1

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΝΤΑΙ ΣΕ ΘΥΜΑΤΑ ΒΙΑΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Ετοιμάστηκε για τη Συμβουλευτική Επιτροπή Πρόληψης και Καταπολέμησης της Βίας στην Οικογένεια Από την Ερευνητική Ομάδα του FREDERIK RESEARCH CENTER (FRC) Δρ Μάρθα Αποστολίδου (PhD) Ζωή Χριστίνα Αποστολίδου Μαρίνα Παγιάτσου Δρ Πετρούλα Μαυρικίου (PhD)

Σκοπός  Να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια (παιδιά / ενήλικες) από τις Υπηρεσίες Υγείας του κράτους και και  Να γίνουν εισηγήσεις για βελτίωση και αναβάθμιση των παρεχομένων υπηρεσιών. 3

Στόχοι Αξιολόγησης 1.Διερεύνηση και καταγραφή των Υπηρεσιών Υγείας που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια σε ευρωπαϊκές χώρες. 2. Καταγραφή και περιγραφή των υπηρεσιών που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια από τις Υπηρεσίας Υγείας του κράτους στην Κύπρο. 3. Διερεύνηση των απόψεων Λειτουργών Υγείας όλων των επιπέδων / ειδικοτήτων για την αποτελεσματικότητα των Υπηρεσιών που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια. 4

Στόχοι Αξιολόγησης. Αξιολόγηση των παρεχόμενων Υπηρεσιών με βάση αποτελεσματικότητά τους. 4. Αξιολόγηση των παρεχόμενων Υπηρεσιών με βάση αποτελεσματικότητά τους. 5. Επισήμανση τυχόν δυσκολιών / προβλημάτων / κενών που αντιμετωπίζουν οι Υπηρεσίες Υγείας σχετικά με την παροχή υπηρεσιών σε θύματα βίας στην οικογένεια, και 6. Υποβολή εισηγήσεων για τη βελτίωση / αναβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια από τις Υπηρεσίες Υγείας του κράτους. 5

Μεθοδολογία Καταγραφή και παρουσίαση  των πρακτικών που ακολουθούνται και των υπηρεσιών υγείας που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. και και  των υπηρεσιών που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια στην Κύπρο από τις Υπηρεσίες Υγείας του κράτους. 6

Μεθοδολογία Διερεύνηση απόψεων και εμπειριών:  κακοποιημένων γυναικών που έκαναν χρήση των υπηρεσιών υγείας χρήση των υπηρεσιών υγείας  οικογενειακών Σύμβουλων και  επαγγελματιών υγείας διαφόρων ειδικοτήτων / επιπέδων, σχετικά με την ειδικοτήτων / επιπέδων, σχετικά με την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών που αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια. παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια. 7

Συνεντεύξεις  με κακοποιημένες γυναίκες * (επτά)  με όλους τους οικογενειακούς σύμβουλους του Γραφείου Ευημερίας (οκτώ), οι οποίοι χειρίζονται περιστατικά κακοποίησης και συνοδεύουν συχνά άτομα (συνήθως παιδιά) στις Υπηρεσίες Υγείας, σε διάφορες πόλεις της Κύπρου. * Σημαντικά ευρήματα 8

Ερωτηματολόγιο  Διαμορφώθηκε με βάση τα δεδομένα που λήφθηκαν από τις συνεντεύξεις με τις δύο ομάδες και  Χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή δεδομένων από 105 επαγγελματίες υγείας (επιλέγηκαν ειδικότητες που, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, έρχονται συνήθως σε επαφή με κακοποιημένα άτομα). 9

Δείγμα επαγγελματιών υγείας Επιλέγηκε τυχαία (ειδικότητα και τόπο εργασίας-αστική /αγροτική περιοχή) από:  τα πέντε κύρια επαρχιακά νοσοκομεία  αγροτικά νοσοκομεία  αστικά και αγροτικά κέντρα υγείας  τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος SPSS. 10

