ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Ι Λήδα Αναγνωστάκη ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ 2019-20

Το πολιτισμικό πλαισιο της ανάπτυξης Η φύση και η εμπειρία είναι εξίσου σημαντικές Ενεργητικός ρόλος του υποκειμένου στη διαμόρφωση της ανάπτυξης, ΑΛΛΑ Βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες συνδυάζονται και αλληλεπιδρούν σε συγκεκριμένο κοινωνικο-πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο

Το πολιτισμικό πλαισιο της ανάπτυξης Οι δραστηριότητες και ο τρόπος ζωής μιας γενιάς έχει διαμορφωθεί από τις εμπειρίες των προηγούμενων οι οποίες αποκρυσταλλώνονται στον πολιτισμό και κληρονομούνται από γενιά σε γενιά μέσω του πολιτισμού και των εργαλείων του Σημαντικός εκπρόσωπος των θεωριών που εστιάζουν στο πολιτισμικό πλαισιο ο Ρώσος ψυχολόγος Lev Vygotsky (1896- 1934) και η κοινωνικο-πολιτισμική του θεωρία

Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky Τα παιδιά δε μεγαλώνουν απομονωμένα αλλά αναπτύσσονται μέσα σε κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια Αυτά τα πλαίσια διαμορφώνονται από κοινωνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις οι οποίες βασίζονται στη γενικότερη κοινωνική οργάνωση και τους θεσμούς της και σε συστήματα σημείων (πολιτισμικά ή ψυχολογικά εργαλεία, πχ. ο λόγος) που αποτελούν την πολιτισμική κληρονομιά μιας κοινωνίας και διαμεσολαβούν την κοινωνική αλληλεπίδραση

Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky Τα παιδιά μαθαίνουν και αναπτύσσονται σε κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια στα οποία συμμετέχουν μαζί με πιο «έμπειρα» μέλη της κοινωνίας, που είναι φορείς της πολιτισμικής κληρονομιάς

Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky Η Ζώνη Επικείμενης Αναπτυξης ορίζεται ως η απόσταση μεταξύ αυτού που μπορούν να επιτύχουν τα παιδιά από μόνα τους (το «πραγματικό επίπεδο ανάπτυξης») και αυτού που μπορούν να επιτύχουν όταν αλληλεπιδρούν με άλλους που είναι πιο ικανοί (πιο ικανοί συνομήλικοι, μεγαλύτερα παιδιά, ενήλικες)

Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky Μέσα στη ΖΕΑ, οι πιο «έμπειροι» δημιουργούν ευκαιρίες ώστε τα παιδιά συμμετέχουν σε δραστηριότητα που ξεπερνάει το πραγματικό επίπεδο ανάπτυξης τους, και χρησιμοποιώντας της ως βάση, οδηγούνται πέρα από αυτή. Για να βοηθήσει σωστά το παιδί ο πιο «έμπειρος» χρειάζεται να αντιλαμβάνεται τις ικανότητες και τα σήματα που εκπέμπει το παιδί

Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky ΖΕΑ και κατευθυντήριες δραστηριότητες: •Προσχολική ηλικία: συμβολικό παιχνίδι •Σχολική ηλικία: σχολική εκπαίδευση

Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky Η έννοια της ΖΕΑ έχει άμεση επίδραση στη μεθόδους διδασκαλίας Vygotsky: «Η μόνη καλή διδασκαλία είναι αυτή ξυπνάει και δίνει ζωή σε εκείνες τις λειτουργίες που βρίσκονται στη διαδικασία της ωρίμανσης, αυτές που βρίσκονται μέσα στη ΖΕΑ»

Σύγχρονες θεωρίες Οι μεγάλες θεωρίες (ψυχοδυναμική, θεωρίες μάθησης, θεωρία του Piaget, θεωριά του Vygotsky) ασκούν ακόμα τεράστια επίδραση στην κατανόησή μας για την ανάπτυξη του παιδιού. Ταυτόχρονα, υπάρχουν σύγχρονες αναπτυξιακές θεωρίες που ασκούν επίδραση στην κατανόησή μας για αυτό το επιστημονικό πεδίο Οι πιο σημαντικές σύγχρονες θεωρίες είναι οι: α) εξελικτικές, β) θεωρίες επεξεργασίας πληροφοριών, γ) θεωρίες συστημάτων και δ) κριτικές θεωριες

Εξελικτικές θεωρίες Αντλούν το όνομά τους από τη Δαρβίνεια θεωρία για την Εξέλιξη των ειδών Προσπαθούν να ερμηνεύσουν πώς συμβάλλει μία ανθρώπινη συμπεριφορά στην επιβίωση του είδους και να εξετάσουν πώς το εξελικτικό μας παρελθόν συνεχίζει να επηρεάζει την ατομική μας ανάπτυξη

Εξελικτικές θεωρίες Σύμφωνα με τις εξελικτικές θεωρίες, τα είδη αναπτύσσονται όπως αναπτύσσονται επειδή τα άτομα με χαρακτηριστικά που ευνοούν την επιβίωση σε συγκεκριμένο περιβάλλον, τελικά επιβιώνουν, αναπαράγονται και μεταβιβάζουν τα χαρακτηριστικά τους στους απογόνους τους

Εξελικτικές θεωρίες Παράδειγμα εφαρμογής της εξελικτικής θεωρίας: πώς/γιατί τα βρέφη προσελκύουν την φροντίδα των γονέων τους;

