση στην Ελληνική οικονομία. Οι βαθύτερες αιτίες του Ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος 3η Διάλεξη (17/2/2014): Πολιτισμικές αξίες, στερεότυπα και ιστορική εξέλιξη. Πολιτισμικό υπόβαθρο, ανάπτυξη και πολιτικές. 4η Διάλεξη (24/2/2014): Ανθρώπινο κεφάλαιο: Εκπαίδευση, καινοτομία και υγεία. Το ερωτηματικό της ανάπτυξης. 5η Διάλεξη (3/03/2014): Οι ιδιόμορφοι οικονομικοί θεσμοί. Οι πολιτικοί θεσμοί και η κατανομή του εισοδήματος. Η κρίση του 2008-2013 και το Οικονομικό Πρόγραμμα Σταθερότητας. 6η Διάλεξη (10/03/2014): Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων της Οικονομικής Προσαρμογής. Η μεσο-μακροπρόθεσμη προοπτική στην Ελληνική οικονομία.

Διάλεξη 1η Το Ευρωπαϊκό περιβάλλον. Πολιτική οικονομία της Ευρωπαϊκής σύνθεσης και το μεσοπρόθεσμο μέλλον της Ευρώπης εν μέσω της κρίσης.

Περιεχόμενα διάλεξης 1ο Μέρος – Κρίσιμα Ζητήματα και Επιλογές Παρουσίαση του ρόλου που διαδραματίζουν οι ιδέες και ο πολιτισμός στην εξέλιξη της τρέχουσας ευρωπαϊκής κρίσης. Συζητούνται τα πιο σημαντικά κοινωνικά ζητήματα που κυριαρχούν στην Ευρωπαϊκή εξέλιξη και αναλύεται η διαμάχη μεταξύ των κοινωνικών μοντέλων στην Ευρώπη. 2ο Μέρος – Η Ευρωπαϊκή Σύνθεση Αναλύεται η Ευρωπαϊκή σύνθεση ως αντιμετώπιση της κρίσης. Καλύπτει τρεις βασικούς τομείς: α) τη δημοσιονομική και μακροοικονομική διαχείριση, β) τη χρηματοοικονομική σταθεροποίηση εν μέσω απομόχλευσης και την αναδιοργάνωση του τραπεζικού συστήματος, και γ) την αναδιοργάνωση της ανταγωνιστικότητας. 3ο Μέρος – Το Μεσοπρόθεσμο Μέλλον για τον Κόσμο και την Ευρώπη Εξετάζεται η θέση της Ευρώπης στον κόσμο του μεσοπρόθεσμου μέλλοντος που δημιουργείται και παρουσιάζονται οι βασικές τάσεις που είναι πιθανό να επηρεάσουν τη διαμόρφωση του κόσμου και της Ευρώπης κατά τη χρονική περίοδο 2015-2025. 4ο Μέρος – Οικονομία και Πολιτικές Παρουσιάζονται κάποιες βασικές σκέψεις σχετικά με τις εξελίξεις σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, όπως αυτές διαμορφώνονταν στις αρχές του 2013 -εν μέσω της μεγάλης Ευρωπαϊκής κρίσης.

1ο Μέρος – Κρίσιμα Ζητήματα και Επιλογές

Tα Κρίσιμα Ζητήματα Διακρίνουμε πέντε χώρους στους οποίους αναπτύσσονται ιδεολογικές συγκρούσεις που παράγουν πολιτικές για την Ευρωπαϊκή ενοποίηση. Οι Μελλοντικές Ευρωπαϊκές Δοκιμασίες Τα Θεωρητικά Ζητήματα Τα Πολιτικά Ζητήματα Τα Οικονομικά Ζητήματα Τα Ζητήματα σχετικά με τα Κοινωνικά Μοντέλα

