Προώθηση νέων μορφών και μεθόδων παρέμβασης για την αντιμετώπιση εντάσεων και περιστατικών βίας στα σχολεία Θεσσαλονίκη, 19.10.2012

Εντάσεις και βία στο σχολείο Εντάσεις και βία στο σχολείο Μορφές: - κοροϊδίες και ενοχλητικά πειράγματα - τυχαία περιστατικά σωματικής / λεκτικής βίας - καυγάδες / αντεγκλήσεις - ξεκαθάρισμα λογαριασμών και διαμάχες «κυριαρχίας», ατομικά ή ομαδικά (συχνά έξω από το σχολείο) - εκφοβισμός (συστηματική και εσκεμμένη άσκηση σωματικής, λεκτικής ή ψυχολογικής βίας από «ισχυρούς» σε πιο «αδύναμους» μαθητές) - ρατσιστικές συμπεριφορές - σεξουαλική παρενόχληση - cyber bullying / επιθετικότητα μέσω διαδικτύου - αντιπαραθέσεις με συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς… - καταλήψεις και συνοδευτικές συγκρουσιακές καταστάσεις

Είναι «νέο» φαινόμενο η βία στο σχολείο; Πολλές μορφές βίας και σκληρότητας μεταξύ των παιδιών υπήρχαν από πάντα… Αυτά που φαίνεται ότι αλλάζουν είναι: Τα ερεθίσματα βίας διαφόρων μορφών (σωματική, λεκτική, ψυχολογική, συμβολική, σεξουαλική, κλπ.) στη ζωή των παιδιών γίνονται πολύ περισσότερα. Το σχολείο γίνεται όλο και περισσότερο χώρος μεταφοράς ή εκτόνωσης εντάσεων (οικογενειακών, κοινωνικών, κλπ), ενώ μειώνεται η ικανότητα του να επηρεάζει τη ζωή των μαθητών. Ορισμένα περιστατικά σχολικής βίας είναι αρκετά ακραία… Ορισμένες επιθετικές συμπεριφορές σχετίζονται και με σοβαρά προβλήματα και ψυχικές διαταραχές των μαθητών και των οικογενειών τους.

Γιατί ασχολείται με τα θέματα αυτά ο Συνήγορος του Παιδιού; Γιατί ασχολείται με τα θέματα αυτά ο Συνήγορος του Παιδιού; Έχει λάβει αρκετές αναφορές από μαθητές ή γονείς που διαμαρτύρονται σχετικά με τον τρόπο που παρεμβαίνει το σχολείο σε παρόμοια περιστατικά Πολλά περιστατικά απασχολούν την κοινή γνώμη μέσω αναφορών από τα ΜΜΕ Έχει κάνει πολλές συζητήσεις στα σχολεία: τα παιδιά δεν είναι ικανοποιημένα από το πώς διαχειρίζεται το σχολείο τα θέματα αυτά και πιστεύουν ότι η παρέμβασή του είναι τις περισσότερες φορές επιφανειακή και αναποτελεσματική. Οι εκπαιδευτικοί νοιώθουν μεγάλη αμηχανία και ζητούν στήριξη και καθοδήγηση. Η Ομάδα Εφήβων Συμβούλων πρότεινε να ασχοληθεί ο Συνήγορος με το θέμα αυτό και να ετοιμάσει προτάσεις για το Υπουργείο Παιδείας.

Παραδοσιακές μέθοδοι αντιμετώπισης περιστατικών εντάσεων και βίας μεταξύ μαθητών στο σχολείο Νουθεσίες - συμβουλές Προειδοποιήσεις Επιπλήξεις Πρόσκληση και ενημέρωση γονέων Κυρώσεις (αποβολές) Μείωση «διαγωγής» στον έλεγχο Αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος.

Τι μας λένε τα παιδιά ότι δεν γίνεται αρκετά: Συζητήσεις και συμφωνίες με συμμετοχή των μαθητών για την αντιμετώπιση της βίας Προσπάθεια των εκπαιδευτικών να ακούσουν, να κατανοήσουν και να βοηθήσουν τα παιδιά που εμπλέκονται σε πράξεις βίας Παρεμβάσεις ειρήνευσης και συμφιλίωσης μεταξύ των μαθητών που έχουν συγκρουστεί Ουσιαστική δέσμευση των μαθητών ότι δεν θα επαναλάβουν παρόμοιες συμπεριφορές Ομαδικές δραστηριότητες που φέρνουν πιο κοντά τους μαθητές