Χώρος Εργασίας των Επαγγελματιών Υγείας του Δείγματος

Ειδικότητες Επαγγελματιών Υγείας του δείγματος

Υπηρεσίες Υγείας για θύματα βίας στην οικογένεια σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βασικά σημεία που αποτελούν τον κατευθυντήριο άξονα για τις πρακτικές που ακολουθούνται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες είναι: •Επισήμανση/ αναγνώριση κακοποίησης •Τεκμηρίωση κακοποίησης •Παρέμβαση (Watts, 2000). 13

Παρεμβάσεις/ υπηρεσίες σε Ευρωπαϊκές χώρες Επισήμανση/ αναγνώριση  Ερωτούνται οι γυναίκες για τυχόν εμπειρίες τους που αφορούν κακοποίηση  Υπάρχουν οδηγίες και πρωτόκολλα (για αποτελεσματική επισήμανση/ τεκμηρίωση)  Γίνεται επιμόρφωση του προσωπικού (για αποτελεσματική πρόληψη, επισήμανση και αντιμετώπιση)  Παρέχεται ιατρική φροντίδα και ενημέρωση. 14

Κατ’ οίκον επισκέψεις σε οικογένειες από τις υπηρεσίες υγείας Επισκέπτριες υγείας – παρέχουν μία από τις πλέον υποσχόμενες παρεμβάσεις (πληροφόρηση, συμβουλευτική, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη και άλλες υπηρεσίες οι οποίες αποβλέπουν στη βελτίωση της λειτουργίας της οικογένειας ) όσον αφορά τη πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση π.χ. παιδικής κακοποίησης (WHO, 2002). 15

Υπηρεσίες Υγείας που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια στην Κύπρο Νομοθεσία: Περί Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία των Θυμάτων, Νόμος 47 (Ι)/94), Νόμος του 2000 και 2004) περιλαμβάνει πτυχές που αφορούν:  τη θεραπεία των θυμάτων  τη θεραπευτική αποκατάσταση των δραστών (θεραπευτικά προγράμματα για θύτες)  την πρόληψη (στην οποία οι υπηρεσίες υγείας μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο.) 16

Διατμηματικές Διαδικασίες Στο Εγχειρίδιο Διατμηματικών Διαδικασιών για το Χειρισμό Περιστατικών Βίας στην Οικογένεια (Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια).  Αναφέρονται τα καθήκοντα των επαγγελματιών των υπηρεσιών του Υπουργείου Υγείας.  Δεσμεύονται όλοι οι επαγγελματίες να γνωρίζουν και να θέτουν σε εφαρμογή τις διαδικασίες χειρισμού των περιστατικών βίας στην οικογένεια. 17

Αξιολογήσεις των κακοποιημένων γυναικών  ο επαγγελματισμός  η ευαισθησία  η κατανόηση  η προσοχή  ο σεβασμός και αξιολογήθηκαν από42,9 % του δείγματος ως λίγο μέχρι και καθόλου ικανοποιητικά.  η γενική αντιμετώπιση από τους επαγγελματίες υγείας αξιολογήθηκαν από το 42,9 % του δείγματος ως λίγο μέχρι και καθόλου ικανοποιητικά. 18

Στήριξη κακοποιημένων γυναικών από επαγγελματίες υγείας Στις πλείστες περιπτώσεις οι κακοποιημένες γυναίκες αξιολόγησαν τη στήριξη που δέχθηκαν από τους επαγγελματίες Υγείας ως όχι πολύ ικανοποιητική εως καθόλου ικανοποιητική. 19

Αξιολογήσεις των κακοποιημένων γυναικών για την εμπιστευτικότητα που επέδειξαν οι επαγγελματίες υγείας Το μεγαλύτερο ποσοστό την αξιολόγησε από σχετικά ικανοποιητική μέχρι πολύ ικανοποιητική. (Τηρούνται, σε αρκετά μεγάλο βαθμό, κανόνες δεοντολογίας που αφορούν τη διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων του ασθενούς). 20

Εισηγήσεις κακοποιημένων γυναικών για βελτίωση της παροχής υπηρεσιών  Να παρέχεται περισσότερη ψυχολογική στήριξη στήριξη  Να αντιμετωπίζονται με ευαισθησία  Να καταρτιστούν οι επαγγελματίες υγείας  Γυναίκες επαγγελματίες  Να παρέχεται περισσότερη ενημέρωση προς τα θύματα προς τα θύματα  Να ενθαρρύνονται οι γυναίκες να μιλήσουν για το πρόβλημά τους. 21

Οι οικογενειακοί σύμβουλοι δήλωσαν ικανοποιημένοι από την κατανόηση και το σεβασμό που επέδειξαν οι επαγγελματίες υγείας κατά το χειρισμό περιστατικών βίας στην οικογένεια. Μόνο ένας από τους συμμετέχοντες απάντησε αρνητικά. 22 Αξιολογήσεις οικογενειακών συμβούλων για την κατανόηση και το σεβασμό που επέδειξαν οι επαγγελματίες υγείας κατά το χειρισμό των περιπτώσεων.