Το Αμφιλεγόμενο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο Η Ευρώπη, σε αντίθεση με γεωγραφικές περιοχές όπως είναι η Νότιος Αμερική, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα, δε διαθέτει φυσικούς πόρους ή μεγάλους πληθυσμούς, εργαλεία δηλαδή που να οδηγούν σε υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης. Θεωρείται μια γεωγραφική περιοχή που χαρακτηρίζεται από ένα οργανωμένο κοινωνικό μοντέλο, το οποίο βασίζεται στο εργατικό του δυναμικό προκειμένου να φτάσει στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της παραγωγικότητας. Η δύναμη της Ευρώπης είναι η στάση της απέναντι στο ζήτημα της οικονομικής μεγέθυνσης, σε συνδυασμό με το υψηλό βιοτικό επίπεδο των κοινωνιών και τις καλές εργασιακές συνθήκες Το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο αποτελεί ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δεν υπήρξε ποτέ, ενώ κάποιοι άλλοι ότι έχει καταρρεύσει. Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι στην Ευρώπη παρατηρούνται τρία ή και τέσσερα κοινωνικά μοντέλα (Ferrera, 1998; Bertola et al., 2001; Boeri, 2002; Sapir, 2006). Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα για την Ευρώπη είναι το κατά πόσο θα πρέπει να διατηρήσει το επικρατούν Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την ανταγωνιστικότητά της.

Τα Βασικά Χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου Ωστόσο, παρά την ποικιλομορφία στους πολιτισμούς και στις συνθήκες διαβίωσης στην Ευρώπη, φαίνεται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο είναι αναγνωρίσιμο και μάλιστα η αξία του είναι ιδιαίτερα σημαντική. Το ιδεατό Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο αφορά σε κοινωνίες οι οποίες χαρακτηρίζονται από βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με συνεχώς βελτιούμενες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Πιο συγκεκριμένα: χαρακτηρίζεται από πλήρη εργασία, ίσες ευκαιρίες και κοινωνική προστασία για όλους, εργασίες καλής ποιότητας, κοινωνική συνοχή και συμμετοχή των μελών της κοινωνίας στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν. απαιτείται διάλογος μεταξύ κοινωνικών εταίρων σε όλα τα επίπεδα δραστηριοτήτων (EC 94/45/EC), ενώ οι μισθοί καθορίζονται έπειτα από συνεννόηση των εργατικών συνδικάτων και των εργοδοτών. η είσοδος νέων επιχειρήσεων στις αγορές, το κλείσιμο επιχειρήσεων και οι απολύσεις εργαζομένων αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα διοικητικά εμπόδια. Μόνο με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα να βελτιωθούν η καινοτομία, η παραγωγικότητα και συνακόλουθα να οδηγηθεί η οικονομία σε βελτιωμένη ανταγωνιστικότητα. Τα τέσσερα κοινωνικά μοντέλα που φαίνεται να υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή κοινωνία αφορούν σε τέσσερεις διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές (Ferrera, 1998; Bertola et al., 2001; Boeri, 2002; Sapir, 2006): το κοινωνικό μοντέλων των Βορείων χωρών (Δανία, Φινλανδία, Σουηδία και Ολλανδία), το μοντέλο των Αγγλοσαξονικών χωρών (Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία), το μοντέλο των Ηπειρωτικών χωρών (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία και Λουξεμβούργο), και το μοντέλο των Μεσογειακών χωρών (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία).

Είναι σαφές ότι κάθε ένα από τα τέσσερα παραπάνω Ευρωπαϊκά κοινωνικά μοντέλα λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο. Πηγή: Boeri (2002). Σημείωση: Η οριζόντια και η κάθετη γραμμή αφορούν στο σύνολο της Ευρώπης.

2ο Μέρος – Η Ευρωπαϊκή Σύνθεση

Ο μηχανισμός άσκησης πιέσεων στις τράπεζες της Ευρωζώνης Πηγή: IMF, 2012.

Ύφεση, Απομόχλευση και Μεγέθυνση στην Ευρωζώνη και τις ΗΠΑ Πηγή: McKinsey (2010).

Κενά Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων σε Επιλεγμένες Χώρες της Ευρωζώνης: Ένας Χάρτης Θερμότητας

Βραχυχρόνιες και Μακροχρόνιες Επιδράσεις των Μεταρρυθμίσεων Χωρών της Ευρωζώνης στο επίπεδο του ΑΕΠ τους (%) Πηγή: Barkbu et al. (2012).

Χρέος υπό διαφορετικά Σενάρια Πηγή: Hobza and Mourre (2010).

Μέση Μεγέθυνση του ΑΕΠ (2009-2020) και Ανεργία Πηγή: Hobza and Mourre (2010).