Το 2010 Συνήγορος αναζήτησε «καλές πρακτικές» για την πρόληψη και αντιμετώπιση της επιθετικότητας και βίας μεταξύ μαθητών Παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: Με βάση σχεδιασμό και στόχευση Με στοιχεία καινοτομίας - πρωτοτυπίας Με αποτύπωση αποτελεσμάτων Με ενδείξεις συμβολής στην πρόληψη και /ή αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της βίας Με δυνατότητα επανάληψης - μεταφοράς

Τι στοιχεία συλλέξαμε Μας έστειλαν φόρμες συμμετοχής 40 περίπου σχολεία Από την μελέτη των στοιχείων προκύπτει: Οι περισσότερες πρωτοβουλίες είναι αποσπασματικές Αφορούν μια τάξη, μια ομάδα,π.χ. Αγωγής Υγείας, μια δραστηριότητα,π.χ. έρευνα. Ορισμένες συνεργασίες με Κέντρα Πρόληψης Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν κληθεί οι μαθητές να λάβουν μέρος στο σχεδιασμό της πρωτοβουλίας Η αποτελεσματικότητα των δράσεων φαίνεται κυρίως στην ικανοποίηση των μαθητών που συμμετέχουν, όχι όμως στην συνολική αντιμετώπιση του φαινομένου

στη συνέχεια…. - Οργανώσαμε στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη κλειστές συζητήσεις μεταξύ μαθητών από σχολεία που είχαν στείλει φόρμες «καλών πρακτικών». - Σε συνεργασία με γραφεία Αγωγής Υγείας πήραμε μέρος σε δημόσιες συζητήσεις με μαθητές, παρουσία εκπαιδευτικών, σε διάφορες περιοχές της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Κατερίνη, Μεσολόγγι κ.ά.) - Ακούσαμε με προσοχή τις απόψεις των μελών της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων μας. - Συνοψίσαμε της παρατηρήσεις – διαπιστώσεις – προτάσεις μας και τις στείλαμε στο Υπουργείο Παιδείας. - Ακολούθησε σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου στα σχολεία (14.2.2011).