Αξιολογήσεις οικογενειακών συμβούλων για το χειρισμό περιπτώσεων σε σχέση με:  τον επαγγελματισμό  την προσοχή  το σεβασμό  τη στήριξη και  τη γενική αντιμετώπιση κατά τον από τους επαγγελματίες υγείας ήταν ιδιαίτερα θετικές  τη γενική αντιμετώπιση κατά τον χειρισμό περιπτώσεων από τους επαγγελματίες υγείας ήταν ιδιαίτερα θετικές Όλες κυμαινόταν Όλες κυμαινόταν από ικανοποιητικό έως πολύ ικανοποιητικό. 23

Αξιολογήσεις οικογενειακών συμβούλων για το χειρισμό περιπτώσεων σε σχέση με:  την ευαισθησία  την κατανόηση και  την εμπιστευτικότητα που επέδειξαν οι επαγγελματίες υγείας, οι οικογενειακοί σύμβουλοι δήλωσαν ικανοποιημένοι αν και έδωσαν κάπως χαμηλότερες αξιολογήσεις. Ένας από τους συμμετέχοντες απάντησε αρνητικά. 24

Προεκτάσεις από τη συζήτηση με τους οικογενειακούς συμβούλους  Αποφυγή επαναθυματοποίησης (κατά την ιατρική εξέταση)  Ψυχολογική και συναισθηματική στήριξη του θύματος - ειδικότερα σε περιπτώσεις παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, όπου το παιδί διακατέχεται από συναισθήματα ντροπής, σύγχυσης, αμηχανίας και ενοχής. 25

Απόψεις και Γνώσεις Επαγγελματ ιών Υγείας για τις Υπηρεσίες Υγείας που παρέχονται σε θύματα βίας στην οικογένεια στην Κύπρο 26

Κατάρτιση σε θέματα χειρισμού βίας στην οικογένεια  64% έτυχε κατάρτισης σε θέματα χειρισμού βίας, εκ των οποίων: •οι μισοί καταρτίστηκαν κατά τη διάρκεια τις βασικής τους εκπαίδευσης, και •59.7% με ενδοϋπηρεσιακή επιμόρφωση.  Το ένα τρίτο από αυτούς που καταρτίστηκαν δήλωσε ότι αυτό έγινε από δικό του ενδιαφέρον στο δικό του χρόνο. 27

Η κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας για τη βία στην οικογένεια αφορούσε: 1.Χαρακτηριστικά ψυχολογικής βίας (83.6%) 2.Χαρακτηριστικά σωματικής βίας (64.2%) 3.Δεξιότητες εντοπισμού περιστατικών βίας (44.8) 4.Χαρακτηριστικά παραμέλησης ανηλίκου (43.3%) 5.Διαδικασίες χειρισμού περιστατικών από τις υπηρεσίες (41.2%) 6. Χαρακτηριστικά σεξουαλικής κακοποίησης/ παραβίασης ανηλίκου (40%) 7.Νομικό πλαίσιο στην Κύπρο (24%) 8.Εξειδίκευση για συνεντεύξεις με κακοποιημένα παιδιά (6.1%)

Πρακτικές και διαδικασίες που ακολουθούνται για το χειρισμό περιστατικών βίας στην οικογένεια  Μόνο το 25.3% του δείγματος δηλώνει την ύπαρξη γραπτών διαδικασιών στο τμήμα του, ενώ  56.8% δηλώνει πως δεν υπάρχουν, και  17.9 % δε γνωρίζει εάν υπάρχουν ή όχι. 29