Εξελικτικές θεωρίες Παράδειγμα εφαρμογής της εξελικτικής θεωρίας: πώς/γιατί τα βρέφη προσελκύουν την φροντίδα των γονέων τους; Απάντηση: Έχουν χαρακτηριστικά που μας φαίνονται όμορφα (πχ. μεγάλο κεφάλι) και έχουν προικοδοτηθεί με ικανότητες που τραβούν την προσοχή των γονέων (πχ. προτίμηση να κοιτούν πρόσωπα)

Θεωρίες επεξεργασίας πληροφοριών Συγκρίνεται η λειτουργία της σκέψης με την λετουργία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, δηλαδή εξετάζουν πώς το παιδί επεξεργάζεται, αποθηκεύει, οργανώνει και ανασύρει πληροφορίες και ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι για αυτό

Θεωρίες επεξεργασίας πληροφοριών Όπως και ο Η/Υ περιλαμβάνει το λειτουργικό του σύστημα (σκληρός δίσκος) που ορίζει την χωρητικότητα της αποθήκευσης ή την ταχύτητα επεξεργασίας, έτσι και ο ανθρώπινος νους έχει ορισμένες εγκεφαλικές δομές και νευρωνικά στοιχεία που μελετώνται με βάση αυτή τη θεωρία της ανάπτυξης

Θεωρίες επεξεργασίας πληροφοριών Παράλληλα μελετάται και το «λογισμικό» σύστημα της ανθρώπινης σκέψης (τα αντίστοιχα προγράμματα του Η/Υ), όπως οι τεχνικές μάθησης ή μνήμης Οι θεωρίες επεξεργασίας συστημάτων έχουν συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση θεμάτων όπως η προσοχή και η μνήμη και η στρατηγική επίλυσης προβλημάτων

Θεωρίες συστημάτων Αντιλαμβάνονται την ανάπτυξη σε σχέση με σύνθετα σύνολα που αποτελούνται από μέρη (δηλαδή, συσσήματα) και εξετάζουν πώς τα σύνολα αυτά και τα μέρη τους οργανώνονται, αλληλεπιδρούν και αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Η πλήρης κατανόηση της ανάπτυξης απαιτεί την αναγνώριση της «πολλαπλής, αμοιβαίας και συνεχούς αλληλεπίδρασης όλων των επιπέδων του αναπτυσσόμενου συστήματος, από το μοριακό έως το πολιτισμικό» Esther Thelen

Θεωρίες συστημάτων Η πιο επιδραστική θεωρία συστημάτων είναι η θεωρία οικολογικών συστημάτων του Uri Bronfebrenner (1917 Μόσχα- 2005 Ίθακα, ΝΥ) Σύμφωνα με τη θεωρία των οικολογικών συστημάτων, το αναπτυσσόμενο παιδί βρίσκεται στο κέντρο μίας ομάδας τεσσάρων εγκιβωτισμένων συστημάτων που αλληλεπιδρούν

Θεωρίες συστημάτων

Θεωρίες συστημάτων i. Μικροσύστημα: οι δραστηριότητες, οι ρόλοι και οι αλληλεπιδράσεις του ατόμου με το άμεσο περιβάλλον του (π.χ. του παιδιού με την οικογένεια, με το σχολείο κλπ.) ii. Μεσοσύστημα: οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ δύο ή περισσότερων μικροσυστημάτων (π.χ. οικογένεια- σχολείο, πχ. παρακολούθηση της μαθησιακης πορείας των παιδιών από τους γονείς) iii. Εξωσύστημα: τα κοινωνικά πλαίσια και οι οργανισμοί πέρα από την άμεση εμπειρία του ατόμου, που όμως το επηρεάζουν (π.χ. η ποιότητα της εκπαίδευσης, οι συνθήκες εργασίας των γονέων) iv. Μακροσύστημα: Οι αξίες, νόμοι και συνήθειες της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει το άτομο

Θεωρίες συστημάτων Με βάση τη θεωρία των οικολογικών συστημάτων, πώς επηρεάζει η σύγχρονη ελληνική κρίση την ανάπτυξη των παιδιών;

Κριτικές θεωρίες Διακρίνονται όχι μόνο για τον τρόπο που εξετάζουν την ανάπτυξη, αλλά κυρίως για τον τρόπο που κρίνουν τη μεροληψία στις παραδοσιακές θεωρίες ανάπτυξης λόγω συγκεκριμένου πολιστιμικού υπόβαθρου Για παράδειγμα, οι φεμινιστικές προσεγγίσεις εξετάζουν πως το φύλο και οι αντιληψεις για το φύλο επηρεάζουν την ανάπτυξη ενός παιδιού (πχ. Μπορεί ένα κορίτσι να είναι καλό στα μαθηματικά;) Παράλληλα, κάνουν κριτική και στις κρατούσες θεωρίες ανάπτυξης (πχ. ψυχαναλυτική θεωρία)

Κριτικές θεωρίες Άλλες κριτικές θεωρίες εξετάζουν πώς επηρεάζεται η ανάπτυξη από τη φυλη, την εθνότητα και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση. Πχ. Πολλές παραδοσιακές προσεγγίσεις της ανάπτυξης στρέφονται μεροληπτικά σε χαρακτηριστικά/ιδιότητες που είναι πιο τυπικές σε δυτικούς απ’ότι σε μη δυτικούς πολιτισμούς (πχ. Ατομικότητα-συλλογικότητα)