Τι μας είπαν οι μαθητές… - Το πρόβλημα της βίας υφίσταται στη ζωή τους και αναζητά λύσεις… σε συνδυασμό όμως με άλλα κρίσιμα θέματα σχετικά με τη γενικότερη λειτουργία του σχολείου και τις σχέσεις εκπαιδευτικών – μαθητών Μεγάλη σημασία έχουν: η δημιουργία καλού σχολικού κλίματος, η υιοθέτηση καθαρών κανόνων, η επικοινωνία, η κατανόηση, η υποστήριξη, η επίλυση συγκρούσεων με συμμετοχικές διαδικασίες Ως πρόληψη προτείνονται περισσότερες συζητήσεις, ενημέρωση, ομαδικές δραστηριότητες, βιωματικά… Ως παρέμβαση προτείνονται η διαμεσολάβηση, η συμφιλίωση, συμφωνίες, ο περιορισμός των ποινών, η ψυχολογική υποστήριξη των πιο αδύναμων.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας (όπως διατυπώθηκαν προς το Υπουργείο Παιδείας) 1. - Διαμόρφωση σχολικού κλίματος επικοινωνίας, διαλόγου και εμπιστοσύνης, ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Μεγάλη ευθύνη για αυτό έχει ο διευθυντής / η διευθύντρια της κάθε σχολικής μονάδας, που θα πρέπει να δίνει το καλό παράδειγμα, να βρίσκεται κοντά στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, να ακούει τακτικά τις απόψεις τους, να τους εμπνέει και να εγγυάται την ευρυθμία και ευνομία του σχολείου. Το κλίμα επικοινωνίας και διαλόγου θα πρέπει να υποστηρίζεται έμπρακτα και από τους εκπαιδευτικούς μέσα στις τάξεις.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 2. - Ύπαρξη ξεκάθαρων κανόνων, που θα συνοψίζονται σε Σχολικό Κανονισμό, ο οποίος θα πρέπει να προκύπτει και να εφαρμόζεται μέσα από την επικοινωνία και συνεργασία εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων και να προβλέπει μεταξύ άλλων τους βασικούς τρόπους διαχείρισης βίαιων συμπεριφορών στην καθημερινή σχολική ζωή, αξιοποιώντας όποτε χρειάζεται και τα συλλογικά όργανα της σχολικής κοινότητας.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 3. - Αξιοποίηση του θεσμού των μαθητικών συμβουλίων (15μελών και 5μελών) για την ενίσχυση των διαδικασιών κατανόησης, διαμόρφωσης και τήρησης των σχολικών κανόνων και ανάδειξης των απόψεων των μαθητών.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 4. - Ύπαρξη σαφούς και αδιάβλητου συστήματος παρακολούθησης της εφαρμογής των σχολικών κανόνων και της προστασίας των μελών της σχολικής κοινότητας από οποιαδήποτε απειλή ή άσκηση βίας σε βάρος τους. Κάθε μαθητής, εκπαιδευτικός και γονέας θα πρέπει να μπορεί να εκφράζει ελεύθερα σχετικά παράπονά του και, εφόσον χρειάζεται, να λαμβάνει εγγυήσεις για την αποτροπή της επανάληψης βλαπτικών συμπεριφορών.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 5. - Επαρκής ενημέρωση των μαθητών και επικοινωνία στις τάξεις, σχετικά με την άσκηση, τον σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων όλων των μελών της σχολικής κοινότητας. Ειδικότερα, να γίνονται συζητήσεις και ενημερώσεις σχετικά με την άσκηση της βίας, τους τρόπους που εκδηλώνεται και πώς μπορεί να αποτραπεί με την συνδρομή όλων.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 6. - Διεξαγωγή προγραμμάτων και βιωματικών εργαστηρίων βελτίωσης των κοινωνικών δεξιοτήτων και των σχέσεων συνύπαρξης – συνεργασίας, στα οποία θα μπορούν οι μαθητές να συμμετέχουν εθελοντικά, λαμβάνοντας κατάλληλη εμψύχωση και κίνητρα.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 7. - Καθιέρωση διαδικασιών ακρόασης, όταν εκδηλώνεται ένα περιστατικό βίας και ανάθεση ρόλων συμβούλων και μεσολαβητών σε εκπαιδευτικούς με ειδικές γνώσεις και δεξιότητες, ώστε να δίνεται δυνατότητα στους μαθητές να εξηγούν τις συμπεριφορές τους, να εκφράζουν τις απόψεις τους, να επικοινωνούν ύστερα από την εκδήλωση συγκρούσεων ή βίαιων ενεργειών και να γίνεται προσπάθεια συμφιλίωσης μεταξύ των εμπλεκόμενων.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 8. - Καθιέρωση διαδικασιών συμφιλίωσης και εναλλακτικών κυρώσεων για τους μαθητές που ασκούν βία, όπως η προσφορά κοινωφελούς εργασίας, με την προϋπόθεση της συναίνεσής τους. Η επιβολή ποινών θα πρέπει να αποτελεί την έσχατη λύση και να λαμβάνει χώρα ύστερα από προσεκτική ακρόαση των μερών και εφόσον δικαιολογείται από την σοβαρότητα των παραπτωμάτων.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 9. - Ενίσχυση του ρόλου των μαθητών στη διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων, ενδεχομένως και μέσα από την δημιουργία ομάδων φιλίας ή διαμεσολάβησης, ανάλογα με τις δυνατότητες υποστήριξης αυτών από εκπαιδευτικούς του σχολείου.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 10. - Ανάπτυξη υποστηρικτικών μηχανισμών για την δυνατότητα προσφυγής σε εξειδικευμένους επιστήμονες (ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κλπ) της κοινότητας, σε περιπτώσεις που κρίνεται αναγκαίο, για την επίλυση σοβαρών ζητημάτων που σχετίζονται και με παράγοντες εξωτερικούς του σχολείου (π.χ. προσωπικά ή οικογενειακά προβλήματα).

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 11. - Ανάπτυξη προαιρετικών ομαδικών δραστηριοτήτων που ενδιαφέρουν τους μαθητές και βοηθούν στην καλλιέργεια στενότερων δεσμών και σχέσεων συνεργασίας μεταξύ τους (π.χ. ομάδες έρευνας, περιοδικού, ιστοσελίδας, θεατρικής έκφρασης,  ραδιοφώνου, εικαστικών, comics, φωτογραφίας, προβολών, αθλητισμού, κ.ά.)

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 12. - Τακτική ενημέρωση και επικοινωνία με τους γονείς, και ευαισθητοποίησή τους, έτσι ώστε να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους και τους προβληματισμούς τους επικοινωνώντας διαλεκτικά μαζί τους.

Σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας 13. - Συνεργασία ολόκληρης της σχολικής κοινότητας, τόσο σε επίπεδο σχολικού συμβουλίου, όσο και μέσα από τη διοργάνωση εκδηλώσεων ενημέρωσης, συζητήσεων, εκθέσεων κλπ. που θα προάγουν τις ειρηνικές σχέσεις αλλά και την εγρήγορση όλων με απώτερο στόχο την αποτροπή της εκδήλωσης φανερών και αφανών μορφών επιθετικότητας, βίας και εκφοβισμού μεταξύ μαθητών.

