ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Οι αλλαγές που επέφερε ο ΙΑ 2015 στο καθεστώς της προσυμβατικής δήλωσης Διδάσκοντες καθηγητές: Δημήτριος Χριστοδούλου, Έφη Κινινή Παράδοση 12 Μαρτίου 2019 ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Περιεχόμενο της Προσυμβατικής δήλωσης κατά τον MIA 1906 Ο λύπτης της ασφάλισης έχει νομική υποχρέωση να αποκαλύψει όλα τα ουσιώδη στοιχεία που γνωρίζει ή θεωρείται ότι γνωρίζει: όλα εκείνα τα στοιχεία που θα επηρέαζαν την κρίση του μέσου συνετού ασφαλιστή, που έχουν, δηλαδή, αντικειμενική επίδραση στην εκτίμηση του ασφαλιστικού κινδύνου και στους όρους της ασφαλιστικής σύμβασης. Το προσυμβατικό καθήκον δήλωσης του κινδύνου έχει διττό χαρακτήρα: 1. θετικό: της αποκάλυψης όλων των ουσιωδών περιστάσεων και γεγονότων, 2. αρνητικό: της παράλειψης παραπλανητική δήλωσης ως προς τα ουσιώδη γεγονότα. Sec. 18 subsec.1 ΜΙΑ 1906 “...[t]he assured must disclose to the insurer, before the contract is concluded, every material circumstance which is known to the assured, and the assured is deemed to know every circumstance which, in the ordinary course of business, ought to be known by him”. Sec. 18 subsec.2 ΜΙΑ 1906 “[E]very circumstance is material which would influence the judgment of a prudent insurer in fixing the premium, or determining whether he will take the risk”. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Το κριτήριο του μέσου συνετού ασφαλιστή κατά τον MIA 1906 [1] Το σκεπτικό πίσω από αυτό το κριτήριο ήταν η αποφυγή τόσο του ριψοκίνδυνου ασφαλιστή, ο οποίος θα αναλάμβανε τον κίνδυνο παραβλέποντας ουσιώδη στοιχεία για την εκτίμησή του, όσο και τον συντηρητικό που θα θεωρεί ουσιώδη για την εκτίμηση του κινδύνου ακόμη και ασήμαντα στοιχεία. Στην υπόθεση CTI v. Oceanus Mutual Underwriting Association (Bermuda) Limited [1984] 1 Lloyd's Rep. 476, εξετάστηκαν το τεστ της αποφασιστικής επίδρασης και το τεστ της απλής επίδρασης, αλλά και τα δύο τελικά κρίθηκαν να είναι υποκειμενικά που δεν συνάδει με την γραμματική ερμηνεία της διάταξης Sec. 18 subsec.1 ΜΙΑ 1906. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Το κριτήριο του μέσου συνετού ασφαλιστή κατά τον MIA 1906 [2] Σε συνέχεια αυτών των τεστ η υπόθεση Pan Atlantic Insurance Co. Ltd. & Ors v. Pine Top Ins. Co. Ltd., [1994] C.L.C. 868 (H.L.) 899, κρίθηκε ότι αρκεί ο μέσος συνετός ασφαλιστής να δηλώσει ότι μία περίσταση τον ενδιαφέρει ακόμη και αν δεν επηρεάζει την τελική του απόφαση για τη συνάψη του ασφαλιστηρίου συμβολαίου. Θεωρήθηκε ότι ήταν σύμφωνο με τη διάταξη Sec. 18 subsec.2 ΜΙΑ 1906. Έτσι, διαμορφώθηκαν δύο επίπεδα κρίσης περί του αν παραβιάστηκε το καθήκον προσυμβατικής δήλωσης: 1ο επίπεδο: εξετάζεται αν το κρίσιμο περιστατικό είναι αντικειμενικά ουσιώδες, 2ο επίπεδο: εξετάζεται αν επηρέασε τον συγκεκριμένο ασφαλιστή στην απόφασή του να αναλάβει τον κίνδυνο, όπως θα επηρέαζε και έναν μέσο συνετό ασφαλιστή. Το βάρος απόδειξης της ύπαρξης επηρεασμού φέρει το μέρος που το επικαλείται, συνήθως, ο ασφαλιστής. Έτσι, επέρχεται η ισορροπία μεταξύ των μερών. