Βασική πολιτική μικροοικονομία Μάνθος Ντελής

Ελεύθερη αγορά  Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλο βάρος στη σπουδαιότητα της έννοιας ελεύθερη αγορά  Τελικά υφίσταται η ελεύθερη αγορά ή υπάρχουν άλλοι παράγοντες που την κατευθύνουν;  Θα εισάγουμε στο κεφάλαιο αυτό τρία ζητήματα σε σχέση με το ρόλο της κυβέρνησης και άλλων φορέων της οικονομίας 1. Ποιες οικονομικές δραστηριότητες πραγματοποιούνται από τις κυβερνήσεις 2. Μπορούν να αιτιολογηθούν αυτές οι δραστηριότητες; 3. Με ποιον τρόπο λαμβάνουν τις οικονομικές αποφάσεις οι κυβερνήσεις;

Κυβέρνηση και οικονομική δραστηριότητα  Με βάση τη συνολική δαπάνη (ένα μακρο μέγεθος) το μερίδιο της κυβερνητικής δραστηριότητας στο εθνικό εισόδημα αυξάνεται σε πολλές σημερινές οικονομίες της αγοράς  Και αυτό παρόλο που τα τελευταία χρόνια έγινε μια συντονισμένη προσπάθεια αποκρατικοποιήσεων και εξαγορών κρατικών επιχειρήσεων

Κανόνες οικονομικής δραστηριότητας  Σοσιαλιστικές οικονομίες: Η ιδιοκτησία επιχειρήσεων απαγορεύεται βάση νόμου  Καπιταλιστικές οικονομίες: Η ιδιοκτησία επιχειρήσεων επιτρέπεται με σκοπό τη πραγματοποίηση κέρδους  Σήμερα στις γνωστές χώρες του κόσμου δεν υπάρχουν παραδείγματα χωρών που να προσδιορίζονται επακριβώς από τους παραπάνω ορισμούς  Στις μικτές οικονομίες, το κράτος συμμετέχει ενεργά στις αγορές, στην παραγωγική διαδικασία και επεμβαίνει και στην ανακατανομή των εισοδημάτων προφανώς σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό

Κρατικές δαπάνες  Το κράτος παράγει αγαθά, υπηρεσίες και αναδιανέμει εισόδημα  Αυτές οι δαπάνες χρηματοδοτούνται με δύο κυρίως τρόπους, τη φορολογία και το δανεισμό  Οι φόροι μπορεί να είναι άμεσοι ή έμμεσοι

Η κυβέρνηση ως παραγωγός και καταναλωτής  Επιδρά στο τι παράγεται (π.χ. άμυνα, τέχνες, παιδεία, μέσω της φορολογίας κλπ)  Επιδρά στο πώς παράγεται (π.χ. από ιδιώτες ή από το δημόσιο, μέσω της νομοθεσίας για τη προστασία των πολιτών)  Επηρεάζει το για ποιον παράγονται τα αγαθά και οι υπηρεσίες (μέσω των φόρων και των μεταβιβαστικών πληρωμών)

Άνταμ Σμιθ και Καρλ Μαρξ  Με δεδομένο το αόρατο χέρι του Σμιθ πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί είναι αναγκαίο να παρεμβαίνουν οι κυβερνήσεις  Το βασικό κριτήριο κυβερνητικής πολιτικής παρέμβασης είναι η αποτυχία των αγορών, αλλά το κατά πόσο μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση είναι υπό διαπραγμάτευση  Ορισμένα όμως αγαθά είναι από τη φύση τους δημόσια, τα οποία δεν μπορούν να παράγονται από ιδιώτες για πολύ συγκεκριμένους λόγους  Υπάρχουν και τα λεγόμενα αξιόλογα αγαθά, για τα οποία επιβάλλεται η κατανάλωση για διάφορους λόγους

Άνταμ Σμιθ (Ο Πλούτος των εθνών) και Καρλ Μαρξ (Κεφάλαιο)  Εδώ κάπου εισέρχεται και η συνεισφορά του Μαρξ στη συζήτησή μας η οποία προκύπτει από τη συζήτηση στο Κεφάλαιο για το προλεταριάτο  Κατά τον Μαρξ, τον πρώτο που ανέπτυξε μια ολοκληρωμένη θεωρία για τον οικονομικό κύκλο, οι οικονομικές κρίσεις πλήττουν το σώμα των μισθωτών εργαζομένων (των προλετάριων)  Συνεπώς, πέραν των πολιτικών τοποθετήσεων η ιδιοφυΐα του Μαρξ κατέδειξε έναν σοβαρό λόγο κυβερνητικής παρέμβασης

John Maynard Keynes (The General Theory of Employment, Interest, and Money)  Ο πρώτος που διατύπωσε μια κατά βάση οικονομική θεωρία για τα παραπάνω ήταν ο Keynes  Πρότεινε ευθέως την άνοδο των δημοσίων δαπανών σε περιόδους κρίσεων για να καλυφθεί μέρος του ελλείμματος ζήτησης  Ο κύριος στόχος είναι η επαναφορά στη ισορροπία διότι οι ακαμψίες στις αγορές είναι βασική αιτία ανισορροπίας

Νεότερες θεωρίες  Οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν για να προστατέψουν τους καταναλωτές από μονοπώλια και αντίστοιχες πρακτικές  Οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν σε νευραλγικούς τομείς της οικονομίας, όπως είναι το περιβάλλον, ο τραπεζικός τομέας κλπ.  Ο βαθμός παρέμβασης δεν έχει να κάνει μόνο με το βαθμό σοσιαλιστικής ή καπιταλιστικής οικονομίας αλλά και με την ποιότητα της δημοκρατίας

Νεότερες θεωρίες  Σχεδόν πάντα ο οικονομολόγος υποθέτει ότι τα οικονομικά άτομα λαμβάνουν αποφάσεις με βάση κάποια κίνητρα  Στη συνέχεια θα υποθέσουμε ότι ο καταναλωτής μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του  Παρακάτω θα υποθέσουμε ότι οι επιχειρήσεις επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση του κέρδους  Με τις κυβερνήσεις τι ακριβώς συμβαίνει;

Κίνητρα της κυβέρνησης  Δεν υπάρχει πάντα συνέπεια μεταξύ ψήφου και κυβερνητικών επιλογών (παράδοξο της ψηφοφορίας)  Στην πράξη υπάρχει αλληλεξάρτηση με τους ψηφοφόρους αλλά και με τους δημοσίους υπαλλήλους, άλλους οργανωμένους φορείς (συνδικαλιστές, ΜΜΕ κλπ)  Μπορεί να προκύπτουν μεγάλες αναποτελεσματικότητες και στρεβλώσεις όταν οι εντολείς΄και οι εντολοδόχοι έχουν διαφορετικούς σκοπούς ή στόχους