Εξέλιξη της ανεργίας στις χώρες της Ευρωζώνης (%) Εξέλιξη του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών στις χώρες της Ευρωζώνης (% ΑΕΠ) Εξέλιξη του δημοσιονομικού ελλείμματος στις χώρες της Ευρωζώνης (% ΑΕΠ) Εξέλιξη του ακαθάριστου χρέους της Γενικής Κυβέρνησης στις χώρες της Ευρωζώνης (% ΑΕΠ) Εξέλιξη της ανεργίας στις χώρες της Ευρωζώνης (%) Πηγή: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2013. Note: Η γραμμή για τις Creditor countries προκύπτει ως ο σταθμισμένος μέσος όρος (με βάση τον πληθυσμό) των Βελγιο, Φινλανδία, Γερμανία, Ολλανδία και Λουξεμβούργο (creditors με βάση τη NIIP τους). Αντίστοιχα, για Debtor countries οι οποίες είναι οι Αυστρία, Εσθονία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία και Ισπανία.

Ανισορροπίες Target 2 (δις ευρώ) Πηγή: yardeni.com.

Δείκτης εξέλιξης του Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας στις πλεονασματικές και τις ελλειμματικές χώρες της Ευρωζώνης (2007 = 100) Πηγή: AMECO.

Δείκτης εξέλιξης του Total Factor Productivity στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης (2000 = 100) Πηγή: AMECO.

3ο Μέρος – Το Μεσοπρόθεσμο Μέλλον για τον Κόσμο και την Ευρώπη

Μερίδιο κατανάλωσης της μεσαίας τάξης σε παγκόσμιο επίπεδο (%) Πηγή: Kharas (2010).

ΑΕΠ στην Ευρώπη και στον Κόσμο Πηγή: Kharas (2010), NIC (2012) για την Κατάσταση του Κόσμου Ι και εκτιμήσεις για την Κατάσταση του Κόσμου ΙΙ. Σημείωση: Το NIC αναπτύσσει τρεις επιπλέον διαφορετικές προβολές οι οποίες έχουν αντικατασταθεί από τον συγγραφέα με μία, την Κατάσταση του Κόσμου ΙΙ. Όπως εξηγείται και στο κείμενο η εξέλιξη αυτή εκπροσωπεί την καλύτερη εκδοχή της εξέλιξης του κόσμου.

Μεγέθυνση του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη και τις ΗΠΑ Πηγή: IMF, WEO database, Ernst and Young (2012), CBO (2013), CEPII (2012) and own calculations.

Συνεισφορά της Εγχώριας Ζήτησης και των Καθαρών Εξαγωγών στη Μεγέθυνση της Ιαπωνίας Πηγή: Japanese cabinet office and IMF, World Economic Outlook database for World GDP growth.

4ο Μέρος – Οικονομία και Πολιτικές

Παγίδα Χαμηλής Μεγέθυνσης Πηγή: UN, World Economic Situation and Prospects 2013.

Η Τρέχουσα Κατάσταση της Κρίσης και οι Εγχώριες Επιρροές

Καθαρό εμπορικό ισοζύγιο της Γερμανίας, σε σχέση με την Ευρωζώνη και τον υπόλοιπο κόσμο (εκατομ. ευρώ) Πηγή: Eurostat (bop_q_c).

Ποσοστό μετοχών από επιλεγμένες χώρες και περιοχές σε παγκόσμιο ΑΕΠ, 1870 - 2050 (σε συναλλαγματικές ισοτιμίες 2005) Πηγή: Benassy-Quere and Pisani-Ferry (2011).

Δείκτης Δημοκρατίας Πηγή: Economist Intelligence Unit. Σημείωση: Στις παρενθέσεις εμφανίζονται η βαθμολογία της εκάστοτε χώρας ανάμεσα στις 167 χώρες.

Εξέλιξη της «εμπιστοσύνης στην ΕΚΤ» στις χώρες της Βόρειας και της Νότιας Ευρώπης Πηγή: European Commission, Public Opinion. Σημείωση: Πρόκειται για απαντήσεις σε ερωτηματολόγια του ευρωβαρόμετρου, σταθμισμένα με βάση το συνολικό πληθυσμό κάθε χώρας (μέσος όρος κάθε έτους).

Κόστη και κίνδυνοι Σημείωση: Η παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ αποτελεί άθροισμα επιμέρους διαδικασιών (Main refinancing operations, Longer-Term refinancing operations, Marginal lending facility, Other Liquidity-providing operations).