Πρόσφατες ενέργειες στο πεδίο Προγράμματα σε σχολεία (κυρίως Αγωγής Υγείας) Σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών Ανάρτηση σχετικού υλικού στο site Σ.τ.Π. (http://www.0-18.gr/gia-megaloys/bia-sto-scholeio) - Δημιουργία Δικτύου κατά της βίας στο σχολείο (2011) www.antibullyingnetwork.gr Καθιέρωση 6ης Μαρτίου ως Ημέρας κατά της Βίας στο Σχολείο (2012) Ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις και προγράμματα σε διάφορα σχολεία. Σεμινάρια για τη Σχολική Διαμεσολάβηση. Συγκέντρωση στοιχείων από Συνήγορο του Παιδιού με προοπτική τη δημιουργία δικτύου Προετοιμασία Παρατηρητηρίου κατά της Σχολικής Βίας από το Υπουργείο Παιδείας

Η πρόταση μας… - Να ανοίξουν συζητήσεις ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς του κάθε σχολείου: «Μπορεί κάτι να αλλάξει στο δικό μας σχολείο; Τι καινούριο μπορεί να γίνει;» Να συμφωνηθούν ειδικοί στόχοι και τρόποι αξιολόγησης της επίτευξής τους. Να αναληφθούν ειδικές αρμοδιότητες – ρόλοι από εκπαιδευτικούς (π.χ. διαμεσολαβητών - παρατηρητών) Να γίνουν σχετικές συζητήσεις στις τάξεις και με τους εκπροσώπους των μαθητών, όπως και των γονέων Να γίνει σύνδεση των σχολικών μονάδων με σχετικές υπηρεσίες της κοινότητάς τους Να δημιουργηθεί δίκτυο σχολείων που καταβάλλουν προσπάθειες και δοκιμάζουν νέες πρακτικές με στόχο τη μείωση της βίας και τη βελτίωση του σχολικού κλίματος

Προτεινόμενη συζήτηση σε μικρές ομάδες Συστηματικός προσωπικός εκφοβισμός Ρατσιστικές συμπεριφορές - διαμάχες Συγκρούσεις ομάδων – βεντέτες Τσακωμοί έξω από το σχολείο Ερωτήματα: Υπάρχει μηχανισμός διαχείρισης τέτοιων περιστατικών στο σχολείο μας; Μπορούμε να σχεδιάσουμε κάτι προληπτικά; Μπορούν να ανατεθούν ειδικές αρμοδιότητες σε συναδέλφους; Μέχρι που μπορούν να φτάνουν αυτές; Πως μπορούν να βοηθούν οι μαθητές στην επίλυση; Τι πρέπει να έχουμε προετοιμάσει ως πρόβλεψη;

Προτάσεις που προέκυψαν από τις συζητήσεις σε ομάδες: Προτεινόμενες προσεγγίσεις και μορφές παρέμβασης Ενέργειες πρόληψης με μαθητές - Εμπλοκή των μαθητών στην πρόληψη – ρόλοι και πρωτοβουλίες στους μαθητές - Οι μαθητές να μάθουν να κάνουν διάλογο, ακούγοντας τους άλλους (ασκήσεις ενεργητικής ακρόασης) - Συζητήσεις στις τάξεις και ανάλυση του πως νοιώθουν οι εμπλεκόμενοι σε περιστατικά βίας (θύτες και θύματα) - Θέσπιση κανόνων ύστερα από προτάσεις μαθητών «Συμβόλαιο» που αναρτάται στις τάξεις - Καινοτόμες δράσεις – προγράμματα μέσα από τα οποία μπορούν τα παιδιά να αναπτύξουν βιωματικά το πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης. Σε όλους τους μαθητές και όχι μόνο μέσω προαιρετικών προγραμμάτων. - Διαθεματικές δράσεις για το δικαίωμα στη διαφορετικότητα - Σχολικές δραστηριότητες (πολιτισμός, τέχνη, θέατρο, κλπ) που προωθούν αυτά που ενώνουν τους μαθητές και όχι αυτά που τους χωρίζουν…