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Έννομες συνέπειες της παραβίασης του καθήκοντος Προσυμβατικής δήλωσης κατά τον ΜΙΑ 1906 Ασχέτως εάν η παραβίαση του καθήκοντος της Προσυμβατικής δήλωσης ήταν υπαίτια ή όχι, ο προϊσχύσας ασφαλιστικός νόμος του ΗΒ έδινε στον ασφαλιστή μία και μοναδική λύση, εκείνη της υπαναχώρησης από την σύμβαση, με συνέπεια να μην υπάρχει κάλυψη κινδύνου για τον ασφαλισμένο (ή λύπτη της ασφάλισης) και να απαιτείται να ξεκινήσουν από την αρχή οι σχετικές διαπραγματεύσεις προσυμβατικής διαδικασίας. Sec. 20 subsec. 1 MIA 1906 “Every material representation made by the assured or his agent to the insurer during the negotiations for the contract, and before the contract is concluded, must be true. If it be untrue the insurer may avoid the contract”. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Προσυμβατική δήλωση κατά τον ΙΑ 2015 Πεδίο εφαρμογής Πλέον το πεδίο εφαρμογής του νέου ασφαλιστικού νόμου του ΗΒ ρητά περιορίζεται μόνο σε συμβάσεις με μη καταναλωτές: Sec. 2 “This Part applies in relation to variations of non-consumer insurance contracts as it applies to contracts, ...”. Περιεχόμενο Η νέα έννοια της προσυμβατικής δήλωσης περιλαμβάνει τα μέχρι πρόσφατα δύο ξεχωριστά καθήκοντα: duty of disclosure (καθήκον αποκάλυψης/ δήλωσης κινδύνου) και duty of representation (καθήκον παράστασης κινδύνου). Πλέον μιλάμε για καθήκον/ βάρος της fair presentation of the risk (ακριβοδίκαιης περιγραφής του κινδύνου) Sec. 3 subsec. 1 IA 2015 “Before a contract of insurance is entered into, the insured must make to the insurer a fair presentation of the risk”. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Προσυμβατική δήλωση κατά τον ΙΑ 2015 Τρία στοιχεία της ακριβοδίκαιης περιγραφής του κινδύνου Να πληρούνται οι προϋποθέσεις αποκάλυψης των στοιχείων και γεγονότων που θέτει η Sec.3 subsec. 4 IA 2015, Η αποκάλυψη να γίνειται σε βαθμό που να ικανοποιεί το κριτήριο του μέσου συνετού ασφαλιστή, έστι ώστε να μην βομβαρδίζεται από κατά συντρηπτική ποσότητα άχρηστες πληροφορίες (όχι στο “data - dumping”), Κατά την αποκάλυψη των ουσιωδών στοιχείων και γεγονότων να πληρούται η αρχή της καλής πίστης. Sec. 3 subsec. 3 IA 2015 “ A fair presentation of the risk is one — (a) which makes the disclosure required by subsection (4), (b) which makes that disclosure in a manner which would be reasonably clear and accessible to a prudent insurer, and (c) in which every material representation as to a matter of fact is substantially correct, and every material representation as to a matter of expectation or belief is made in good faith”. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Προσυμβατική δήλωση κατά τον ΙΑ 2015 Πρώτος τρόπος να εκπληρωθεί το καθήκον της ακριβοδίκαιης περιγραφής του κινδύνου Αυτός ο τρόπος αναπαράγει αποτελεσματικά το προϊσχύσαν καθήκον αποκάλυψης του Sec.18 (1) MIA 1906: βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι ο ασφαλισμένος οφείλει να αποκαλύψει “κάθε ουσιώδη* περίσταση” την οποία “γνωρίζει ή οφείλει να γνωρίζει”. Sec. 3 subsec. 