Ύπαρξη εγχειριδίων ή βιβλιαρίων με οδηγίες σχετικά με τη βία στην οικογένεια  Μόνο το 12.4% των επαγγελματιών του δείγματος δηλώνει ότι υπάρχουν στο Τμήμα τους  Μόνο το 12.4% των επαγγελματιών του δείγματος δηλώνει ότι υπάρχουν στο Τμήμα τους και χορηγούνται σε ασθενείς ενημερωτικά εγχειρίδια ή βιβλιάρια.  82.5 % του δείγματος δηλώνει πως δεν υπάρχουν, και  5.2% δεν γνωρίζει αν υπάρχουν. 30

Πόσο έχει βοηθήσει η παρέμβαση των επαγγελματιών υγείας στην προστασία θυμάτων βίας στην οικογένεια  48.2% του δείγματος δηλώνει ότι δε βοήθησε κανένα.  48.2% του δείγματος δηλώνει ότι η παρέμβαση δε βοήθησε κανένα.  3.7% των επαγγελματιών υγείας του δείγματος νιώθει ότι η παρέμβαση έχει βοηθήσει στην προστασία του θύματος. 31

στην οικογένεια Πόσο σίγουροι είναι οι ΕΥ ότι θα αναγνωρίσουν μια ασθενή θύμα βίας στην οικογένεια  27.1% πολύ σίγουροι  59.4% σχετικά σίγουροι  12.5% όχι πολύ σίγουροι και  1% καθόλου σίγουροι. 32

Οι ΕΥ γνωρίζουν αρκετά σχετικά με τη βία ώστε να είναι ικανοί να παρέμβουν; 56.7% του δείγματος δεν είναι πολύ σίγουρο 29.9% σχετικά σίγουρο 4.1% καθόλου σίγουρο 9.3% πολύ σίγουρο Αδυναμία του συστήματος και όχι ατομική αδυναμία του κάθε επαγγελματία με αποτέλεσμα να μένει το θύμα αβοήθητο και ο επαγγελματίας εκτεθειμένος. 33

Ρωτούν ευθέως οι επαγγελματίες υγείας τους ασθενείς τους αν είναι θύματα βίας στην οικογένεια; 21.4% απάντησε θετικά 22.4% ρωτά ευθέως τις περισσότερες φορές 56.2% ρωτά τους ασθενείς εάν είναι θύμα οικογενειακής βίας μερικές φορές, περιστασιακά ή καθόλου. 34

Πόσο πληροφορημένοι είστε σχετικά με το θέμα της βίας στην οικογένεια;

Πόσο σίγουροι νιώθουν οι ΕΥ για τους χειρισμούς τους με τα θύματα βίας;  33.7% πολύ σίγουροι στο να ρωτήσουν ευθέως μια ασθενή για οικογενειακή βία,  31.6 % πολύ σίγουροι στο να συζητήσουν ευαίσθητα σημεία με την ασθενή σχετικά με τη βία και  17% πολύ σίγουροι για την αποτελεσματικότητά τους. 36

Αποτελεσματικότητα Υπηρεσιών Υγείας στην αντιμετώπιση περιστατικών βίας στην οικογένεια.  31.6%: Αποτελεσματική υπηρεσία  68.4% : Μη αποτελεσματική υπηρεσία.  65.6% : Μη ικανοποιητικός συντονισμός  56.5% :Μη αποτελεσματική εφαρμογή των Διατμηματικών Διαδικασιών  51.6% :Γίνεται υποχρεωτική αναφορά η οποία προνοείται από στις διαδικασίες. 37

Για τους Επαγγελματίες Υγείας Προτεραιότητες αποτελούν: η βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχονται στα θύματα βίας στα Τμήματα Πρώτων Βοηθειών.  η βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχονται στα θύματα βίας στα Τμήματα Πρώτων Βοηθειών.  η θεσμοθέτηση της επαγγελματικής εποπτείας για τους επαγγελματίες υγείας που χειρίζονται περιστατικά βίας στην οικογένεια. 38

Για τους Επαγγελματίες Υγείας Προτεραιότητες αποτελούν (συνέχεια):  Επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση για θέματα βίας  Ενημέρωση για τις διαδικασίες που ακολουθούνται για το χειρισμό θεμάτων βίας στην οικογένεια  Καθορισμός υπεύθυνου ατόμου για θέματα βίας σε κάθε τμήμα. 39

Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις  Πολύ λίγοι ΕΥ δηλώνουν ικανοποιημένοι από τους χειρισμούς τους και ότι έχουν συμβάλει στην προστασία του θύματος και στη μη επανάληψη της βίας.  Οι ΕΥ οι οποίοι έχουν αποκτήσει κάποιες δεξιότητες στον εντοπισμό περιστατικών βίας παρουσιάζουν αυξημένη αυτοπεποίθηση ως προς το να αναγνωρίσουν μία ασθενή ως θύμα, να συζητήσουν μαζί της και, γενικότερα, να παρέμβουν αποτελεσματικά.

Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις ΟΙ ΕΥ αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετικά με την αναφορά των περιστατικών κακοποίησης:  Η ασθενής δεν αναφέρει κακοποίηση στη λήψη ιστορικού λήψη ιστορικού  Η κύρια γλώσσα της ασθενούς δεν είναι η ελληνική η ελληνική  Η ασθενής δεν μπορεί να μιλήσει διότι συνοδεύεται από άλλα άτομα. συνοδεύεται από άλλα άτομα.

Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις •Το κακοποιημένο άτομο μπορεί να μην θέλει να αναφέρει το περιστατικό. •Διαφορετική κουλτούρα εμποδίζει τη συζήτηση για την κακοποίηση. • Υπερβολικός φόρτος εργασίας και έλλειψη χρόνου επαγγελματιών υγείας. •Ακόμα και αν γίνει η αναγνώριση η βοήθεια η οποία μπορεί να προσφερθεί είναι μικρή.

Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις Οι επαγγελματίες υγείας:  Θεωρούν ότι δεν έχουν επαρκείς γνώσεις σχετικά με τις τοπικές υπηρεσίες για κακοποιημένα άτομα.  Φοβούνται για την ασφάλεια της ασθενούς.  Φοβούνται για τη δική τους ασφάλεια.  Δεν υπάρχει κανείς στο νοσοκομείο ή στην κλινική στον οποίο μπορεί να γίνει η αναφορά.  Υπάρχει δυσκολία πρόσβασης στις κοινοτικές υπηρεσίες.  Δεν υπάρχει κανένας κατάλογος των σχετικών υπηρεσιών στο τμήμα.

Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις  Έλλειψη συντονισμού  Έλλειψη κατάρτισης των επαγγελματιών υγείας για θέματα βίας στην οικογένεια  Ανεπαρκής γνώση των Διατμηματικών Διαδικασιών χειρισμού περιστατικών βίας στην οικογένεια  Έλλειψη έντυπου ενημερωτικού υλικού  Έλλειψη θεραπευτικών προγραμμάτων για κακοποιημένες γυναίκες, για κακοποιημένα παιδιά και για θύτες  Απουσία αρχείου συλλογής στατιστικών στοιχείων 44

Εισηγήσεις  Συμπερίληψη του θέματος της βίας στην οικογένεια στο Γενικό Σύστημα Υγείας  Κατάρτιση επαγγελματιών υγείας σε θέματα βίας στην οικογένεια  Γνώση και εφαρμογή των Διατμηματικών Διαδικασιών χειρισμού περιστατικών βίας στην οικογένεια 45

Εισηγήσεις Σχεδιασμός και παραγωγή φυλλαδίων και εγχειριδίων τα οποία θα περιγράφουν:  χαρακτηριστικά σχέσεων κακοποίησης  συμπεριφορές βίας και ελέγχου  μύθους γύρω από τη βία στην οικογένεια  χρήσιμα τηλέφωνα.

Μαρτυρία κακοποιημένης γυναίκας Ρώτησέ με…. «Εύχομαι να είχα ερωτηθεί για το τι συνέβη. Ντρεπόμουν πολύ αλλά ήθελα να μιλήσω. Δεν ρωτήθηκα όμως ποτέ και δεν είχα το κουράγιο να τους πω…

Μαρτυρία κακοποιημένης γυναίκας Είπα ψέματα ακόμα μια φορά, όπως έκανα πάντα, πάρα το ότι αυτός δεν ήταν εκεί… Μου έδωσαν παυσίπονα και με έστειλαν στο σπίτι…»