Προτεινόμενες προσεγγίσεις και μορφές παρέμβασης (2) Ενέργειες πρόληψης με εκπαιδευτικούς - Εκτενής επιμόρφωση: απαραίτητη για να μπορούν να χειρίζονται τέτοια θέματα! - Ο/η υπεύθυνος τμήματος να αναλαμβάνει καθήκοντα ομαδικής και ατομικής επικοινωνίας με τους μαθητές. Σημαντικός και ο ρόλος της συμβουλίου τμήματος εκπαιδευτικών. - Να ορίζονται εκπαιδευτικοί ως πρόσωπα αναφοράς: «καθηγητές εμπιστοσύνης», σε ρόλο ακροατή για περιστατικά βίας μεταξύ μαθητών. - Πρόταση για αξιοποίηση της διαδικασία του κοινωνιογράμματος: Με προσοχή ώστε να μη δημιουργούνται συγκρίσεις καθηγητών. - Ενημέρωση διδασκόντων για «ιδιαιτερότητες» μαθητών (περιορισμένη και με σεβασμό στα προσωπικά δεδομένα) με στόχο την καλύτερη κατανόηση/προστασία τους

Προτεινόμενες προσεγγίσεις και μορφές παρέμβασης (3) Άλλες ενέργειες - Συναντήσεις με ψυχολόγους στο σχολείο. Ανάγκη συνεργασίας με πιστοποιημένους φορείς. - Εκπαίδευση των παιδιών στη συνεργατική μάθηση από το δημοτικό! - Ανάδειξη μαθητών με ηγετική φυσιογνωμία που μπορούν να βοηθήσουν στην επίλυση συγκρούσεων - Χρησιμοποίηση της «διαγωγής» ως μέσου άσκησης επιρροής στους μαθητές. - Εμπλοκή γονέων: να καταλάβουν και να βοηθήσουν… - Να λειτουργούν σχολές γονέων στο σχολείο, αξιοποιώντας τη συνδρομή φορέων της κοινότητας για ευαισθητοποίηση. - Ενεργοποίηση των σχολικών συμβουλίων - Διοργάνωση ημερίδων ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης

Προτεινόμενες προσεγγίσεις και μορφές παρέμβασης (4) Ειδικότερα σχετικά με τις ρατσιστικές συμπεριφορές - Συζητήσεις και επικέντρωση σε διάφορες μορφές ρατσισμού και διακρίσεων (λόγω καταγωγής, εμφάνισης, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.α.) - Προβληματική η απαγόρευση της χρήσης μητρικής γλώσσας στο σχολικό περιβάλλον από εκπαιδευτικούς - Οργάνωση δράσεων και εκδηλώσεων γνωριμίας με στοιχεία των πολιτισμών (π.χ. μαγειρική, παιχνίδια από τις χώρες καταγωγής των μαθητών) - Ενημέρωση – ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών για διαφορετικούς πολιτισμούς και κώδικες, π.χ. «βεντέτα» - Χρήσιμο να υπάρχουν εκπαιδευτικοί που μιλούν την μητρική γλώσσα μαθητών, σε σχολεία με μεγάλο αριθμό αλλοδαπών μαθητών

Προτεινόμενες προσεγγίσεις και μορφές παρέμβασης (5) Παρεμβάσεις μετά την εκδήλωση περιστατικών βίας - Σε συγκρούσεις εκτός σχολείου: δεν υπάρχει πρόβλεψη αρμοδιότητας του σχολείου ή μηχανισμός διαχείρισης. Το σχολείο όμως μπορεί να παρεμβαίνει παιδαγωγικά (χωρίς ποινές) για συμπεριφορές που επηρεάζουν τη σχολική ζωή. - Προσεκτική ακρόαση και κατανόηση του τι έχει συμβεί και τι υπάρχει πίσω από τα περιστατικά βίας - συγκρούσεων - Απενεργοποίηση του ρόλου των «θεατών» μαθητών - Συνεργασία με 5μελή και 15μελή για τη στάση τους σε περιστατικά βίας εντός και εκτός σχολείου - Ενεργοποίηση μαθητών μεσολαβητών ή μαθητών με ισχυρή φυσιογνωμία που μπορούν να βοηθήσουν - Η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος σε μαθητές που εμπλέκονται σε συγκρούσεις, μπορεί να βοηθήσει μόνο αν πρώτα γίνει έρευνα ότι είναι προς το συμφέρον του μαθητή

Είναι σημαντικό να φανταστούμε και να διεκδικήσουμε μαζί ένα διαφορετικό σχολείο, κοντά στις ανάγκες των μαθητών, με κατάλληλη στήριξη και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών… Στοιχεία για τις δράσεις του Συνηγόρου του Πολίτη / Συνηγόρου του Παιδιού σχετικά με τη βία στο σχολείο θα βρείτε στο: www.0-18.gr/gia-megaloys/bia-sto-scholeio Οι μαθητές μπορούν να επικοινωνούν με το Συνήγορο και να του θέτουν ερωτήματα μέσω του: www.0-18.gr/gia-paidia/-1/rotao