4 (a) IA 2015 “... disclosure of every material circumstance which the insured knows or ought to know...” * Στο πλαίσιο της τροποποίησης του ασφαλιστικού νόμου δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στο τεστ αντικειμενικά ουσιωδών στοιχείων όπως αυτό διατυπόθηκε στην υπόθεση Pan Atlantc v. Pine Top, όπου κρίθηκε ότι “η ουσιώδης περίσταση είναι εκείνη που θα επηρέαζε την κρίση του μέσου συνετού ασφαλιστή η οποία θα είχε επιρροή στη γνώμη του κατά την εκτίμηση του κινδύνου”. “… a material circumstance is one that would influence the judgment of a prudent insurer, that is having an effect on the mind of a prudent insurer in assessing the risk”, [Pan Atl. Ins. Co. Ltd. & Ors v. Pine Top Ins. Co. Ltd., [1994] C.L.C. 868 (H.L.) 899] ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Προσυμβατική δήλωση κατά τον ΙΑ 2015 Δεύτερος τρόπος να εκπληρωθεί το καθήκον της ακριβοδίκαιης περιγραφής του κινδύνου Αυτός ο τρόπος προορίζεται να λειτουργήσει όταν ο ασφαλισμένος δεν πληροί τον αυστηρό ότο του Sec. 3 subsec. 4 (a) IA 2015 (βλ. προηγ. διαφ.), αλλά παρόλα αυτά έχει αποκαλύψει αρκετές πληροφορίες για να προτρέψει τον ασφαλιστή να ζητήσει περισσότερες πληροφορίες από τον ασφαλιζόμενο προτού κάνει την αποδοχή του κινδύνου και συνάψει τη σύμβαση. Αυτό αντικατοπτρίζει την προσέγγυση που έχουν ήδη ληφθεί από τα δικαστήρια σε ορισμένες περιπτώσεις. Sec. 3 subsec. 4 (b) IA 2015 “... disclosure which gives the insurer sufficient information to put a prudent insurer on notice that it needs to make further enquiries for the purpose of revealing those material circumstances”. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Προσυμβατική δήλωση κατά τον ΙΑ 2015 Η προαπαιτούμενη γνώση των συμβαλλομένων μερών Sec. 4 subsec. (6) και (7) προβλέπουν ότι ο λήπτης της ασφάλισης “γνωρίζει ή πρέπει να γνωρίζει” πληροφορίες που βρίσκονται εντός του οργανισμού του, αλλά και στην κατοχή τρίτων προσώπων, όπως είναι υπάλληλοι ή κάποιο άλλο πρόσωπο, στο οποίο εκτείνεται η ασφαλιστική κάλυψη και είναι δυνατόν να αποκτηθούν κατόπιν εύλογης έρευνας. Έτσι, το τεκμήριο γνώσης καλύπτει, όπως και στον ΜΙΑ 1906, κάθε πρόσωπο οι δραστηριότητες του οποίου βρίσκονται σε άμεση σχέση με το ασφαλισμένο αγαθό, χωρίς να είναι απαραίτητο να είναι διευθυντικό στέλεχος, αρκεί να διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στην άσκηση εποχειρηματικής δραστηριότητας, όπως είναι προστηθέντες που οφείλουν να ενημερώνουν τον λήπτη της ασφάλισης για την πορεία της επιχείρησής του, λεγόμενοι agents to know ή designated person. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πλοίαρχος. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Προσυμβατική δήλωση κατά τον ΙΑ 2015 Η προαπαιτούμενη γνώση των συμβαλλομένων μερών Sec. 4 subsec. (3) (b) προβλέπει την υποχρέωση παροχής πληροφοριών που βρίσκονται στην κατοχή καθενός είναι υπεύθυνος για την ασφάλισης του νομικού προσώπου, είτε πρόκειται για εργαζόμενο, είτε για εξωτερικό υπάλληλο ή συνεργάτη, όπως είναι ο μεσίτης ασφαλίσεων. Πλέον είναι σαφές με τη διάταξη Sec. 4 subsec. (4) (b) ότι ο ασφαλισμένος δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει εμπιστευτικές πληροφορίες, ή όσες γνωρίζει ο εξωτερικός συνεργάτης του ή άλλοι εργαζόμενοι του, καθώς επίσης και πληροφορίες που περιήλθαν στη γνώση των προσώπων αυτών από κάποιον τρίτο, μη εμπλεκόμενο στην ασφαλιστική σύμβαση. Sec. 6 subsec. 1 - Προσοχή στην υπαίτια άγνοια (“blind eye knowledge”) Sec. 6 subsec. 2: Το σκεπτικό είναι ότι ο υπάλληλος ή εργαζόμενος ποτέ δεν θα αποκαλύψει το λάθος του, αλλά θα προσπαθήσει να το κρύψει. Η διάταξη αυτή είναι απόρροια της λεγόμενης αρχής “Hampshire Land Principle”, σύμφωνα με οποία, η γνώση του δόλου ενός υπαλλήλου εναντίον του διευθυντή του δεν θα αποδοθεί στον διευθυντή, επειδι ο υπάλληλος εξ' ορισμού δεν θα αποκάλυπτε το λάθος του. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

* Βάρος απόδειξης φέρει ο ασφαλιστής Έννομες συνέπειες της παραβίασης του καθήκοντος της Προσυμβατικής δήλωσης κατά τον ΙΑ 2015 (Sec. 8 ---- > Schedule 1 - Part 1) Βαριά αμέλεια ή δόλος* Υπαναχώρηση + απόρριψη όλων των αξιώσεων + παρακράτηση ασφαλίστρου Ανυπαίτια ή ελαφρά αμέλεια 1. Υπαναχώρηση + επιστροφή πληρωμένου ασφαλίστρου, ή 2. Αλλάγή των συμβατικών όρων, ή 3. Αναλογική μείωση της αξίωσης (κάλυψης** Σωρευτική εφαρμογή Διαζευκτική εφαρμογή * Βάρος απόδειξης φέρει ο ασφαλιστής ** X% = Πληρωμένο ασφάλιστρο/ αυξημένο ασφάλιστρο *100 ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

Έννομες συνέπειες της παραβίασης του καθήκοντος της Προσυμβατικής δήλωσης κατά τον ΙΑ 2015 Sec. 8 subsec. 3 IA 2015 “A breach for which the insurer has a remedy against the insured is referred to in this Act as a “qualifying breach”. Sec. 8 subsec. 5 IA 2015 (ορισμός της υπαίτιας παραβίασης) “ A qualifying breach is deliberate* or reckless if the insured — (a) knew that it was in breach of the duty of fair presentation, or (b) did not care whether or not it was in breach of that duty”. Sec. 8 subsec. 6 IA 2015 “ It is for the insurer to show that a qualifying breach was deliberate or reckless”. The Remedies are set out in the Schedule 1, Part 1 of the IA 2015 *(‘deliberate or reckless’ is when the insured knew or did not care whether it was in breach of duty of fair presentation; this is for the insurer to prove) ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πρώτον, το βάρος να προβεί σε μια "ακριβοδίκαιη περιγραφή" συνδυάζει τόσο το καθήκον να αποφεύγει τις ψευδείς και παραπλανητικές δηλώσεις όσο και το καθήκον αποκάλυψης, δημιουργώντας ένα ενιαίο πρότυπο. Δεύτερον, ο νόμος απαιτεί τη συμμόρφωση με ένα γενικό καθήκον: επομένως, η παράλειψη παροχής πλήρους αποκάλυψης (ή συμπερίληψη μίας ψευδούς δήλωσης) δεν είναι από μόνη της παραβίαση, όπως θα ήταν στο πλαίσιο του MIA 1906. Πρόκειται για ένα ολιστικό καθήκον. Η νέα δοκιμή ενισχύει την απαίτηση του δικαστηρίου να εξετάζει τη συμπεριφορά του ασφαλισμένου στο σύνολό του και να μην επικεντρώνεται σε ατομικά λάθη ή παραλείψεις. Το πρότυπο για την ουσιαστικότητα παραμένει αμετάβλητο από εκείνο του ΜΙΑ 1906: τις περιστάσεις που θα επηρέαζαν την κρίση ενός συνετού ασφαλιστή. Τρίτον, διευκρινίστηκε ο νόμος περί μη αποκάλυψης. Το καθήκον να κάνει μια ακριβοδίκαιη περιγραφή του κινδύνου πληρούται εφόσον ο ασφαλισμένος κάνει επαρκή αποκάλυψη/ δήλωση να βάλει τη συνετή ασφαλιστή στην ειδοποίηση του θέματος, έτσι ώστε να μπορεί να προβεί σε περαιτέρω enquiries. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τέταρτον, ο νόμος προβλέπει σημαντικές λεπτομέρειες σχετικά με το τι ο ασφαλισμένος “γνωρίζει ή οφείλει να γνωρίζει” για σκοπούς αποκάλυψης. Το διευκρινίζει στο Sec.4, όπου εντοπίζει τις τάξεις των στελεχών στο εσωτερικό του ασφαλισμένου νομικού προσώπου και τον βαθμό στον οποίο ο ασφαλισμένος πρέπει να αναλαμβάνει έρευνα. Το Sec.5 καθορίζει τα όρια του ασφαλιστή πραγματική και εποικοδομητική τις γνώσεις σε σχέση με άτομα που εμπλέκονται στη διαδικασία εκτίμησης κινδύνου και τι εύλογα αναμένεται να είναι γνωστό σε έναν ασφαλιστή σε αυτόν τον τομέα ασφάλισης. Τέλος, και σημαντικότερο, η θεραπεία για μη-αποκάλυψη ή/και διαστρέβλωση (αποφυγή ab initio) έχει αντικατασταθεί από μια σειρά από θεραπείες που επιδιώκουν να παρέχουν αναλογική απόκριση. Αυτό προβλέπεται στην Sch.1 του νόμου του 2015. Για τις παραβιάσεις του καθήκοντος που είναι σκόπιμη ή απερίσκεπτη, η προηγούμενη θεραπεία της αποφυγής ab intio παραμένει στο παιχνίδι. Για άλλες παραβιάσεις, το δικαστήριο εξετάζει το υποθετικό ερώτημα: τι θα έκανε ο ασφαλιστής εάν είχε λάβει δίκαιη παρουσίαση του κινδύνου; Αν δεν είχε συνάψει σύμβαση, τότε μπορεί να απαιτηθεί αποφυγή. Αν θα έχουν χρεωθεί ένα υψηλότερο ασφάλιστρο, τότε ένα ποσοστό οποιασδήποτε αξίωσης καταβάλλεται, υπολογίζεται σε συνάρτηση με την αναλογία του ασφαλίστρου που πληρώθηκε με εκείνο που θα έπρεπε να καταβληθεί. Ομοίως (και, ενδεχομένως, συμπληρωματικά), αν ο ασφλαιστής θα απαιτούσε τροποποιήσεις των άλλων όρων της σύμβασης, τότε η σύμβαση εκτελείται σαν οι όροι αυτοί είχαν συμπεριληφθεί. ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bruce J., Kemp A., Huggins R., Marine Insurance, Chapter 8, The Shipping Law Review, 5th Ed., 2018, pp. 53-62 Clarke M., Soyer B., The Insurance Act 2015, Chapter 2, Informa Law from Routledge, 2017, pp. 12-32 Davey J., English Marine Insurance and General Average Law, [2015] I.M.C.L.Y § 82Lloyd's Maritime and Commercial Law Quarterly Explanatory notes of the Insurance Act 2015, http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2015/4/notes/contents Merkin R., Gurses O., The Insurance Act 2015: Rebalancing the Interests of Insurer and Assured, The Modern Law Review, 2015, pp. 1004-1027 Wright H., A practical guide to changes in UK Insurance Law, prepared for members of the Lloyd's Market Association and the International Underwriting Association, Revised Oct. 2016 ΕΚΠΑ – ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΜΣ «ΝΑΥΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» 2018-2019 REGINA IBRAGIMOVA AM. 7340010618001